آموزش توالت رفتن به کودک

گفتگو با دکتر اکبر کوشانفر، متخصص بيماري‌هاي کودکان
توالت رفتن کودکان يک پديده تکاملي است که در رشد و تکامل جسمي و رواني او موثر است. آموزش توالت رفتن به کودکان يکي از کارهاي عمده‌اي است که والدين را مشغول مي‌کند.اگر اين آموزش در سن مناسب و به نحو مناسبي انجام شود، کودک به راحتي آن را فرا مي‌گيرد؛ وگرنه ممکن است عوارضي به دنبال داشته باشد. در اين خصوص، با دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان، گفتگو کرده‌ايم.
توالت رفتن کودکان يک پديده تکاملي است که در رشد و تکامل جسمي و رواني او موثر است. آموزش توالت رفتن به کودکان يکي از کارهاي عمده‌اي است که والدين را مشغول مي‌کند.اگر اين آموزش در سن مناسب و به نحو مناسبي انجام شود، کودک به راحتي آن را فرا مي‌گيرد؛ وگرنه ممکن است عوارضي به دنبال داشته باشد. در اين خصوص، با دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان، گفتگو کرده‌ايم.

آقاي دکتر! از چه سني بايد توالت رفتن را به کودکان آموزش داد؟
 

آموزش بايد در زماني صورت بگيرد که توانايي کودک در رشد جسمي و روحي و تکلم در حال پيشرفت طبيعي باشد. سرانجام تمام کودکان سالم، توالت کردن و تميز کردن را فرا مي‌گيرند و اکثرا با کمک پزشک و والدين اين امر به خوبي تکامل پيدا مي‌کند. قبلا ميانگين سني شروع آموزش توالت 18 ماهگي بود ولي اخيرا طبق توصيه انجمن کودکان آمريکا و همچنين روش‌هاي آموزش توالت و تحقيقات دکتر برازلتون و دکتر اسپوک در آمريکا به 21 تا 36 ماهگي افزايش يافته است. مهارت‌هاي تکاملي کودک براي آموزش توالت از 24 ماهگي شروع مي‌شود و مطالعات جديد نشان مي‌دهد قبل از 25 ماهگي آموزش‌هاي فشرده هيچ فايده‌اي ندارد.

آيا در سال‌هاي اخير، توليد پوشک‌هاي يک‌بار مصرف و شورت‌هاي آماده باعث تعويق زمان اين آموزش‌ها به کودکان نشده است؟
 

دقيقا همين‌طور است. اخيرا مطالعاتي در مورد تاثير وضعيت اجتماعي و اقتصادي در شروع آموزش توالت به کودکان انجام شده که نشان مي‌دهد در خانواده‌هاي با در‌آمد بيشتر، 24 ماهگي و در خانواده‌هاي با درآمد کمتر، 18 ماهگي سن مناسب آموزش توالت رفتن به کودکان است. در خانواده‌هاي کم درآمد، کودکان را زودتر آموزش مي‌دهند تا در هزينه‌ها صرفه‌جويي کنند اما در خانواده‌هايي با درآمد بيشتر، راحت بودن پوشک‌هاي يک‌بار مصرف و شورت‌هاي آماده باعث مي‌شود والدين آموزش توالت را به تاخير بيندازند. کلا مشاوره با پزشک براي آموزش توالت از 18 تا 24 ماهگي شروع مي‌شود.

و اگر کودکي حتي با گذشتن از 24 ماهگي توالت رفتن را نياموخت، چه؟
 

اين موضوع را بايد در نظر گرفت که هر کودک و هر خانواده منحصر به فرد بوده و سن ايده‌آل آموزش بستگي به ميزان وضع اجتماعي در خانواده و رشد و تکامل کودک دارد. اولين تکاملي که کودک کسب مي‌کند، نگه داشتن حرکات روده‌اي در طول شب است که در دخترها در 22 ماهگي و در پسرها 25 ماهگي به دست مي‌آيد. بالا کشيدن شورت و لباس در کودکان، آخرين مهارت تکاملي است که در دختران در 30 ماهگي و در پسران در 33 ماهگي ديده مي‌شود. مادراني که سن شروع آموزش توالت کردن را زودتر شروع مي‌کنند، ممکن است آموزش طولاني و مشکلات فراواني در اين راه داشته باشند.

آيا علايمي وجود دارد که والدين از روي آنها بفهمند کودک‌شان آماده يادگيري توالت رفتن است يا نه؟
 

بله؛ وقتي کودک مي‌تواند لباس خود را بپوشد و درآورد، استقلال خود را نشان مي‌دهد و از کلمه «نه» استفاده مي‌کند، از دستورات نشستن و راه رفتن پيروي مي‌کند، والدين را تا توالت همراهي مي‌کند، براي مدت دو ساعت در زمان خواب خشک و تميز است، پوشک کثيف را خبر مي‌دهد و از حرکات چهره‌ نشان مي‌دهد که دفع ادرار يا مدفوع دارد، يعني زمان آموزش آن فرا رسيده است.

چگونه بايد آن را آموزش داد؟
 

اولين قدم، خريدن يک لگن کوچک است که کودک بتواند روي آن بنشيند. در صورتي که کودک از نشستن روي لگن خودداري کرد يا ترسيد، 1 تا 2 ماه صبر کنيد. در اين موقع براي کودک لباس‌هاي راحت تهيه کنيد که درآوردن آن راحت باشد. به خاطر داشته باشيد کودک را هيچ وقت تنبيه نکنيد. او را با القاب زشت، بچه بد و کثيف صدا نکنيد. اينها سبب کاهش اعتماد به نفس کودک مي‌شود. خشک و تميز بودن در شب معمولا ديرتر از روز ميسر مي‌شود. آموزش توالت را نبايد در مواقعي مانند حادثه در خانواده، تعويض خانه، رفتن به مهدکودک يا پرستار جديد که براي کودک ايجاد هيجان مي‌کند، آغاز کرد. پزشک بايد ابتدا کودک را معاينه کند و در صورت تکامل طبيعي، روش‌هاي آموزش توالت رفتن را با مشورت خانواده انتخاب کند. تحقيقات پزشکاني نظير دکتر اسپوک و دکتر برازلتون، روش‌هاي مختلف آموزش توالت کردن کودکان را نشان داده است. در روش دکتر برازلتون براي آموزش توالت کردن کودکان توصيه مي‌شود زماني که کودک رشد و تکاملي طبيعي در 24 ماهگي داشت، با کلمات شيرين، مثبت و راحت آموزش‌ شروع شود. از تنبيه و سرزنش خودداري و به کودک اجازه داده شود تا با همراهي والدين دستشويي کند. زماني که کودک علاقه نشان داد، روزي 2 تا 3 بار هر بار 5 تا 10 دقيقه از صندلي لگن‌دار استفاده شود. از کودک بخواهيم با تمام لباس‌هايش روي صندلي لگن‌دار بنشيند. ابتدا صندلي در اتاق‌نشيمن باشد تا کودک عادت به نشستن روي آن کند حتي در زمان نشستن براي او صحبت کنيد يا قصه بخوانيد و در هر زماني خواست صندلي را ترک کند، مانعش نشويد. پس از 1 تا 2 هفته لباس و پوشک را درآوريد اگر کودک در پوشک مدفوع کرد، پوشک کثيف را روي صندلي لگن‌دار قرار دهيد و پوشک را داخل صندلي خالي کنيد و توضيح دهيد اينجا محلي براي مدفوع است و وقتي کودک متوجه شد اين کار را چند بار تکرار کنيد. وقتي کودک بيشتر توانست خود را کنترل کند، پوشک را به فواصل کوتاه درآوريد و در نهايت وقتي مهارت دفع مدفوع در لگن کسب شد، از شورت‌هاي تمريني استفاده کنيد و به کودک بياموزيد آن را چه طور بالا بکشد. در اين گونه تمرين‌هاي آموزشي روش‌هاي مختلف تشويق نيز در مورد کودک در نظر گرفته مي‌شود. نشان دادن مراحل مختلف توالت کردن با استفاده از عروسک مورد علاقه کودک نيز توصيه مي‌شود. در هنگام ادرار کردن از صداي شير آب براي تحريک ادرار کردن استفاده کنيد. به کودک آموزش دهيد تا شورت خيس و خشک را از هم تشخيص دهد. کودک را تشويق کنيد به سمت صندلي‌ لگن‌دار برود و شورتش را پايين و بالا بکشد. پس از مدفوع کردن در صندلي لگن‌دار يک وعده غذايي مورد علاقه‌اش را بدهيد و او را تحسين کنيد. اگر شورتش را خشک نگه داشته به او جايزه بدهيد و تشويق کنيد و اگر شورتش را خيس کرده از او بخواهيد خودش آن را تعويض کند. چنانچه آموزش توالت کردن کودکان با همکاري پزشک، والدين و کودک مراحل طبيعي خود را طي کند کودک در 36 ماهگي به خوبي شب‌ها و و روزها تميز خواهد بود.

بعضي بچه‌هايي که پوشک هم مي‌شوند، موقع مدفوع کردن، خودشان را پشت‌ مبل يا وسايل پنهان مي‌کنند. آيا دليل اين امر، خجالت کشيدن آنهاست؟
 

ببينيد؛ تقريبا در 2 تا 3 درصد کودکان، مشکلاتي در طي آموزش بروز مي‌کند. اين کودکان هنگام آموزش نگه داشتن مدفوع يا در زمان مدفوع کردن مخفي مي‌شوند. کودکاني که امتناع از مدفوع کردن دارند، بيشتر احتمال دارد دچار يبوست شوند و اجابت مزاج دردناک داشته باشند. تغييرات رژيم غذايي شامل افزودن فيبرهاي غذايي براي رفع يبوست اين کودکان تجويز مي‌شود. اما بعضي از کودکان که آموزش توالت کردن را ياد گرفته‌اند گاهي در زمان مدفوع کردن مخفي مي‌شوند که اغلب در زمان 22 ماهگي است. دليل اين امر همان‌طور که اشاره کرديد ترس يا خجالت است يا تصور مي‌کنند مدفوع کردن يک رفتار خصوصي است که بايد پنهان از ديد ديگران صورت گيرد. اين حالات به مرور زمان از بين خواهد رفت.
منبع:www.salamat.com
/ج