انواع اسراف
در هر زمان به اقتضای اوضاع و احوال گوناگون مصداق های جدیدی برای اسراف و مصرف بی رویه پدید می آید . از بین بردن باغ ها سرسبز میوه و زمین های زراعی برای ساختن آپارتمان در سطح خرد است و در سطح کلان اسراف در منابع طبیعی و بیت المال از مصداق های اتلاف اموال و تبذیر در زمان ماست.دولت اسلامی به عنوان حافظ مصالح جامعه باید از این اسراف ها جلوگیری کند. در یک دسته بندی کلی اسراف را در دو قلمرو مصرف شخصی و مصرف عمومی می توان دسته بندی کرد.
اسراف در مصرف شخصی که شامل موارد از قبیل :
اسراف در خوردنی ها و نوشیدنی ها
تغذیه از مهم ترین عوامل حیات و سلامتی هر موجود زنده از جمله انسان است. خداوند متعال نعمت های خوراکی را متنوع قرار داده است تا همه نیازهای انسان تامین کند به گونه ای که بهره جویی ناقص و محدود از مواد غذایی ،جسم را ضعیف و دچار اختلال و کمبود می سازد.
زیاده روی در مصرف غذا از نظر کمی و کیفی دستگاه گوارش را خسته می کند و فرد را به انواع بیماریهای گوناگون دچار می سازد.انداختن سفره های رنگین در مهمانی ها و مراسم جشن و عروسی از روی چشم و هم چشمی یا حفظ موقعیت و شخصیت اجتماعی مفهومی از مصداق های اسراف و تبخیر است.
اسراف در اموال و وسیله نقلیه
یکی از نیازهای اساسی و ضروری انسان پس از تغذیه ، پوشیدن لباس مناسبی است که او را از گرما و سرما و موقعیت فرد انتخاب شود حافظ شان و مقام او خواهد بود.متاسفانه در جامعه ما بسیاری از خانواده ها در تامین نیازهای حیاتی خود مشکل دارند و گاهی در فقر و محرومیت به سر می برند و عده زیادی از دانش آموزان کشور حتی برای رفتن به مدرسه ،کفش و لباس مناسبی ندارند با این حال برخی خانواده ها از روی چشم و هم چشمی یا تقلید از مدل های به تهیه لباس های متعدد و گران قیمت می پردازند .گویی این مطلب جزو فرهنگ آنها شده است که پوشیدن لباس وصله دار ، زشت و نکوهیده باشد. این در حالی است که از نظر فرهنگ اسلامی استفاده کامل از لباس ،هرچند با ترمیم آن نوعی قدرشناسی از نعمت و نشانه رعایت اعتدال و صرفه جویی در زندگی است.
باید دانست داشتن لباس های متعدد و استفاده از هر کدام در جای خود و مناسب مصداق اسراف نیست. به این معنا که شخص برای هر کدام و زمان های اشتغال به کار ،تفریح،مراسم عروسی و مراسم عزا و ...... لباس مخصوص داشته باشد.امام صادق (ع)در روایتی می فرماید : لباس بیرونت را که با آن در اجماع حاضر می شوی ،لباس خانه ات قرار نده .
به طور خلاصه در زمینه پوشاک دو جنبه از مصداق های اسراف قلمداد شده است : ا . شخص از حد خویش فراتر رود و برای خود و خانواده اش پوشاکی تهیه کند که خارج از شان و موقعیت اجتماعی یا اقتصادی او باشد. 2 . با استفاده بی رویه و نامنظم از پوشاک خود ،زمینه کهنگی زود رس آنها را فراهم آورد.
اسراف در مسکن و وسایل زندگی
داشتن سر پناه و مسکن مناسب یکی دیگر از نیازهای اساسی و ضروری انسان است به گونه ای که در برخی از روایات داشتن خانه وسیع یکی از اسباب سعادت انسان به شمار آمده است.البته مراد آن است که از آن منزل وسیع در راه اطاعت و بندگی خداوند و خود سازی استفاده شود.بنابراین وسعت لازم برای منزل برحسب تعداد افراد خانواده ، شان و موقعیت اجتماعی افراد متفاوت است و زیاده روی نسبت به آن جایز نیست.داشتن خانه های متعدد بدون نیاز به آنها و پرداخت هزینه های گزاف برای مصرف تجملاتی در یک منزل از مصداق های اسراف و تبذیر است.
انباشت سرمایه و تجمل گرایی
انباشت سرمایه به تدریج روحیه رفاه زدگی و تجمل گرایی در آدمی به وجود می آورد و در سراسر زندگی نمود می یابد. یکی از این نمونه ها استفاده نابجا از نور و چراغ است که نمونه از تجمل و اسراف به شمار می رود.بنابراین استفاده غیر ضروری از نور و روشن کردن چراغ های اضافی و لوستر ها مصداق آشکار تجمل گرایی و اسراف است.اسراف هرگز استثنا پذیر نیست و حتی در هزینه کردن دارایی برای کارهای خیر نیز باید متعادل بود و از حد میانه خارج نشد.گفتنی است که مال و ثروت به طور طبیعی زمینه ساز رفاه زدگی و هوا پرستی است و کم کم روحیه مصرف گرایی و رفاه زدگی به تعبیر قرآن «اتراف» را در آدمی شکل می دهد.
اسراف در اموال عمومی
ضروری ترین وظیفه هر اجتماع سالم که خواهان برخورداری از اقتصادی سالم و پررونق باشد پاسداری و مراقبت های جدی از اموال عمومی و سرمایه های ملی است.مقصود از ثروت عمومی تمامی امکانات و سرمایه های مادی یک جامعه است که خداوند آن را مایه حیات و قوام اجتماع قرار داده است. از قبیل دریاها ،رودخانه ها و مراتع و ......
پس بر همگان لازم است توجه داشته باشند که آنها یک مجتمع واحدند و مجموعه ثروت روی زمین برای تمامی آنهاست و بر هر یک وظیفه دارند تا از آن حفاظت و پاسداری کند.انواع اسراف در اموال عمومی عبارتند از:
اسراف در منابع طبیعی :
خداوند عظیم ترین منابع ثروت را در دل زمین به ودیعه گذاشته است و به انسانها اجازه و قدرت بهره برداری و تسخیر آن را عنایت فرموده است. عالم طبیعت جهان تقدیر و اندازه است و بی نهایت در آن راه ندارد. بنابراین منابع و ذخایر زمین نیز پایان ناپذیر نیست و با مصرف بی رویه و اسراف گونه آن به سرعت رو به نقصان خواهد رفت و به زودی پایان خواهد رسید.
اسراف در بیت المال
زیاده روی و تضییع در بیت المال مسلمانان از زشت ترین و معصیت بار ترین جلوه های اسراف است. حفاظت از بیت المال و اموال عمومی نشانه فرهنگ بالا و تعهد ملت است . برعکس بی توجهی به مسائل حفاظتی و نگه داری از اموال بیت المال یا استفاده شخصی از آن نشانه بی تعهدی است.جامعه پیشرو معمولا در حفاظت از بیت المال از خود حساسیت و دقت نشان می دهد و به آن پایبند است.فاحش ترین نوع اسراف در بیت المال و اموال عمومی مسلمانان استفاده در راه گناه کاری ،تفرقه افکنی ،تهمت زنی ،سودجویی و افشا گری مخرب است که باید از آن به خدای بزرگ پناه برد.
آثار منفی اسراف
آثار منفی اسراف خود به دو نوع فردی و اجتماعی تقسیم می شود که خود این دو نوع به چند آثار منفی تقسیم می شود که به اختصار آنها را توضیح خواهیم داد:
1-زیانها فردی
-گرفتار شدن به خشم الهی
اسراف کار چون تعادل و توازن اقتصادی جامعه را برهم می زند از رحمت خدا به دور است و گرفتار خشم خدا می شود
-محرومیت از هدایت الهی
خدای متعال خود را «غفر الذئب و قابل التوب »(غافر:3 ) معرفی کرده است ولی نسبت به اسراف کاران می فرماید «ان الله لا یهدی من هو مسرف کذاب » همانا خداوند کسی را که اسراف کار و دروغگوست هدایت نمی کند . (مومن :28 ).
-دچار شدن به فقر
فقر روشن ترین اثر اقتصادی اسراف است زیرا اسراف کار بر اثر مصرف نارو ای خود هم جامعه را به ورطه فقر می کشاند و هم خود را دچار فقر می شود. از این رو یکی از راه های مبارزه اسلام با فقر و محرومیت ایجاد هماهنگی اقتصادی و ریشه کن ساختن اسراف است.
-هلاکت
اسراف از هر نوعی که باشد انسان را به نابودی می کشد . خداوند این حقیقت را در قرآن مجید چنین بیان می فرماید «مابه وعده های که به انبیا و اولیا دادیم وفا کردیم سپس آنها را با هرکس اراده کردیم نجات دادیم ولی مسرفان و ستمگران را هلاک کردیم ». (انبیا : 90 )
-کیفر اخروی
کیفر کسانی که از حدود الهی تجاوز می کنند و اوامر و نواهی خدا را نادیده می گیرند تنها فقر و تنگدستی در دنیا نیست بلکه عذاب اخروی نیز در انتظار آنان است.
2-زیان های اجتماعی اسراف
-کاهش تولید
جامعه مصرفی رفته رفته قدرت تولید را از دست می دهد و برای تامین نیازهای خود به بیگانه روی می آورد . این مطلبی است که در دوران حکومت طاغوت برای همه ثابت شده است و نیاز به توضیح ندارد.
-سقوط اخلاقی
ولی خرجی و ریخت پاش های نا به جا و بی مورد انسان را به ورطه هولناک فساد و تباهی می کشاند.انسان اسراف کار گاهی به مرحله ای می رسد که به هر پستی تن می دهد . رشوه می گیرد ،دروغ می گوید، ربا می خورد و سرانجام کارش به رسوایی می کشد.
-افزایش اختلاف طبقاتی
به طور قطع اسراف کاری یکی از علل اساسی اختلاف طبقاتی است.همچنین وابستگی به بیگانگان و تضییع حقوق دیگران و غفلت از خدا و حریم شکنی را از دیگر پی آمدهای اسراف باید شمرد.علاوه بر اینها دغدغه خاطر و گرفتاریهای روحی و بیماریهای جسمی و روانی از نتایج مسلم ول خرجی ها و بی بند و باری هاست.
راه های برون رفت از اسراف و تبذیر
تقویت باورهای دینی
یکی از شیوه های مهم آموزه های دینی برای مقابله با مفاسد اقتصادی و اخلاقی و تحکیم ارزش های دینی ،تقویت باور انسان به مبدا و معاد است.این اعتقاد همچون ناظری درونی ،اجرای صحیح دستورهای الهی را تضمین می کند.
نظارت همگانی
همچنین نظارت همگانی بر رفتار آدمی که در آموزه های دینی با تعبیر امر به معروف و نهی از منکر از آن یاد می شود از کارآمد ترین شیوه های تثبیت ارزشها و مقابله با مفاسد و انحراف هاست.امام معصوم گاهی با نهی صریح و مستقیم و زمانی با واکنش های اخلاقی بر این امر مهم نظارت داشتند.افزون بر این خانواده در پرورش شخصیت و عملکرد فردی و اجتماعی آدمی نقش بسیار مهمی دارد.
اجرای عدالت
نبود عدالت اقتصادی و جلوگیری نکردن از انباشته شدن ثروت در دست عده ای خاص از عوامل مهم پدیده اسراف است. از این رو اجرای عدالت و توزیع عادلانه ثروت زمینه گسترش آن را می کاهد و یا نابود می سازد.
پرهیز خواص از تجمل گرایی
یکی دیگر از راه های برون رفت از اسراف دوری خواص و شخصیت های مهم جامعه از زندگی اشرافی و تجملی است زیرا شیوه زندگی آنان بر دیگران اثر می گذارد . هنگامی که برای رسول خدا(ص) نوشیدنی بسیار گوارا آوردند فرمود « آن را از من دور سازید که این نوشیدنی مترفان است .»
معرفی الگوهای مناسب در جامعه
یکی از ویژگیهایی که در وجود هر انسانی به ودیعه گذاشته شده خصلت الگو پذیری است. بر این اساس هر کس به نوعی می کوشد تا از شخصیت های که در نظر او بزرگ و کامل هستند پیروی کند و شیوه زندگی آنان را سرمشق زندگی خود قرار دهد.زندگانی پیامبر بزرگوار اسلام و ائمه هدی مجموعه ای از الگوهای ارزشمند است که می تواند در زمینه فضیلت های اخلاقی و رفتاری همچون قناعت و میانه روی الگوی دیگران قرار گیرد.
مفهوم رفاه
کاربرد این واژه در این نوشتار به معنا و مفهوم خاصی از ثروت است.در حقیقت آنچه در این کاربرد مورد توجه است اصل ثروت و مال و سرمایه به عنوان امری خارجی و بیرون از ذات انسان نیست بلکه مراد نوعی اندیشه است که در انسان شکل می گیرد و رفتارها و کنش ها و واکنش های وی را هدایت ،مهار و جهت دهی می کند.در حقیقت رفاه در این کاربرد به معنای نسبت میان شخص و ثروت است و اینکه تحلیل وی از داشتن آن چیست و چه تاثیر و تاثری میان ثروت و ثروتمند و اهل رفاه برقرار می شود.
بنابراین رفاه به معنا و مفهوم اندیشه ای است که در برخی از ثروتمندان ایجاد می شود و کارکرد ها و بازتاب های آن در روح و روان و نیز روحیه و کنش ها و واکنش های وی نمودار می شود.
برای فهم و شناخت این مفهوم از کاربرد رفاه بهتر است و آثار و کارکردهای منفی ان را از دیدگاه قران بشناسیم و تحلیل و تبیین آن را بدانیم تا درک واقعی از این مفهوم به دست آید.
فلسفه رفاه زدگی
پرسش این است که خداوند چرا و به چه حکمتی و به چه حکمتی چنین فرصت هایی به بشر می دهد؟بی گمان ، خداوند ثروت انبوهی را در اختیار برخی می گذارد تا آنان را امتحان کند و بیازماید.(بقره : 49 )
خداوند در بعضی از آیات تصریح می کند که ثروت و مال را کمکم و در فرایند زمانی در اختیار بشر قرار می دهد تا جلوی طغیان گری و بغی آنان گرفته شود زیرا دستیابی یک دفعه به سرمایه و ثروت هنگفت بیشتر مردم را به فساد و تباهی می کشاند.با این همه آنچه در اعطای ثروت به مردم می توان یافت،مسئله آزمون است.به این معنا که خداوند با اعطای ثروت می کوشد تا هر کسی ظرفیت خویش را چنان که هست نشان دهد.به این ترتیب کسانی که به رفاه زدگی دچار می شوند و دل به مال دنیا می بندند از خدا و خلق غافل می شوند.
عوامل رفاه زدگی
1-عوامل درونی
پیروی از هوا های نفسانی و وسوسه های شیطانی
خداوند متعال در قرآن کریم هوای نفس انسان را عامل بسیاری از گناهان و خطاها معرفی می کند که در اصطلاح به آن «نفس اماره »می گویند.مراد از نفس اماره همان بعد حیوانی انسان است که به آن تمایلات و غرایز هم گفته می شود و عرفا آن را بعد حیوانی و ناسوتی می نامند.اگر غریزه تجمل خواهی بر فرد پیروز شود و عقل را اسیر خود کند خواه نا خواه عقل تابع جنبه حیوانی می شود و اگر چنین شد به فرموده قران ، انسان از هر سگ درنده ای هم برای خود و هم برای جامعه اش درنده تر خواهد بود.
احساس ضعف شخصیت
یکی دیگر از اسباب رفاه زدگی ممکن است این باشد که شخص از جهت علم و آگاهی و شناخت دچار نقصان باشد و وقتی این نقص را احساس می کند می کوشد آن را بپوشاند . در این صورت اگر دارای تمکن مالی باشد با تجمل گرایی به رخ دیگران کشیدن مال خود برای جبران آن نقص وجودی تلاش می کند یا اگر دارای پست و مقامی باشد می کوشد به هر صورت که ممکن است برای پوشاندن آن عیب درونی با ظاهری موجه خود را بالاتر از دیگران ببیند و نسبت به زیر دستان فخرفروشی کند.حتی این ضعف شخصیت ممکن است به دلیل بی بهره بودن فرد از کمال معنوی باشد.
غفلت زدگی
غفلت یکی از دیگر عواملی است که سبب می شود انسان به تجمل گرایی بپردازد.غفلت در بسیاری از مواقع قدرت اختیار را از انسان سلب می کند.چون اختیار و انتخاب انسان در جایی تحقق پیدا می کند که انسان به دو یا چند طرف یک موضوع توجه کند و پس از مقایسه و سنجش آنها با یکدیگر آگاهانه یکی را برگزیدند.بنابراین شرط اساسی انتخاب صحیح آن است که انسان به اطراف موضوع توجه داشته باشد.
دنیا گرایی
از مجموع آیات قرآن کریم فهمیده می شود که سرگرم شدن به امور دنیایی و غافل ماندن از خدا و آخرت مردود است.علاقه به دنیا،زن و فرزند ،مال و ثروت و قدرت، سنت و فطرت الهی و وسیله گردش و چرخش زندگانی این جهان است. اگر این علایق از بشر گرفته شود چرخ اجتماع انسانی از حرکت می ایستد و دیگر زمینه ای برای زندگی دنیا و آخرت باقی نمی ماند. حرکت و کمال آدمی به این علایق وابسته است ولی سرگرم و بسنده کردن به آنها نه تنها موجب پیشرفت و ترقی نیست بلکه موجب مزاحمت و رکود و توقف است.
چشم و هم چشمی
چشم و هم چشمی رقابت منفی است که نتیجه آن گرایش به تجمل و اسراف و اتلاف اموال افراد است . می دانیم در سطح جامعه افراد به طور طبیعی یا از نظر رفاه زندگی و وضع مادی در موقعیت خوبی قرار دارند یا اینکه در مرتبه پایین تری هستند.به این ترتیب همواره از زندگی خود ،خوش دل و راضی می شود و فارغ از هر دغدغه و اضطرابی شکر خدای خود را بجا آورد.
2-عوامل بیرونی رفاه زدگی
فرهنگ جامعه
فرهنگ جامعه و محیط اجتماعی از عوامل مهمی است که می تواند در ایجاد رفاه و افزایش روحیه رفاه زدگی اثر بگذارد.مقصود از فرهنگ جامعه مجموع رفتارهای اکتسابی و ویژگی اعتقادی اعضای یک جامعه است.
منظور از محیط اجتماعی نیز عوامل و نیروهای خارج از فرد است که می تواند در رفتار او موثر باشد و به این معنا محیط شامل فرهنگ نیز می شود.
تفاوت های شخصیتی میان افراد یک جامعه زیاد است.اما نوعی اثر فرهنگی روی شخصیت وجود دارد که هیچ کس نمی تواند از آن برکنار بماند.
با این دو مقدمه می توان به تاثیر محیط و فرهنگ در چگونگی و رفتار افراد نسبت به مسائل زندگی پی برد.بنابراین اگر محیط اجتماعی و فرهنگ جامعه با اندیشه قناعت ورزی و ساده زیستی نامساعد باشد افراد به ارزش های دینی توجهی نداشته و در اندیشه تجمل گرایی و رفاه طلبی باشند.اندیشه هایشان با محیط اجتماعی و فرهنگ اخلاقی آنها سازگار می شود .
تبلیغات تجاری
تبلیغات تجاری از جمله عوامل اثر گذار در ایجاد روحیه رفاه طلبی است.به گونه ای که می تواند در انسان ها احساس نیاز کاذب ایجاد کند و آنها را به سوی خرید کالا های غیر ضروری بکشاند.
تحمیل الگوی مصرف غربی
استعمار همواره می کوشد برای رسیدن به مقاصد خود الگوهای در مصرف عرضه کند که به جای استفاده صحیح و عاقلانه در سرمایه زندگی خود آنان را به راه هایی از مصرف بکشاند که جز فرسایش ثروت و امکانات زندگی آنها راه آورد دیگری برایشان ندارد.غرب این هدف ها را با شیوه های متنوع از قبیل تبلیغ و اشاعه مد گرایی ،تنوع طلبی در مصرف مهم تر از همه بزرگ و موفق جلوه دادن اشراف و دنیامداران و تجمل گرایان تعقیب می کند.
مشکل بسیاری از کشورهای اسلامی و ملت های تحت سلطه فرهنگی ،اقتصادی و سیاسی غرب این است که غربیان را با اینکه دشمن آنهایند دوست می پندارند و ظاهر کاری و ترفند های دوست مآبانه آنان را به حساب حقیقت می گذارند.این در صورتی است که قران کریم به ما می آموزد چگونه باید رد قبال این گونه حیله گری ها موضع مناسب بگیریم.
بنابراین می توان گفت الگوی که غرب برای مصرف به ملت های زیر سلطه و مردم خود معرفی می کند بر سه پایه استوار است: الف : بهره وری هرچه بیشترب: رقابت و مسابقه در مصرفج : تجمل گرایی و تشریفات زاید.
پیامدهای نامناسب رفاه زدگی و تجمل گراِیی
همه می دانیم که هر =دیده اجتماعی آثار و نتایج به دنبال خود می آورد و در بعضی موارد بر کنش ها و واکنش های نسل آینده جامعه نیز اثر می گذارد و آن را دگرگون می سازد.رفاه زدگی و تجمل گرایی بسیار زیان بار است و آثار آن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در کوتاه مدت یا دراز مدت در جامعه بر جای خواهد ماند.مهم ترین آفتها و پی آمده ای منفی پدیده رفاه زدگی و تجمل گرایی:
-تباهی سرمایه های مادی
رفاه زدگی و تجمل گرایی سبب می شود فرد بیشتر از آنچه تولید می کند مصرف کند. به این ترتیب در سطح وسیع تر جامعه ای که به کج راهه رفاه زدگی و تجمل گرایی گام نهاده است،جامعه ای مصرف زده خواهد بود یعنی با مصرف شدن بیشتر منابع و امکانات آن دیگر در تولید و سرمایه گذاری قدرت کافی نخواهد داشت.
اسلام از گرایش فطری بشر به زیبای آگاه است.به همین دلیل برآوردن این نیاز طبیعی و فطری را در محدوده شریعت و عقل تایید می کند ولی فراتر از این محدوده را نهی کرده است زیرا هدر دادن ثروت و اموال برای تجمل گرایی مجاز نیست.
-زمینه سازی برای گناهان
تجمل گرایی زمینه را برای انجام بسیاری از گناهان مانند: غرور ،حسد ،طبع،شهوت و کینه توزیع آماده می سازد.اسلام مصرف هر کالایی را به انگیزه فخر فروشی و خودنمایی به دیگران با برای رقابت و چشم و هم چشمی ناپسند می داند.
-گسترش فقر در جامعه
بی توجهی در میانه روی در دخل و خرج زندگی و تجمل گرایی زمینه های پیدایش فقر را فراهم می آورد.در یک زندگی اقتصادی و سالم ،درآمد شخص یا جامعه از هزینه ان کمتر نیست یا دست کم با آن برابر است.امام علی (ع) درباره اندازه نگه داشتن خرج زندگی و زیاده روی در مصرف می فرماید : اندازه نگه نداشتن در معیشت ،سبب فقر و نیازمندی انسان می شود. (بحار الا نوار ،ج 71 ،ص 347 )
-تبدیل ارزش به ضد ارزش
تبدیل باورها و ارزش های دینی و مذهبی به ضد ارزش یکی دیگر از پی آمدهای رفاه زدگی و تجمل گرایی است.با گسترش تجمل گرایی ،ارزش های که دین بر آنها تاکید کرده است و هر انسان عاقلی آنها را می پذیرد و حتی تجربه پیشینیان آن را به اثبات رسانده و در تاروپود جامعه دینی ریشه دوانده است نابود می شود.
-کاهش معنویت در جامعه
انسان در جهان مادی از آغاز آفرینش تا زمان مرگ با طبیعت و بسیاری از عناصر مادی ارتباط مستقیم دارد.از این رو نسبت به جهان مادی گونه ای انس و الفت پیدا می کند و در پرتو این ارتباط نزدیک از لذت های مادی و طبیعی این جهان بهره مند می شود تا جایی که به این حیات مادی و طبیعی عشق و علاقه می ورزد.
-ناتوانی در انجام وظیفه
از نظر دین مبین اسلام هر مسلمان در جامعه اسلامی در برابر خود و اجتماعی که در آن زندگی می کند وظایفی بر عهده دارد.اگر شماری از اعضای این جامعه به تجمل گرایی سرگرم شوند خواه ناخواه از وظایف شان در بعضی موارد باز می مانند و به خود و دیگران آسیب می رسانند.تجمل پرستانی که اسیر زنجیرهای مادیات گشته اند در انجام وظایف دچار کوتاهی می شوند زیرا پرداختن انسان به امور فرعی او را از توجه به امور مهم در زندگی فردی و اجتماعی باز می دارد.
-ورشکستگی و بدهکاری
بیشتر ورشکستگی ها و بدهکاری های اقتصادی به دلیل رعایت نکردن میانه روی در دخل و خرج است.تجمل پرستانی که دل در هوا و هوس دنیایی دارند رمانی به خود می آیند که کار از کار گذشته و دیگر راهی برای بازگشت شان باقی نمانده است.
-تحقیر دیگران
اظهار حقارت و تحقیر دیگران و کم ارزش دانستن مردمان از دیگر اثار رفاه زدگی است.در حقیقت از آنجایی که رفاه زدگی به نوعی روحیه و تفکر غیر انسانی در آدمی تبدیل می شود .به همین دلیل تحقیر دیگران در گفتارها و رفتارهای آنان کاملا نمودار است.
-تجاوز به حقوق دیگران
انکار خدا و ؛آموزه های وحیانی موجب می شود خوی استکبار و فخر فروشی رفاه زدگان چنان فزونی یابد که روحیه تجاوز گری در آنان رشد کند.بنابراین به حق خویش قانع نیستند و می خواهند به هر وسیله ای اموال دیگران را به دست آورند و حقوق دیگران را ضایع سازند.
-دگرگونی در بینش
بینش آنان نسبت به مسائل دگرگون می شود و حقایق را وارونه درک می کنند.از این رو به عوامل طبیعی و مادی اصالت می بخشند و آنها را به جای خدا می گذارند و نوعی شرک را می پذیرند.
-دیگر آثار رفاه زدگی
از دیگر اثار رفاه زدگی می توان به ترک جهاد-طغیان و سرکشی-ظلم به خویش- غرور-غفلت از یاد خدا-فساد در زمین-کفر-کفران نعمت اشاره کرد.این آثار شامل اثار روانی ،جسمی ، رفتاری ،اخلاقی و نیز دنیوی و اخروی می شود.بنابراین رفاه زدگی را از مهم ترین عوامل نابودی شخص و شخصیت انسان و جامعه می توان دانست.
در آیات قرآنی رفاه زدگی از آن رو ناپسند و حتی جرم و گناه شمرده شده که نوعی بیماری شخصیتی است زیرا رفاه زدگان به لذت های مادی دل بسته اند و ثروت و سرمایه مادی برای آنان در حکم خدا و جانشین آن شده است.از این رو قرآن رفاه زدگی را شرک به خدا می شمارد.
سیره عملی بزرگان در پرهیز از اسراف و رفاه طلبی
امام خمینی (ره)
نامه نگاری روی کاغذ های کوچک
آیت الله رضوانی که مسئول مالی و دیگر کارهای امام بود،پشت یک پاکت چیزی نوشته و برای امام فرستاده بود.ایشان در یک کاغذ کوچک جواب داده بودند و زیر ان نوشته بود : شما در این کاغذ کوچک می توانستید بنویسید و لذا ایت الله رضوانی کاغذهای کوچک را جمع و جور کرد و در یک کیسه ای می گذاشت.وقتی که می خواست برای آقا چیزی بنویسد بر روی آن کاغذ پاره ه می نوشت و برای امام می فرستاد امام هم زیر ش جواب می نوشتند.
آیت الله اشرفی اصفهانی
شهید محراب آیت الله اشرفی اصفهانی می فرماید«بنده تا وقتی درس خارج می رفتم یک کتاب ملکی نداشتم.حتی مکاسب که می خواستم بخوانم از یک کتاب وقفی استفاده می کردم و در هفته یک مرتبه چای می خوردم.»
آیت الله العظمی بروجردی
آیت الله بروجردی در تمام عمر خود با توجه به اینکه از خانواده متمکنی بود زندگی ساده ای داشت.یکی از عالمان در حضور فرزندان ایشان می گفت : روزی خدمت ایشان رسیدم دیدم مشغول صرف نهار هست و نان و آب دوغ و خیار میل می کند .عرض کردم : شما در این سم و با این همه کار چرا غذا خوب میل نمی کنید؟فرمود : هشتاد سال است من این طور سر کرده ام. حالا شما می خواهید مرا عوض کنید؟فرزندان آیت الله با تاکید بر این مطلب فرمودند:ایشان اصولا چنین بود و هرگز توجهی به دنیا نداشتند و ما نمی توانستیم در وضع ایشان تغییری بدهیم.
آخوند خراسانی
آیت الله خراسانی از رهبران بزرگ انقلاب مشروطه بود . در روزگاری که او با سه فرزند و سه عروسش در خانه ای بسیار کوچک و هر کدام در اتاقی زندگی می کردند یک روز فرزند ارشدش مهدی نزد پدر آمد و از تنگی جا شکایت کرد آخوند خراسانی به سخنانش گوش فرا داد و گفت :اگر قرار باشد منزل های این شهر را میان مستحقان قسمت کنند به ما بیش از این نمی رسد .
نتیجه گیری
مصرف کالاها و استفاده از خدمات گوناگون برای برآوردن نیازهای انسان در تعیین نوع،میزان و شکل تولید و توزیع جامعه نقش مهمی دارد و از طرف دیگر خود تحت تاثیر نوع و میزان تولید است.بنابراین الگوی مصرف در هر جامعه یکی از مهم ترین متغیرهای مهم و حساس در همه زمینه های آن جامعه است.از جهت دیگر افراد هر جامعه بر اساس عقاید و ارزش های حاکم بر آن نوع و میزان مصرف خود را تعیین می کند.از این رو تنوع و کمیت هر چه بیشتر در مصرف را مورد تشویق قرار می دهد و برای آن حد و مرزی قائل نیستند.
انسان زا نظر روانی آمادگی پذیرش راحت طلبی ،تجمل پرستی و حتی متمایز کردن خود از افراد دیگر را دارد تا به این وسیله بین خود و دیگر گروه های اجتماعی خود استفاده کند.از آنجا مصرف گرایی برداشت بیش از اندازه هر فرد از منافع نادر و کمیاب خانواده است فشارهای متعددی بر خانواده وارد خواهد شد.مصرف گرایی سدی در مقابل توسعه است.زیرا مانع سرمایه گذاری برای طرح ناسالم در سطح بالا و سطح فرهنگ عمومی در حد پایین باشد به همان اندازه امکان پذیرش روحیه راحت طلبی و تجمل پرستی بیشتر است.
منابع و مآخذ
مفاهیم سازگار و ناسازگار با توسعه اقتصادی در فرهنگ اسلامی ،موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)،1375 .
مبانی اقتصاد اسلامی ،تهران ،سمت،1371 .
رحیمی اصفهانی ،غلام حسین،اخلاق اسلامی ،قم ، 1368 .
اسحاقی ، سید حسین ، باید ها و نباید های مصرف ،دفتر عقل ،چاپ اول .
صبحی ،صالح ف نهج البلاغه ، فم ،انتشارات هجرت ف 1395 ه ق .
موسوی ،سید مهدی ، پژوهشی در اسراف یا آفت سرمایه ها ، دفتر تبلیغات اسلامی ، 1371 .
نیک گهر ،غلامحسین ،مبانی جامعه شناسی ،انتشارات رایزن ،چاپ اول ،1369 .
نشریه
آژینی ،محسن ،«امام و اقتصاد اسلامی » ، کیهان ،1374 .
روزنامه جمهوری اسلامی ایران،14/9/1385 .
ارسال توسط کاربر محترم سایت : masoudranjbar
