تاکتيک هاي دفاعي شگفت انگيز بادکنک ماهي

ترجمه و نوشته: مهندس ياشا محمدي رفيع

بادکنک ماهي (Balloon Fish) با نام علمي دايودان هولا کنتوس (Diodon Holocanthus) از گونه ماهي هاي جعبه اي شکل محسوب مي شود؛ اين ماهي، سري زاويه دار و چشماني درشت دارد. باله هاي اين ماهي در ناحيه سينه و دم نسبتاً کوچک و ظريف هستند. پوست اين ماهي به رنگ سفيد است که با خال هاي سياه رنگي پوشيده شده البته در بعضي نواحي پوست، مناطقي سايه دار ديده مي شود. در حالتي که رشد اين ماهي کامل شود، طول آن در حدود 50 سانتي متر خواهد شد.

اين ماهي ظاهري غير مهاجم و آرام دارد و در مواقع عادي رفتار آن کاملاً دوستانه است.
بادکنک ماهي در ميان تپه هاي مرجاني، صخره هاي بستر دريا و مناطق پوشيده از گياهان دريايي زندگي مي کند. اين ماهي تقريباً در سراسر آب هاي کره زمين پراکندگي دارد. در اقيانوس اطلس اين ماهي از باهاما تا برزيل غربي ديده شده و در اقيانوس آرام به شکلي گسترده در آب هاي نزديک به جزيره ها حضور دارد. بادکنک ماهي در آب هاي کم عمق زندگي کرده و به ندرت در ژرفايي بيش از 100 متر يافت مي شود.

بادکنک ماهي يک شکارچي شبانه است؛ در طول روز در غارها يا شکاف هاي کوچک استراحت کرده و با فرا رسيدن شب، فعاليت آن براي به دست آوردن غذا آغاز مي شود. اين ماهي به ندرت از آب هاي اطراف محل سکونت خود دور مي شود؛ باله هاي کوچک و دم ضعيف بادکنک ماهي، نيروي کمي توليد مي کنند اما در کنار اين نقيصه، ثبات خوبي به حرکت ماهي مي دهند.
در منوي غذايي بادکنک ماهي، حلزون، خرچنگ هاي هرميت، پوليپ هاي دريايي و ... جايگاه خاصي دارند. برخلاف باله ها، اين ماهي آرواره هاي عضلاني و دهاني خاردار دارند و با سرعت و چابکي طعمه را ربوده و مي بلعند.

به هنگام شب در دريا بسياري از شکارچيان به خواب و استراحت مشغول مي شوند اما در پوشش تاريکي گروهي وحشت آور از شکارچيان شبرو فعاليت خود را آغاز مي کند. با توجه به اندازه کوچک بادکنک ماهي، او در فهرست غذايي بسياري از شکارچيان قرار مي گيرد؛ اما با وجود اين مخاطرات، بادکنک ماهي بدون هيچ واهمه و ترسي در آب ها به حرکت و زندگي مي پردازد زيرا او يکي از شگفت انگيزترين تاکتيک هاي دفاعي طبيعت را به خدمت گرفته است.
در هنگام احساس خطر، اين ماهي به سرعت آب را به درون معده کشان خود مي مکد، اين مکش تا جايي ادامه مي يابد که معده پرآب قسمت اعظم بدن را فراگرفته و آن را از حالت مستطيل شکل خارج مي کند؛ با تغيير شکل بدن خارهايي که روي سطح آن قرار دارند (و در حالت عادي خوابيده و غيرقابل مشاهده هستند) بلند مي شوند. شکارچي که در ابتدا يک ماهي کوچک اشتهاآور را ديده، حال با يک توپ گرد ميخ دار مواجه مي شود که خوردنش کار آساني نيست.

گاهي ممکن است که شکارچي بسيار سريع باشد و بادکنک ماهي فرصت مکش آب و تغيير شکل را پيدا نکند، در اين حالت بادکنک ماهي توسط مهاجم بلعيده مي شود اما در همين وضعيت بادکنک ماهي به مکيدن آب ادامه مي دهد تا اين که در گلوي مهاجم به وضعيت دفاعي خود مي رسد يعني متورم و خاردار مي شود. در اين وضعيت اگر مهاجم نتواند بادکنک ماهي را از گلوي خود خارج کند، شکار و شکارچي هر دو با هم خواهند مرد. اما بسياري از شکارچيان شب، ريسک خوردن چنين لقمه گلوگيري را هرگز نمي پذيرن.
قدرت بادکنک ماهي فقط در اين تغيير شکل شگفت انگيز نيست، اين ماهي يک انبار مرگ آفرين و مخوف از سمي وحشت آور است. اندام هاي داخلي اين ماهي نظير تخمدان ها و کبد حاوي سمي به نام تترادوتاکسين هستند که 1200 مرتبه از سيانيد کشنده تر است. اين سم روي شبکه عصبي اثر کرده و مانع انتقال سيگنال هاي الکتريکي از طريق اعصاب مي شود. جالب است بدانيد اين سم توسط باکتري هايي که در بدن ماهي زندگي مي کنند توليد مي شود و نکته جالب تر اين که اين باکتري ها در صورت تغذيه طبيعي ماهي، قادر به توليد اين سم هستند، بادکنک ماهي هايي که در اسارت نگه داري مي شوند سمي نيستند.
تترادوتاکسين سمي کشنده است اما فن آوري بشر از اين سم مرگبار دارويي به نام تکتين توليد کرده که به عنوان مسکني قوي براي تسکين دردها شديد ناشي از سرطان و ... مورد استفاده قرار مي گيرد.

بادکنک ماهي جانوري حيرت آور و جالب توجه است، در کنار روش دفاعي منحصر به فرد و سمي نيرومند، اين ماهي و هم گونه هاي آن راز نامشکوف ديگري نيز دارند و آن داشتن يکي از کوچک ترين ژنوم هاي شناخته شده در بين مهره داران است. کوچکي ژنوم اين گروه از ماهيان، تا اين زمان باعث حيرت محققين و دانشمندان ژنتيک گشته است.
در شرق دور به خصوص کشور ژاپن گوشت بادکنک ماهي به عنوان غذايي کمياب و لذيذ مورد توجه است؛ در ژاپن عنوان فوگو به اين ماهي و گوشت آن اطلاق مي شود. طبخ غذا از اين ماهي کاري است که بايد با دقت بسيار و توسط آشپزهاي متخصص و دوره ديده انجام شود زيرا سم اين ماهي در اثر شستن با پختن از بين نمي رود. جداسازي گوشت از نواحي مسموم بايد با ظرافت انجام شود. در غير اين صورت يک تکه کوچک از گوشت آلوده مي تواند باعث مسموميت شديد يا حتي مرگ شود.
در بيرون از آب بادکنک ماهي مي تواند خود را با هوا پر کند و به شکل توپي باد شده درآيد اما به دليل اختلاف خواص آب و هوا، اين ماهي تنها با به آب برگشتن مي تواند خود را خالي نمايد. بعضي از اين خاصيت بادکنک ماهي سوءاستفاده کرده و با کشتن ماهي به اين روش (قرار دادن آن در خارج از آب و بلع هوا توسط ماهي و بادشدن آن) از آن به عنوان يک شيء زينتي استفاده مي کنند.