خانواده پروبيوتيک

 

آشنايي با ماست پروبيوتيک، دوغ کفير و خانواده محترم
 

آگاهي روزافزون در مورد ارتباط بين رژيم غذايي و سلامت موجب افزايش رويكرد و توجه به غذاهاي ويژه با خواص مطلوب شده است. پروبيوتيك‌ها و پره بيوتيك‌ها ‌تركيباتي هستند كه در غذاهاي فراسودمند يا عملگرا مورد استفاده قرار مي‌گيرند و به واسطه برهمكنش‌ها و مكانيسم‌هاي خاص با سيستم گوارشي انسان و حيوانات آثار مطلوب خود را اعمال مي‌كنند. البته بخش عمده شناخت ماهوي و عملكرد پره بيوتيك به چند سال اخير مربوط مي‌شود، در حالي كه پروبيوتيك تاريخچه قديمي‌تري دارد. در قرن 19 دانشمند فرانسوي لويي پاستور اهميت ميكروارگانيسم‌هايي چون باكتري و قارچ را در زندگي انسان خاطر نشان شد و در ادامه دانشمند روسي الي مچنيكف، برنده نوبل (1908) با توجه به مشاهدات خود در مورد تاثيرگذاري مصرف فرآورده‌هاي تخميري در كشورهاي قفقاز و بلغارستان گام‌هاي موثري در اين راه برداشت، اما اولين بار اين استيلول و ليلي بودند كه پروبيوتيك با ريشه يوناني و به‌معناي زندگي را، وارد واژگان علمي بشر كردند (1965).
بنابر تعريف سازمان جهاني بهداشت پروبيوتيك‌ها ميكروارگانيسم‌هاي زنده‌اي هستند كه در صورت تجويز و استفاده در مقادير كافي و مشخص آثار مطلوبي در بدن ميزبان به دنبال خواهند داشت. البته كارهاي تحقيقاتي نشان داده‌اند در برخي موارد ميكروارگانيسم‌هاي مرده و حتي دي.ان.اي استخراج شده از باكتري‌ها نيز مي‌توانند آثار پروبيوتيكي اعمال كنند اما فعلا قاطبه نظرات بر منوال پيشين است. يك ‌تركيب پروبيوتيك علاوه بر اينكه نبايد بيماري‌زا و سمي باشد، بايد قابليت اعمال آثار مفيد را دارا باشد. همچنين اين ‌تركيبات ضمن حفظ ماندگاري خود در محصولات بايد در مقابل اسيد معده و املاح صفراوي مقاوم باشند تا زنده و فعال به محل اثر خود در روده‌ها برسند و مهم‌تر از همه اينكه اين ميكروارگانيسم‌ها با فلور طبيعي روده كه ميكروب‌هاي مقيم و همزيست دستگاه گوارشي انسان و حيوانات هستند همخواني يا قرابت داشته باشند. پروبيوتيك‌ها معمولا يا باكتري هستند مثل سويه‌هاي مختلف لاكتوباسيلوس يا مخمر مثل ساكارومايسس.
طبق پرطرفدارترين تعريف، پره بيوتيك‌ها ‌تركيبات غذايي غيرقابل هضمي هستند كه به وسيله تقويت انتخابي مجموعه‌اي از گونه‌هاي مفيد ميكروبي در روده بزرگ مثل بيفيدو باكترها و لاكتوباسيلوس‌ها آثار بالقوه مفيد خود را بروز مي‌دهند. به عبارت ساده‌تر، پره بيوتيك‌ها خوراك لازم براي باكتري‌هاي مفيد محيط روده را تأمين كرده و به اين واسطه زمينه غلبه آنها بر باكتري‌هاي مضر را فراهم ساخته و نتايج پرثمر باكتري‌ها را تقويت خواهند كرد. پره بيوتيك‌ها نيز تحت شرايط خاصي مي‌توانند مفيد باشند از جمله اينكه اين ‌تركيبات نبايد در معده تاثير پذيرفته و يا جذب شوند بلكه بايد در محيط روده و توسط ميكروفلور گوارشي تخمير شوند و در نهايت به منظور اعمال آثار مفيد، رشد و فعاليت باكتري‌هاي مفيد روده را تحت تاثير قرار دهند. پره بيوتيك‌ها به طور طبيعي در غلات، پياز،سير، كنگر كوهي يا آرتيشو، عسل، ميوه جات مثل موز و به صورت افزودني يا سنتتيك در غذاها و نوشيدني‌هاي غني شده، لبنيات و ... يافت مي‌شوند و مي‌توان به اينولين، پلي دكستروز و فروكتواليگوساكاريدها از اين دسته اشاره كرد.

پروبيوتيك‌ها چه فوايدي دارند؟
 

انسان در پوست، دهان و دستگاه گوراش خود ميزبان تعداد زيادي ميكروارگانيسم است. محيط گوارشي انسان حاوي يك جمعيت مقيم از اين ارگانيسم‌هاست كه ميكروفلور طبيعي خوانده مي‌شود و اين جمعيت شامل مجموعه‌اي از باكتري‌هاي بالقوه سودمند و همين‌طور بالقوه مضر است و در كل با نگهداري از سلامت روده‌ها به عملكرد سدي روده و جذب مواد مغذي و ريز مغذي‌ها كمك كرده و در برابر سموم و اجرام بيماري‌زا نقش حفاظتي ايفا مي‌كند. ميكروفلور روده ويتامين‌ها را قابل استفاده و فيبرهاي كربوهيدراتي غير قابل هضم را تخمير كرده و از رشد باكتري‌هاي بيماري‌زا ممانعت مي‌كنند. مصرف پروبيوتيك‌ها در تعادل و تنظيم اين بار ميكروبي و غلبه نوع مفيد در اين جمعيت نقش به سزايي دارند، ضمن اينكه اين ‌تركيبات واكنش‌هاي ايمني روده و در كل بدن را تقويت و اصلاح مي‌كنند و عملكرد ممانعتي و سد گونه روده را بهبود مي‌بخشند. پروبيوتيك‌ها به واسطه توليد مواد پيشگيري كننده از جمله باكتريوسين، اسيد لاكتيك و ...، همچنين با ممانعت از اتصال و رشد و كلونيزه شدن موضعي اجرام بيماري‌زا در مخاط روده و نيز با مجادله و غلبه بر تصاحب غذا از رخداد بسياري از عفونت‌ها پيشگيري مي‌كنند.
تاثير بر انواع مشكلات گوارشي: مطالعات نشان مي‌دهند كه چند سويه پروبيوتيكي قادرند بروز و طول مدت اسهال‌هاي مربوط به مصرف آنتي‌بيوتيك‌ها و عوارض جانبي آنتي‌بيوتيك درماني زخم‌ها و مشكلات معدي (مثل باكتري هليكوباكتر پيلوري) را تخفيف داده و ابتلا به اسهال‌هاي مسافرت را كاهش دهند. هم چنين برخي سويه‌هاي ديگر شدت و حدت عفونت‌هاي گوارشي را كاسته و احتمالا در كاهش خطر بروز سرطان‌هاي كولوركتال موثرند. پروبيوتيك‌ها در مهار و كاهش علايم گاستروآنتريت‌هاي حاد، مسموميت‌ها، سندرم روده تحريك‌پذير و آلرژي‌هاي غذايي نيز حايز اهميت هستند. پروبيوتيك‌ها با ممانعت از جايگزيني باكتري‌هاي مهاجم در ديواره روده، توليد مواد آنتي‌ميكروب و تغيير اسيديته محيط روده به واسطه توليد اسيدچرب‌هاي فرار كوتاه زنجير احتمال وقوع عفونت‌ها را به حداقل مي‌رسانند. برخي پره بيوتيك‌ها نيز با تنظيم حركات روده و ساير مكانيسم‌ها موجب رفع يبوست يا تخفيف آن مي‌شوند.
پيشگيري از كمبود آهن: بنابر اطلاعات سازمان جهاني بهداشت حدود 10 درصد زنان در كشورهاي توسعه يافته با اين كمبود دست به گريبانند، اين در حالي است كه 24 درصد زنان آبستن اروپايي و50 درصد زنان آبستن آمريكايي دچار كم‌خوني هستند و بخش عمده اين كم‌خوني از نوع فقر آهن است. حل اين مشكل به واسطه رژيم غني از آهن به سختي اتفاق خواهد افتاد زيرا پديده جذب آهن در بدن قدري پيچيده و حساس است. اخيرا در مورد توانايي پروبيوتيك‌ها در حل اين مشكلات پيشرفت‌هايي صورت گرفته است. فيتات اصلي‌ترين عامل بازدارنده جذب مناسب آهن در دستگاه گوارش انسان است كه با اتصال به آهن آن را از دسترس خارج مي‌سازد. پروبيوتيك‌ها با تداخل در اين مرحله، روند انحرافي جاري را به سمت جذب آهن پيش مي‌برند.
كاربرد در سلامت نوزادان و كودكان: اطلاعات نشان مي‌دهند ‌تركيبات پروبيوتيكي مي‌توانند در درمان اسهال‌هاي حاد نوزادان موثر باشند حتي تاثير اين مواد بر اسهال‌هاي روتاويروسي كودكان نيز به ثبت رسيده است. افزايش ايمني نوزادان به دنبال استفاده از سويه‌هاي پروبيوتيكي محرز است، به طوري كه برخي دانشمندان سلامت بيشتر نوزادان با تغذيه شير را مربوط به ورود برخي سويه‌هاي پروبيوتيك مي‌دانند. نتايج تحقيقات مختلف بر تاثير مكمل‌هاي غذايي پره و پروبيوتيكي در پيشگيري از اگزما و ساير بيماري‌هاي آلرژيك از جمله حساسيت‌هاي غذايي تاكيد دارند. تاثير پروبيوتيك‌ها بر كاهش احتمال بروز نوعي بيماري گوارشي به نام انتروكوليت نكروزان در نوزادان با وزن پايين هنگام تولد نيز قطعي به نظر مي‌رسد.
جذب حداكثري املاح : پره بيوتيك‌ها جذب املاح را افزايش مي‌دهد كه كلسيم و منيزيم عمده عناصر مهمي هستند كه از اين خاصيت اثر مي‌پذيرند. همچنين فرآورده‌هاي پروبيوتيكي نظير ماست‌هاي پروبيوتيك و نوشيدني‌هاي پروبيوتيک نظير کفير به واسطه ايجاد فراهمي زيستي كافي براي كلسيم، جذب آن را تسهيل مي‌كنند.
تخفيف علايم عدم تحمل لاكتوز: تاثير افزودن پروبيوتيك‌ها در لبنيات بر مشكلات افراد دچار عدم تحمل لاكتوز به اثبات رسيده است و مدارك نشان مي‌دهد وجود مقادير خاصي از طيف پروبيوتيك‌ها در ماست علايم حاصل از عدم تحمل لاكتوز را تخفيف داده است.
ساير موارد: مطالعات مختلفي در مورد اثر اين ‌تركيبات بر بيماري كرون، زخم‌ها و آفت‌هاي دهاني، آكنه، پانكراتيت، عفونت‌هاي دستگاه ادراري شيرخواران، سيروز، كبد چرب، بيماري‌هاي قلبي و كاهش كلسترول خون انجام گرفته است كه اكثرا نويدبخش بوده‌اند.

چرا لبنيات؟ چرا ماست؟
 

فرآورده‌هاي پروبيوتيك عمدتا به دو شكل‌اند يا در قالب محصولات لبني و به‌ ويژه ماست و دوغ کفير هستند و يا به‌شكل مكمل‌هاي غذايي و دارويي مصرف مي‌شوند البته اشكال نوشيدني هم وجود دارد كه مي‌توان به نوع كفير اشاره كرد. به منظور القاي خواص پروبيوتيكي به يك فرآورده اعم از لبني، نوشيدني يا مكمل، وجود حدود 100 ميليون تا 1 ميليارد ميكروارگانيسم پروبيوتيك زنده در هر دوز ضروري است و اين در حالي است كه اغلب اين سويه‌ها توان عبور از محيط اسيدي معده و ورود به روده را به تنهايي ندارند. محصولات لبني يك روش مناسب جهت رسانش اين ‌تركيبات به محل اثر خود فراهم آورده‌اند كه به‌عنوان يك ماده بافر از آسيب پذيري آنها طي مسير گوارشي ممانعت كرده و در مقابله به نوعي اثر اسيديته معده را خنثي مي‌كنند. ماست پروبيوتيك در ظاهر شبيه ماست معمولي است ولي در هر گرم خود حاوي مقادير مشخصي باكتري پروبيوتيك است و مصرف آن علاوه بر پاسخگويي به نيازهاي پروتئيني موجب افزايش دسترسي زيستي بدن به موادي نظير كلسيم، آهن، منيزيم، مس و ... و در نتيجه جذب بهتر آنها مي‌شود.

حرف آخر
 

با تمامي پيشرفت‌هايي كه در صنايع غذايي پروبيوتيكي در ايالات متحده وجود دارد. تنها 16 درصد مردم در آمريكا نسبت به اين ‌تركيبات آگاهي مناسب دارند و جالب است كه از نظر بازار و عرضه و تقاضا ايالات متحده فعلا بعد از ژاپن و اروپا قرار گرفته است. با اندكي تأمل و قياس خيلي راحت مي‌توان به وضعيت كشور خودمان پي برد البته دورنماي اميدواركننده‌اي وجود دارد.
هر محصولي كه حاوي مقاديري از سويه‌هاي باكتريايي پروبيوتيكي باشد، لزوما فرآورده پروبيوتيك نيست، براي اين فرض بايد محصول مورد نظر حاوي دوز مشخصي از اين ‌تركيبات باشد به طوري كه اثربخشي آن بارها به اثبات رسيده و بعد از مصرف قابل انتظار باشد.
اشكال ‌تركيبي پروبيوتيك+پره بيوتيك معمولا سودمندتر هستند زيرا مواد پره بيوتيك حمايت كافي از سويه‌هاي پروبيوتيك را خواهند داشت و آثار بارزتر خواهند بود که چنين ‌تركيباتي سين بيوتيك خوانده مي‌شوند.
با وجود اينكه تاكنون عوارض سويي از استعمال اين فرآورده‌ها گزارش نشده است ولي در صورت تمايل به مصرف مكمل‌هاي غذايي پروبيوتيك به خصوص در مورد نوزادان و كودكان به طور قطع با پزشك متخصص يا متخصصان تغذيه مشورت كنيد.

 

منبع:www.salamat.com
/م