همه چيز درباره سياره سرخ

مريخ چهارمين وآخرين سياره سنگي است که بر گرد خورشيد مي چرخد. يوناني ها اين سياره را به خاطر رنگ سرخ آن، آرس و روميان آن را مارس يا مريخ نام نهادند. هر دو اسم بيانگر خداي جنگ آنان است. اين سياره نزد کساني که به آسمان مي نگريستند مظهر جنگ و خون بود. مريخ به دليل شباهت هاي زيادي که به زمين دارد بيش از هر سياره ديگري توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است. زيرا در مريخ کلاهک هاي قطبي وبعضي تغييرات رنگي فصل ها، شبيه به زمين ديده مي شود. درسال1877 ميلادي،"جيوواني شياپارلي"، مدير رصدخانه ميلان ايتاليا، اظهار داشت که شبکه اي از خطوط باريک ومنظم که اجزاي بزرگ تر سطح مريخ را به هم مربوط مي کند، مشاهده کرده است. "پرسيوال لاول"، اخترشناس آمريکايي معتقد بود که اين خطوط نمايانگر مجراها يا آبراهه هايي واقعي اند که ساکنان مريخ براي آبياري مزارع وحمل کالاهايشان با قايق هاي باري، ساخته اند. امروزه دانشمندان معتقدند که مريخ در گذشته هاي بسيار دور داراي حيات بوده است وبراي پاسخ به اين پرسش ها "آيا درگذشته بر روي سطح مريخ حيات وجود داشته است؟" ويا اين که " چگونه مي توان اين سياره را از نظر شرايط زندگي مورد بررسي قرار داد؟" ازآغاز عصر فضا تا کنون، سازمان ناسا وديگر سازمان هاي فضايي، ماموريت هاي زيادي را براي کاوش اين سياره انجام داده اند. در اين مقاله ويژه به شرح ويژگي هاي مريخ، عوارض سطحي آن، ماموريت هاي انجام شده بر روي آن وهمچنين نحوه رصد اين سياره خواهيم پرداخت.

ويژگي هاي مريخ
 

مريخ در يک مدار بيضي شکل و با سرعت حدود 1 /24 کيلومتر بر ثانيه به دور خورشيد مي چرخد که فاصله آن از خورشيد 249 ميليون کيلومتر و در نزديک ترين فاصله اش 207 ميليون کيلومتر از خورشيد فاصله مي گيرد. ولي به طور متوسط 228 ميليون کيلومتر از خورشيد فاصله دارد. اين سياره همسايه بعدي زمين(پس از کره ماه وسياره زهره) است که گاهي به ما نزديک مي شود وبه حدود 56 ميليون کيلومتري ما مي رسد وگاهي آن سوي خورشيد به فاصله 397 ميليون کيلومتري از ما قرار مي گيرد. از جهاتي هم شبيه زمين است ويک شبانه روز آن حدود 5/ 24 ساعت طول مي کشد. محور گردش آن نسبت به خط عمود حدود 24 درجه است. هر يک سال آن معادل 2 سال (687 روز) زميني است. قطر آن حدود 6794 کيلومتر (تقريبا نصف زمين ) وچگالي اش 9/ 3 گرم بر سانتي متر مکعب است. به علت دوري از خورشيد حداقل دماي آن به 100 درجه زير صفر وحداکثر آن به 27 درجه زير صفر مي رسد. سرعت گريز از سطح آن 5 کيلومتر بر ثانيه است. جو آن از جو زمين رقيق تر بوده و فشار اين جو رقيق حدود 5 ميلي بار است (فشار جو زمين بيش از يک هزار ميلي بار است). در جو آن گازهاي دي اکسيد کربن، اکسيژن، نيتروژن ومقدار کمي بخار آب وگازهاي بي اثر وجود دارد. گهگاهي در سطح مريخ طوفان هاي سهمگيني اتفاق مي افتد که سرعت اين طوفان ها گاهي به بيش از100 کيلومتر بر ساعت مي رسد. اين طوفان هاي شديد هنگامي رخ مي دهند که مريخ به نزديک ترين فاصله از خورشيد قرار مي گيرد وبدين ترتيب سطح اين سياره را براي مدتي (در حدود يک ماه ) از نظرها مي پوشاند. مريخ درآسمان به رنگ نارنجي متمايل به قرمز ديده مي شود که علت آن، وجود مقدار قابل توجهي اکسيد آهن در خاک آن است. مريخ همچنين داراي کوه هاي عظيم الجثه اي است که بلندترين آنها المپيوس نام دارد. اين کوه به احتمال زياد بزرگ ترين کوه آتشفشاني در منظومه شمسي است که قله آن حتي از اتمسفر مريخ بيرون زده است. وسعت المپيوس در حدود 600 کيلومتر، ارتفاع آن 24 کيلومتر وقطر دهانه آتشفشاني آن 90 کيلومتر است. اين کوه در نيمکره شمالي مريخ قرار دارد وحدودا 200 ميليون سال از عمر آن مي گذرد واحتمالا هر100 ميليون سال يکبار فعال مي شود. المپيوس به احتمال زياد در آينده اي نسبتا دور به خاطر وزن زيادش متلاشي خواهد شد. از ديگر عوارض سطحي جالب توجه در مريخ، دره بسيار طويل وعميق مارينر است که طول آن تقريبا 4 هزار کيلومتر، عرض آن 100 کيلومتر وعمقش در بعضي جاها به 6 کيلومتر مي رسد واگر اين دره بر روي زمين قرار داشت سراسر ايالات متحده را در بر مي گرفت.

قطب هاي مريخ
 

در سال 1666 ميلادي "جيوواني دومينيکو کاسيني" ستاره شناس ايتاليايي ومتصدي رصدخانه لويي چهاردهم در پاريس، نواحي سفيد رنگي را در قطب هاي مريخ رصد کرد. بعدها مشاهدات "ويليام هرشل" اين کشف را تاييد کرد و مشخص شد که نواحي سفيد رنگ در واقع پوشش هاي قطبي مريخ اند. اين پوشش ها درست همانند پوشش هاي يخي موجود در در نواحي قطبي زمين رشد مي کنند وطي يک سال مريخي به تدريج تحليل مي روند. هرشل تصور مي کرد که ساکنان مريخ در شرايطي نظير شرايط حاکم بر زمين با چهار فصل وروزهاي تقريبا برابر با روزهاي زمين زندگي مي کنند.
طيف سنج فروسرخ " مارينر9" مشخص کرد که دماي سياره مريخ در نواحي قطبي در حدود 120 درجه زير صفر است. هنگامي که مريخ در نقطه اوج مداري خود قرار دارد در نيمکره جنوبي زمستان است که سردتر از زمستان نيمکره شمالي است. پوشش يخي زمستاني در نيمکره جنوبي مي تواند تا عرض جغرافيا يي 55 درجه جنوبي امتداد يابد. هنگامي که سياره به خورشيد نزديک مي شود، نواحي شمالي زمستان گرم تري دارند. در اين صورت پوشش يخي زمستاني فقط مي تواند تا عرض جغرافيايي 65 درجه شمالي برسد. دانشمندان معتقدند که يخ هاي موجود در نواحي قطبي مريخ عمدتا از دي اکسيد کربن منجمد (يخ خشک) تشکيل شده اند. در تابستان با افزايش دما،يخ خشک به بخار تبديل مي شود و بدين ترتيب پوشش هاي يخي نواحي قطبي مريخ ذوب مي شوند.
قطر پوشش يخي قطب جنوب مريخ در اوج تابستان نيمکره جنوبي به حدود 300 کيلومتر مي رسد در حالي که قطر پوشش يخي قطب شمال خيلي بيشتر وهرگز کمتر از يک هزار کيلومتر نمي رسد. دماهاي اندازه گيري شده در قطب شمال مريخ نشان مي دهد که پوشش يخي تابستاني بايد از آب يخ زده تشکيل شده باشد. زيرا در اين زمان دما از نقطه انجماد يخ خشک بالاتر است. به علاوه تجمع بخار آب بر روي پوشش يخي نيمکره شمالي به هنگام تابستان نشان مي دهد که در اين منطقه آب يخ زده وجود دارد.

کانال هاي مريخ
 

درسال 1860 ميلادي يک کشيش ايتاليايي به نام " پيترو آنجلوسچي " تصاويري از مريخ تهيه کرد واذعان داشت که مي تواند در اين تصاوير خطوط غير طبيعي را ببيند. او براي توصيف آن چه که مي ديد از کلمه ايتاليايي کانال استفاده مي کرد. سال 1877 ميلادي براي ناظران زمين داراي اهميت بسياري بود. در اين سال مريخ و زمين نزديک ترين فاصله ممکن را داشتند. اين نخستين رويارويي نزديک پس از 15 سال بود وفرصت ايده آلي براي مشاهده نزديک با تلسکوپ هاي جديدتر را فراهم مي کرد.
جيوواني شياپارلي که مدير يک رصدخانه در شهر ميلان ايتاليا بود، به تهيه نقشه هاي مريخ علاقه مند شد. او به خصوصيات مشاهده شده بر روي مريخ اسامي افسانه اي مي گذاشت. شياپارلي در آن سال کانال هايي را بر روي مريخ مشاهده کرد و نام رودخانه هاي مشهور نيل وفرات را بر روي آنها گذاشت.
در سال 1879 مريخ وزمين بار ديگر به يکديگر نزديک شدند. دراين زمان شياپارلي ادعا کرد کانال هايي را مشاهده کرده است که به صورت دو خط موازي اند. ظهور اين پديده غيرطبيعي اعتقاد آنهايي را که فکر مي کردند کانال هاي مريخي مصنوعي و ساختگي اند، قوي تر کرد. بعد از گذشت چند سال تعدادي از ستاره شناسان ادعا کردند که کانال ها را ديده اند. لذا تعداد نقشه ها چند برابر شد. با اين حال بيشتر ستاره شناسان کانال ها را نديده بودند وبسياري از آنها درباره نظريه هايي که کانال ها را توضيح مي دادند ترديد داشتند. بعضي از دانشمندان تصور مي کردند که مريخ يک سياره مرده است وساکنان آن آخرين بقايا از يک نسل رو به زوال اند ومنابع آبي جمع آوري شده را به سختي ذخيره و اداره مي کنند. طبق اين نظريه مريخي ها اين کانال ها را ساخته بودند تا آب هاي ناشي از ذوب فصلي پوشش هاي قطبي را به سمت شهرهاي آباد خود که در دل کوير قرار داشت هدايت کنند وشهرها از طريق کانال ها به يکديگر متصل مي شدند. کساني که در مورد اين نظريه ترديد داشتند دلايل مختلفي براي رد آن عنوان مي کردند. ولي ايده وجود کانال در مريخ توجه عموم را به خود جلب کرده بود ومجلات وروزنامه هاي عمومي از آن حمايت مي کردند. يکي از طرفداران سرسخت نظريه کانال ها "پرسيوال لاول" نام داشت. او در خانواده ثروتمند و با نفوذي در شهر بوستون آمريکا متولد شده بود وخواهرش يک شاعر معروف بود. لاول در سال 1880 ميلادي متوجه شد که شياپارلي بينايي خود را از دست داده است. از آن پس او نقش يک نظريه پرداز پيشرو را در زمينه کانال هاي مريخ به عهده گرفت.
لاول هزينه ساختن رصدخانه اي را تقبل کرد وآن را به مطالعه مريخ اختصاص داد. رصدخانه لاول در فلاگ استاف ايالت آريزونا به بهترين تلسکوپ انعکاسي 61 سانتي متري مجهز شد.
در اواخر قرن نوزدهم تعداد کانال هاي لاول چهار برابر کانال هايي بود که توسط شياپارلي ترسيم شده بود. او در نقشه هاي خود اين کانال ها به صورت يک شبکه، به کل سياره مريخ گسترش داد. لاول اعتقاد داشت که اين کانال ها توسط يک تمدن پيشرفته ساخته شده است.
امروزه اکثر نظريات علمي ايده لاول را رد مي کنند. وطبق کاوش هايي که بر سطح اين سياره انجام شده است، دانشمندان به اين نتيجه رسيده اند که در سطح مريخ هيچ گونه حياتي آن گونه که ما مي شناسيم وجود ندارد وکانال هاي مريخ هم در حقيقت چيزي جز خطاي چشمي نبوده است.

قمرهاي مريخ
 

در سال 1877 ميلادي هنگامي که شياپارلي به دقت در حال ترسيم کانال هاي مريخ بر روي نقشه هايش بود يک ستاره شناس آمريکايي به نام "آساف هال" نيز در حال مشاهده مريخ بود. او از نوعي تلسکوپ انعکاسي جديد 66 سانتي متري واقع در رصدخانه نيروي دريايي ايالات متحده در شهر واشنگتن استفاده مي کرد. ستاره شناسان سال ها به دنبال قمرهاي مريخ بودند."يوهان کپلر" در قرن هفدهم اعلام کرده بود که مريخ بايد دو قمر داشته باشد. او معتقد بود که در وراي منظومه شمسي يک الگوي رياضي نهفته است. طبق اين الگو تعداد قمرهاي سياراتي که پس از زمين قرار دارند بايد افزايش يابد. به اين ترتيب که تعداد آنها هر دفعه بايد دو برابر شود. با توجه به اين که زمين داراي يک قمر است و در زمان کپلر تصور مي شد که سياره مشتري چهار قمر دارد. بنابراين طبق رياضيات حاکم بر اين تئوري مريخ بايد دو قمر داشته باشد. آساف هال در ابتداي اوت سال 1877 مشاهدات طاقت فرسايي را براي يافتن اقمار مريخ آغاز کرد. در آن زمان نزديکي مريخ به زمين مشکلاتي را ايجاد مي کرد. مريخ آن قدر نزديک بود که به هنگام مشاهده آن توسط تلسکوپ درخشندگي قابل توجهش مشکلاتي را در رصد اين سياره ايجاد مي کرد. هال در يازدهم اوت آن سال متقاعد شد که چيزي نمي تواند بيابد ولي اصرارهاي مکرر همسرش باعث شد تا او به رصدش ادامه دهد. بالاخره درآن شب او متوجه چيزي شد. آن جرم آسماني خيلي کوچک وکم نور بود ولي قطعا وجود داشت. هال با دقت تمام به رصد آن نقطه کوچک پرداخت ولي آسمان ابري شد. در شانزدهم اوت آسمان صاف شد وهال توانست قمر مريخ را به وضوح مشاهده کند. در روز هفدهم اوت هال با پيدا کردن قمر دوم مريخ به هيجان آمد. به اين ترتيب نظريه کپلر درست به نظر مي رسيد. دانشمندان همچنين تصور مي کردند که سياره مشتري داراي چهار قمر وسياره زحل داراي هشت قمر است. اما اين نظريه با کشف پنجمين قمر مشتري در سال 1892 و کشف نهمين قمر سياره زحل در سال 1898 براي هميشه منسوخ شد. آساف هال اقمار مريخ را به صورت نقاطي کم نور و متحرک مشاهده کرد. ولي تصاويري که در سال 1969 ميلادي توسط فضاپيماي مارينر ودر سال 1975 توسط وايکينگ ارسال شد نشان داد که اقمار دو قلوي مريخ ظاهري بسيار ناهنجار وبي قاعده (شبيه به يک سيب زميني) دارند. هال اين اقمار را به افتخار اسب هاي کالسکه خداي جنگ در افسانه يونان فوبوس (به معناي ترس) وديموس (به معناي وحشت) ناميد.
آساف هال نتوانست اندازه اقمار مريخ را تعيين کند. اما مشاهدات بعدي نشان داد که طول قمر بزرگ تر مريخ يعني فوبوس تقريباً 27 کيلومتر است. فوبوس خيلي به مريخ نزديک است ودر يک مدار دايره اي شکل و به فاصله 9380 کيلومتري آن قرار دارد. نزديکي زياد باعث مي شود که اين قمر با سرعت زيادي حول مريخ بچرخد به طوري که هر چرخش کامل آن 7 ساعت و51 دقيقه طول مي کشد. ديموس هم مانند فوبوس داراي يک مدار دايره اي شکل است ولي در فاصله 23500 کيلومتري مريخ قرار دارد. طول ديموس در حدود 15 کيلومتر است و31 ساعت و5 دقيقه طول مي کشد تا يکبار به دور مريخ بچرخد. فوبوس وديموس هر دو تاريک و سرد هستند و به احتمال زياد سيارک هاي سرگرداني بوده اند که به مرور زمان توسط گرانش مريخ به دام افتاده اند. اين دو قمر هم مانند کره ماه هميشه يک روي خود را به مريخ نشان مي دهند.

ماموريت هاي مريخ
 

مارينرها
 

آغاز اکتشافات فضايي سياره سرخ به سال 1964 برمي گردد. در28 نوامبر آن سال کاوشگر مارينر 4 به سوي مريخ پرتاب شد وچهاردهم ژوئيه سال 1965، از فاصله 9846 کيلومتري اين سياره گذشت وموفق شد براي نخستين بار از نزديک، از سطح آن عکس بگيرد. عکس هايي که از کاوشگر مارينر4 به زمين مخابره شد،بسيار واضح تر ودقيق تر از هر عکسي بود که قبل ازآن با تلسکوپ هاي مستقر در زمين گرفته شده بود.
هيجان ناشي از موفقيت اين ماموريت، دانشمندان را بر آن داشت تا ماموريت هاي ديگري را براي کاوش هرچه بهتر اين سياره انجام دهند.بدين ترتيب سازمان ناسا در سال 1969 کاوشگرهاي مارينر6 و7 ودرسال 1971 کاوشگر مارينر9 را روانه اين سياره کرد. مارينر9 نخستين کاوشگري بود که تا آن زمان به مدت طولاني به دور سياره ديگري مي چرخيد.اين کاوشگر به مدت يک سال پيوسته عکس ها وداده هاي مربوط به مريخ را به صورت امواج راديويي به زمين ارسال مي کرد. اين اطلاعات تصور بشر را از اين سياره به طور کلي تغيير داد.
دوربين هاي مارينر9 ابتدا فقط طوفان هاي غبارآلود عظيمي را آشکار کرد که بيشترين عوارض سطحي اين سياره را پنهان مي کرد، اما پس از فرونشستن طوفان، مارينر تصاويري از يک دره عظيم (دره مارينر)، چهار کوه آتشفشاني بزرگ (از جمله المپيوس) وبستر خشک رودخانه ها را به زمين ارسال کرد. تصاويري که کاوشگر مارينر9 به زمين فرستاد حقايق بسياري را پيرامون مريخ آشکار کرد اما دانشمندان نتوانستند به کمک اين تصاوير، به سوالي که مدت ها پيش ذهن بشر را به خود مشغول ساخته بود، پاسخ دهد: آيا در مريخ حيات وجود دارد؟

وايکينگ ها
 

در بيستم اوت سال 1975 ميلادي، سفينه وايکينگ 1 که توسط ايالات متحده آمريکا طراحي وساخته شده بود به فضا پرتاب شد. نخستين هدف اين کاوشگر، کشف حيات در سطح سياره سرخ بود. به دنبال آن، کاوشگر وايکينگ 2 در نهم سپتامبر همان سال به فضا پرتاب شد. اين دو سفينه تقريبا يک سال بعد به مريخ رسيدند و تا زمان انتخاب يک محل مناسب براي فرود، در مداري در اطراف مريخ قرار گرفتند و در اين مدت عکس هاي متعددي را به زمين ارسال کردند. يک ماه پس از ورود اين دو کاوشگر به مدار مريخ، بالاخره يک محل فرود مناسب براي وايکينگ 1 انتخاب شد. محل فرود در4/ 24 درجه شمالي مريخ واقع شده بود. مريخ نشين وايکينگ 1 تقريبا 10 دقيقه پس از ورود به جو مريخ به آرامي روي سطح اين سياره فرود آمد. 45 روز بعد، وايکينگ 2 درآن سوي سياره، 7500 کيلومتر دورتر از وايکينگ 1 در 9/ 47 درجه شمالي به آرامي بر روي سطح مريخ فرود آمد. هنگامي که مريخ نشين ها از سفينه هاي خود جدا شدند بلافاصله ماموريت خود را آغاز کردند. هر دو مريخ نشين به دوربين هايي با قابليت عکاسي پي درپي، بيل هاي مکانيکي و دستگاه هايي جهت تجزيه وتحليل شيميايي و زيست شناسي نمونه هاي برداشته شده از سطح مريخ مجهز بودند. آنها تصاوير مربوط به طبيعت متروکه، عوارض صخره اي و مناطق تپه شني حاصل از وزش بادهاي مريخي را به زمين ارسال کردند. اما آنها در انجام ماموريت اصلي خود که کشف حيات در سطح اين سياره بود ناکام ماندند.

نقشه بردارسراسري مريخ
 

پس از گذشت 20 سال از پايان ماموريت کاوشگرهاي وايکينگ، سازمان فضايي آمريکا (ناسا) ماموريت ديگري را براي کاوش اين سياره ترتيب داد. مدارگرد مارس گلوبال سروير يا نقشه بردار سراسري مريخ در نوامبر سال 1996 به سمت مريخ پرتاب شد تا به انقطاع بيست ساله تحقيق در سياره سرخ پايان دهد. اين کاوشگر در 7 نوامبر سال 1996، از پايگاه فضايي کيپ کاناورال فلوريدا به سوي مريخ پرتاب شد و300 روز بعد در تاريخ يازدهم سپتامبر 1997 در مدار مريخ قرار گرفت و به مدت ده سال به کاوش اين سياره پرداخت. اين مدارگرد در مدت ماموريت خود در حدود 300 هزار تصوير دقيق و با توان تفکيک بالا را به زمين ارسال کرد که اين تصاوير اطلاعات وسيعي از سطح مريخ وقرائن متقني از وجود آب جاري در گذشته را در اختيار دانشمندان قرار داد. در ژانويه سال 2007 ارتباط اين فضاپيما با زمين به طور کامل قطع شد و ناسا در آن سال رسما پايان اين ماموريت را اعلام کرد.

رهياب مريخ
 

يک ماه پس از پرتاب مدارگرد نقشه بردار سراسري مريخ، ناسا دومين کاوشگر نسل جديد خود با نام مارس پتفايندر يا رهياب مريخ را در تاريخ 4 دسامبر سال1996 به سوي مريخ پرتاب کرد. اين کاوشگر7 ماه بعد به آرامي بر سطح مريخ فرود آمد. اين فضاپيما در فرود بر سطح مريخ، براي کاهش سرعت در زمان فرود به اتمسفر مريخ از چتر و براي کاستن از شدت ضربه فرود از سيستمي مرکب از کيسه هاي هوا استفاده کرد. اين نخستين باري بود که فناوري کيسه هاي هوا براي فرود حفاظت شده فضاپيما مورد استفاده قرار مي گرفت. وقتي که فضاپيما به سلامت بر سطح مريخ فرود آمد، ربات سطح پيمايي با نام سوجرنر را روي سطح سياره آزاد کرد. اين کاوشگر5/ 10 کيلوگرمي آزمايش هاي متعددي را در سطح مريخ آغاز کرد واطلاعات زيادي را در مورد اتمسفر، اقليم، ترکيبات خاک وصخره هاي مريخ، به زمين مخابره کرد.

مارس اوديسه و مارس اکسپرس
 

با پايان ماموريت نقشه بردار سراسري مريخ و رهياب مريخ، ماموريت بعدي ناسا، ماموريت اوديسه مريخ بود که اين مدارگرد در آوريل سال 2001 به فضا پرتاب شد. هدف از اين ماموريت، نقشه برداري سطح مريخ، دريافت وانتقال داده هاي ماموريت هاي قبلي، مطالعه قطب جنوب مريخ وبررسي جايگاهي براي فرود در نزديکي آن (در ماموريت آينده) بود.
در سال 2003 هم مدارگرد مارس اکسپرس جهت تجزيه وتحليل خاک مريخ توسط آژانس فضايي اروپا (ايسا) به سوي اين سياره فرستاده شد تا همراه با اوديسه به بررسي دقيق سطح مريخ بپردازد.

مريخ نوردهاي اسپريت وآپورچونيتي
 

در تابستان سال 2003 که مقارن با نزديک ترين ملاقات زمين ومريخ در چند ده سال اخير بود، ناسا دومين نسل از مريخ نوردهاي خود، با نام روح(اسپريت) وفرصت(آپورچونيتي) را آماده انجام ماموريتي بي نظير وهيجان انگيزي کرد. اين دو مريخ نورد در دهم ژوئن و هفتم ژوئيه سال 2003 از پايگاه فضايي کيپ کاناورال فلوريدا به سمت مريخ پرتاب شدند. هدف از انجام اين ماموريت در درجه اول تحقيق درباره آب وتاريخچه وچگونگي به وجود آمدن آن در اين سياره بود. اين دو کاوشگر در چهارم وبيست وپنجم ژانويه سال 2004 در دو مکان مختلف، بر سطح سياره سرخ فرود آمدند. طبق برنامه قرار بود که اين دو مريخ نورد تنها 90 روز در اين سياره عمر کنند اما طراحي فوق العاده وساخت بي نظيرشان سبب شد بتوانند زمستان مريخ را نيز پشت سر بگذرانند وده برابر بيشتر عمر کنند. روح وفرصت در طي انجام ماموريت خود(که تا به امروز ادامه دارد) توانستند حدود15 هزار متر مسير سنگلاخي را طي کنند وبسياري از سنگ ها وصخره هاي سر راه خود را مورد آزمايش قرار دهند. آنها شواهدي قاطع براي حضور آب جاري در گذشته مريخ به دست آوردند که بزرگ ترين کشف سال 2004 لقب گرفت. آنها همچنين نشانه هاي بسيار زيادي در مورد فعاليت هاي شديد درون مريخ پيدا کردند. از تپه هايي که رسيدن به آنها رويايي بيش نبود صعود کردند وبسياري از واقعيت هاي سطح مريخ را نمايان ساختند.

مدارگرد اکتشافي مريخ
 

پس از موفقيت هاي به دست آمده در ماموريت نقشه بردار سراسري مريخ، ناسا مدارگرد چند منظوره خود با نام مارس ريکانسنس اوربيتر يا مدارگرد اکتشافي مريخ(MRO) را در دوازدهم اوت 2005 به فضا پرتاب کرد. اين مدارگرد در دهم مارس 2006 به مريخ رسيد وبا استفاده از فن ترمز هوايي، در مدار مناسبش قرار گرفت.
از مهمترين اهداف اين ماموريت، نقشه برداري از مناطق مختلف مريخ با استفاده از دوربين هاي پيشرفته جهت انتخاب مکان هاي مناسب براي فرود فضاپيماهاي آينده مريخ است. يکي از اين کاوشگرها، سطح نشين فونيکس است که ام آر او در انتخاب محل مناسب براي فرود آن در سطح مريخ نقش مهمي داشته است. پژوهش در خصوص مواد معدني تشکيل دهنده مريخ، بررسي لايه ها و ويژگي هاي سطح سياره ويخ هاي آن، مطالعه اقليم وجست وجوي سر نخ هايي از آب در مناطق قطبي سياره وسطوح زيرزميني آن، از ديگر اهداف تعريف شده در اين ماموريت است.

فونيکس
 

به خاطر موفقيت هايي که دو مريخ نورد روح و فرصت در سياره سرخ داشتند، ناسا ماموريت بعدي سفر به مريخ را برنامه ريزي کرد. کاوشگر جديد، فونيکس (ققنوس) نام داشت که در چهارم اوت سال 2007 به سوي مريخ پرتاب شد و اوايل سال 2008 با موفقيت بر روي قطب شمال مريخ فرود آمد. فونيکس کاوشگري براي يافتن نشانه هاي حيات ميکروبي در گذشته وحال سياره مريخ است و مي تواند خاک وسنگ هاي مريخي را سه برابر بيشتر از کاوشگرهاي قبلي جمع آوري وتجزيه وتحليل کند. در آغاز ماموريت فونيکس نيز90 روز تعيين شده بود اما توانست درفضاي سرد قطب شمال مريخ، جايي که خورشيد بسيار کم مي تابد تا پنج ماه دوام بياورد. بعد از آن ناسا پايان رسمي ماموريت فونيکس را اعلام کرد زيرا به علت گرد و خاکي که سطح سلول هاي خورشيدي آن را فرا گرفته بود، ديگر انرژي لازم براي فعاليت ابزارهاي آن تامين نمي شد. اين ماموريت علاوه بر ناسا حاصل همکاري چند آژانس فضايي ديگر نظير آژانس فضايي فدرال روسيه، آژانس فضايي کانادا، وزارت علوم وتحقيقات اسپانيا وموسسه ماکس پلانک آلمان بود.

آينده مريخ
 

ناسا هم اکنون در حال بررسي ماموريت جديدي است که هدف آن قرار دادن يک آزمايشگاه مدرن ومتحرک درسطح مريخ است. اين ماموريت که نامش آزمايشگاه علمي مريخ است، بلند پروازانه ترين ماموريت ناسا براي مريخ است. کاوشگري به طول8 /2 مترکه نيروي آن توسط راکتور اتمي کوچکي تامين خواهد شد و بدين ترتيب قادر خواهد بود تجهيزات کارآمدتر وسنگين تري را حمل کند. اين کاوشگر به همراه خود مجموعه اي از ابزارهاي علمي دقيق را به مريخ خواهد برد که دانشمندان را در بررسي دقيق تر وضعيت حال وآينده مريخ ياري خواهد کرد. ماموريت اين کاوشگر در راستاي ماموريت کاوشگرهاي قبلي مانند روح وفرصت وکاوشگر معروف ققنوس انجام مي شود تا معماي بزرگ حيات در مريخ را حل کنند و راه را براي ماموريت بزرگ فرود انسان در مريخ آماده کنند. ماموريت آزمايشگاه علمي مريخ قرار بود که در سپتامبر يا اکتبر2009 پرتاب وزمان فرودش بر سطح مريخ تابستان 2010 باشد، اما به دليل مشکلات مالي ناسا، اين ماموريت تا سال 2011 به تاخير افتاد.

رصد مريخ
 

هنگامي که زمين بين مريخ و خورشيد قرار گيرد، اصطلاحا گفته مي شود که مريخ در نقطه مقابل است که فرصت مناسبي براي رصد مريخ است. اين پديده تقريبا هر دو سال يکبار اتفاق مي افتد ولي در هر مقابله اي شرايط ايده آلي براي رصد مريخ فراهم نخواهد شد. زيرا مدار مريخ 5 بار کشيدگي بيشتري نسبت به مدار زمين دارد. در نتيجه در اوج(دورترين فاصله ازخورشيد) وحضيض(نزديک ترين فاصله از خورشيد) اختلاف فاصله زيادي از مدار زمين پيدا مي کند (اين موضوع به مقدار بسيار کمتري به اوج وحضيض زمين نيز وابسته است). دوري ونزديکي مريخ به هنگام مقابله بين فاصله حدود 100 تا55 ميليون کيلومتر از زمين تغيير مي کند که تاثير بسيار زيادي در روشنايي واندازه ظاهري سياره دارد. بنابراين مقابله اي که در هنگام حضيض مريخ رخ دهد ايده آل خواهد بود و چنين فرصت هاي ايده آلي فقط هر15 تا 17 سال يکبار به وجود مي آيد.
مقابله هاي مريخ بهترين فرصتي است تا منجمان آماتور با تلسکوپ هايشان به دشت ها، کلاهک هاي سفيد قطبي که با تغيير فصول مريخي بزرگ وکوچک مي شوند، ابرهاي سفيد-آبي وطوفان هاي زرد رنگ غبارآلود مريخ نگاهي بيندازند ومحيط شگفت انگيز سطح اين سياره را تجسم کنند.

مريخ اين روزها درصورت فلکي خرچنگ (سرطان) قرار دارد وهمانند ستاره اي به رنگ نارنجي متمايل به قرمز وبا قدر حول و هوش 73/ 0 قابل رويت است. مقابله هاي آينده مريخ
تاريخ -اندازه ظاهري (برحسب ثانيه قوسي) -قدر ظاهري
اسفند ماه 1390-  14 -2/ 1-
فروردين ماه 1393 - 15 -5/ 1-
خرداد ماه 1395- 18  -2-
مرداد ماه 1397 - 24- 8/ 2-
ميلاد جبوري عباسي عضو گروه نجوم هفت ستاره و از مقاله نويسان سايت Parssky.com است. پيش از اين مقاله "چند سوال درباره تلسکوپ ها که هميشه مي خواستيد بپرسيد!" از اودر شماره آبان ماه 88 دانشمند منتشر شده بود. پست الکترونيک:hubble-nasa1990@yahoo.co
منبع:ماهنامه دانشمند- ش561
/ج