نویسنده: قاسم هاشمی
منبع : اختصاصی راسخون
منبع : اختصاصی راسخون
چکیده :
مطالبی که از منظر قرآن کریم و روایات و علوم روانشناسی در این تحقیق به آن اشاره می شود این است که گناه اثرات خود را خواهد گذاشت گناه که به معنای چیزی است که دنباله دارد یعنی دامنگیر انسان گنهکار خواهد شد هر گناهی اثرات خود را می گذارد و تنها راه نجات از آن شناخت حضرت حق و جایگاه بندگی و توبه به درگاه او می باشد از جمله گناهانی که انسان را به انحطاط می کشاند و او را زمینگیر می کند؛ بعضی از آنها باعث می شود که دعا به هدف اجابت نرسد، گناه تأخیر نماز صبح، ریخته شدن خون شهید مظلوم. بعضی از گناهان باعث انحطاط ملتها می شود، از جمله زنا و میگساری می باشد. بعضی گناهان سبب کوتاهی عمر می شوند و عمر انسان را کم کرده جوانمرگ می شود، قطع رحم، عاق والدین، قسم دروغ از جمله این گناهان است.بعضی گناهان پرده دری میکند و آبروی انسان را می برد،خوردن شراب،عیب جوئی و خلاصه اینکه ملتهائی که به گناه افتاده اند طبق فرمایش قرآن کریم نابود شده اند و سبب انقراض آنها شده است امید است خداوند همۀ ما را از این بلای عظیم حفظ کند انشاالله.
تبیین موضوع، انگیزه انتخاب موضوع و هدف موضوع :
در این تحقیق و بررسی به عوامل انحطاط ملتها و عواملی که باعث انقراض آنها می شود و راههای جلوگیری از آن می پردازیم باشد که انسانها در آینده با عبرت و درس گرفتن از گذشتگان عوامل شکست را جبران کنند و بتوانند با ترک گناه و عصیان باعث آبادی سرزمینهای خود شوند چرا که خداوند متعال با فرستادن انبیاء و امامان معصوم (ع) به بشر راه هدایت را آموخت، و تاریخ نشان داده است که بشر توانسته با اراده خود و کمک از هدایت انبیاء و امامان راه بندگی را طی کند.
مقدمه :
بررسی گناه در آیات و اثرات آن در اجتماع باعث شناخت بیشتر این مُعضَل اجتماعی می باشد که بشر را به انحطاط و دوری از حقیقت خلقت می کشاند و هر کسی به نحوی می تواند با مسئولیتی که دارد دیگران را از خطر این فساد آگاه و از آن جلوگیری کند. به عنوان مثال استادی که آگاه به این مسائل می باشد می تواند شاگرد خود را که در منجلاب گناه وارد شده با درمان صحیح نجات دهد و یا پدر و مادری که فرزندان خود را غوطه ور در گناه می بینند می توانند با آگاهی و شناخت از گناه به فرزندان خود کمک کنند. با احساس وظیفه ای که همۀ ما داریم از جمله مبلغان علوم دینی و اسلامی دست به قلم شده و امیدواریم با بهره گیری از تجارب بزرگان و استفاده از آیات قرآن کریم و روایات موفق در ارائه طراحی جامع باشیم. انشاالله.در این تحقیق صرف نظر از آیات و روایات دینی از منابع و مأخذ علمی و داستانهای گذشتگان نیز استفاده شده است تا مجموعه ای از خطراتی که جامعه را از ناحیه گناه و بی بند و باری تهدید می کند ذکر شود.
بخش اول :معنای گناه
خلاصه : مقدمه
1 . گناه مخالفت با قانون و سرپیچی از آن است.
2 . قانونی که بشر برای تأمین زندگی خود وضع کرده تنها در حدود حفظ امنیت عمومی است ولی اسلام تمام جهاتی را که بشر را به سعادت می رساند در نظر گرفته است.
3 . اسلام حتی از اندیشه و فکر گناه جلوگیری کرده و این بزرگترین راه مبارزه با گناه است.
بخش دوم :گناه نوعی بیماری
با گناهکاران همنشین نشوید :
امام چهارم به فرزندش حضرت باقر (ع) سفارش می کرد که با پنج طائفه رفاقت نکن که از آن جمله شخصی فاسق و گنهکار است که می فرماید : «وَ ایّاکَ وَ مُصاحَبَتُه الفاسِق؛ بایُعکَ بِأکلَهٍ وَ أقَلَّ من ذلک»(18) از رفاقت با فاسق بپرهیز که او تو را به لقمه ای و بلکه به کمتر از آن می فروشد. علی (ع) می فرماید : «لا تَصحَبِ الشَریرَ فَاِنَّ طَبعَکَ یَسرقُ مِن طَبعِهِ شَراً وَ أنتَ لاتَعلَم»(19)با مردم شریر و فاسد رفاقت مکن که طبیعت تو به طور ناخودآگاه بدی را از آنها می دزدد و تو بی خبری. امام جواد (ع) می فرماید : «از رفاقت با آدم شرور بپرهیز که مانند شمشیر خوش منظر و بد اثر است»(20) در نتیجه همنشین شدن با گناهکار اثرات سوء و بدی بر زندگی انسان خواهد گذاشت که قابل جبران نمی باشد.
بخش سوم : گناه مانع استجابت دعا
گناه مانع دعا و استجابت آن :
یکی از آثار سوء گناه این است که در ابتدا باعث سلب توفیق دعا می شود و سپس از استجابت آن جلوگیری می کند. بزرگان دین نیز این حقیقت را در روایات بسیاری متذکر شده اند، ابتدا به اهمیت و جایگاه دعا می پردازیم.
دیدار دکتر حسابی با انیشتین(24) (پدر فیزیک جهان) :
در مورد ایشان نقل فرمودند که بعد از اینکه در دانشگاه ممتاز شدند جوائز نفیسی را خواستند به ایشان بدهند که قبول نکردند ولی در عوض ملاقات با انیشتین پدر فیزیک جهان خواستند که می گویند یک سال دیگر به شما چند دقیقه ای وقت دادیم، که ایشان بعد از یکسال می روند و از پدر فیزیک جهان علت موفقیت او را سئوال می کنند. پدر فیزیک جهان به پدر فیزیک ایران می گوید که 5 عامل در زندگی باعث موفقیت من شد. اولین عامل : خدا را هرگز در هیچ حالتی فراموش نکردم. دومین عامل : همیشه احترام پدر و مادرم را حفظ نمودم و از آنها غافل نشدم. سومین عامل : نسبت به اقوام و سرکشی و یاد آنها کوتاهی نکردم. چهارمین عامل : در زندگی هیچگاه دروغ نگفتم. و عامل پنجم : سعی و تلاش جدّیت و خستگی ناپذیری در زندگی داشتم. قابل توجه است که ایشان به هم مشغلات و کمبود وقت چقدر به خداوند و سفارشات خداوند که باعث برکت در زندگی و خصوصاً دعا که در توجه به خدا می باشد عنایت داشته اند و این درس بزرگی برای ما می باشد.
«دکتر الکسیس کارل» می نویسد(25) :
دعا و نماز قوی ترین نیرویی است که انسان می تواند تولید کند نیرویی است که چون قوۀ جاذبه زمین وجود حقیقی و خارجی دارد. ایشان می نویسد مریضائی را سراغ دارد که پس از آنکه تمام معالجات در حق آنها موثر نشده است با نیروی دعا و عبادت از بیماری مالیخولیا نجات یافته اند. امام باقر (ع) در حدیثی به حمید بن مسلم می فرماید : آیا به تو خبر ندهم از چیزی که شفای هر دردی است حتّی مرگ؟ عرض کرد : چرا. فرمود : آن دعاست(26).
یادآوری سرگذشت پیامبران الهی در مورد دعا :
حضرت یونس یکی از پیامبران الهی می باشد که وقتی در شکم ماهی افتاد به تعبیر قرآن در ظلمات قرار گرفت و در آنجا مشغول دعا و استغفار شد و خداوند به خاطر دعاهای او ترک اولی او را بخشید و بعد از 40 روز او را نجات داد. داستان حضرت یعقوب و یوسف پیامبر که با دعای پدر و پسر خداوند فراغ یعقوب را بر وصال و به یوسفی که برده بود عزّت و عزیزی مصر عطا شد و با دعا حضرت یعقوب خداوند فرزندان گنهکار او را بخشید. این مسائل به ما نشان می دهد که اتصال به خداوند با رشتۀ دعا انسان را محکم و در هر حالی از شر شیطان و نفس حفظ خواهد کرد، بلا و مصیبت باعث امتحان بنده ها می باشند در صورتی که صبر پیشه کنیم به سعادت خواهیم رسید.«مهاتما گاندی فقید که پس از بودا بزرگترین پیشوای هندیان بود چنانچه از نیروی استقامت بخش دعا و عبادت الهام و مدد نمی گرفت به طور یقین از پا در آمده بود. خودش می گفت : «اگر دعا نبود من مدتها قبل دیوانه و مجنون شده بودم»(28).
گناه قطع کننده ارتباط بنده با خدا :
عامل موثر و خطرناکی که می تواند اتصال بنده، خدا را قطع کنند و برکات وجودی و زندگی را بگیرد و زندگی زیبا و بهشتی انسان را به زندگی جهنمی و تاریک تبدیل کند گناه می باشد. امام صادق (ع) می فرماید : پدرم می فرمود : چیزی بیشتر از گناه دل را تباه نمی کند، زیرا دل مرتکب گناهی(29) می شود و بر آن اصرار می ورزد تا وقتی که گناه بر دل چیره می شود و وارونه اش می کند.
گناهانی که باعث عدم استجابت دعا می شود :
در حدیثی حضرت سجاد (ع) فرمود : آن گناهانی که دعا را باز می گرداند : بد دلی و بد طینتی، نفاق با برادران ایمانی، باور نداشتن اجابت دعا، تأخیر نمازهای واجب تا جائی که وقت آن بگذرد، نزدیک نشدن به خدای عزوجلّ به وسیله نیکی و صدقه، به زبانی و فحش در گفتار است. مرحوم صدوق در کتاب خصال می نویسد : پیامبر اکرم (ص) فرمود : زمین از عظمت سه گناه می نالد. 1 . هنگامی که خون شهید مظلومی در زمین ریخته شود. 2 . هنگامی که آبی از غسل حرام بر زمین ریخته شود. 3 . هنگامی که بین الطلوعین انسانی بخواند و برنخیزد نمازش را به جا آورد زمین ناله می کند از عظمت گناه او. این گناهان اثرات عظیمی بر دنیا می گذارند و مانع اجابت دعا می شوند. امام صادق (ع) فرمودند : چهار دسته هستند که دعایشان مستجاب نمی شود : 1. مردی که در خانه بنشیند و بگوید، خدایا! من به روزی بود. خداوند به او می گوید : مگر به تو دستور ندادم که دنبال آن برو در طلبش باش؟ 2. مردی که زنی در خانه دارد و دعا می کند که خدایا! مرا از شر این زن آسوده کن خداوند به او می گوید : مگر طلاق او در اختیار تو نیست؟ 3. مردی که مالی دارد و آن را تباه سازد و بیهوده خرج کند، آنگاه بگوید : خدایا! به من روزی بده! خدا به او می گوید : آیا من به تو دستور ندادم که در خرج کردن میانه رو باش و مالت را تباه نکن. 4. مردی که مالی دارد و بدون شاهد و سند آن را قرض می دهد (و بدهکار مال او را پس ندهد و او به درگاه خدا دعا کند) خدا می فرماید مگر من به تو دستور ندادم که بی شاهد و سند قرض نده(32)!
قصه ی جوان و مرحوم نخودکی(33) :
پیرمردی نقل می کند که در دوران جوانی مرحوم نخودکی را در روستای نخودک پیدا کردم و به ایشان عرض کردم 3 تا قفل بسته دارم می خواهم از شما جواب بگیرم. 1. گفتم به ایشان کسب و کار خوب می خواهم فرمودند نماز اول وقت. 2. عرض کردم می خواهم خدا همسر خوبی به من عطا کند فرمود نماز اول وقت. 3. گفتم در جوانی مستطیع شوم و به حج بروم فرمودند نماز اول وقت بخوان فرمودند نماز اول وقت شاه کلید همه قفلهای بسته می باشد. آمدم تهران شروع کردم نماز اول وقت خواندن سال اول کار خوب پیدا کردم سال دوم خداوند همسری خوب به من عطا کرد و سال سوم با همسرم به حج مشرف شدیم با الطاف الهی و برکات نماز اول وقت خواندن.
بخش چهارم :گناه عامل دگرگونی ملتها
گناه عامل دگرگونی و نابودی ملتها(36) :
قرآن کریم می فرماید : آیا ندیدند که چه بسیار نسلها را پیش از ایشان هلاک کردیم و آنان را در زمین چندان تمکّن و توانایی داده بودیم که شما را نداده ایم و آسمان را به باران فراوان بر ایشان ریزان کردیم و جویها در زمین آنها روان ساختیم، پسر آنها را به کیفر گناهانشان نابود کردیم و نسلی دیگر از پی آنها به وجود آوردیم.
گناه عامل اصلی شکست مسلمانان اسپانیا :
مسلمانان بعد از فتح اسپانیا مدت هشتصد سال بر آن حکومت کردند و این کشور منافع بسیاری برای مسلمانان داشت. زمامداران مسیحی برای اجرای نقشۀ ماهرانۀ خود یکی از افسران خائن مسلمان را به نام «براق بن عمار» با خود همدست کردند و از وی کمک گرفتند مهمترین کارهائی که به دست وی انجام دادند عبارت است از : 1. مشروبات الکلی را به حد کافی وارد شهرهای اسپانیا کردند و آن را با قیمتهای بسیار نازل در اختیار جوانان مسلمان قرار دادند. 2. دختران طنّاز و دلربای اروپائی گروه گروه وارد شهرهای اسپانیا کردند و به آنها راه دلربائی از جوانان مسلمان را آموختند. در خِلال این احوال مسیحیان نیز به تدریج پُستهای حساس را در دست گرفتند و از خارج نیز دشمنانی که در کمین بودند تجهیز قوا و حمله را شروع کردند و طولی نکشید که اسپانیا سقوط کرد و قتل عام مسلمانان به دست مسیحیان آغاز شد. گوستاولوبون فرانسوی در سال 1492 میلادی که «فردینالد» (رهبر نفلامی مسیحیان) اسپانیا را از اعراب گرفت ابتدا به اعراب در زبان و مذهب آزادی داد؛ ولی در سال 1499 پیمانی را که در این باره مسلمانان بسته بود شکست و به تعدّی و آزار آنها شروع کرد. مسیحیان، نخست مسلمانان را به پذیرفتن دین مسیح وادار کردند. پسر محاکم های تفتیش عقائد تشکیل دادند و به بهانه اینکه اینها واقعاً به دین مسیح در نیامده اند دستور سوزاندن دین مسیحیان تازه وارد را صادر کردند. همه چند میلیون مسلمان در اسپانیا را یا گردن زدند و یا سوزاندند و یا آواره کردند و خیلی از آنها در راه به قتل رسیدند و در نتیجه، به فاصله چند ماه همه مسلمانان از بین رفتند و این بود سرنوشت ملتی که سالها در سایۀ طرفداری از دین و آئین خود به بزرگترین موفقیّتها رسیدند ولی از آن زمان که گناه در میانشان شایع شد و دست از احکام دین برداشته اسیاب نابودیشان فراهم شد. امام باقر (ع) می فرماید : در کتاب رسول خدا یافتم که نوشته بود : هر گاه پس از من زنا پدیدار شود مرگ ناگهانی فراوان گردد و هرگاه از پیمانه و ترازو کم شود خداوند آنان را به قحطی و کمی ]خواربار و سایر وسائل زندگی[ مأخوذ دارد، و هرگاه از دادن زکات دریغ کنند زمین برکت خود را از زراعت و میوه ها و معادن از آنها دریغ کند و هرگاه در احکام به ناحق حکم کنند به ستم همدیگر دچار شوند، و چون پیمان شکنی کنند خداوند دشمنانشان را بر آنان مسلّط سازد و چون قطع رَحِم کنند خداوند اموال را در دست اَشرار قرار دهد، و چون امر به معروف و نهی از منکر کنند و پیروی از نیکان اهل بیت ننمایند خداوند اشرار آنان را بر ایشان مسلّط گرداند پسر نیکان آنها دعا کنند و مستجاب نشود.(37)
از گناهانی که طبق آیات قرآن کریم در نابودی ملتها و ویرانی شهرها سخت موثر بوده و هست ظُلم است :
خدای متعال دربارۀ قوم نوح، آن پیامبر بزرگوار را مخاطب ساخته و می فرماید(38) : «و لا تُخاطِبنی فِی الَّذینَ ظَلَموا إِنَّهُم مُغَرقون» مرا دربارۀ آنان که ستم کردند مخاطب مساز که آنها غرق می شوند.
بخش پنجم :گناه سبب کوتاهی عمر
قطع رحم در ردیف شرک :
مردی خدمت رسول خدا (ص) آمده و عرض کرد : مبغوضی ترین اعمال نزد خدای عزوجلّ کدام است؟ فرمود : شرک به خدا عرض کرد : پس از شرک چه عملی مبغوض ترین اعمال نزد خداست؟ فرمود : قطع رحم(44)
داستانی از کتاب کافی :
یکی از اصحاب امام صادق (ع) عرض کردم : برادران و عموزادگانم خانه را بر من تنگ کرده اند و از همۀ خانه یک اطاق برای من گذرانده اند. اگر در این باره اقدام کنم می توانم تمامی خانه را از آنها بگیرم؟ امام (ع) فرمود : صبر کن خداوند گشایشی برای تو فراهم خواهد کرد. روای گوید : من خودداری کردم تا در سال 131 و با پی آمد به خدا سوگند همۀ آنها مُردند
و یک نفر آنها باقی نماند. پس از این جریان به نزد امام صادق (ع) رفتم همین که مرا دید فرمود : حالِ اهل خانه ات چطور است؟ عرض کردم : به خدا! همۀ آنها مردند و یک نفر از ایشان باقی نماند. فرمود : این به واسطۀ آن رفتاری است که با تو کردند و آزاری که به تو رساندند و قطع رَحِم کردند. آیا دلت می خواست که زنده باشند و بر تو ننگ گیرند؟ عرض کردم : آری، به خدا سوگند(45)! امام صادق (ع) فرمودند(46) : صله رحم حساب ]روز قیامت[ را آسان سازد و از مرگ بد حفظ کند.
قسم دروغ و سزای آن :
در زمان امام مجتبی (ع) مردی به دروغ مدعی شد که من هزار درهم از حسن بن علی می خواهم. حضرت با آن مرد برای محاکمه به نزد شریع قاضی رفتند شریع رو به امام حسن (ع) کرده و گفت آیا تو قسم می خوری که بدهکار نیستی؟ حضرت فرمود : اگر این مرد قسم بخورد من پول را به او می دهم. شریع رو به آن مرد کرده و گفت بگو : «باللهِ الَّذی لا إلهَ الاّ هُوَ عالِمُ الغَیبِ و الشَّهاده» حضرت مجتبی فرمود : نه نمی خواهم این گونه قسم بخوری. بگو «با للهِ اِنَّ لَکَ عَلَیَّ هذا وُخذِ الاَلف»
و هزار درهم را بگیر. مرد همان گونه قسم خورد و پول را گرفت؛ ولی به محض آنکه از جا برخواست به رو افتاد و مُرد.
امام رضا (ع) فرمود :
یک نگاه محبت آمیز به صورت پدر و مادر بیندازی یک حج برایت می نویسند. عرض کرد اگر 70 بار نگاه کنم آقا خدا بزرگتر از آن است که (فکر می کنی). به حضرت سجاد (ع) عرض شد با اینکه مادرتان را دوست دارید ندیدیم با مادرتان همکاسه شوید. فرمود می ترسم با مادرم بنشینم مادرم قطعه ای از غذا را انتخاب کرده باشد و من دستم را دراز کنم همان قطعه را بردارم و به همین اندازه عاق مادرم شوم.
بخش ششم :گناه عامل پرده دری
یکی از خطرهایی که گناه برای اجتماعات بشری دارد دریدن پرده های اجتماعی آنهاست شیخ مفید در حدیثی از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود : از برای خدای تبارک و تعالی بر بندۀ با ایمانش چهل پرده است که هرگاه گناه بزرگی انجام دهد یکی از آن پرده ها برداشته می شود(52). در فقرات دعای کمیل است که امیرمومنان (ع) به درگاه خدای متعال عرض می کند. «اللهُمَّ اغفرِلی الذُّنوُبَ الَّتی تَتُکُ العِصَم» خدایا! بیامرز برایم آن گناهانی را که پرده ها را می درد.
امام هشتم در حدیثی فرمود(53) : خدای تعالی شراب را بدان جهت حرام کرد که مایۀ فساد و باز داشتن عقل از درک حقائق و از بین بردن شرم و حیاست. رسول خدا فرمودند : اَلغَمُ أمُّ الخَبائِثِ :شراب، ریشۀ هر ناپاکی و پلیدی است.
2 . گفتن سخنان بیهود برای خندانیدن دیگران
یکی از گناهانی که پرده دری می کند و باعث آبروی انسان می شود رد و بدل کردن سخنان بیهود برای خنداندن دیگران است. پیامبر اکرم (ص) می فرماید : گاهی انسان سخنی می گوید تا هم محفلان خود را بخنداند؛ ولی همان سخن او را ]از نظر هلاکت و بدبختی[ به دورتر از ثریّات ساقط می کند. رسول خدا (ص) فرموده است : شوخی زیاد آبرو را می برد.
3 . عیب جوئی
شاید کمتر گناهی مانند عیب جوئی در ایجاد تنفّر، خشم، کینه مردم موثر باشد. گاهی بیان عیب دیگران از روی دولتی و خیرخواهی است که به صلاح او می باشد باید بپذیرد. علی (ع) می فرماید(54) : کسی که عیب تو را بر تو بنمایاند و پشت سرت، آبروی تو را حفظ کند دوست واقعی تو است او را نگهدار و کسی که عیب تو را بر تو بپوشاند و در پنهان از تو عیب جوئی کند دشمن تو است از او بپرهیز.
1.قرآن کریم
2.سی دی جامع الحادیث 5/2 نور
3.لغت نامه دهخدا ، علی اکبر دهخدا ، چاپ سیروس ، تهران 1337 .
4.بحارالأنوار علامه مجلسی
5.غرر الحکم
6.اصول کافی مرحوم کلینی
7.خصال شیخ صدوق
9.معانی الاخبار
10.سفینه البحار
11.علل الشرایع شیخ صدوق ، ترجمه ذهنی تهرنی ، نویسنده ، سید محمد جواد تهرانی ، انتشارات مومنین ، قم 1380، چاپ اول .
12.لئالی الاخبار، تویسر کانی ، المکتبة المحمدیة ، قم .مرحوم شیخ صدوق .
13.مستدرک الوسائل ، مرحوم میرزا شفیع حسینی توری طبرسی ، چاپ بیروت 1429، چاپ چهارم .
14.بیانات علمای اعلامه
/ع
مطالبی که از منظر قرآن کریم و روایات و علوم روانشناسی در این تحقیق به آن اشاره می شود این است که گناه اثرات خود را خواهد گذاشت گناه که به معنای چیزی است که دنباله دارد یعنی دامنگیر انسان گنهکار خواهد شد هر گناهی اثرات خود را می گذارد و تنها راه نجات از آن شناخت حضرت حق و جایگاه بندگی و توبه به درگاه او می باشد از جمله گناهانی که انسان را به انحطاط می کشاند و او را زمینگیر می کند؛ بعضی از آنها باعث می شود که دعا به هدف اجابت نرسد، گناه تأخیر نماز صبح، ریخته شدن خون شهید مظلوم. بعضی از گناهان باعث انحطاط ملتها می شود، از جمله زنا و میگساری می باشد. بعضی گناهان سبب کوتاهی عمر می شوند و عمر انسان را کم کرده جوانمرگ می شود، قطع رحم، عاق والدین، قسم دروغ از جمله این گناهان است.بعضی گناهان پرده دری میکند و آبروی انسان را می برد،خوردن شراب،عیب جوئی و خلاصه اینکه ملتهائی که به گناه افتاده اند طبق فرمایش قرآن کریم نابود شده اند و سبب انقراض آنها شده است امید است خداوند همۀ ما را از این بلای عظیم حفظ کند انشاالله.
تبیین موضوع، انگیزه انتخاب موضوع و هدف موضوع :
در این تحقیق و بررسی به عوامل انحطاط ملتها و عواملی که باعث انقراض آنها می شود و راههای جلوگیری از آن می پردازیم باشد که انسانها در آینده با عبرت و درس گرفتن از گذشتگان عوامل شکست را جبران کنند و بتوانند با ترک گناه و عصیان باعث آبادی سرزمینهای خود شوند چرا که خداوند متعال با فرستادن انبیاء و امامان معصوم (ع) به بشر راه هدایت را آموخت، و تاریخ نشان داده است که بشر توانسته با اراده خود و کمک از هدایت انبیاء و امامان راه بندگی را طی کند.
تاریخچه موضوع :
محدودیت های تحقیق :
روش تحقیق :
ضرورت تحقیق :
مقدمه :
بررسی گناه در آیات و اثرات آن در اجتماع باعث شناخت بیشتر این مُعضَل اجتماعی می باشد که بشر را به انحطاط و دوری از حقیقت خلقت می کشاند و هر کسی به نحوی می تواند با مسئولیتی که دارد دیگران را از خطر این فساد آگاه و از آن جلوگیری کند. به عنوان مثال استادی که آگاه به این مسائل می باشد می تواند شاگرد خود را که در منجلاب گناه وارد شده با درمان صحیح نجات دهد و یا پدر و مادری که فرزندان خود را غوطه ور در گناه می بینند می توانند با آگاهی و شناخت از گناه به فرزندان خود کمک کنند. با احساس وظیفه ای که همۀ ما داریم از جمله مبلغان علوم دینی و اسلامی دست به قلم شده و امیدواریم با بهره گیری از تجارب بزرگان و استفاده از آیات قرآن کریم و روایات موفق در ارائه طراحی جامع باشیم. انشاالله.در این تحقیق صرف نظر از آیات و روایات دینی از منابع و مأخذ علمی و داستانهای گذشتگان نیز استفاده شده است تا مجموعه ای از خطراتی که جامعه را از ناحیه گناه و بی بند و باری تهدید می کند ذکر شود.
بخش اول :معنای گناه
گناه در لغت :
خلاصه : مقدمه
1 . گناه مخالفت با قانون و سرپیچی از آن است.
2 . قانونی که بشر برای تأمین زندگی خود وضع کرده تنها در حدود حفظ امنیت عمومی است ولی اسلام تمام جهاتی را که بشر را به سعادت می رساند در نظر گرفته است.
3 . اسلام حتی از اندیشه و فکر گناه جلوگیری کرده و این بزرگترین راه مبارزه با گناه است.
بخش دوم :گناه نوعی بیماری
گناه یا بیماری؟
درمان بیماری گناه
سرزنش گنهکار :
با گناهکاران همنشین نشوید :
امام چهارم به فرزندش حضرت باقر (ع) سفارش می کرد که با پنج طائفه رفاقت نکن که از آن جمله شخصی فاسق و گنهکار است که می فرماید : «وَ ایّاکَ وَ مُصاحَبَتُه الفاسِق؛ بایُعکَ بِأکلَهٍ وَ أقَلَّ من ذلک»(18) از رفاقت با فاسق بپرهیز که او تو را به لقمه ای و بلکه به کمتر از آن می فروشد. علی (ع) می فرماید : «لا تَصحَبِ الشَریرَ فَاِنَّ طَبعَکَ یَسرقُ مِن طَبعِهِ شَراً وَ أنتَ لاتَعلَم»(19)با مردم شریر و فاسد رفاقت مکن که طبیعت تو به طور ناخودآگاه بدی را از آنها می دزدد و تو بی خبری. امام جواد (ع) می فرماید : «از رفاقت با آدم شرور بپرهیز که مانند شمشیر خوش منظر و بد اثر است»(20) در نتیجه همنشین شدن با گناهکار اثرات سوء و بدی بر زندگی انسان خواهد گذاشت که قابل جبران نمی باشد.
بخش سوم : گناه مانع استجابت دعا
گناه مانع دعا و استجابت آن :
یکی از آثار سوء گناه این است که در ابتدا باعث سلب توفیق دعا می شود و سپس از استجابت آن جلوگیری می کند. بزرگان دین نیز این حقیقت را در روایات بسیاری متذکر شده اند، ابتدا به اهمیت و جایگاه دعا می پردازیم.
دعا و اثرات آن :
دعا سلاح مومن :
دیدار دکتر حسابی با انیشتین(24) (پدر فیزیک جهان) :
در مورد ایشان نقل فرمودند که بعد از اینکه در دانشگاه ممتاز شدند جوائز نفیسی را خواستند به ایشان بدهند که قبول نکردند ولی در عوض ملاقات با انیشتین پدر فیزیک جهان خواستند که می گویند یک سال دیگر به شما چند دقیقه ای وقت دادیم، که ایشان بعد از یکسال می روند و از پدر فیزیک جهان علت موفقیت او را سئوال می کنند. پدر فیزیک جهان به پدر فیزیک ایران می گوید که 5 عامل در زندگی باعث موفقیت من شد. اولین عامل : خدا را هرگز در هیچ حالتی فراموش نکردم. دومین عامل : همیشه احترام پدر و مادرم را حفظ نمودم و از آنها غافل نشدم. سومین عامل : نسبت به اقوام و سرکشی و یاد آنها کوتاهی نکردم. چهارمین عامل : در زندگی هیچگاه دروغ نگفتم. و عامل پنجم : سعی و تلاش جدّیت و خستگی ناپذیری در زندگی داشتم. قابل توجه است که ایشان به هم مشغلات و کمبود وقت چقدر به خداوند و سفارشات خداوند که باعث برکت در زندگی و خصوصاً دعا که در توجه به خدا می باشد عنایت داشته اند و این درس بزرگی برای ما می باشد.
«دکتر الکسیس کارل» می نویسد(25) :
دعا و نماز قوی ترین نیرویی است که انسان می تواند تولید کند نیرویی است که چون قوۀ جاذبه زمین وجود حقیقی و خارجی دارد. ایشان می نویسد مریضائی را سراغ دارد که پس از آنکه تمام معالجات در حق آنها موثر نشده است با نیروی دعا و عبادت از بیماری مالیخولیا نجات یافته اند. امام باقر (ع) در حدیثی به حمید بن مسلم می فرماید : آیا به تو خبر ندهم از چیزی که شفای هر دردی است حتّی مرگ؟ عرض کرد : چرا. فرمود : آن دعاست(26).
دعا در هر حال :
یادآوری سرگذشت پیامبران الهی در مورد دعا :
حضرت یونس یکی از پیامبران الهی می باشد که وقتی در شکم ماهی افتاد به تعبیر قرآن در ظلمات قرار گرفت و در آنجا مشغول دعا و استغفار شد و خداوند به خاطر دعاهای او ترک اولی او را بخشید و بعد از 40 روز او را نجات داد. داستان حضرت یعقوب و یوسف پیامبر که با دعای پدر و پسر خداوند فراغ یعقوب را بر وصال و به یوسفی که برده بود عزّت و عزیزی مصر عطا شد و با دعا حضرت یعقوب خداوند فرزندان گنهکار او را بخشید. این مسائل به ما نشان می دهد که اتصال به خداوند با رشتۀ دعا انسان را محکم و در هر حالی از شر شیطان و نفس حفظ خواهد کرد، بلا و مصیبت باعث امتحان بنده ها می باشند در صورتی که صبر پیشه کنیم به سعادت خواهیم رسید.«مهاتما گاندی فقید که پس از بودا بزرگترین پیشوای هندیان بود چنانچه از نیروی استقامت بخش دعا و عبادت الهام و مدد نمی گرفت به طور یقین از پا در آمده بود. خودش می گفت : «اگر دعا نبود من مدتها قبل دیوانه و مجنون شده بودم»(28).
گناه قطع کننده ارتباط بنده با خدا :
عامل موثر و خطرناکی که می تواند اتصال بنده، خدا را قطع کنند و برکات وجودی و زندگی را بگیرد و زندگی زیبا و بهشتی انسان را به زندگی جهنمی و تاریک تبدیل کند گناه می باشد. امام صادق (ع) می فرماید : پدرم می فرمود : چیزی بیشتر از گناه دل را تباه نمی کند، زیرا دل مرتکب گناهی(29) می شود و بر آن اصرار می ورزد تا وقتی که گناه بر دل چیره می شود و وارونه اش می کند.
گناه مانع استجابت دعا :
گناهانی که باعث عدم استجابت دعا می شود :
در حدیثی حضرت سجاد (ع) فرمود : آن گناهانی که دعا را باز می گرداند : بد دلی و بد طینتی، نفاق با برادران ایمانی، باور نداشتن اجابت دعا، تأخیر نمازهای واجب تا جائی که وقت آن بگذرد، نزدیک نشدن به خدای عزوجلّ به وسیله نیکی و صدقه، به زبانی و فحش در گفتار است. مرحوم صدوق در کتاب خصال می نویسد : پیامبر اکرم (ص) فرمود : زمین از عظمت سه گناه می نالد. 1 . هنگامی که خون شهید مظلومی در زمین ریخته شود. 2 . هنگامی که آبی از غسل حرام بر زمین ریخته شود. 3 . هنگامی که بین الطلوعین انسانی بخواند و برنخیزد نمازش را به جا آورد زمین ناله می کند از عظمت گناه او. این گناهان اثرات عظیمی بر دنیا می گذارند و مانع اجابت دعا می شوند. امام صادق (ع) فرمودند : چهار دسته هستند که دعایشان مستجاب نمی شود : 1. مردی که در خانه بنشیند و بگوید، خدایا! من به روزی بود. خداوند به او می گوید : مگر به تو دستور ندادم که دنبال آن برو در طلبش باش؟ 2. مردی که زنی در خانه دارد و دعا می کند که خدایا! مرا از شر این زن آسوده کن خداوند به او می گوید : مگر طلاق او در اختیار تو نیست؟ 3. مردی که مالی دارد و آن را تباه سازد و بیهوده خرج کند، آنگاه بگوید : خدایا! به من روزی بده! خدا به او می گوید : آیا من به تو دستور ندادم که در خرج کردن میانه رو باش و مالت را تباه نکن. 4. مردی که مالی دارد و بدون شاهد و سند آن را قرض می دهد (و بدهکار مال او را پس ندهد و او به درگاه خدا دعا کند) خدا می فرماید مگر من به تو دستور ندادم که بی شاهد و سند قرض نده(32)!
قصه ی جوان و مرحوم نخودکی(33) :
پیرمردی نقل می کند که در دوران جوانی مرحوم نخودکی را در روستای نخودک پیدا کردم و به ایشان عرض کردم 3 تا قفل بسته دارم می خواهم از شما جواب بگیرم. 1. گفتم به ایشان کسب و کار خوب می خواهم فرمودند نماز اول وقت. 2. عرض کردم می خواهم خدا همسر خوبی به من عطا کند فرمود نماز اول وقت. 3. گفتم در جوانی مستطیع شوم و به حج بروم فرمودند نماز اول وقت بخوان فرمودند نماز اول وقت شاه کلید همه قفلهای بسته می باشد. آمدم تهران شروع کردم نماز اول وقت خواندن سال اول کار خوب پیدا کردم سال دوم خداوند همسری خوب به من عطا کرد و سال سوم با همسرم به حج مشرف شدیم با الطاف الهی و برکات نماز اول وقت خواندن.
مأیوس نشدن از دعا :
بخش چهارم :گناه عامل دگرگونی ملتها
گناه عامل دگرگونی و نابودی ملتها(36) :
قرآن کریم می فرماید : آیا ندیدند که چه بسیار نسلها را پیش از ایشان هلاک کردیم و آنان را در زمین چندان تمکّن و توانایی داده بودیم که شما را نداده ایم و آسمان را به باران فراوان بر ایشان ریزان کردیم و جویها در زمین آنها روان ساختیم، پسر آنها را به کیفر گناهانشان نابود کردیم و نسلی دیگر از پی آنها به وجود آوردیم.
گناه عامل اصلی شکست مسلمانان اسپانیا :
مسلمانان بعد از فتح اسپانیا مدت هشتصد سال بر آن حکومت کردند و این کشور منافع بسیاری برای مسلمانان داشت. زمامداران مسیحی برای اجرای نقشۀ ماهرانۀ خود یکی از افسران خائن مسلمان را به نام «براق بن عمار» با خود همدست کردند و از وی کمک گرفتند مهمترین کارهائی که به دست وی انجام دادند عبارت است از : 1. مشروبات الکلی را به حد کافی وارد شهرهای اسپانیا کردند و آن را با قیمتهای بسیار نازل در اختیار جوانان مسلمان قرار دادند. 2. دختران طنّاز و دلربای اروپائی گروه گروه وارد شهرهای اسپانیا کردند و به آنها راه دلربائی از جوانان مسلمان را آموختند. در خِلال این احوال مسیحیان نیز به تدریج پُستهای حساس را در دست گرفتند و از خارج نیز دشمنانی که در کمین بودند تجهیز قوا و حمله را شروع کردند و طولی نکشید که اسپانیا سقوط کرد و قتل عام مسلمانان به دست مسیحیان آغاز شد. گوستاولوبون فرانسوی در سال 1492 میلادی که «فردینالد» (رهبر نفلامی مسیحیان) اسپانیا را از اعراب گرفت ابتدا به اعراب در زبان و مذهب آزادی داد؛ ولی در سال 1499 پیمانی را که در این باره مسلمانان بسته بود شکست و به تعدّی و آزار آنها شروع کرد. مسیحیان، نخست مسلمانان را به پذیرفتن دین مسیح وادار کردند. پسر محاکم های تفتیش عقائد تشکیل دادند و به بهانه اینکه اینها واقعاً به دین مسیح در نیامده اند دستور سوزاندن دین مسیحیان تازه وارد را صادر کردند. همه چند میلیون مسلمان در اسپانیا را یا گردن زدند و یا سوزاندند و یا آواره کردند و خیلی از آنها در راه به قتل رسیدند و در نتیجه، به فاصله چند ماه همه مسلمانان از بین رفتند و این بود سرنوشت ملتی که سالها در سایۀ طرفداری از دین و آئین خود به بزرگترین موفقیّتها رسیدند ولی از آن زمان که گناه در میانشان شایع شد و دست از احکام دین برداشته اسیاب نابودیشان فراهم شد. امام باقر (ع) می فرماید : در کتاب رسول خدا یافتم که نوشته بود : هر گاه پس از من زنا پدیدار شود مرگ ناگهانی فراوان گردد و هرگاه از پیمانه و ترازو کم شود خداوند آنان را به قحطی و کمی ]خواربار و سایر وسائل زندگی[ مأخوذ دارد، و هرگاه از دادن زکات دریغ کنند زمین برکت خود را از زراعت و میوه ها و معادن از آنها دریغ کند و هرگاه در احکام به ناحق حکم کنند به ستم همدیگر دچار شوند، و چون پیمان شکنی کنند خداوند دشمنانشان را بر آنان مسلّط سازد و چون قطع رَحِم کنند خداوند اموال را در دست اَشرار قرار دهد، و چون امر به معروف و نهی از منکر کنند و پیروی از نیکان اهل بیت ننمایند خداوند اشرار آنان را بر ایشان مسلّط گرداند پسر نیکان آنها دعا کنند و مستجاب نشود.(37)
از گناهانی که طبق آیات قرآن کریم در نابودی ملتها و ویرانی شهرها سخت موثر بوده و هست ظُلم است :
خدای متعال دربارۀ قوم نوح، آن پیامبر بزرگوار را مخاطب ساخته و می فرماید(38) : «و لا تُخاطِبنی فِی الَّذینَ ظَلَموا إِنَّهُم مُغَرقون» مرا دربارۀ آنان که ستم کردند مخاطب مساز که آنها غرق می شوند.
بخش پنجم :گناه سبب کوتاهی عمر
گناه سبب کوتاهی عمر :
1 . اثر قطع رحم در کوتاهی عمر
قطع رحم در ردیف شرک :
مردی خدمت رسول خدا (ص) آمده و عرض کرد : مبغوضی ترین اعمال نزد خدای عزوجلّ کدام است؟ فرمود : شرک به خدا عرض کرد : پس از شرک چه عملی مبغوض ترین اعمال نزد خداست؟ فرمود : قطع رحم(44)
داستانی از کتاب کافی :
یکی از اصحاب امام صادق (ع) عرض کردم : برادران و عموزادگانم خانه را بر من تنگ کرده اند و از همۀ خانه یک اطاق برای من گذرانده اند. اگر در این باره اقدام کنم می توانم تمامی خانه را از آنها بگیرم؟ امام (ع) فرمود : صبر کن خداوند گشایشی برای تو فراهم خواهد کرد. روای گوید : من خودداری کردم تا در سال 131 و با پی آمد به خدا سوگند همۀ آنها مُردند
و یک نفر آنها باقی نماند. پس از این جریان به نزد امام صادق (ع) رفتم همین که مرا دید فرمود : حالِ اهل خانه ات چطور است؟ عرض کردم : به خدا! همۀ آنها مردند و یک نفر از ایشان باقی نماند. فرمود : این به واسطۀ آن رفتاری است که با تو کردند و آزاری که به تو رساندند و قطع رَحِم کردند. آیا دلت می خواست که زنده باشند و بر تو ننگ گیرند؟ عرض کردم : آری، به خدا سوگند(45)! امام صادق (ع) فرمودند(46) : صله رحم حساب ]روز قیامت[ را آسان سازد و از مرگ بد حفظ کند.
2 . دروغ، عامل کوتاهی عمر :
قسم دروغ و سزای آن :
در زمان امام مجتبی (ع) مردی به دروغ مدعی شد که من هزار درهم از حسن بن علی می خواهم. حضرت با آن مرد برای محاکمه به نزد شریع قاضی رفتند شریع رو به امام حسن (ع) کرده و گفت آیا تو قسم می خوری که بدهکار نیستی؟ حضرت فرمود : اگر این مرد قسم بخورد من پول را به او می دهم. شریع رو به آن مرد کرده و گفت بگو : «باللهِ الَّذی لا إلهَ الاّ هُوَ عالِمُ الغَیبِ و الشَّهاده» حضرت مجتبی فرمود : نه نمی خواهم این گونه قسم بخوری. بگو «با للهِ اِنَّ لَکَ عَلَیَّ هذا وُخذِ الاَلف»
و هزار درهم را بگیر. مرد همان گونه قسم خورد و پول را گرفت؛ ولی به محض آنکه از جا برخواست به رو افتاد و مُرد.
3 . زنا عامل کوتاهی عمر :
زنا و نابودی :
4 . آزار پدر و مادر عالم کوتاهی عمر :
امام رضا (ع) فرمود :
یک نگاه محبت آمیز به صورت پدر و مادر بیندازی یک حج برایت می نویسند. عرض کرد اگر 70 بار نگاه کنم آقا خدا بزرگتر از آن است که (فکر می کنی). به حضرت سجاد (ع) عرض شد با اینکه مادرتان را دوست دارید ندیدیم با مادرتان همکاسه شوید. فرمود می ترسم با مادرم بنشینم مادرم قطعه ای از غذا را انتخاب کرده باشد و من دستم را دراز کنم همان قطعه را بردارم و به همین اندازه عاق مادرم شوم.
بخش ششم :گناه عامل پرده دری
یکی از خطرهایی که گناه برای اجتماعات بشری دارد دریدن پرده های اجتماعی آنهاست شیخ مفید در حدیثی از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود : از برای خدای تبارک و تعالی بر بندۀ با ایمانش چهل پرده است که هرگاه گناه بزرگی انجام دهد یکی از آن پرده ها برداشته می شود(52). در فقرات دعای کمیل است که امیرمومنان (ع) به درگاه خدای متعال عرض می کند. «اللهُمَّ اغفرِلی الذُّنوُبَ الَّتی تَتُکُ العِصَم» خدایا! بیامرز برایم آن گناهانی را که پرده ها را می درد.
گناهان پرده در :
امام هشتم در حدیثی فرمود(53) : خدای تعالی شراب را بدان جهت حرام کرد که مایۀ فساد و باز داشتن عقل از درک حقائق و از بین بردن شرم و حیاست. رسول خدا فرمودند : اَلغَمُ أمُّ الخَبائِثِ :شراب، ریشۀ هر ناپاکی و پلیدی است.
2 . گفتن سخنان بیهود برای خندانیدن دیگران
یکی از گناهانی که پرده دری می کند و باعث آبروی انسان می شود رد و بدل کردن سخنان بیهود برای خنداندن دیگران است. پیامبر اکرم (ص) می فرماید : گاهی انسان سخنی می گوید تا هم محفلان خود را بخنداند؛ ولی همان سخن او را ]از نظر هلاکت و بدبختی[ به دورتر از ثریّات ساقط می کند. رسول خدا (ص) فرموده است : شوخی زیاد آبرو را می برد.
3 . عیب جوئی
شاید کمتر گناهی مانند عیب جوئی در ایجاد تنفّر، خشم، کینه مردم موثر باشد. گاهی بیان عیب دیگران از روی دولتی و خیرخواهی است که به صلاح او می باشد باید بپذیرد. علی (ع) می فرماید(54) : کسی که عیب تو را بر تو بنمایاند و پشت سرت، آبروی تو را حفظ کند دوست واقعی تو است او را نگهدار و کسی که عیب تو را بر تو بپوشاند و در پنهان از تو عیب جوئی کند دشمن تو است از او بپرهیز.
پی نوشت ها :
1.لغت نامه دهخدا، مادۀ (ذنب)
2. راه و رسم زندگی ص 71 . 80
3. نساء / 13 و 14
4. بقره / 8
5. احزاب / 32
6. احزاب 12
7. بحارالأنوار ج 73 ص 342
8. غررالحکم ص 79
9. همان
10. همان، ص 56
11. همان، ص 76
12. اصول کافی، ج 2 ص 416
13. آل عمران/ 135
14. رعد / 28
15. زُمر /53
16. مجموعۀ ورام ج 1 ص 50
17. بحارالأنوار ج 73 ص 386
18. کافی جلد 4 ص 86
19. شرح ابن ابی الحدید ج 4 ص 538
20. بحارالأنوار ج 74 ص 198
21. کهف/ 27
22. نمل/ 62
23. اصول کافی جلد 4 ص 213 . 214
24. از منبرهای یکی از علما
25. آئین زندگی ص 181
26. فلاح السائل ص 28
27. یونس / 12
28. آئین زندگی ص 185
29. اصول کافی ج 3 ص 370
30. غررالحکم ص 32
31. بحارالأنوار ج 93 ص 376
32. بحارالأنوار ج 93 ص 360
33. به نقل از حجت الاسلام هاشمی نژاد
34. اصول کافی جلد 4 ص 224
35. بحارالأنوار جلد 93 ص 378
36. انعام / 6
37. اصول کافی ج 3 ص 81
38. هود / 37
39. خصال صدوق ج 2 . ص 616
40. بحارالأنوار ج 5 ص 140
41. معانی الأخبار ص 271
42. دارالسلام ج 3 ص 193
43. اصول کافی ج 4 ص 48
44. سفینه البحار ج 1 ص 516
45. اصول کافی، ج 4 ص 47
46. سفینه البحار ج 1 ص 514
47. علل اشرایع ج 1 ص 235
48. تحف العقول ص 294
49. لئالی الأخبار ج 5 ص 197
450. وسائل الشیعه جلد 3 ص 93
51. مروج الذهب مسعودی ج 1 ص 30
52. اختصاص مفید ص 220
53. مستدرک ج 3 ص 137
54. المحجه البیضاء ج 5 ص 232 غررالحکم ص 679
1.قرآن کریم
2.سی دی جامع الحادیث 5/2 نور
3.لغت نامه دهخدا ، علی اکبر دهخدا ، چاپ سیروس ، تهران 1337 .
4.بحارالأنوار علامه مجلسی
5.غرر الحکم
6.اصول کافی مرحوم کلینی
7.خصال شیخ صدوق
9.معانی الاخبار
10.سفینه البحار
11.علل الشرایع شیخ صدوق ، ترجمه ذهنی تهرنی ، نویسنده ، سید محمد جواد تهرانی ، انتشارات مومنین ، قم 1380، چاپ اول .
12.لئالی الاخبار، تویسر کانی ، المکتبة المحمدیة ، قم .مرحوم شیخ صدوق .
13.مستدرک الوسائل ، مرحوم میرزا شفیع حسینی توری طبرسی ، چاپ بیروت 1429، چاپ چهارم .
14.بیانات علمای اعلامه
/ع
