خواص دارويي گل گاو زبان

نام فارسي: گل گاوزبان
نام علمي: Borago officinalis
نام انگليسي: Borage
نام عمومي: oxtongue flower, common borage
نام عربي: لسان الثور
نام فرانسوي: Bourrache
نام آلماني: Boretsch
خانواده: Boraginaceae(خانواده گل گاو زبان)

گياه شناسي
 

گل گاو زبان گياهي است علفي، يک ساله و به ارتفاع تا 70 سانتي متر. ساقه هاي اين گياه منشعب و پوشيده از تارهاي خشن است. برگ ها نيز منفرد، ساده و پوشيده از تارهاي خشن است. برگ ها در قسمت هاي بالايي بدون دمبرگ و در قسمت انتهايي داراي دم برگ مشخص هستند. گل هاي اين گياه نسبتا کوچک و به رنگ آبي زيباست. گاهي ممکن است گل به رنگ گلي باشد. قسمت مورد استفاده آن، گل مي باشد که داراي مزه لعابدار است. در بعضي از کتب گياهان دارويي، استفاده از برگ گياه نيز ذکر شده است. محل رويش گل گاوزبان در جهان شامل نواحي مديترانه، فرانسه، آفريقاي شمالي و بعضي نواحي آسيا مي باشد. اين نوع گل گاو زبان که به نام اروپايي خوانده مي شود در ايران رويش ندارد.
ترکيبات مهم: گياه، حاوي ترکيبات فعال فارماکولوژيک نيست. گل گاوزبان برعکس ديگر گياهان اين خانواده حاوي آلکالوئيدهاي پيروليزيدين که به کبد آسيب مي رسانند نمي باشد. ترکبيات اصلي گاوزبان شامل موسيلاژ، مقداري تانن و مقداري کمي اسانس مي باشد.

خواص مهم:
 

گل گاو زبان به خاطر داشتن موسيلاژ داراي خاصيت خلط آور است. اين گياه همچنين خاصيت ضعيف ضد اسهال دارد که به خاطر مواد تانني آن مي باشد.
افزون بر آن داراي خاصيت ادرار آور متوسط مي باشد که بيشتر به دليل وجود اسيدماليک و نيترات پتاسيم موجود در آن است. گل گاوزبان جزو داروهاي OTC بوده و مصرف آن احتياج به نسخه ندارد و اکثرا در سرماخوردگي مصرف مي شود.
تاکنون براي اين موضوع دليل خاصي از نظر علمي ارائه نشده است. البته چون يکي از آثار آن ايجاد تعريق مي باشد، تاحدي مي توان به اين ارتباط پي برد.

طريقه و ميزان مصرف:
 

گل گاوزبان به چندين صورت مصرف مي شود:
1-2 تا 4 ميلي ليتر از عصاره برگ گياه يک بار در روز ميل شود.
2-2 قاشق غذا خوري پر از گل گاوزبان در يک ليوان آب جوش ريخته و به مدت 20 دقيقه صبر کنيد. بهتر است سر ظرف با پارچه يا دري پوشانده شود. همچنين مي توان به جاي اين عمل، مخلوط را فقط 5 دقيقه جوشاند. پس از آن مخلوط را صاف کرده و صاف شده را ميل کنيد 1-3 تا 4 ميلي ليتر از تنتورگاوزبان تا سه بار در روز ميل شود.
4- براي تسکين تب و با برونشيت مقدار 10 گرم از برگ و يا گل (مي توان از مخلوط آنها نيز استفاده کرد) را در يک ليتر آب ريخته و به مدت 5 دقيقه بجوشانيد.
سپس آن را صاف نموده و صاف شده را کم کم در يک روز ميل کنيد.

سميت:
 

صدها سال است که از گل گاوزبان استفاده مي شود و تا کنون از عوارض جانبي آن گزارشي نشده است. اين گياه به صورت هاي مختلف از جمله چاي، ژله، مربا، خام و يا پخته مانند اسفناج مصرف مي شود. با وجود اين که از ترکيبات سمي موجود در خانواده گاوزبان در اين گياه گزارشي نشده است، ولي در مصرف آن بايد اعتدال را رعايت کرد.

مهمترين اثرات گزارش شده گل گاوزبان:
 

ضد درد، ضد التهاب، ضد اسپاسم، محرک غدد آدرنال، قابض، مقوي قلب، معرق، نرم کننده مجاري تنفسي، ادرار آور، خلط آور، هپاتوتوکسيک، ژنوتوکسيک، هپاتوکارسينوژنيک، شير افزار، پايين آورنده پرفشاري خون، مسهل ، مقوي اعصاب، و مسکن.

گل گاوزبان ايراني:
 

گل گاو زباني که در ايران استفاده مي شود گل هاي گياهي است با نام علمي echium amoneum از خانواده گاوزبان که در منطقه وسيعي از نواحي البرز و در ارتفاعات حدود 1500 تا 2000 متر مي رويد. گل هاي اين گياه بزرگ تر از نوع اروپايي بوده و به رنگ آبي مايل به بنفش يا بنفش مي باشند.
اين گياه علفي، پايا و داراي اعضاي پوشيده از تارهاي نرم است. ساقه راست يا خميده گل گاوزبان داراي برگ هاي ساده و يک رگبرگ است . ميوه گاوزبان نيز به صورت فندقه و نوک تيز بوده که بر روي آن برجستگي هاي کوچک قرار گرفته است.
گل گاوزبان از قديم در ايران به عنوان معرق و خلط آور در سرماخوردگي، همچنين به عنوان ادرار آور و تقويت قلب و اعصاب مورد استفاده بوده است. در مورد ترکيبات دقيق اين نوع گاوزبان و يا آثار فارماکولوژي و خواص آن مطالعات چنداني صورت نگرفته است؛ ولي به علت شباهت زياد آن با نوع اروپايي به نظر مي رسد از نظر خواص مشابه باشند.

طريقه و ميزان مصرف:
 

با توجه به شباهت زياد گل گاوزبان اروپايي و ايراني به نظر مي رسد که ميزان و طريقه مصرف آنها شبيه به هم باشد. بدين لحاظ ميزان حدود 5 گرم ازگل را با يک ليوان آب مخلوط نموده و تا 5 دقيقه بجوشانيد و سپس صاف کنيد. آنگاه صاف شده را ميل نماييد. همچنين مي توان به جاي اين جوشانده از دم کرده استفاده کرد، بدين صورت که همين مقدار را با يک ليوان آب در حال جوش مخلوط نموده، حدود بيست دقيقه صبر کنيد تا دم بکشد که البته بهتر است درب ظرف بسته باشد. سپس دم کشيده را صاف کرده و ميل نماييد.
اين ميزان مصرف را مي توان حداکثر تا سه بار در روز تکرار کرد.

نکات قابل توجه:
 

1- با توجه به اين که گل ها ظريف و نرم مي باشند براي تهيه جوشانده احتياج به جوشانيدن طولاني نمي باشد. از سويي جوشانيدن طولاني باعث کم رنگ شدن محلول مي شود که به دليل ناپايداري رنگ هاي آن در حرارت است.
2- از قديم گل گاوزبان را با ليموي عماني مخلوط نموده و با هم به صورت دم کرده و يا جوشانده مصرف مي کرده اند. با توجه به اين که ليمو عماني داراي اثر آرام بخش مي باشد، به نظر مي رسد مخلوط اين دو داراي اثراتي کامل تر باشد و شايد باعث تقويت اثر بر روي هم گردند که البته اين پديده ها بايد مطالعه شوند. به غير از آن، خاصيت اسيدي ليمو باعث خوش رنگ شدن رنگ گل گاوزبان مي شود. البته دم کرده يا جوشانده مخلوط اين گياه اکثر همراه با نبات مي باشد که مخلوطي خوش رنگ وخوش طعم ايجاد مي کند که اکثرا به عنوان آرام بخش و تسکين دهنده علايم سرماخوردگي ساليان دراز مورد مصرف بوده است.
3- با وجودي که در بعضي کشورها از برگ گاوزبان اروپايي مانند گل آن استفاده مي کنند، ولي نمي توان بدون مطالعه، برگ گاوزبان ايراني را به جاي گل آن استفاده کرد. بر حسب تجربه قسمت مورد استفاده گاوزبان ايراني گل آن بوده و هنوز هم مصرف مي شود.
منبع: نشريه دنياي تغذيه- ش96