نویسنده: محمد لک علی آبادی
در هشتمین روز ماه ذیقعده 1316 ه.ق. در بخش «گوگد» گلپایگان، کودکی پا به عرصه وجود نهاد که به مناسبت تقارن ولادتش با سالروز ولادت امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا (ع) نامش را «محمد رضا» و کنیه اش را ابوالحسن و لقبش را هبه الله نهادند. پدرش آقا سید محمد باقر، عالمی معروف به زهد و تقوا، و پای بند به آداب و مستحبات دینی و کوشا در امر به معروف و نهی از منکر بود که هم اینک مرقدش مورد احترام و زیارت مردم است.
محمد رضا در سه سالگی مادر و در نه سالگی پدرش را از دست داد و دوران کودکی را با مشکلات و سختی های فراوان و از دست دادن پدر سپری کرد و تحصیلات ابتدائی را در مکتب خانه گذراند.
نوجوانی بیش نبود که شوق تحصیل علوم اسلامی او را مشتاق آیت الله محمد تقی گوگدی گردانید و نزد ایشان ادبیات عرب را فرا گرفت. سپس نزد آیت الله سید محمد حسن خوانساری زانوی ادب به زمین زد و ادبیات و بخشی از سطوح را نزد وی آموخت.
نوزده ساله بود که به سوی اراک شتافت و در مدرسه آقا سید ضیاء الدین به تکمیل سطوح عالیه پرداخت و در سال 1337 ه.ق. شایستگی حضور در درس خارج فقه و اصول حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی را پیدا کرد و تا سال 1340 ه.ق. در آن شهر از آن مرجع بزرگ بهره برد. در بیست و چهار سالگی در پی مهاجرت استادش آیت الله حائری به قم و تأسیس حوزه علمیه در این شهر مقدس، به قم آمده و در مدرسه فیضیه سکونت گزید و درس ها را با آیت الله سید احمد خوانساری به مباحثه نشست. استاد با مشاهده استعداد و فهم شاگرد سخت کوش خود به او بسیار علاقه مند شد. او را در شمار اصحاب خاص و هیأت استفتاء قرار داد و «تصحیح کتاب الصلاه» خود را به او و آیت الله اراکی واگذار نمود. ایشان نیز تا پایان عمر استاد ملازم درس ایشان بود.
وی از آیت الله حائری اجازه اجتهاد و از مرحوم حاج شیخ عباس محدث قمی و آقا شیخ محمد رضا اصفهانی اجازه نقل روایت اخذکرده است.
آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) در طول سی و دو سال مرجعیت یکی از ارکان فقاهت بودند و روزانه استفتائات گوناگون از سراسرجهان به محضر ایشان فرستاده می شد و از همین رهگذر در تمام ابواب فقه فتوا داده اند و هم اینک مجموعه های بسیاری از فتواهای او در دسترس است.
آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) از بدو حرکت شجاعانه روحانیت به رهبری امام راحل، به مبارزات پیگیر و بی امان خویش با استبداد پرداخت و نخستین اعلامیه اعتراض به لایحه ننگین «انجمن های ایالتی و ولایتی» در مهرماه 1341 شمسی از سوی ایشان صادر شد و به دنبال آن بود که پیام ها و بیانه های ایشان تا سقوط رژیم پهلوی ادامه یافت.
مرجع بزرگ شیعه، در بردارنده ی فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی بود. ویژگی های بارز ایشان عبارتند از: زهد و بی اعتنایی به جلوه های دنیا، تواضع، بهره وری از فرصت ها، تجلیل از مقام فقهاء و مراجع معاصر، تشویق عالمان و نویسندگان، اهتمام بسیار به حفظ و قرائت قرآن به طوری که در هر شبانه روز با تمام گرفتاری ها حداقل دو نوبت قرآن تلاوت می فرمود. عشق به ساحت مقدس ائمه اطهار به گونه ای که سال ها حتی پس از مرجعیت به منبر تشریف برده، اخبار آل محمد (ص) را به گوش مردمان می رساندند و روزهای عاشورا روضه می خواندند و در عزای امامان بشدت می گریستند و به زیارت مرقد آنان مکرر مشرف می شدند. تقید بسیار به مستحبات و ترک مکروهات، زنده کننده مراسم اعتکاف درسراسر ایران و ترویج کننده ی عزاداری فاطمیه دوم از جمله اقدامات ایشان بود.
احترام بسیار به استاد که همیشه پیش از درس فاتحه ای به روح ایشان نثار می نمود.
سرانجام آن عبد صالح خدا پس از عمری سرشار از توفیق و پربار از خدمات دینی و علمی و پس از طی بیماری کوتاه مدت در 96 سالگی در شامگاه روز پنجشنبه 18 آذر 1372 ندای حق را لبیک گفت و فقدانش قلب تمام مسلمین جهان را در هم فشرد.
مردم در سوگ آن مرجع بزرگ از صمیم قلب به سوگواری بپرداختند و از سوی دولت هفت روز عزای عمومی بزرگ و یک روز تعطیل اعلام گردید و مجالس بزرگداشت مقام علمی ایشان در گوشه و کنار جهان و جای جای کشور اسلامی مان تا مدت ها ادامه یافت. پیکر پاک آن مرجع بزرگ، روز جمعه نخست در تهران با حضور صدها هزار نفر و با شرکت رهبر معظم انقلاب تشییع شد و پس از پنج ساعت راهپیمایی به قم انتقال یافت و سپس در روز شنبه 20 آذر با حضور خیل عظیم و پرشکوه مردم قم تشییع و نماز به امامت حضرت آیت الله حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی داماد آن مرحوم برایشان خوانده شد، آنگاه در مسجد بالا سر مرقد مطهر حضرت معصومه (س) در جوار تربت استادش به خاک سپرده شد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای در بخشی از پیام خویش چنین فرمودند:
«این شخصیت والای کهنسال، در میان مراجع عظام تقلید، یکی ازموفق ترین و سعادتمندترین ها بودند. 32 سال مرجع تقلید، حدود 70 سال مدرس حوزه علمیه قم و حدود 85 سال سرگرم فراگرفتن و آموختن فقه آل محمد (ص) بودند.
اولین مدرسه علوم دینی به سبک جدید را ایشان در قم تأسیس نمودند. اولین مؤسسه بزرگ قرآنی را ایشان در قم بنیان نهادند. اولین فهرست بزرگ فقهی و حدیثی با استفاده از دانش و اختراعات جدید بشری را ایشان پدید آوردند. صدها مدرسه و مسجد و مؤسسه تبلیغ دین در سراسر کشور و در کشورهای دیگر بنیاد کردند، هزاران شاگرد را از فقه پخته و عمیق خود بهره مند ساختند. بسیاری آراء و نظرات فقهی که حاکی از روشن بینی و ذهن نوگرای ایشان بود ارائه کردند و بالاتر از همه با منش و رفتار پرهیزکارانه و با طهارت و تقوایی که می توانست برای علما و فقها، الگویی زنده و ملموس باشد، عمری پربرکت را به نزاهت کامل گذرانیدند.»
محمد رضا در سه سالگی مادر و در نه سالگی پدرش را از دست داد و دوران کودکی را با مشکلات و سختی های فراوان و از دست دادن پدر سپری کرد و تحصیلات ابتدائی را در مکتب خانه گذراند.
نوجوانی بیش نبود که شوق تحصیل علوم اسلامی او را مشتاق آیت الله محمد تقی گوگدی گردانید و نزد ایشان ادبیات عرب را فرا گرفت. سپس نزد آیت الله سید محمد حسن خوانساری زانوی ادب به زمین زد و ادبیات و بخشی از سطوح را نزد وی آموخت.
نوزده ساله بود که به سوی اراک شتافت و در مدرسه آقا سید ضیاء الدین به تکمیل سطوح عالیه پرداخت و در سال 1337 ه.ق. شایستگی حضور در درس خارج فقه و اصول حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی را پیدا کرد و تا سال 1340 ه.ق. در آن شهر از آن مرجع بزرگ بهره برد. در بیست و چهار سالگی در پی مهاجرت استادش آیت الله حائری به قم و تأسیس حوزه علمیه در این شهر مقدس، به قم آمده و در مدرسه فیضیه سکونت گزید و درس ها را با آیت الله سید احمد خوانساری به مباحثه نشست. استاد با مشاهده استعداد و فهم شاگرد سخت کوش خود به او بسیار علاقه مند شد. او را در شمار اصحاب خاص و هیأت استفتاء قرار داد و «تصحیح کتاب الصلاه» خود را به او و آیت الله اراکی واگذار نمود. ایشان نیز تا پایان عمر استاد ملازم درس ایشان بود.
وی از آیت الله حائری اجازه اجتهاد و از مرحوم حاج شیخ عباس محدث قمی و آقا شیخ محمد رضا اصفهانی اجازه نقل روایت اخذکرده است.
آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) در طول سی و دو سال مرجعیت یکی از ارکان فقاهت بودند و روزانه استفتائات گوناگون از سراسرجهان به محضر ایشان فرستاده می شد و از همین رهگذر در تمام ابواب فقه فتوا داده اند و هم اینک مجموعه های بسیاری از فتواهای او در دسترس است.
آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) از بدو حرکت شجاعانه روحانیت به رهبری امام راحل، به مبارزات پیگیر و بی امان خویش با استبداد پرداخت و نخستین اعلامیه اعتراض به لایحه ننگین «انجمن های ایالتی و ولایتی» در مهرماه 1341 شمسی از سوی ایشان صادر شد و به دنبال آن بود که پیام ها و بیانه های ایشان تا سقوط رژیم پهلوی ادامه یافت.
مرجع بزرگ شیعه، در بردارنده ی فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی بود. ویژگی های بارز ایشان عبارتند از: زهد و بی اعتنایی به جلوه های دنیا، تواضع، بهره وری از فرصت ها، تجلیل از مقام فقهاء و مراجع معاصر، تشویق عالمان و نویسندگان، اهتمام بسیار به حفظ و قرائت قرآن به طوری که در هر شبانه روز با تمام گرفتاری ها حداقل دو نوبت قرآن تلاوت می فرمود. عشق به ساحت مقدس ائمه اطهار به گونه ای که سال ها حتی پس از مرجعیت به منبر تشریف برده، اخبار آل محمد (ص) را به گوش مردمان می رساندند و روزهای عاشورا روضه می خواندند و در عزای امامان بشدت می گریستند و به زیارت مرقد آنان مکرر مشرف می شدند. تقید بسیار به مستحبات و ترک مکروهات، زنده کننده مراسم اعتکاف درسراسر ایران و ترویج کننده ی عزاداری فاطمیه دوم از جمله اقدامات ایشان بود.
احترام بسیار به استاد که همیشه پیش از درس فاتحه ای به روح ایشان نثار می نمود.
سرانجام آن عبد صالح خدا پس از عمری سرشار از توفیق و پربار از خدمات دینی و علمی و پس از طی بیماری کوتاه مدت در 96 سالگی در شامگاه روز پنجشنبه 18 آذر 1372 ندای حق را لبیک گفت و فقدانش قلب تمام مسلمین جهان را در هم فشرد.
مردم در سوگ آن مرجع بزرگ از صمیم قلب به سوگواری بپرداختند و از سوی دولت هفت روز عزای عمومی بزرگ و یک روز تعطیل اعلام گردید و مجالس بزرگداشت مقام علمی ایشان در گوشه و کنار جهان و جای جای کشور اسلامی مان تا مدت ها ادامه یافت. پیکر پاک آن مرجع بزرگ، روز جمعه نخست در تهران با حضور صدها هزار نفر و با شرکت رهبر معظم انقلاب تشییع شد و پس از پنج ساعت راهپیمایی به قم انتقال یافت و سپس در روز شنبه 20 آذر با حضور خیل عظیم و پرشکوه مردم قم تشییع و نماز به امامت حضرت آیت الله حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی داماد آن مرحوم برایشان خوانده شد، آنگاه در مسجد بالا سر مرقد مطهر حضرت معصومه (س) در جوار تربت استادش به خاک سپرده شد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای در بخشی از پیام خویش چنین فرمودند:
«این شخصیت والای کهنسال، در میان مراجع عظام تقلید، یکی ازموفق ترین و سعادتمندترین ها بودند. 32 سال مرجع تقلید، حدود 70 سال مدرس حوزه علمیه قم و حدود 85 سال سرگرم فراگرفتن و آموختن فقه آل محمد (ص) بودند.
اولین مدرسه علوم دینی به سبک جدید را ایشان در قم تأسیس نمودند. اولین مؤسسه بزرگ قرآنی را ایشان در قم بنیان نهادند. اولین فهرست بزرگ فقهی و حدیثی با استفاده از دانش و اختراعات جدید بشری را ایشان پدید آوردند. صدها مدرسه و مسجد و مؤسسه تبلیغ دین در سراسر کشور و در کشورهای دیگر بنیاد کردند، هزاران شاگرد را از فقه پخته و عمیق خود بهره مند ساختند. بسیاری آراء و نظرات فقهی که حاکی از روشن بینی و ذهن نوگرای ایشان بود ارائه کردند و بالاتر از همه با منش و رفتار پرهیزکارانه و با طهارت و تقوایی که می توانست برای علما و فقها، الگویی زنده و ملموس باشد، عمری پربرکت را به نزاهت کامل گذرانیدند.»
پی نوشت ها :
برگرفته از کتاب «گلشن ابرار»
