اي خداوندان مال الاعتبار الاعتبار

شاعر : سنايي غزنوي

اي خداخوانان قال الاعتذار الاعتذار		اي خداوندان مال الاعتبار الاعتبار
پيش از آن کاين چشم عبرت بين فرو ماند ز کار		پيش از آن کاين جان عذر آور فرو ميرد ز نطق
عذر آريد اي سپيديتان دميده بر عذار		پند گيريد اي سياهيتان گرفته جاي پند
وي ظريفان از سياهي رويتان شد همچو قار		اي ضعيفان از سپيدي مويتان شد همچو شير
پنبه تا از گوش بيرون کرد گشت روزگار		پرده‌تان از چشم دل برداشت صبح رستخيز
تا کي از دارالفراري ساختن دارالقرار		تا کي از دارالغروري ساختن دارالسرور
چشمتان چون چشم نرگس دست چون دست چنار		در فريب آباد گيتي چند بايد داشت حرص
اين نه آن بابست کنجا بي خبر يابند بار		اين نه آن صحراست کانجا بي جسد بينند روح
آنچه غم بودست گردد مر شما را غمگسار		از جهان نفس بگريزيد تا در کوي عقل
تيرشان پروين گسل بود و سنان جوزا فگار		در جهان شاهان بسي بودند کز گردون ملک
نيزه‌هاشان شاخ شاخ و تيرهاشان پارپار		بنگريد اکنون بنات‌النعش وار از دست مرگ
همچو چشم تنگ ترکان گور ايشان تنگ و تار		مي‌نبينيد آن سفيهاني که ترکي کرده‌اند
بنگريد آن رويشان از چين چو پشت سوسمار		بنگريد آن جعدشان از خاک چون پشت کشف
تن به دوزخ برد امسال آنکه گردن بود پار		سر به خاک آورد امروز آنکه افسر بود دي
دل نگيرد مر شما را زين خزان بي‌فسار		ننگ نايد مر شما را زين سگان پر فساد
و آن دگر گه فخر ملک و ملک را زو ننگ و عار		اين يکي گه زين دين و کفر را زو رنگ و بوي
و آن دگر شافي وليکن فاش را ز اضطرار		اين يکي کافي وليکن فاش را ز اعتقاد
وز دگر حافظ بلادالله جهاني تار و مار		زين يکي ناصر عبادالله خلفي ترت و مرت
هست مرداران ايشان هم بديشان واگذار		پاسبانان تو اند اين سگ پرستان همچو سگ
گريه کردن پيش مشتي سگ پرست و موشخوار		زشت باشد نقش نفس خوب را از راه طبع
روزکي چند اي ستمکش صبر کن دندان فشار		اندرين زندان برين دندان زنان سگ صفت
تا ببيني رنگ آن محنت‌کشان چون گل انار		تا ببيني روي آن مردم‌کشان چون زعفران
هم کنون بيني که از ميدان دل عياروار		گرچه آدم سيرتان سگ صفت مستوليند
زين سگان آدمي کيمخت و خر مردم دمار		جوهر آدم برون تازد برآرد ناگهان
ور موافق خواهي اي دجال يک ره سر برآر		گر مخالف خواهي اي مهدي در آ از آسمان
يک صداي صور و زين فرعون طبعان صدهزار		يک طپانچه مرگ و زين مردارخواران يک جهان
صورت خوبت نهان و سيرت زشت آشکار		باش تا از صدمت صور سرافيلي شود
تا بيني گرگي آن سگ را که مي‌خواني عيار		تا ببيني موري آن خس را که مي‌داني امير
در شمار هر که باشي آن شوي روز شمار		در تو حيواني و روحاني و شيطاني درست
باش تا در خاک بيني شر شور و شور شار		باش تا بر باد بيني خان راي و راي خان
شير سير و جاه چاه و شور سوز و مال مار		تا ببيني يک به يک را کشته در شاهين عدل
جز به خاک پاي مشتي خاکسارست افتخار		ولله ار داري به جز بادي به دست ارمر ترا
کرددر پيش ساستگاه قهرش سنگسار		کز براي خاک پاشي نازنيني را خداي
باش تا گل يابي آنها را که امروزند خار		باش تا کل بيني آنها را که امروزند جزو
تا نداريشان بدينجا خيره همچون خار خوار		آن عزيزاني که آنجا گلبنان دولتند
باش تا در جلوه‌ش آرد دست انصاف بهار		گلبني کاکنون ترا هيزم نمود از جور دي
تا نداري خوارشان از روي نخوت زينهار		ژنده‌پوشاني که آنجا زندگان حضرتند
در عرب بوالليل بود اندر قيامت بونهار		و آن سياهي کز پي ناموس حق ناقوس زد
پاسبان در شناس آن تلخ آب اندر بحار		پرده‌دار عشق دان اسم ملامت بر فقير
بود درويشان قباهاي بقا را پود و تار		ور بقا خواهي ز درويشان طلب زيرا که هست
چون فرود طبع ماندي خويشتن غافل بدار		تا وراي نفس خويشي خويشتن کودک شمار
کي بود اهل نثار آنکس که برچيند نثار		کي شود ملک تو عالم تا تو باشي ملک او
در نه و در هشت و هفت و در شش و پنج و چهار		هست دل يکتا مجويش در دو گيتي زان که نيست
ار گلست اينجاي با خارست ور مل با خمار		نيست يک رنگي بزير هفت چار از بهر آنک
زير گردون قمر پس مانده را هرگز قمار		بهر بيشي راست اينجا کم زدن زيرا نکرد
در صفر خوان «تبت» و در چارشنبه روزه‌دار		در رجب خود روزه‌دار و «قل هوالله» خوان و پس
چند ازين رنگ و عبارت کار بايد کرد کار		چند ازين رمز و اشارت راه بايد رفت راه
رسته از ميقات و حرم و جسته از سعي و جمار		همرهان با کوه‌هانان به حج رفتند و کرد
گاه در نقش هويدي گاه در رنگ مهار		تو هنوز از راه رعنايي ز بهر لاشه‌اي
چون نشان اوست خواهي طيلسان خواهي غيار		چون به حکم اوست خواهي تاج خواهي پاي بند
گر چه پيري همچو دنيا خويشتن کودک شمار		تا به جان اين جهاني زنده چون ديو و ستور
چون پلنگي بر يمين داري و موشي بر يسار		حرص و شهوت در تو بيدارند خوش خوش تو مخسب
کشت کردي ليک خوکست و ملخ در کشت‌زار		مال دادي ليک رويست و ريا اندر بنه
سگ بود آنجا کسي کاينجا نباشد سگ سوار		خشم را زير آر در دنيا که در چشم صفت
نفس را آن پايمرد و ديو را اين دست يار		خشم و شهوت مار و طاووسند در ترکيب تو
گر نبودي راهبر ابليس را طاووس و مار		کي توانستي برون آورد آدم را ز خلد
زان که اندر تخم آدم عاريت باشد عوار		عور کرد از کسوت عار ار ز دوده‌ي آدمي
کي بود در باد خرسندي و در آتش وقار		حلم و خرسندي در آب و گل طلب کت اصل ازوست
گرت رنگ و بوي بخشد پيله‌ور صد پيلوار		حلم خاک و قدر آتش جوي کب و باد راست
پرده‌داران کي دهندت بار بر درگاه يار		تا تو اندر زير بار حلق و جلقي چون ستور
کودکان را خربزه گرمست و پيران را خيار		گرد خرسندي و بخشش گرد زيرا طمع و طبع
نيستند از خشم حق جز راست‌کاران رستگار		راستکاري پيشه کن کاندر مصاف رستخيز
از قيامت قسم تو نقشست و از قرآن نگار		تا به جان لهو و لغوي زنده اندر کوي دين
آن به حق ندهي و پس آسان بپاشي در شيار		حق همي گويد بده تا ده مکافاتت دهم
حق همي خاين نمايد خاک و سرگين استوار		اين نه شرط مومني باشد که در ايمان تو
تخم دنيا در قرار تن به مکاري مکار		گرد دين بهر صلاح دين به بي‌ديني متن
هست ناقد بس بصير و نقدها بس کم عيار		اي بسا غبنا کت اندر حشر خواهد بود از آنک
زشت زشت آيد همي در دين ز راه اعتبار		سخت سخت آيد همي بر جان ز راه اعتقاد
در ره رعناسراي ديو و چندان کار و بار		بر در ماتم سراي دين و چندين ناي و نوش
اي پي ايني بسان خشک مغزان در دوار		گرد خود گردي همي چون گرد مرکز دايره
تا رهي از ننگ جبر و طمطراق اختيار		از نگارستان نقاش طبيعي برتر آي
به ز بيداري شما خواب جوانمردان غار		چون ز دقيانوس خود رستند هست اندر رقيم
بازدان روح‌القدس را آخر از حبر نصار		بازدان تاييد دين را آخر از تلقين ديو
گوش گيرش در دبيرستان «الرحمان» در آر		عقل اگر خواهي که ناگه در عقيله‌ت نفکند
شرع بايد عقل را همچون معصفر را شخار		عقل بي‌شرع آن جهاني نور ندهد مر ترا
عنکبوتي کي تواند کرد سيمرغي شکار		عقل جزوي کي تواند گشت بر قرآن محيط
ور چه نزديکست بس دورست گوش از گوشوار		گر چه پيوستست بس دورست جان از کالبد
عافيت را سرنگون سار اندر آويزي بدار		پيشگاه دوست را شايي چو بر درگاه عشق
عاقلان را طاعت معبود تکليف‌ست و بار		عاشقان را خدمت معشوق تشريفست و بر
ذوالفقار عشق را چه مرتضا چه ذوالخمار		زخم تيغ حکم را چه مصطفا چه بوالحکم
ورنه عمر آسان گذارد مردم آسان گذار		هر چه دشوارست بر تو هم ز باد و بود تست
تا که از سيمرغ رستم گشت بر اسفنديار		از درون جان برآمد نخوت و حقد و حسد
در مصاف دين ز بود خود نگشتي دلفگار		تا نداني کوشش خود بخشش حق دان از آنک
دست باف عنکبوتي زنده پيلي را حصار		ورنه پيش ناوک اندازان غيرت کي بود
چند جويي بي مماتي محو و شکر و افتقار		چند جويي بي حياتي صحو و سکر و انبساط
ره مرو فرمان مده حاجت مگو حجت ميار		جز به دستوري «قال الله» يا «قال الرسول»
صدق و علم و شرم و مردي کار اين هر چار يار		چار گوهر چارپايه‌ي عرش و شرع مصطفاست
ملک او را هست نوبت پنج نوبت زن چهار		چار يار مصطفا را مقتدا دار و بدان
پاسبانت را تره کوکست و ميوه کوکنار		پاس خود خود دار زيرا در بهار تر هوا
وز دو دست نخل بندان تا نداري چشم بار		از زبان جاه جويان تا نداري طمع بر
درد بايد حلق سوز و حلق دوز و حق گزار		کي توان آمد به راه حق ز راه جلق و حلق
بل از آن دردي که دلها خون کند در بر چو نار		ني از آن دردي که رخ مجروح دارد چون ترنج
بل از آن دردي که ناپرسا بگويد پيش يار		نه چنان دردي که با جانان نگويد دردمند
جبرئيل پر بريدست اندرين ره صد هزار		بر چنين بالا مپر گستاخ کز مقراض لا
خانه آرايان شيطانرا در آن مطبخ چه کار		هيزم ديگي که باشد شهپر روح‌القدس
چون بدست مست و ديوانه‌ست دره و ذوالفقار		علم و دين در دست مشتي جاه جوي مال دوست
آب روي و باد ريش آتش دل و تن خاکسار		زان که مشتي ناخلف هستند در خط خلاف
وز براي دام دارد ناک ده مشک تتار		کز براي نام داند مرد دنيا علم دين
وي نبوده جز حسد هرگز يمينت را يسار		اي نبوده جز گمان هرگز يقينت را مدد
جاي عيسي آسمان و جاي طوطي شاخسار		شاعران را از شمار راويان مشمر که هست
تو ز عشق اين و آن چون آب و آتش بيقرار		باد رنگين‌ست شعر و خاک رنگين‌ست زر
تا چنو در شهرها بي‌تاج باشي شهريار		ز آنچنين بادي و خاکي چون سنايي بر سر آي
خاک رنگين مي‌ستان و باد رنگين مي‌سپار		ورنه چون ديگر خسيسان زين خران عشوه خر
گرش عيسي خوان نهد بر وي نباشد خوشگوار		ني که بيمار حسد را با شره در قحط سال
کور عينين را چه نسناس و چه نقش قندهار		خاطر کژ را چه شعر من چه نظم ابلهي
پيش کر بر بط سراي و نزد کور آيينه دار		نکته و نظم سنايي نزد نادان دان چنانک

اي خداوندان مال الاعتبار الاعتبار

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته