سینمای جنگ به روایت طنز

تجربه سینمای ایران در این زمینه نشان می دهد که آثارسینمای دفاع مقدس که در ساختاری طنز روایت شده است ، دست کم در جذب مخاطب حتی نسبت به آثار کمیک متداول موفق تر است و این خود امتیاز خوبی برای فیلمسازان جنگ محسوب می شود تا از ظرفیت بالای مخاطبان در این ژانر برای بیان حرف و حدیث های خود بهره بگیرند حتی با زبان طنز.
شاید به جرأت بتوان گفت که فیلم سینمایی " لیلی با من است " ساخته کمال تبریزی نقطه عزیمت سینمای دفاع مقدس در حوزه طنز باشد که اتفاقا به اعتقاد نگارنده هنوز هم بهترین اثر در این حوزه است که تا کنون تجربه نشده است هر چند در سال های اخیر "اخراجی ها" ی مسعود ده نمکی در این باره سرو صدای زیادی راه انداخته است. اتفاقا مقایسه این دو اثر می تواند به آسیب شناسی طنز در سینمای دفاع مقدس کمک کند تا ویژگی ها و شاخص های این ساختار ترکیبی را به درستی درک کرد و تصویر دقیق تری از طنز جنگی ارائه کرد. اگرچه زبان طنز دارای عناصر مشترکی است که مستقل از محتوای یک اثر هنری قابل شناسایی است ، اما هیچ فرمی از تآثیر پذیری محتوای و مضامین خود مصون نیست و قطعا شکلی جدید به خود می گیرد. سینمای دفاع مقدس البته با همه اشکال طنز پردازی تطابق ندارد و به دلیل مؤلفه های ذاتی خود نمی تواند با انواع مختلف کمدی همسویی داشته باشد . بهترین شیوه طنز برای آثار جنگی طنز موقعیت است که در" لیلی با من است " هم تجربه شد . موقعیت جدی جنگ در درون خود وضعیتی متضاد خلق می کند که می تواند بستر خوبی برای طنز پردازی باشد. پرویز پرستویی در" لیلی با من است" نقش شخصیتی را بازی کرد که به شدت از محیط جنگ هراس داشت اما بنا به حوادث و اتفاقاتی به اجبار در خط مقدم جبهه قرار گرفت . این دوگانگی به شکل طبیعی دارای موقعیتی کمیک است که در عین التزام به مولفه های سینمای جنگ در ذیل ژانر کمدی هم قرار می گیرد.
که آثارسینمای دفاع مقدس که در ساختاری طنز روایت شده است ، دست کم در جذب مخاطب حتی نسبت به آثار کمیک متداول موفق تر است و این خود امتیاز خوبی برای فیلمسازان جنگ محسوب می شود تا از ظرفیت بالای مخاطبان در این ژانر برای بیان حرف و حدیث های خود بهره بگیرند حتی با زبان طنز.

در میان انواع مختلف طنز هم بیش از همه طنز موقعیت دارای جاذبه و البته منطق دراماتیک است که سینمای کمدی ایران در این زمینه دارای ضعف های عمده ای است. متاسفانه در دهه اخیر شاهد رشد قارچ گونه طنزهای سطحی و عوام زده در سینمای ایران هستیم که بخش عمده ای از عملکرد خود را وامدار برنامه های تلویزیونی است .
این سطحی نگری در سینمای طنز جنگی نیز با ساخت " اخراجی های " 1و 2 امتداد یافته است و برخلاف استقبالی که از سوی مخاطب صورت گرفت به لحاظ سینمایی و از منظر منتقدان و صاحب نظران دارای وجاهت هنری نیست. این رویکرد به فیلمسازی و طنز بیش از هر چیز اعتبار سینمای دفاع مقدس را مخدوش می کند و حتی ممکن است به این نگرش دامن بزند که روایتی طنز از سینمای جنگ به ابتذالی هنری در این ژانر منتهی می شود . هنوز بسیاری از فیلمسازان ما فرق طنز و هجو و کمدی و انواع و ابعاد آن را نمی شناسند .

سینمای جنگ به دلیل برخی موقعیت های اکشن و جلوه های ویژه از ظرفیت های ویژه ای برای طنز موقعیت برخوردار است که گونه های دیگر سینمایی کمتر از آن برخوردار هستند و این امکان را به کارگردان و فیلمنامه نویس می دهند که از این ابزارها در جهت بسط روایت خود استفاده کنند. همچنین حضور افراد مختلف در جنگ ، امکان بیشتری به تمهیدات شخصیت پردازی می دهد تا کاراکترهای کمیک متنوعی ایجاد کرد. در همین اخراجی ها - که البته بیشتر با تیپ سازی در آن مواجهه بودیم - انواع شخصیت ها خلق شد که شاید کمتر در یک فیلم کمدی شاهد آن بودیم . جبهه و فضای آن محیط مناسبی است تا از تضاد فکری و شخصیتی آدم ها در آن برای خلق موقعیت های طنز استفاده شود . در این ژانر حتی می توان با شوخی به برخی باورها و خاطره ها نیز پرداخت که از خط قرمز تقدس سینمای جنگ خارج نباشد .
اساسا بسیاری از موقعیت های کمیک برساخته شرایط جنگ است که در خارج از این متن امکان بروز نمی یابد و سینما می تواند آنها را در عرصه تصویر به نمایش بگذارد و حتی مهم تر از اینها سینمای جنگ می تواند از زبان طنز برای تبیین و تبلیغ ایدئولوژی و انگاره های فلسفی آمیخته با جنگ نیز استفاده کند و چه بسا این تمهید بتواند در جذب مخاطب نیز موفق تر عمل کند. جنگ اگرچه تلخ ترین و خشن ترین تجربه بشری در مناسبات انسانی و سیاسی است ، اما دارای لایه های متعددی از تجربه های گوناگون انسانی است که در شرایط استثنایی و دشوار مبارزه خود را نشان می دهد و قابلیت دراماتیک دارد. شکوفایی طنز در سینمای دفاع مقدس البته مستلزم شرایط فرا متنی هم است که توسط مدیران فرهنگی – هنری جامعه ایجاد خواهد شد . بدیهی است وقتی قرار است از مفاهیم و باورهای مقدس در عرصه هنر

استفاده شود به تساهل و تسامح بیشتری نیاز است تا قوه تخیل و تدبر آدمی در ساحت هنر فرصت تجربه اندوزی داشته باشد و بپذیرم که سینمای جنگ در دوران پس از آن به ساختار و روایت های متکثری نیازمند است تا هم به ماندگاری این ژانر در سینمای ایران کمک کند و هم ، زبانی متناسب با شرایط تاریخی و اجتماعی زمان خود به دست آورد تا بتواند بر مخاطبان خود تأثیر بگذارد. همان طور که زبان موعظه و نصیحت اخلاقی همیشه تراژدیک و غم انگیز نیست و خطیبان از شیوه های مختلفی برای سخنرانی استفاده می کنند ، زبان سینمای جنگ هم همیشه جنگی و جدی نیست و بسیاری از گزاره های اخلاقی و سیاسی موجود در آن را می توان با زبان طنز و ظرافت های لطیف بازنمایی کرد. این همیشه تفنگ و توپ و تانک نیست که نشانه سینمای جنگی است گاهی لبخند یک رزمنده یا شوخی یک فرمانده بهتر می تواند فضای جبهه و جنگ را به تصویر بکشد و یا مخاطب را درگیر درام فیلم نماید. گوشه ای از این ظرافت های طنازانه را در " روز سوم " محمد حسین لطیفی نیز شاهد بودیم . سینمای جنگ برای بیان حرف های خود فقط به سلاح گرم و سرد نیازندارد ، گاهی سلاح خنده در میان آتش و خون می تواند زبان رساتری برای عرصه سینمای جنگ و آدم هایش باشد.
منبع:www.tebyan.net
ارسال توسط کاربر محترم سایت : aziztaeme