دايره‌المعارف زباله

خيلي‌ها واقعا نمي‌دانند با اين همه نايلون‌هاي پلاستيکي، کاغذ، يولونيت، شيشه، انواع پلاستيک‌هاي دورانداختني و... چه بايد بکنند. از طرفي بيشتر خانه‌ها کوچک است و مردم نمي‌توانند اين چيزها را در خانه جمع‌آوري کنند و از طرف ديگر نمي‌توانند آنها را دور بريزند و در طبيعت رها کنند. درحالي که همه اين مواد مي‌توانند به چرخه حيات برگردند. بايد مواظب باشيم بي‌رويه زباله توليد نکنيم و توليد زباله‌ را در خانه‌ها که بيشترين حجم زباله در آنها توليد مي‌شود کاهش دهيم و مصرف‌مان را درست و بهينه کنيم. به‌عنوان مثال، اگر ماده غذايي مثل نان خوب پخته شود و به جاي جوش‌شيرين که يک ماده شيميايي است و براي دستگاه گوارش بسيار مضر است از فرآورده تخمير طبيعي خمير استفاده شود، اين همه دورريز نان نخواهيم داشت. طبق آمار وزارت کشاورزي حدود 40 درصد نان‌ها به دليل تهيه ‌نشدن بهينه آن دورريز مي‌شوند و اين نان‌هاي دورريز خود نوعي پسماند محسوب مي‌شوند.
خوشبختانه مردم، نان‌هاي دورريز را جداگانه جمع‌آوري مي‌کنند و اين، کار بسيار خوبي است. بسياري از اين نان‌هاي جمع‌آوري‌شده براي تغذيه گاوها به گاوداري‌ها برده مي‌شود. در آنجا نان‌ها براي مدت زيادي نگهداري مي‌شوند و در نتيجه انواع و اقسام قارچ‌ها و کپک‌ها روي اين نان‌ها توليد مي‌شود. سپس دام، اين نان‌هاي آلوده را خورده و آلودگي آنها در شير گاو نفوذ مي‌کند و ما اين شيرهاي آلوده به انواع کپک و قارچ را مي‌خوريم. در حالي که ما اصلا اين پسماندها را نمي‌بينيم و اين نان‌هاي دورريز را اصلا زباله محسوب نمي‌کنيم.

زباله تر، زباله خشک
 

معمولا زباله‌هاي خانگي را به دو دسته زباله‌هاي خشک و تر تقسيم مي‌کنيم. زباله‌هاي تر عموما به زباله‌هايي گفته مي‌شود که بازمانده خوراکي‌هاي روزانه و پسماندهاي ميوه و سبزي است و به طور طبيعي به چرخه حيات برمي‌گردند. به گفته مسوولان شهري، در تهران، روزانه نزديک به هزار تن سبزي به دست مصرف‌کننده‌ها مي‌رسد که 300 تن آن غيرقابل استفاده است و در مسير توليد پسماند‌ها قرار مي‌گيرد.

با زباله تر چه کنيم؟
 

اين زباله را بايد جداگانه در کيسه‌هاي مخصوص زباله جمع‌آوري کرد. زباله‌هاي تر را به دليل وجود باکتري‌هاي غيرهوازي که در نبود اکسيژن شروع به رشد و تکثير مي‌کنند و بوي بد توليد مي‌کنند، نمي‌توان نگاه داشت. اين باکتري‌ها زباله را تجزيه و تخمير کرده و از خود توليد گازهايي مي‌کنند که يکي از آنها متان است. گاز متان همان گازي است که در لوله‌کشي گاز شهري وجود دارد و ما از آن استفاده مي‌کنيم. اين گاز توليدشده از زباله قابل استفاده بوده و بعضي از کشورها که مشکل گاز طبيعي دارند از آن استفاده مي‌کنند. گازهاي ديگري که به واسطه عمل تخمير اين باکتري‌ها روي زباله‌هاي تر توليد مي‌شود گاز کربنيک و گاز هيدروژن سولفوره است. اين گاز بسيار بدبو است و همان گاز چاه توالت و تخم‌مرغ گنديده است و بوي بسيار اذيت‌کننده‌اي دارد و اگر از ميزان خاصي بيشتر شود، مسموم‌کننده و در نهايت کشنده است. اما خوشبختانه اين گاز بو دارد و افراد متوجه وجود آن مي‌شوند. بنابراين با توجه به آنچه ذکر شد زباله تر را نمي‌توان بيشتر از 2 روز نگه داشت.

اگر زباله در خانه بماند...
 

علاوه بر بوي بد، ماندن طولاني‌مدت زباله در خانه مي‌تواند باعث جمع شدن مگس و انواع حشرات موذي و غيرموذي شود که خطر انتقال بيماري‌ها را افزايش مي‌دهند. به عنوان مثال، مگس را در نظر بگيريد. روي زباله‌ها مي‌نشيند، از آنها تغذيه مي‌کند و روي آنها تخم‌گذاري مي‌کند. جالب است بدانيد که هر مگس در طول عمرش معمولا 5 تا 6 دفعه تخم‌گذاري مي‌کند و هر بار حدود 50 تا 150 عدد تخم مي‌گذارد. حال در نظر بگيريد طي چند روز چه تعداد مگس روي زباله‌ها خواهيم داشت؟ مگس‌ها روي هر ماده غذايي که بنشينند، آن را آلوده مي‌کنند. بعضي‌ها مي‌گويند ما مگس را بلافاصله از روي ماده غذايي دور کرديم پس فرصتي براي آلوده کردن آن نداشته است؛ در حالي که مگس به محض آنکه روي ماده غذايي مي‌نشيند آلودگي و ميکروب‌هاي بدنش را به آن منتقل مي‌کند. نتايج برخي تحقيقات نشان مي‌دهد که در بدن هر مگس حداقل يک ميليارد و 250 ميليون باکتري وجود دارد. مگس وقتي روي ماده غذايي مي‌نشيند خرطومش را وارد آن مي‌کند و از بزاق دهانش روي ماده غذايي مي‌ريزد؛ سپس آن را به هم زده و به اصطلاح يک پالوده درست مي‌کند و آن را مي‌مکد. پس از آنکه اين پالوده را مکيد، روي ماده غذايي مدفوع مي‌کند و تمام اين مراحل طي چند ثانيه انجام مي‌شود و شايد شما فکرش را هم نکنيد که نشستن چند لحظه مگس (مثلا روي يک حبه قند) تا چه اندازه مي‌تواند آن را آلوده کند. علاوه بر مگس، موش هم يکي از معضل‌هاي پديدآمده در اثر تلنبار زباله‌هاي تر است.

شيرابه زباله از کجا مي‌آيد؟
 

مشکل ديگر زباله‌هاي تر، شيرابه است. وقتي زباله‌هاي تر روي هم انباشته مي‌شوند فشار حاصل از آنها سبب توليد آب زباله يا در اصطلاح شيرابه مي‌شود. آلودگي شيرابه بسيار زياد است. ما يک معياري در مايعات غليظ آلوده مانند فاضلاب و شيرابه داريم تحت عنوان BOD. BOD حدود 250 تا 300 قسمت در ميليون است که به آن ppm300 مي‌گويند که مربوط به زباله‌هاي معمولي است. ولي وقتي زباله تبديل به شيرابه شد BOD آن چند هزار برابر شده و به 40 هزار ppm مي‌رسد. يعني يک قطره شيرابه زباله‌هايي که در کوچه و خيابان رها شده‌اند مانند يک بمب ميکروبي خطرناک هستند که به راحتي مي‌توانند انواع و اقسام بيماري‌ها را به رهگذران و مردم انتقال دهند. اگر اين شيرابه در آب بريزد، آب را آلوده مي‌کند و اگر روي زمين بريزد، آب‌هاي زيرزميني را آلوده خواهد کرد. پس از جمع‌آوري زباله‌ها، زباله تر تبديل به کود و کمپوست مي‌شود که هم ارزش غذايي آن براي گياهان حايز اهميت است و هم از نظر اقتصادي مقرون به صرفه‌ است. اما براي بازيافت زباله و همچنين توليد کمپوست بايد هم کيفيت بهداشتي زباله‌ها بالا برود و هم مطابق استانداردهاي بين‌المللي عمل کنيم.

... و اما زباله خشک
 

زباله‌هاي خشک شامل مقوا، کاغذ، قوطي‌هاي نوشابه، انواع پارچه و... است که به طور طبيعي به چرخه حيات برنمي‌گردند و فسادناپذيرند. اين زباله‌ها را بايد از زباله‌هاي تر جدا کرده و در کيسه جداگانه‌اي ريخت. اين زباله‌ها را مي‌توان مدت‌ها نگاه داشت.

با زباله خشک چه بايد کرد؟
 

در مراکز بازيافت، از زباله‌هاي خشک مانند کاغذ و مقوا، مجددا کاغذ و مقوا توليد مي‌کنند. ما براي توليد يک تن کاغذ مجبوريم 17 درخت تناور را قطع کنيم؛ در حالي که مي‌توانيم در تهران روزانه 600 تن کاغذ از اين زباله‌هاي خشک به دست بياوريم. ضمن اينکه هر کاغذ را مي‌توانيم 8 بار بازيافت کنيم. حال اگر 600 را در 17 درخت تنومند ضرب کنيم يعني از قطع 10200 درخت در روز جلوگيري کرده‌ايم. همه اين مسايل مستلزم اين است که مردم زباله‌ را از مبدا تفکيک کنند و ماموران شهرداري هم اين زباله‌ها را جدا جمع‌آوري کرده و آنها را با هم مخلوط نکنند.

پي نوشت ها :
 

کارشناس بهداشت محيط*
 

منبع: www.salamat.com
ae