گفتگو با دکتر حسن عارفي، متخصص قلب
بسياري از بيماري‌هاي سالمندان، ميانسالان و خانم‌هاي باردار به وجود نمي‌آيد مگر به علت ابتلا به پرفشاري خون که يا کنترل نمي‌شود يا بد درمان مي‌شود. اين بيماري را قاتل خاموش مي‌نامند چون تامرحله پيشرفته بيماري، علايم و نشانه‌اي ندارد. براي آشنايي بيشتر با اين بيماري و پيشگيري از ابتلا به آن گفتگويي کرديم با دکتر حسن عارفي، استاد بيماري‌هاي قلب و عروق دانشگاه تهران که از نظرتان مي‌گذرد.
در پزشکي فشارخون را چطور تعريف مي‌کنند؟
فشارخون، فشاري است که از طرف خون بر سطح داخلي رگ‌هاي بدن وارد مي‌شود اما وقتي مي‌گوييم کسي فشارخون دارد يا به بيماري فشارخون مبتلاست، منظورمان اين است که شخص مزبور دچار افزايش فشار خون شرياني شده است. استفاده از عبارت «پرفشاري خون» در اين مورد صحيح‌تر است.
علت به وجود آمدن اين بيماري چيست؟
در 90 تا 95 درصد موارد، علت خاص و شناخته شده‌اي براي پرفشاري خون وجود ندارد. اين نوع از بيماري را با نام پرفشاري خون اوليه مي‌شناسيم. پرفشاري خون اوليه به مرور زمان و بالا رفتن سن ايجاد مي‌شود اما بين 5 تا10 درصد از فشارخون‌ها به خاطر وجود يک علت زمينه‌اي (مشکلات کليوي يا تومورهاي غده فوق کليوي) به وجود مي‌آيد که به آن پرفشاري خون ثانويه مي‌گويند. اين نوع فشارخون به صورت ناگهاني ظاهر مي‌شود و شدت آن از نوع اوليه بيشتر است.
بسياري از افراد مي‌خواهند درباره روش تشخيص پرفشاري خون بدانند؛ آيا با يکبار اندازه‌گيري فشارخون مي‌توان گفت که فردي مبتلا به پرفشاري خون است؟
تشخيص اين بيماري با اندازه‌گيري فشارخون در چند نوبت و با نظر پزشک قطعي مي‌شود. ميزان فشارخون به طور معمول در قالب دو عدد بيان مي‌شود. عدد اول يا بالاتر (فشار سيستوليک) فشار وارد بر شريان‌ها در حالت انقباض قلب است. عدد دوم يا پايين‌تر (فشار دياستوليک) همين فشار را در فاصله بين دو انقباض قلب نشان مي‌دهد. در نوشته‌هاي پزشکي، ميزان فشارخون را با واحد ميلي‌مترجيوه بيان مي‌کنند. اما در بين مردم کشور ما، سانتي‌متر جيوه رايج‌تر است. پس وقتي مي‌گوييم فشارخون کسي 12 روي 8 است يعني فشار سيستوليک او 120 ميلي‌متر جيوه و فشار دياستوليک او 80 ميلي‌متر جيوه است. اين ميزان، همان ميزاني است که اکثر متخصصان به عنوان مرز فشارخون طبيعي از آن ياد مي‌کنند. بديهي است که با تنها يک نوبت اندازه‌گيري نمي‌شود به کسي بر‌چسب اين بيماري را زد و بايد فشارخون را در چند نوبت و در موقعيت‌ها و زمان‌هاي مختلف اندازه گرفت. در تفسير فشارخون، هم فشارخون سيستوليک مهم است و هم فشار دياستوليک، البته در سنين بالاي 50 فشار سيستوليک مهم‌تر است. در بين اين افراد، رايج‌ترين نوع فشارخون، همان نوعي است که در آن نوع سيستوليک افزايش پيدا مي‌کند. اما فشار دياستوليک، طبيعي باقي مي‌ماند. وقتي مي‌گوييم شخصي در آستانه ابتلا به پرفشاري خون قرار دارد يعني به مرور زمان ميزان فشارخونش بالاتر مي‌رود و چند سال بعد به بيماري پرفشاري خون مبتلا مي‌شود. افرادي که فشارخونشان در مرحله آستانه است، تقريبا يک نفر از سه نفرشان (بين 35 تا 64 سال) و يک نفر از هر دو نفرشان (بالاي 65 سال) به فشارخون مبتلا مي‌شوند. اگر براي بيماري، تشخيص پرفشاري خون مطرح شود، پزشک درخواست آزمايش ادرار، خون و نوار قلب مي‌کند.
چه عواملي موجب بروز بيماري پرفشاري خون مي‌شود؟
از جمله عوامل بسيار مهم که تغيير‌ناپذير است، سن افراد است. با افزايش سن، خطر بروز فشارخون بيشتر مي‌شود. پرفشاري خون در مردان بيشتر مشاهده مي‌شود. اين در حالي است که زنان بعد از يائسگي، بيشتر در معرض ابتلا به پرفشاري خون قرار دارند. افزايش فشارخون در بين سياه‌پوستان بيشتر است و در سن پايين‌تري هم بروز مي‌کند و عوارض آن هم در اين نژاد بيشتر از نژاد سفيد است.
کشيدن سيگار و مصرف الکل هم تاثيري بر بروز پرفشاري خون دارد؟
بله، بسيار موثر است. در حقيقت مواد شيميايي موجود در تنباکو به ديواره شريان‌ها آسيب وارد مي‌کند و آنها را تنگ مي‌کند. هر چه قطر رگ کمتر شود، فشارخون بيشتر مي‌شود. الکل نيز مي‌تواند به خود قلب آسيب برساند و باعث افزايش فشارخون شود.
اضافه وزن چطور؟
دقيقا. هرچه وزن بيشتر باشد، حجم خون نيز بيشتر خواهد بود. بديهي است که حجم خون يکي از عوامل اصلي در افزايش فشارخون بر رگ‌هاي بدن است. البته هر که وزن بيشتري داشته باشد به پرفشاري خون مبتلا نمي‌شود.
سابقه خانوادگي هم مهم است؟
بله. آنهايي که يک يا چند تن از اعضاي خانواده‌شان به اين بيماري دچار باشند، احتمال ابتلاي‌شان به پرفشاري خون بيشتر است.
نقش استرس را چگونه مي‌بينيد؟
نقش اضطراب و تنش‌هاي روحي رواني در بروز و تشديد پرفشاري خون به دفعات ثابت شده است. استرس باعث افزايش موقت اما شديد فشارخون مي‌شود. در کنار اين موارد، مواردي چون کلسترول بالا، بيماري ديابت، بيماري کليوي، حاملگي و وقفه تنفسي حين خواب هم مي‌تواند احتمال بروز پرفشاري خون را زياد کند.
درباره سديم و پتاسيم يا به عبارتي مصرف نمک توضيح دهيد.
وقتي از سديم مي‌گوييم، در واقع از نمک طعام صحبت مي‌کنيم. سديم باعث مي‌شود کليه‌ها آب کمتري دفع کنند و به اين ترتيب مايع زيادي در بدن محبوس مي‌شود. افزايش مايع يا به اصطلاح احتباس آب، باعث افزايش حجم خون و در نتيجه افزايش فشارخون مي‌شود. پتاسيم هم يکي از عناصر ضروري است که بايد از طريق مواد غذايي مختلف به بدن ما برسد. در داخل بدن، نوعي تعادل بين سديم و پتاسيم برقرار است. اگر ميزان پتاسيم پايين بيايد، ميزان سديم خون دچار افزايش مي‌شود.
آيا پرفشاري خون علايمي هم دارد؟
ببينيد، بيشتر کساني که فشارخونشان بالاست، حتي در سطح خيلي بالا و خطرناک، علامت و نشانه‌اي ندارند. اين همان چيزي است که بيماري پرفشاري خون را به يک قاتل آرام و بي‌سر و صدا تبديل مي‌کند. تنها عده اندکي از افراد در مراحل اوليه اين بيماري دچار سردردهاي گنگ، سرگيجه يا خون دماغ مي‌شوند.
شما اشاره کرديد به اينکه بيماري پرفشاري خون علايمي ندارد، پس چه عوارضي ممکن است داشته باشد که به آن قاتل خاموش گفته مي‌شود؟
اگر فشار وارده بر ديواره داخلي شريان‌ها بيشتر از اندازه طبيعي باشد، شريان‌ها آسيب مي‌بينند و به دنبال آن عضو مربوطه هم آسيب مي‌بيند. افزايش فشار وارده بر شريان‌ها باعث سفت و سخت شدن ديواره آنها مي‌شود. اين امر به مرور زمينه‌ساز حمله قلبي و ديگر مشکلات عروقي خواهد بود. همچنين ممکن است رگ بزرگ و گشاد شود و باد کند که به اين حالت آنوريسم مي‌گويند. درگيري رگ‌هاي مغز بر اثر افزايش فشارخون، مي‌تواند باعث بروز سکته مغزي شود. ضعيف و باريک شدن عروق کليوي، نارسايي کليوي را در پي خواهد داشت و ضخامت و باريکي عروق در شبکيه چشم، باعث کاهش يا از بين رفتن بينايي مي‌شود. نارسايي قلبي نيز يکي ديگر از عوارض بلندمدت افزايش فشارخون است. قلب به تدريج ضخيم مي‌شود و در دراز‌مدت قدرت تلمبه‌کردن خون را از دست مي‌دهد و دچار نارسايي مي‌شود.
فشارخون بالا مي‌تواند سوخت و ساز بدن را دچار مشکل کند و بر فرآيندهاي تفکر، حافظه و يادگيري هم اثر بگذارد. اختلال شناختي و زوال عقل هم در بيماران مبتلا به پرفشاري خون، بيشتر از سايرين است.
اگر قرار باشد به‌صورت غيردارويي، فشارخون را کنترل کنيم، چه توصيه‌اي مي‌کنيد؟
اتفاقا سوال خوبي کرديد. در حقيقت بايد ابتدا سبک زندگي‌مان را اصلاح کنيم. غذاهاي کم‌چرب استفاده کنيد. روي مصرف ميوه، سبزي‌ها، حبوبات و مواد غذايي سبوس‌دار و لبنيات کم‌چرب، تاکيد داشته باشيد. ميزان مصرف سديم بايد تحت کنترل باشد. مصرف پتاسيم و ماده غذايي حاوي اين ماده مانند موز و گريپ‌فروت را هم بيشتر کنيد. سيگار را بايد ترک کنيد. سيگار صدمه شديدي بر ديواره شريان‌ها مي‌زند و باعث تصلب شريان‌ها مي‌شود. بيش از اندازه کار نکنيد. خواب کافي داشته باشيد. اضطراب را از خود دور کنيد و روش ريلاکسيشن را به کار بگيريد. آرام و عميق تنفس کنيد. اين کار اثر چشم‌گيري بر فشارخونتان دارد. فشارخون خود را در خانه اندازه بگيريد. داروهاي خود را درست مصرف کنيد. به طور مرتب نزد پزشک برويد.
فشارخون خود را چند وقت يکبار اندازه‌گيري کنيم؟
متخصصان پيشنهاد مي‌کنند، افراد داراي فشارخون طبيعي (يعني کمتر از 80/120 ميلي‌ليتر جيوه)، هر دو سال يکبار و افرادي که در مرحله آستانه (بين 80/120 تا 90/140 ميلي‌ليتر جيوه) قرار دارند، بايد سالي يکبار اندازه بگيرند ولي افرادي که به بيماري‌هاي کليوي، قلبي‌عروقي يا ديابت دچارند يا سابقه سکته‌هاي مغزي داشته‌اند، بايد در فواصل کمتر براساس نظر و توصيه پزشک‌شان فشارخونشان را اندازه‌گيريکنند.
رژيم غذايي بيماران مبتلا به پرفشاري خون چگونه است؟
برخي مواد غذايي مي‌توانند به طور طبيعي فشارخون را پايين بياورند. کرفس، پياز، سير، شنبليله، چاي سبز، خرما، گلابي، زيتون و برگ زيتون، تره فرنگي، سويا، گوجه فرنگي، گريپ‌فروت و ليمو ترش از اين جمله‌اند. مصرف اين مواد به هيچ وجه به معني قطع درمان دارويي نيست. در خصوص گريپ‌فروت، ممکن است غلظت داروهاي بلوک‌کننده کانال کلسيم مانند آدالات و ديلتيازم را بالا ببرد و عوارض جانبي آنها را تشديد کند. پس در مصرف آن با پزشک خود مشورت کنيد. تامين پتاسيم بدن براي بيماران مبتلا به فشارخون ضروري است. موز، آناناس، زردآلو، انجير، گريپ‌فروت، هلو، انگور، آلو، سيب‌زميني، سير، کلم‌بروکلي، کدو سبز، قارچ، گوجه‌فرنگي، انواع سبزي‌ها و حبوبات از منابع خوب پتاسيم هستند. افزايش مصرف نمک رابطه مستقيم با افزايش فشارخون دارد. ديگر لزومي ندارد که شما موقع صرف غذاي خود دست به نمکدان ببريد. مي‌توانيد از گلپر، آويشن، نعناع خشک يا کنجد به جاي چاشني‌هاي نمک استفاده کنيد. در تهيه غذاهاي آماده و نوشابه‌ها نيز سديم فراواني به کار مي‌رود. سوسيس، کالباس، کنسرو گوشت، انواع برگرها و ساير فر‌آوردهاي گوشتي، سبزي‌هاي کنسرو شده در آب نمک، زيتون شور، چيپس و انواع تنقلات شور، ماهي دودي و يا کنسرو شده، انواع سس، سوپ‌ها و کنسروهاي آماده، عصاره‌هاي گوشت و بسياري مواد غذايي نمک‌دار از اين گروه مواد غذايي‌اند. محصولات لبني (شير، ماست، پنير) کلسيم فراوان دارند. ويتامين‌هاي متنوعي هم در آنها وجود دارد اما بايد سراغ انوا کم‌چرب آنها برويد.
توصيه‌هاي دکتر عارفي به فشارخوني‌ها
• غذاهاي کم‌چرب بخوريد.
• روي مصرف ميوه، سبزي‌ها، حبوبات و مواد غذايي سبوس‌دار و لبنيات کم‌چرب، تاکيد داشته باشيد.
• مصرف سديم (نمک) را کاهش دهيد.
• مصرف پتاسيم و مواد غذايي حاوي اين ماده (موز و گريپ‌فروت) را افزايش دهيد.
• سيگار را هرچه زودتر ترک کنيد.
• تمرين کنيد هميشه آرام و عميق نفس بکشيد.
منبع: www.salamat.com
/ج
