شنيدم که از پادشاهان غور

شاعر : سعدي

يکي پادشه خر گرفتي بزور		شنيدم که از پادشاهان غور
به روزي دو مسکين شدندي تلف		خران زير بار گران بي علف
نهد بر دل تنگ درويش، بار		چو منعم کند سفله را، روزگار
کند بول و خاشاک بر بام پست		چو بام بلندش بود خودپرست
برون رفت بيدادگر شهريار		شنيدم که باري به عزم شکار
شبش درگرفت از حشم دور ماند		تگاور به دنبال صيدي براند
بينداخت ناکام شب در دهي		بتنها ندانست روي و رهي
ز پيران مردم شناس قديم		يکي پيرمرد اندر آن ده مقيم
خرت را مبر بامدادان به شهر		پسر را همي‌گفت کاي شادبهر
که تابوت بينمش بر جاي تخت		که آن ناجوانمرد برگشته بخت
به گردون بر از دست جورش غريو		کمر بسته دارد به فرمان ديو
نديد و نبيند به چشم آدمي		در اين کشور آسايش و خرمي
به دوزخ برد لعنت اندر قفا		مگر اين سيه نامه‌ي بي‌صفا
پياده نيارم شد اي نيکبخت		پسر گفت: راه درازست و سخت
که راي تو روشن تر از راي من		طريقي بينديش و رايي بزن
يکي سنگ برداشت بايد قوي		پدر گفت: اگر پند من بشنوي
سر و دست و پهلوش کردن فگار		زدن بر خر نامور چند بار
به کارش نيايد خر لنگ ريش		مگر کان فرومايه‌ي زشت کيش
وز او دست جبار ظالم ببست		چو خضر پيمبر که کشتي شکست
بسي سالها نام زشتي گرفت		به سالي که در بحر کشتي گرفت
که شنعت بر او تا قيامت بماند		تفو بر چنان ملک و دولت که راند
سر از خط فرمان نبردش بدر		پسر چون شنيد اين حديث از پدر
خر از دست عاجز شد از پاي لنگ		فرو کوفت بيچاره خر را به سنگ
هر آن ره که مي‌بايدت پيش گير		پدر گفتش اکنون سر خويش گير
ز دشنام چندان که دانست داد		پسر در پي کاروان اوفتاد
که يارب به سجاده‌ي راستان		وز اين سو پدر روي در آستان
کز اين نحس ظالم برآيد دمار		که چندان امانم ده از روزگار
شب گور چشمم نخسبد به خاک		اگر من نبينم مر او را هلاک
به از آدمي زاده‌ي ديوسار		اگر مار زايد زن باردار
سگ از مردم مردم‌آزار به		زن از مرد موذي ببسيار به
ازان به که با ديگري بد کند		مخنث که بيداد با خود کند
ببست اسب و سر بر نمد زين بخفت		شه اين جمله بشنيد و چيزي نگفت
ز سودا و انديشه خوابش نبرد		همه شب به بيداري اختر شمرد
پريشاني شب فراموش کرد		چو آواز مرغ سحر گوش کرد
سحرگه پي اسب بشناختند		سواران همه شب همي تاختند
پياده دويدند يکسر سپاه		بر آن عرصه بر اسب ديدند و شاه
چو دريا شد از موج لشکر، زمين		به خدمت نهادند سر بر زمين
که شب حاجبش بود و روزش نديم		يکي گفتش از دوستان قديم
که ما را نه چشم آرميد و نه گوش		رعيت چه نزلت نهادند دوش؟
که بر وي چه آمد ز خبث خبيث		شهنشه نيارست کردن حديث
فرو گفت پنهان به گوش اندرش		هم آهسته سر برد پيش سرش
ولي دست خر رفت از اندازه بيش		کسم پاي مرغي نياورد پيش
بخوردند و مجلس بياراستند		بزرگان نشستند و خوان خواستند
ز دهقان دوشينه ياد آمدش		چو شور و طرب در نهاد آمدش
بخواري فگندند در پاي تخت		بفرمود و جستند و بستند سخت
ندانست بيچاره راه گريز		سيه دل برآهخت شمشير تيز
نشايد شب گور در خانه خفت		سر نااميدي برآورد و گفت
که برگشته بختي و بد روزگار		نه تنها منت گفتم اي شهريار
منت پيش گفتم، همه خلق پس		چرا خشم بر من گرفتي و بس؟
که نامت به نيکي رود در ديار		چو بيداد کردي توقع مدار
دگر هرچه دشخوارت آيد مکن		ور ايدون که دشخوارت آمد سخن
نه بيچاره بي‌گنه کشتن است		تو را چاره از ظلم برگشتن است
دو روز دگر عيش خوش رانده گير		مرا پنج روز دگر مانده گير
بماند بر او لعنت پايدار		نماند ستمگار بد روزگار
وگر نشنوي خود پشيمان شوي		تو را نيک پندست اگر بشنوي
که خلقش ستايند در بارگاه؟		بدان کي ستوده شود پادشاه
پس چرخه نفرين کنان پيرزن؟		چه سود آفرين بر سر انجمن
سپر کرده جان پيش تير قدر		همي گفت و شمشير بالاي سر
قلم را زبانش روان تر بود		نبيني که چون کارد بر سر بود
به گوشش فرو گفت فرخ سروش		شه از مستي غفلت آمد به هوش
يکي کشته گير از هزاران هزار		کز اين پير دست عقوبت بدار
پس آنگه به عفو آستين برفشاند		زماني سرش در گريبان بماند
سرش را ببوسيد و در بر گرفت		به دستان خود بند از او برگرفت
ز شاخ اميدش برآمد بهي		بزرگيش بخشيد و فرماندهي
رود نيکبخت از پي راستان		به گيتي حکايت شد اين داستان
نه چندان که از جاهل عيب جوي		بياموزي از عاقلان حسن خوي
هرآنچ از تو آيد به چشمش نکوست		ز دشمن شنو سيرت خود که دوست
که داروي تلخش بود سودمند		وبال است دادن به رنجور قند
که ياران خوش طبع شيرين منش		ترش روي بهتر کند سرزنش
اگر عاقلي يک اشارت بست		از اين به نصيحت نگويد کست

شنيدم که از پادشاهان غور

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته