بررسی مقایسه ای اعتقاد به ظهور منجی در بین جوانان پیرو ادیان یهود، مسیح و اسلام

کلید واژه ها: انتظار – ظهور – منجی
مسألة اعتقاد به ظهور موعودی جهانی در پایان کار دنیا و آخرالزمان، اختصاص به قوم ملتی خاص ندارد. باعث این عقیده، میل باطنی، خواست درونی و نویدهای پر رمز و راز پیغامبران الهی است. تمامی پیامبران الهی، بعنوان جزئی از رسالت جهانی خویش به ملت و قوم خود وعدة آمدن مصلح کل و نهایی را در پایان روزگار داده اند.این پژوهش در صدد آن است که بررسی کند، اعتقاد به آمدن یک نجات دهنده آیا در ذهنیت این نسل، جایگاهی دارد یا اینکه مطلب از قرار دیگری است.بدست آوردن برآیند نظرات بخشی از جامعه بنام جوانان که گردانندگان جهان آینده اند، بنوعی پیش بینی وضعیت آیندة دینی و تصویر سازی جامعة بعدی را در پی دارد.روشن است که اگر اینگونه بررسی ها دست ندهد ما بخش اساسی عامل فروپاشی و از دست دادن جهان آینده را نادیده گرفته و ناخود آگاه تبر به ریشة آینده خواهیم زد.بدیهی است که هدف از این پژوهش بررسی اعتقاد به ظهور موعود جهانی در بین پیروان جوان سه دین یهود، اسلام و مسیح است.در این پژوهش سه سؤال مطرح است:
1-آیا اعتقاد جوانان به ظهور منجی (در سه دین) در سطح دانش و اطلاعات است.
2-آیا اعتقاد جوانان به ظهور منجی (در سه دین) در سطح نگرشها و حیطة عاطفی است.
3-آیا اعتقاد جوانان به ظهور منجی (در سه دین) در سطح رفتار فردی است.
و متعاقب آن فرضیات زیر را خواهید داشت:
1-بین مذاهب متفاوت جوانان و اعتقاد به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات ارتباط وجود دارد.
2-بین مذاهب متفاوت جوانان و اعتقاد به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطة عاطفی ارتباط وجود دارد.
3-بین مذاهب متفاوت جوانان و اعتقاد به ظهور منجی در سطح رفتار فردی ارتباط وجود دارد.
فوتوریسم یا فیچریسم (Futurism) به معنای اعتقاد به دورة آخرالزمان و انتظار ظهور منجی و مصلح غیبی، یک ایدة جهان وطنی (انترناسیونالیستی) است. که بقوم، جغرافیا، نژاد، دین و یا مذهب خاص، اختصاص ندارد(1).اندیشة انتظار مسیحا ماهیتاً یهودی است(2). در واقع هیچ پیروزی شکوهمندی یا کشورگشایی غرور آفرینی آغازگر زندگی جمعی قوم یهود نیست. بسیار طبیعی است که قومی با این گذشتة تیره و تار در انتظار آیندة بهتری باشد و پایان رنجهای خود را در آن بجوید.واژة مسیحا باوری از کلمه مسیح گرفته شده که ترجمة واژة عبری mashiah به معنای تدهین شده است. در اصل به پادشاهی دلالت می کرده که سلطنت او با مراسم مسح با روغن مقدس اعلام می شده است. اما در دورة بین دو عهد جدید و قدیم این واژه به پادشاه آینده اطلاق می شد که انتظار می رفت پادشاهی اسرائیل را اصلاح کند و مردم را از شر تمام شیاطین نجات دهد(3).کاملترین و اصیل ترین بیان در باب امید مسیحائی را می توان در نمازهای یهود یافت. نماز اصلی یهود بنام شِمونه عِسره (هجده) نامیده می شود. یکی از کهن ترین و برجسته ترین بخش نماز یهود عمیدا یا تِفیلا (دعا) است. در تمامی بندهای این نماز به نوعی اشارتی به مسیحا شده است. مثلاً در بند یازدهم دعایی است برای تأسیس حکومتی مستقل برای بنی اسرائیل(4) و در هفت بند از این نماز تصریح به مسیحا شده است.یکی از عالی ترین و جهان شمول ترین دعاها برای نزدیک شدن دورة مسیحا در چند عمیدای مختلف برای سال نو و روزة کفاره در سومین برکت پس از قِدوشا وجود دارد. دعای مذکور نمونة خوبی از مفهوم عالی عصر مسیحا در اعتقاد فرهیختگان یهود است؛... به مسیحایت، یک نور روشن، بی درنگ در روزگار ما عطافرما ... آنگاه تو ای خداوند، توبه تنهایی بر همة ساخته هایت بر کوه صهیون، مسکن جلالت، و در اورشلیم شهر مقدس خودت حکمرانی خواهی کرد. همانطور که خود در کلامت گفته ای، خداوند سلطنت خواهد کرد تا ابد(5).بخش مهد کتاب عهد عتیق (که البته از چند کتاب مستقل تشکیل شده است) مربوط به مزامیر داود یا همان زبور داود است. این بخش از مهمترین اسناد برای معرفی آیین و فرهنگ و تاریخ قوم یهود است(6). در این مزامیر اشارات زیادی به ظهور منجی آخرین شده است. مثلاً در مزمور 96 اینچنین می گوید:قومها را به انصاف و عدالت داوری خواهند نمود، آسمان شادی کند و زمین مسرور گردد. دریا و پری آن، غرش نماید. صحرا و هر چه در آن است به وجد آید، آنگاه تمام درختان جنگل ترنم خواهند نمود به حضور خداوند. زیرا که می آید برای داوری جهان.مسیحیان با اینکه حضرت عیسی (ع) را مسیح موعود یهودیان می دانستند ولی چون نسبت به پیروی از او احساس ناتمامی و قصور کردند، یکباره امیدشان از زمان حال برکنده شد و حماسة انتظار را از سر گرفتند و در انتظار مسیح و بازگشت وی از آسمان در پایان جهان نشستند.انجیل متی باب 24: ... و چون عیسی بکوه زیتون نشسته بود، شاگردانش در خلوت نزد وی آمده ... عیسی در جواب ایشان گفت: ... همچنان که برق از شرق ساطع شد تا به مغرب ظاهر می شود، ظهور انسان (پسر انسان) نیز چنین خواهد شد ... و پسر انسان را ببینید که بر ابرهای آسمان با قوت و جلال عظیم می آید ... لهذا شما نیز حاضر باشید، زیرا در ساعتی که گمان نبرید، پسر انسان می آید(7).انجیل مرقس باب 13: ... پس بیدار باشید زیرا نمی دانید که در چه وقت صاحب خانه می آید، در شام یا نصف شب یا بانگ خروس یا صبح، مبادا ناگهان آمده، شما را خفته یابد(8).البته در مورد دیدگاه مسلمین به مسألة مهدویت، باید گفت چون مسأله از مباحث بدیهی بین محافل علمی مسلمین و نیز محافل مردمی است، لازم نمی دانیم در این مورد صحبت خاصی شود و فقط این نکته را ذکر می کنید که در باب مهدویت، چیزی حدود 140 آیه از قرآن مجید، را محققین از علما بر حضرت مهدی (ع) منطبق دانسته اند.روش ما در این تحقیق، شیوة توصیفی پیمایشی است. به تحقیقاتی که در آن متغیر مستقل بوسیله محقق اعمال نمی شود بلکه خارج از کنترل محقق است، تحقیق توصیفی گویند. در روش پیمایشی شیوة ارتباط احتمالی بین دو یا چند متغیر مورد بررسی قرار می گیرد و نتایج آن از طریق نظر سنجی و بررسی دیدگاههای افراد جامعه آماری یا گروه نمونه بدست می آید(9).جامعة آماری به زبان ساده همان محدوده ای است که تأثیر متغیرها را در آن می سنجیم. در تحقیق ما، جامعه آماری جوانان مسلمان، مسیحی و یهودی شهر اصفهان هستند و نمونة پژوهش ما که از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده است، یک جمع 60 نفری است که از هر دین 20 پیرو آن دین اختیار شده است.ابزار در این تحقیق، پرسشنامة محقق ساخته است که دارای 13 گویه می باشد که بوسیله آن اطلاعات مورد نیاز جمع آوری می شود.روش تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات، روش توصیف و استنباط است. اکنون به توصیف اطلاعات به تفکیک فرضیات تحقیق می پردازیم.در پرسشنامه برابر هر گویه مقوله های خیلی زیاد، زیاد، تا حدودی، کم، خیلی کم و نظری ندارم در نظر گرفته شده است. ابتدا به ارائه ی اطلاعات راجع به مجموع شرکت کنندگان در نظر سنجی، در پاسخ به سؤال اول می پردازیم. فراوانی بدست آمده بدین ترتیب است. 12 مورد خیلی زیاد، 12 مورد زیاد، 15 مورد تا حدودی، 7 مورد کم، 10 مورد خیلی کم و 4 مورد نظری ندارم. درصد این فراوانی ها عبارتست از 20% خیلی زیاد، 20% زیاد، 25% تا حدودی، 67/11% کم، 67/16% خیلی کم و 67/6% نظری ندارم.اطلاعات مربوط به تمامی شرکت کنندگان در نظر سنجی در پاسخ به سؤال دوم بدین قرار می باشد. 25 مورد خیلی زیاد، 12 مورد زیاد، 6 مورد تا حدودی، 4 مورد کم، 4 مورد خیلی کم و 9 مورد نظری ندارم. درصد فراوانی های مربوطه عبارتست از 67/41% خیلی زیاد، 20% زیاد، 10% تا حدودی، 67/6% کم، 67/6% خیلی کم و 15% نظری ندارم.و اطلاعات مربوط به همه ی شرکت کنندگان در نظر سنجی در پاسخ به سؤال سوم بدین گونه است. 21 مورد خیلی زیاد، 10 مورد زیاد، 8 مورد تا حدودی، 4 مورد کم، 7 مورد خیلی کم و 10 مورد نظری ندارم. درصد فراوانی این بخش به این ترتیب است 35% خیلی زیاد، 67/16% زیاد، 32/13% تا حدودی، 67/6% کم، 67/11% خیلی کم و 67/16% نظری ندارم.با توجه به اطلاعات بدست آمده از مجموع شرکت کنندگان و نیز هر گروه خاص از آنان (پیروان دین یهود، پیروان دین مسیحیت و پیروان دین اسلام) می توان به تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله اقدام کرد. برای تعمیم نتایج گروه های نمونه به جامعه ی آماری و نیز سنجش فرضیه ها از آمار استنباطی بهره می بریم. در پژوهش هایی مثل این تحقیق از آزمون های غیر پارامتریک استفاده می شود. از معروف ترین این آزمون ها، آزمون خی2 یا کای است که با علامت Χ^2 نشان داده می شود لازم به ذکر است آزمون بکار رفته در این پژوهش از نوع تک متغیری است(10).فرمول آزمون کای یا خی 2 عبارتست از

در این رابطه Fo، فراوانی حاصل از این پژوهش می باشد که اصطلاحاً فراوانی مشاهده شده نامیده می شود. Fe، فراوانی تصادفی می باشد که اصطلاحاً فراوانی مورد انتظار نامیده می شود. به لحاظ سهولت در محاسبات مقوله ها را به تعداد 4 عدد خلاصه می کنیم و مقوله های خیلی زیاد و زیاد را درهم ادغام نموده و نیز مقوله های کم و خیلی کم را در یکدیگر ادغام می نمائیم.
فرضیه اول در مورد پیروان آئین یهود:
فراوانی مشاهده شده (Fo) در این قسمت به ترتیب مقوله ها بدین قرار است: 12 مورد زیاد، 4 مورد تا حدودی، 4 مورد کم و هیچ مورد (صفر) نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) عدد 5 محاسبه گردیده است.بنابر این Χ^2 محاسبه شده 2/15 خواهد شد. برای تکمیل این آزمون به ارقام و اعداد دیگری نیز نیاز داریم از آن جمله درجه ی آزادی است که با df نشان می دهیم و کای جدول (که ازجدول توزیع کای بدست می آید) و آلفا که برای خطای نمونه گیری در نظر می گیریم(11)، و در این پژوهش 1% در نظر گرفته ایم پس34/11 = (1% = و 3= df ) Χ^2 (جدول) < 2/15 = Χ^2 (محاسبه شده)چون کای محاسبه شده 2/15 از کای جدول 34/11 بزرگتر است فرضیه اول تحقیق برای یهودیان تأیید می شود یعنی بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات و جوانان یهودی ارتباط معناداری وجود دارد و این یعنی اعتقاد جوانان کلیمی به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات آنان می باشد.
فرضیه اول در مورد پیروان آئین مسیحیت:
فاوانی مشاهده شده (Fo) در این بخش به ترتیب مقوله ها بدین قرار است 3 مورد زیاد، 6 مورد تا حدودی، 8 مورد کم و 3 مورد نظری ندارم. فراوانی تصادفی (Fe) عدد 5 محاسبه شده است. بنابر این34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) > 6/3 = (محاسبه شده)چون کای محاسبه شده 6/3 از کای جدول 34/11 کوچکتر است فرضیه اول تحقیق برای مسیحیان رد می شود . یعنی بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات و جوانان مسیحی ارتباط معنا داری وجود ندارد و این یعنی جوانان مسیحی به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات آنان نمی باشد.
فرضیه اول در مورد پیروان آئین اسلام:
فراوانی مشاهده شده (Fo) در این قسمت به ترتیب مقوله ها عبارتست از، 9 مورد زیاد، 5 مورد تا حدودی، 5 مورد کم و 1 مورد نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) عدد 5 محاسبه شده است. بنابر این34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) > 4/6 = (محاسبه شده)چون کای محاسبه شده 4/6 از کای جدول 34/11 کوچکتر است فرضیه اول تحقیق در مورد مسلمانان رد می شود و این یعنی بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات و جوانان مسلمان ارتباط معناداری وجود ندارد، به عبارتی اعتقاد جوانان مسلمان به ظهور منجی در سطح دانش و اطلاعات آنان نیست.
فرضیه دوم در مورد پیروان آئین یهود:
فراوانی مشاهده شده (FO) در این زمینه به ترتیب مقوله ها این چنین می باشد، 17 مورد زیاد، 1 مورد تا حدودی، 2 مورد کم و هیچ مورد (صفر) نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) نیز 5 می باشد. پس34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) < 8/34 = (محاسبه شده)کای محاسبه شده 8/34 از کای جدول 34/11، بزرگتر است، بنابر این فرضیه دوم تحقیق برای یهودیان تأیید و این بدین معنی است که اعتقاد جوانان یهودی به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطه ی عاطفی آنان می باشد. و به تعبیر دیگر بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطه ی عاطفی و جوانان یهودی ارتباط معنا داری وجود دارد.
فرضیه دوم در مورد پیروان آئین مسیحیت:
فراوانی مشاهده شده (FO) در اینجا به ترتیب مقوله ها عبارتست از، 3 مورد زیاد، 4 مورد تا حدودی، 4 مورد کم و 9 مورد نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) 5 محاسبه شده است. بنابر این34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) > 4/4 = (محاسبه شده)کای محاسبه شده 4/4 از کای جدول 34/11 کوچکتر است. پس فرضیه دوم تحقیق برای مسیحیان رد می شود، یعنی بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطه ی عاطفی و جوانان مسیحی ارتباط معنا داری وجود ندارد. به عبارتی اعتقاد جوانان مسیحی به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطه ی عاطفی آنان نمی باشد.
فرضیه دوم در مورد پیروان آئین اسلام:
فراوانی مشاهده شده (FO) در این قسمت به ترتیب مقوله ها این می باشد 17 مورد زیاد، 1 مورد تا حدودی، 2 مورد کم، هیچ مورد (صفر) نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) 5 می باشد. بنابر این34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) < 8/34 = (محاسبه شده)چون کای محاسبه شده 8/34 از کای جدول 34/11 بزرگتر است فرضیه دوم تحقیق برای مسلمانان تأئید می شود پس اعتقاد جوانان مسلمان به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطه ی عاطفی آنان می باشد. به تعبیری بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح نگرشها و حیطه ی عاطفی و جوانان مسلمان ارتباط معناداری وجود دارد.
فرضیه سوم راجع به پیروان دین یهود:
فراوانی مشاهده شده (FO) در این قسمت به این قرار است به ترتیب مقوله ها، 14 مورد زیاد، 3 مورد تا حدودی، 3 مورد کم و هیچ مورد (صفر) نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) 5 محاسبه شده است. در نتیجه داریم:34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) < 8/22 = (محاسبه شده)چون کای محاسبه شده برابر با 8/22 از کای جدول 34/11 بزرگتر است بنابر این فرضیه سوم تحقیق در مورد یهودیان تأئید می گردد پس بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح رفتار فردی و جوانان یهودی ارتباط معناداری وجود دارد به عبارتی اعتقاد جوانان یهودی به ظهور منجی در سطح رفتار فردی آنان می باشد.
فرضیه سوم راجع به پیروان دین مسیحیت:
فراوانی مشاهده شده (FO) در این مورد به ترتیب مقوله ها این چنین می باشد، 3 مورد زیاد، 1 مورد تا حدودی، 6 مورد کم و 10 مورد نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) 5 است. پس34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) > 2/9 = (محاسبه شده)به دلیل اینکه کای محاسبه شده 2/9 از کای جدول 34/11 کمتر است فرضیه سوم تحقیق برای مسیحیان رد می شود، یعنی بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح رفتار فردی و جوانان مسیحی ارتباط معناداری وجود ندارد به عبارت دیگر اعتقاد جوانان مسیحی به ظهور منجی در سطح رفتار فردی نمی باشد.
فرضیه سوم راجع به پیروان دین اسلام:
فراوانی مشاهده شده (FO) در این بخش به ترتیب مقوله عبارتست از 14 مورد زیاد، 4 مورد تا حدودی، 2 مورد کم و هیچ مورد (صفر) نظری ندارم.فراوانی تصادفی (Fe) 5 می باشد. در نتیجه خواهیم داشت:34/11 = (1% = و 3 = df) (جدول) < 2/23 = (محاسبه شده)چون کای محاسبه شده 2/23 از کای جدول 34/11 بزرگتر است پس فرضیه سوم تحقیق برای مسلمانان تأئید می شود و این یعنی بین اعتقاد به ظهور منجی در سطح رفتار فردی و جوانان مسلمان ارتباط معناداری وجود دارد و به عبارتی اعتقاد جوانان مسلمان به ظهور منجی در سطح رفتار فردی می باشد.
پیشنهادات:
در پژوهش ما، روشن گردید که بین اعتقاد یهودیان و مسلمانان در بسیاری موارد رابطة همسانی مشاهده می شود. این از جهتی نوید بخش است و از جهتی زنگ خطر، از این جهت نوید بخش که دین مرموز یهود با زیرکی همیشه مترصد ظهور و حضور منجی موعود بسر می برد و بنوعی آمادة تشکیل حکومت واحد جهانی است. و زنگ خطر از این جهت که با تمامیت خواهی و خودخواهی پیروان یهود و آموزه های کتب مقدس یهود، این احتمال وجود دارد که این بخش از جامعه در صورت احساس عدم تأمین خواسته هایشان، در زمانة ظهور، از مخالفین جدی موعود جهانی باشند و این وظیفة ما را سنگین تر می نماید. در ضمن بدلیل اینکه تمامی فرضیات مسیحیان رد شد، این خود محل تأمل باید باشد برای دقت در آینده و زمانة ظهور و اینکه اینان نیز روی خوشی با انتظار و اعتقاد به ظهور ندارند.

پي نوشت ها :
 

1. در انتظار ققنوس – مهدی علیزاده – ص 55
2. انتظار مسیحا در آیین یهود – حسین توفیقی – ص 17
3. مجلة انتظار – ش 6 – ص 265
4. عهد عتیق – اشعیا – باب 11 آیه 12
5. انظار مسیحا در آیین یهود – حسین توفیقی – ص 177
6. مزامیز داود – مقدمه – چاپ انجمن کلیمیان ایران
7. عهد جدید – انجیل متی – باب 24
8. عهد جدید – انجیل مرقس – باب 13
9. می خواهم پژوهشگر شوم – مهدی اسحاقیان – ص 53
10. همان - ص 84
11. همان – ص 87

/ج