گرده گل:تندرستي و زيبايي

اين مقاله ضمن پرداختن به اطلاعاتي گياه شناختي ازگرده گل ها،به ساختار و ترکيبات و بعضي مصارف درماني و آرايشي آنهامي پردازد؛البته پديده هاي فراگير آرايشي و درماني در جامعه،انگيزه گزينش بعضي مصارف گرده بوده است.

گرده چيست و چگونه به دست مي آيد؟
 

گرده گل(Pollen)يک سلول نرينه از گياه است که توان بارورسازي مادينه را داراست و نيز اطلاعات ژنتيکي همان گياه را در بردارد.اين دانه ها به وسيله زنبور عسل کارگر به سلول گياه ماده مي رسد و آن را بارور مي کند.گذشته از زنبور،گرده گل از طريق حشراتي چون مورچه،سوسک،پروانه،پشه،مگس و حتي برخي ازپرندگان برروي کلاله مادينه مي نشيند؛باد نيز مي تواند گرده رابر روي کلاله بنشاندو مادينه را بارور کند.به گل هايي که به وسيله حشرات وجانوران ديگر بارور مي شوند،"دگرگُشن"و به گل هايي که به وسيله باد ويا چشمه سارها بارور مي شوند،"خودگُشن"گويند.ناگفته نماند گرده هايي که با حشرات به سلول ماده مي رسد،ارزش غذايي بيشتري دارند و نيز گرده هايي که باآب و باد جا به جا مي شود در بسياري از اوقات تا مسافت درازي از رستنگاه خوددور مي شود.از آنجا که گرده هاي بادي،ساختمان خاصي دارد با باد جابه جا مي شوندولي مقدار کمي ازآنها بر روي مادينگي گل مي نشيند پس نقش حشرات واز آن ميان زنبورعسل در گرده افشاني بيش از پيش نمود مي يابد.
همان گونه که زنبورعسل و برخي حشرات ديگر،زندگاني خودرا وام دار گل ها و گلشن ها هستند؛گل ها نيز زندگي خودرا مديون حشرات هستند.اگر حشرات ازگرده افشاني دست بکشند نزديک به هشتاد درصد گل ها ازباروري مي مانندو چندي نخواهد کشيد که نسل آنها تلف خواهد شد.اين نمونه اي از درهم تنيدگي سازه هاي طبيعت خداداد است که گاه با دخالت انسان ازهم مي گسلد!
در سال1964"رودلف ياکوب کانه راريوس"نشان داد که گياهان نيز داراي دو جنس نرينه و مادينه هستند.بساک گل نرينه با رسيدن ويا باتکانه اي مي ترکد وبه هنگامي که زنبور برگل مي نشيند تاازآن شهد برگيرد؛دانه هاي گرده بر پوشش کرکدار او مي چسبد.هنوز گلگشت زنبور به پايان نرسيده است؛در ادامه سير در گلشن،زنبور به روي گل هاي مادينه هم فرود مي آيدو با نشستن بر کلاله گل،لوله گرده به خامه مادينه در مي آيد وآن را بارور مي کند؛دانه گرده داراي دو هسته "رويشي" و "زايشي" است که لوله گرده ازهسته رويشي است.البته مقدار زيادي از گرده هاي گل را،زنبور عسل کارگر باپاهاي نمناک خود ساچمه مي کند ودر حفره هايي که سبد نام دارد تا رسيدن به کندو نگاه مي دارد؛بيشترينه گرده هاي مصرفي انسان نيز همين گرده هايي است که از کندو برداشت مي شود.
گفتني است گرده گل،رنگي ويژه همان گل و همان منطقه رستنگاه را داراست ازاين روست که از گرده گل به "شناسنامه گل"تعبير مي کنند و براساس رنگ گرده در مي يابند که براي کدامين گل ها است.براي مثال گرده گل اقاقيا به رنگ زيتوني و زالزالک به رنگ زرد است.

ساختار و ترکيبات گرده
 

هنگامي که از گرده و ساختار آن سخن به ميان مي آيد؛نخست بايستي از پوسته گرده گفت.گرده داراي دو پوسته بروني و دروني است؛پوسته دروني خود داراي چندين لايه است که هسته گرده را پوشانده است؛ماده سازنده اين لايه ها،سلولز است.پوسته دروني Entineخوانده مي شود.
ديگر پوسته گرده که بسيار نيز سخت است،Exineخوانده مي شود.سختي اگزين بدان سبب است که اين پوسته علاوه بر سلولز ازSporo Polleninnساخته شده است که ماده بسيار سختي در طبيعت به شمار مي رود؛به گونه اي که ازآن در پژوهش هاي فسيل شناسي استفاده مي شود.البته بر روي پوسته بروني گرده،حفره هايي ديده مي شود که ازآنها جوانه گرده سربرمي آورد؛در جاهايي ازپوسته که اين حفره هاهستند سختي پوشش چندان نيست.
درباره ترکيبات گرده نيز بايد گفت:پروتئين ها،چربي ها،اسيدهاي آمينه،فوليک اسيدها،کارتنوئيدها و ويتامين هااز ترکيبات غذايي اين دانه مقوي هستند.
7تا35درصد از ترکيبات گرده را پروتئين فرا مي گيرد ازاين رو مي توان گفت که هيچ يک ازغذاهاي طبيعي که مي تواند به مصرف انسان برسد به اندازه دانه گرده داراي پروتئين نمي باشد.پروتئين هاي گرده بيشتر از گونهGlykoprotehdeاست پس مي تواند براي بعضي افراد نسبت به گرده حساسيت ايجاد کند که دراين مورد هم عسل سفارش شده است.

چربي ها از ديگر ترکيبات دانه گرده هستند که 2تا14/4درصد ازترکيبات گرده را شامل مي شود.نيز اسيدهاي آمينه ازترکيبات غذايي دانه گرده است.اسيد آمينه هايHistidin 15درصد،Glutamin 9/10درصد،Lysin 5/70درصد،Trytophan 1/60درصد وMethonin 1/7درصد ازترکيبات گرده است که در ساخت گويچه هاي قرمز،پيشگيري از تنبلي کبد و مسموميت،تنظيم ميزان قند خون و چربي و...به کار مي آيد.همچنين دانه گرده داراي ويتامين هايي چون C،B،AوEاست.
دامنه ترکيبات دانه هاي گرده مي تواند متغير باشد ازاين رو نمي توان گفت که ارزش غذايي و درماني گرده گل هاي گوناگون برابر است و همواره ممکن است گرده ها در ارزشمندي با يکديگر تفاوت هايي هم داشته باشند چرا که گرده را زنبور عسل از گل هاي گوناگون و ازجاهاي گوناگون و در فصل هاي گوناگون گردآوري مي کند ازاين رو براي آن که گرده بتواند پاسخگوي خوبي به نيازهاي بدن باشد بايد به صورت ترکيبي ازگل هاي مختلف به مصرف برسد.چنين مصرفي مي تواند مارا از تمام داشته هاي غذايي گرده برخوردار کند.

کاربردهاي درماني و آرايشي گرده
 

در خواص درماني گرده زنبور عسل آمده است:
"استفاده ازآن[گرده]در پزشکي به خاطر نوسان ترکيبات آن با اشکالاتي همراه است زيرا پزشکان به موادي نياز دارند که اثرات آنهابه دقت ازقبل قابل پيش بيني باشد تا بيمار به سرعت به فعاليت روزمره خود برگردد...محصولات طبيعي مانند گرده براساس خصوصيات خود فقط در مکان هايي ازبدن تاثير مي کنندکه نقاط ضعف بدن است و اغلب روند تاثيرگذاري طولاني تري دارد.اين محصولات به سختي در روند تسريع زندگي فعلي ارزش واقعي خودرا پيدا مي کنند.براي اينکه بتوان ارزش واقعي اين محصول را در بين مواد غذايي تعيين کردبايد گرده هاي مختلف با ترکيبات کيفي و کمي مشخص را شناسايي و معرفي کرد تابا مصرف آنها،تاثير بهينه و سريع فراهم شود."

ازاين رو براي آنکه گرده بتواند به عنوان دارو معرفي شود بايستي گرده هارا با هر ارزش غذايي با همديگر درآميخت -چنان چه پيش ازاين هم گفته شد-و نيز ميزان تاثير گذاري آنهادر درمان بيماري ها اندازه گيري شود.امروزه در جامعه علمي گاه کتاب ها و مقاله هايي هم نشر مي يابد که به کاربرد درماني گرده مي پردازد و با بررسي گرده هاي توليدي،بسياري از افرادي که داعيه توليد گرده با کاربرد هاي ويژه درماني دارند را سودجو مي خواند.گفتني است که FDA نيز گرده رابه عنوان دارو براي درمان بيماري خاصي نمي شناسد؛البته نمي توان با دست آويزقرار دادن اين گونه مطالب،توان درماني گرده را به کناره راند بلکه بايستي با توليد گرده با روش بالا،آن را وارد توليدات دارويي کرد وازآن در درمان بيماري ها سود جست چنان چه داروهايي چونProstaflorو Ofilorexو Zestاز آن فراهم آمده است.
1.ازجمله توان هاي درماني گرده بهبود سرطان پروستات و فرونشاندن ورم غده هاي پروستات است.امروزه بيماري هاي پروستات(Prostate diseases)از بيماري هاي فراگير درميان مردان است.مرداني که در خوردن گوشت قرمززياده روي مي کنندو هم آناني که بيش ازاندازه گوشت گاو مي خورند به پيشواز سرطان بيضه و يا پروستات مي روند.اما استفاده ازگرده زنبور عسل مي تواند درپيشگيري و بهبود اين بيماري اثربخش باشد.بدن به طور طبيعي و خودکار پروتئين هاي Inter feronsرا براي مبارزه با ويروس هاي خاصي توليد مي کند؛اين پروتئين ها نظام دفاعي بدن راتحريک مي کندتا سلول هاي سرطاني رااز ميان بردارد.گرده زنبور عسل هم ازآنجايي که درميان ديگر پروتئين هاازاين پروتئين نيز بهره داردمي تواند برنظام دفاعي بدن در نبرد باسلول هاي سرطاني اثري نيکو بگذارد.
همچنين گرده زنبور عسل بر التهاب و تورم غده هاي پروستات تاثيرات بهبود بخشي داردچنانچه ازبين پنجاه تن که به اين بيماري دچار بودند بامصرف دانه هاي گرده چهل و شش نفر بهبود يافتند.گرده براي پرورش لوله رويشي نياز بسياري به عنصر روي داردو ازآنجا که تورم بيضه ها ناشي ازمقادير کم روي در بدن فرد است؛گرده مي تواند فقدان مقدار روي مورد نياز را جبران کند واز ابتلاي فرد بدين بيماري پيشگيري کند ويا آن که بيمار رااز بيماري برهاند.
2.استفاده ازگرده در شادابي پوست نيز نقش بسزايي داردو مي تواند باجوش هاي صورت مبارزه کند برخلاف بعضي کرم هاي آرايشي که خود سبب بروز جوش هاي چربين درپوست مي شوند.براي مبارزه با جوش هاي چرکين(سعفه)و چربين،راه هايي انديشيده شده که استفاده ازگرده ازبهترين اين راه هااست."جوش هاي چرکين"،جوش هايي خارش آورهستند که با سرخ رنگي برپوست نمايان مي شود اين گونه از جوش هابيشتر در سر،سربر مي آورد."جوش هاي چربين"يا چربيدانه ها از انباشت چربي در پيازکي مو بوجود مي آيدو در بين مردم به غرور جواني شناخته شده است.

گرده در شادابي و تازگي پوست تاثير بسزايي دارد.نزديک به هفت هزار و هشتصدسانتي متر مربع ازبدن مارا پوست فرا گرفته است.بافت پوست ازدو لايه بروني بَشَرِه و دروني جلدساخته شده است.بشره خود از دو لايه دروني و بروني تشکيل يافته است که در لايه بروني تنها سلول هاي مرده و شاخي شکل وجود دارد و درلايه دروني سلول هاي زنده و تازه بوجود مي آيد؛سلول هاي شاخي شکل فرو مي ريزد و سلول هاي تازه و نو جاي آنهارا مي گيرد ازاينرو پوست بدن همواره شاداب مي ماند.گرده نيز ازآنجايي که توليد سلول هاي تازه را در لايه دروني بشره شتاب مي بخشد براي شادابي پوست بسيار توانمند است.
3.گرده همچنين در کاهش وزن بدن موثراست.چاقي ويا Obesity از پديده هاي رايج در عصر ماست.بسياري ازانسان ها با زياده وزني درگيرند اما تنها شمار کمي ازآنها به کاهش وزن مي پردازند وازآن ميان هم عده بسيار کمتري برکاهش پافشاري مي کنند وشمار زيادي در زير بار توانفرساي نظام غذايي نمي توانند طاقت بياورند.چاقي گاه يک بيماري شناخته مي شودو آنگاه است که مي تواند پيامدهاي نگران کننده اي براي فرد به دنبال داشته باشد که فشارخون،سکته قلبي،درد کيسه صفرا و سختي درمان بيماري هاي گوناگون ازجمله آنهاست.حکيم بوعلي سينا مي نويسد:
"چاقي خارج از اندازه طبيعي و به افراط بلايي است...شايد ناخودآگاه رگ بترکد و بگسلد و شخص چاق را به گورستان بفرستد.چاقي بدون معني مردباشد يازن،اگر بيمار گردد مشکل معالجه مي شود،زيرا دارو به زحمت از رگ ها مي گذرد وبه جاي درد مي رسد.اين افراد اگر بيمار مي شوند به زودي احساس نمي کنند که بيمارند؛زيرا نيروي حاسه شان ناتوان است."
گرده مي تواند غذاي کافي در خون تزريق کند و ازفعاليت چندباره مرکز گرسنگي درمغز انسان بازدارد.گرده اشتها راکاهش مي دهد اما ازتوان و نيروي جسماني نمي کاهد بلکه برآن مي افزايد.گرده ازآنجا که داراي اسيدآمينه Lysinاست مي تواند باتجزيه چربي هاي انباشت شده در بدن از وزن زائد بکاهد ازاين رو بهره از گرده زنبورعسل براي زياده وزن ها ونيز ورزشکاران مي تواند بسيار ثمربخش باشد.

ازديگر کاربردهاي درماني گرده زنبورعسل مي توان به خونسازي و رشد،افزايش عمر،کاهش قند خون،حساسيت زدايي،مبارزه با يبوست و خشکي مزاج،سهولت دفع ادرار در مردان،تنظيم عملکرد روده و ترک سيگار اشاره دارد.

پي‌نوشت‌ها:
 

1.کيسي راگويندکه حاوي گرده گل است.(Anther)
2.زنبورعسل نيز مانند سايرحشرات،داراي شش پااست که در جفت پاياني آن حفره هايي به نام سبد تعبيه شده است.
3.در اهميت پروتئين بايد گفت:پروتئين برگرفته از واژه اي يوناني به معناي نخست است.شايد بدان سبب آن را چنين خوانده اند که نخستين و مهم ترين نياز غذايي يک موجود زنده تشخيص داده شده است.
4.گردآوري گرده برخلاف شهد در تاثير ازفصول گوناگون کاهش نمي گيرد.
5.سعادتمند،جواد،دارايي،شهروز،خواص درماني گرده زنبورعسل،انتشارات نوپردازان،بخش چهارم،فصل8،ص85.
6.نک:
Malcom T.Sanford. Producing Pollen. University Of Florida. Institute Of Food and Agriculturul Sciences. Retrieved On 2007/8/30. document Eny 118.
7.نک:
http://aent. persianblog. ir/1384/8
8.ابن سينا،قانون درطب،ترجمه عبدالرحمن شرفکندي،انتشارات سروش،ج هفتم،بخش هفتم،گفتار چهارم،ص215و216
 

منبع:ماهنامه دانشمند،شماره ي 560