آرايش و زينت از ديدگاه رسول اعظم (ص)
پيش از پرداختن به مسئله آرايش و زينت از ديدگاه رسول اعظم صلي الله عليه و آله لازم است به مفهوم آرايش و زينت نگاهي اجمالي داشته باشيم.
آرايش در لغت‌نامه دهخدا به معناي زير آمده است:
اسم مصدر آراستن, زينت, زيور, جمال. و آرايش كردن به معناي آراستن و جلوه كردن آمده است.1
همچنين زينت را آرايش و زينت كردن را آرايش كردن, پيراستن و بزك كردن معني كرده‌اند.2 بر اساس اين مفهوم، بدن زن زينت به شمار مي آيد.
آرايش، امري فطري و طبيعي است و گرايش فطري زن به آرايش، آثار رواني بسيار مثبتي براي وي دارد.
بي‌ميلي به آراستگي و آرايش، نشانه اختلال شخصيتي و رواني در فرد است. فرد ژوليده و بي‌رغبت نسبت به آرايش، براي خودش ارزش قائل نيست.
بر اين اساس، پوشيدن جامه زيبا، بهره‌گيري از مسواك و شانه زدن مو، خوش بو بودن، استفاده از انگشتر و آراستن خويش هنگام عبادت جزو مستحبات مؤكد است.
سه زن محضر رسول خدا صلي الله عليه و آله شرف‌ياب شدند و از شوهران خود شكايت كردند. يكي از آنان نسبت به خودداري شوهرش از كاربرد بوي‌خوش گله داشت. رسول خدا صلي الله عليه و آله بي‌درنگ درحالي‌كه به نشانه خشم, ردايش را به زمين مي‌كشيد، از خانه به مسجد رفت و بر منبر آمد و فرياد كرد: "چه مي‌شود گروهي از ياران مرا كه ترك گوشت و بوي خوش و زن كرده‌اند؟ همانا من هم گوشت مي‌خورم و هم بوي خوش به كار مي‌برم و هم از زنان بهره مي‌گيرم و هر كس از [شيوه] من روي گرداند، از من نيست ".3
هنگامي‌كه رسول خدا صلي الله عليه و آله نزد اصحاب مي‌رفت، به آينه نگاه مي‌كرد و موهاي خود را شانه مي‌‌زد و مرتب مي كرد و مي‌گفت: "خداوند دوست دارد وقتي بنده‌اش به نزد دوستانش مي‌رود، خود را آماده و زيبا سازد ".4
قرآن كريم نيز آفرينش وسايل تجمل را از لطف‌هاي خدا نسبت به بندگانش مي داند.5 همچنين اسلام، زني را كه كوتاهي مي كند و خود را براي شوهرش نمي آرايد، سرزنش كرده است.6 رسول گرامي اسلام فرمود:
پاكيزه باشيد و خودتان را شبيه يهود نكنيد. زنان يهودي كه زناكار شدند، بدان جهت بود كه شوهرانشان كثيف بودند7 و كسي به آنها رغبت نمي‌كرد. ازاين رو، در آموزه‌هاي ديني تأكيد شده است كه خودتان را پاكيزه كنيد تا زنانتان به شما متمايل گردند.8
اهتمام رسول خدا صلي الله عليه و آله به زينت و آرايش زنان، نشان دهنده وجود مصالح فردي و اجتماعي است؛ زيرا شارع مقدس, قوانين و دستورهاي ديني را بر اساس مصالح فردي و اجتماعي وضع مي كند و در هر امري كه مصلحتي وجود داشته باشد، احكام متناسب را به صورت واجب يا مستحب صادر مي كند.
از آن جا كه در امر زينت، مصالحي براي انسان به ويژه زنان نهفته است، شارع مقدس آن را مستحب دانسته و دستورهايي در اين راستا صادر كرده است. البته اين دستورها، ايجابي و سلبي اند. در بعد ايجابي، افراد مؤمن بايد آراسته باشند و از زينت حتي هنگام عبادت استفاده كنند. شرع مقدس، به زنان بيش از سه روز اجازه ترك زينت نداده است. پيامبر فرمود:
لا يَحلُ لِاِمرَأةٍ تؤمِنُ باللهِ وَ اليَومِ‌الآخِرٍ اَن تَحُدًَ عَلَي مَيِّتٍ فَوقَ ثَلاثِ لَيالٍ إلّا عَلَي زَوجٍ اَربَعَةَ اَشهُرٍ وَ عَشرا؛9
براي زني كه به خدا و روز جزا ايمان دارد، جايز نيست براي مرده‌اي بيش از سه روز آرايش را ترك كند، مگر براي زوج خود كه واجب است چهار ماه و ده روز آرايش نكند.
پيامبر در جايي ديگر فرمود:
ان الله يحب من عبده اذا خرج الي اخوانه ان تهياء لهم و يتجمل.10
همانا خداوند دوست دارد بنده‌اش وقتي براي ديدار برادرش خارج مي‌شود، خود را آماده كند و براي آنان زيبا سازد.
بر اساس سخن تاريخ‌نگاران، حضرت نه تنها مخالف زيبايي و آرايش نبود، بلكه بر آن تأكيد مي‌ورزيد و حتي رهنمودهايي نيز براي زيباسازي ارائه مي‌كرد. توجه به اين گزارش‌ها, به خوبي نمايانگر جايگاه آرايش و زيبايي از ديدگاه رسول خدا صلي الله عليه و آله است. در اين بخش, به بيان نمونه‌هايي از اين موارد مي‌پردازيم.
امام صادق(ع) فرمود:
پيامبر به زني به نام ام‌عطيه كه آرايشگر بود, گفت: اي ام عطيه, وقتي دختري را آرايش مي‌كني، صورتش را با پاره پارچه پاك مكن. بي‌شك, تكه پارچه, جلوه چهره را مي‌گيرد.11
اين جريان نشان دهنده توجه رسول خدا صلي الله عليه و آله نسبت به آرايش و زيبايي و بهداشت پوست براي حفظ زيبايي است. همچنين از امام صادق(ع) چنين نقل شده است:
زن آرايشگري محضر رسول گرامي اسلام وارد شد. حضرت از جمله سفارش هايي كه به وي كرد، اين بود كه براي زيباتر شدن زنان، گيسو را به گيسو گره مزن.12
رهنمودهاي حضرت محمد صلي الله عليه و آله درباره مظاهر زينت بسيار جالب است. امام صادق(ع) نقل مي‌كند:
پيامبر فرمود: "طعطر زنانه بايد خوش رنگ و داراي بوي ملايم باشد و عطر مردانه بايد كم رنگ و از بوي تندي برخوردار باشد ".13
پيامبراعظم صلي الله عليه و آله درباره زينت و آرايش، به تفاوت ميان زن و مرد توجه ويژه اي داشت. همچنين به مردان دستور مي‌داد ناخن خود را كوتاه كنيد و به زنان مي‌گفت ناخن خود را كوتاه نكنيد و براي زينت, كمي ناخن خود را بلند نگه داريد.14
پيامبر درباره موي سر زنان كه يكي از جلوه هاي زيبايي است، چنين فرمود:
اذَا اَحَبَّ اَحدًكم اَن يَتَزَوَّجَ اِمرَأَةَ فَليَنظر اِلي شِعرِها كَمَا يَنظر اِلي وَجهِها فَاِنَّ الشِّعرَ اَحَدا الجَمالَين. 15
هنگامي كه يكي از شما دوست داشت با زني ازدواج كند، پس به موي سرش نگاه كند، همان‌گونه كه به صورتش نگاه مي‌كند؛ زيرا موي زن يكي از زيبايي‌هاست.
رسول خدا صلي الله عليه و آله به زنان اجازه مي‌داد تا موهاي خود را با رنگ بيارايند. ايشان به زنان همسردار فرمود خود را با رنگ براي شوهرانشان آرايش دهند و زنان بي‌همسر را دستور داد تا دست‌هاي خود را حنا ببندند تا به دست‌هاي مردان شباهت نداشته باشند.16
بر اساس سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله ، زينت و تجمل در نظر شارع مقدس, محبوب است و از جمله مستحبات، زينت به قصد اظهار نعمت‌هاي الهي است. توجه به زينت، تخلق به اخلاق الهي است. ازاين‌رو, پيامبر مي‌فرمود: "ان الله جميل و يحب الجمال ".17
در سيره نبوي، مسئله زينت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است كه حضرت به كساني كه به اين امر بي توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد مي‌كرد. ابن عباس نقل مي‌كند:
زني نزد پيامبر آمد تا با آن حضرت بيعت كند، ولي چون خضاب نكرده بود، پيامبر با او بيعت نكرد تا آنكه خضاب كرد.18
در جايي ديگر از وي نقل شده است:
پيامبر به يكي از همسران خود كه مويي ژوليده و ظاهري ناآراسته داشت، تذكر داد و به وضع ظاهري او اعتراض كرد.19
در روايتي آمده است:
شخصي به نام ابوريحانه به حضور رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيد و عرض كرد: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله , من زيبايي را دوست دارم، حتي زيبايي كفش را. آيا اين از تكبر است؟ حضرت فرمود: "خداوند زيباست و زيبايي را مي‌پسندد و دوست دارد كه اثر نعمت خود را در بنده‌اش ببيند ".20
از منظر دين، هزينه كردن براي زينت و آرايش جزو امور ضروري و لازم است و حتي اين امر از انفاق در راه خدا پسنديده‌تر است. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در وصاياي خود به امير مؤمنان (ع) فرمود:
دِرهَمٌ فِي الخِضابِ اَفضَلُ مِن اَلفِ دِرهَمِ في سَبيلِ اللهِ و فيه اَربَعَ عَشَرَةً خَصلَةً.21
هزينه يك درهم براي خضاب ارزش‌مندتر از هزينه هزار درهم در راه خداست و در خضاب كردن چهارده ويژگي است.
دليل اين سخن پيامبر، وجود آثار مثبت خضاب است. آن زمان كه پيامبر فهرست جهيزيه دخترش را تهيه كرد، عطر جزء يكي از كالاها بود. اين موضوع نشان دهنده اهميت مسئله زينت است. همچنين از حضرت رسول صلي الله عليه و آله نقل شده است:
احسنوا لباسكم و اصلحوا رحالكم حتي تكونوا كانكم شاته في الناس.22
زيبا لباس بپوشيد و مركب خوب سوار شويد تا در نگاه مردم خوب جلوه كنيد.
سفارش براي بهره مندي از عطر، خضاب، مسواك و داشتن لباس پاكيزه، همه بر استحباب مسئله زينت دلالت دارد.
دستورهاي سلبي پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله درباره زينت
====================================
شارع مقدس، زينت و آرايش را به عنوان امري محبوب, براي زنان مطرح و در اين راستا رهنمودهاي لازم را ارائه كرد به موازات تأكيد بر زينت و زيبايي، توجه دين‌داران زنان را همچنين به بخش آسيب زاي زينت هم جلب كرده‌اند و دستورهاي سلبي هم در اين راستا بيان داشته است كه به بخشي از آنها اشاره مي‌كنيم:
از عنوان‌هاي مهمي كه حكم استحباب زينت را به حرمت تغيير مي‌دهد، آشكار كردن زينت است كه قرآن كريم از اين عمل نهي فرموده است: "لا يُبدِينَ زِينتَهُن إِلا ما ظَهَرَ مِنْها " (نور: 31).
امام صادق(ع) از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت مي‌كند:
اَيُّ اِمرَأَةً تَطَيَّبَت وَ خَرَجَت مِن بَيتِها فَهِي تُلعَنُ حَتي تَرجِعُ اِلي بَيتِها مَتي مَا رَجَعَت.23
هر زني كه عطر بزند و از خانه خارج شود، لعنت بر او فرستاده مي‌شود تا زماني كه به خانه بازگردد.
يكي از ويژگي‌هاي مهم زنان، خودآرايي و خودنمايي است. در دين مبين اسلام، از اين ويژگي با واژه "تبرج " ياد مي‌شود كه با توجه به معناي لغوي اين واژه، بهتر مي‌توان به تعريف خودآرايي پرداخت. در فرهنگ‌نامه‌ها, معاني زير براي تبرج آورده شده است:
الف) جلوه‌گري و عرضه زيبايي‌ها؛24
ب) خودنمايي در برابر مردان؛ 25
ج) تبرج از ماده برج، به معناي ظهور و آشكار ساختن است و به زني كه زيبايي‌هايش را در برابر نامحرم ظاهر مي‌سازد، گفته مي‌شود. 26
بنابراين, خودآرايي و خودنمايي مترادف بوده و به معناي تبرج است. از نظر روان شناختي، خودآرايي يكي از نيازهاي اصيل و فطري زن به شمار مي آيد و بايد مورد احترام و توجه مرد قرار گيرد تا به علت پاسخ نگفتن به اين نياز فطري، آسيب‌هاي روحي ـ رواني بر زن وارد نشود. 27
زنان از نظر رواني، داراي ويژگي ديگرخواهي هستند و همين موجب خودآرايي در آنان مي‌شود. در واقع, زنان به عرضه زيبايي خود نزد ديگران بيش از خود زيبايي علاقه نشان مي‌دهند. ازاين‌رو، در محيط خانه كمتر به زيبايي‌هاي خود توجه دارند، ولي هنگامي‌كه در مجالس و محافل عمومي شركت مي‌كنند, نسبت به زيبايي و آراستگي اهتمام بيشتري مي‌ورزند. 28
"تجربه نشان داده كه اگر اين حس تبرج و خودآرايي زنان در ]داخل محيط خانواده[ خود و هم‌جنس‌هاي آنها با آزادي كافي همراه باشد، آنها خود را از خودآرايي در مناظر عمومي و محضر بيگانگان بي‌نياز مي‌يابند. "29 مردان بايد به نياز زيباپسندانه زنان اهميت بدهند و آن را سركوب نكنند تا به صورت ناهنجاري رواني ظاهر نشود. اگر زنان براي برآوردن اين نياز فطري در محدوده خانواده آزاد باشند، خودآرايي به صورت منفي در جامعه گسترش نخواهد يافت.
"از نظر روان شناسي جنسي ثابت شده است كه تحريك پذيري مرد در برابر محرك‌هاي بصري بسيار بيشتر از ]ديگر[ محركات است. در صورتي كه زن در برابر محركات لمسي حساسيت بيشتري دارد. خصلت مرد, چشم چراني و خصلت زن, خودآرايي است. تبرج از ويژگي‌هاي عاطفي هر زن است و كمتر اتفاق افتاده كه مردان با لباس‌هاي بدن‌نما خارج شوند ".30
اكنون كه به فطري بودن اين ويژگي در زنان پي برديم، لازم است كه به تحديد و تعديل آن بپردازيم. خودآرايي به شكل افراطي, نوعي بيماري است كه با عشوه گري و طنازي و دل‌ربايي از آن ياد مي‌شود و ناشي از فشارهاي رواني فرد است.
لمبروز، روان‌شناس معروف در كتاب روح زن چنين نوشته است:
وقتي كه زن، مرد را نسبت به خود علاقه مند ديد و به‌سوي او متمايل شد، منظور اصليِ او در عشوه گري و خودنمايي از بين مي‌رود, چنان كه مشاهده مي‌شود زناني كه به شوهر و كودكان خود علاقه دارند, به كلي از اين عالم (عشوه گري و دلبري افراطي و مذموم) بركنار مي‌باشند و اگر زني ديده شود كه شيوه خودنمايي را پيشه كرده، فقط به اين دليل است كه پاسخ عواطف دروني خويش را نزد شوهرش نيافته است.31
بارها در مجامع زنانه ديده شده كه سرخوردگي‌هاي عاطفي و بي‌توجهي مردان به هنر، زيبايي و استعداد و سليقه زنان, سبب خودنمايي بيمارگونه زنان شده است، ولي خودآرايي متعادل و منطقي كه لازمه زندگي سعادت مندانه است، محصول فطرت و نهاد و سرشت زنان بوده و قابل احترام و تحديد و برنامه ريزي است. در دين اسلام، تأكيد فراواني بر آرايش زن براي مرد شده و اين كار, وسيله‌اي براي برآوردن نياز زن به خودآرايي است.
يكي از راه‌هاي تعديل و تحديد خودآرايي، گزينش پوشش مناسب است. تأكيد فراوان اديان الهي بر حجاب براي زنان، به علت وجود غريزه ها و نيازهاي ويژه زنان است. اگر براي خصلت خودآرايي زنان كه سبب عشوه گري مي‌شود، حكم حجاب ارائه نشود، زنان با غريزه‌هاي كنترل نشده و نامتعادل و تحت تأثير شرايط ويژه اجتماعي، بهداشت رواني را ويران مي كنند، ولي با حجاب و پوشش مناسب, چارچوب مشخصي براي بهره‌مندي از اين ويژگي ذاتي, تعيين مي‌شود كه از پيدايش فساد اجتماعي و رواني جلوگيري مي‌كند. از نظر روان‌شناختي، نداشتن پوشش مناسب، جوانان را نسبت به زنان بي‌اعتماد مي‌كند و رغبت و گرايش به ازدواج و تشكيل خانواده در آنها ايجاد نمي‌شود. از طرفي, حس انتقام-جويي و كينه توزي مرد نسبت به مردان ديگري كه بي‌شرمانه همسر يا خواهر او را نظاره مي‌كنند، برانگيخته مي‌شود و آسيب‌هاي رواني را به‌وجود مي آورد.32
آسيب‌هاي رواني، اجتماعي و اقتصادي تبرج سبب نزول آيه "لاتبرُّجنَ تَبرُّج الجاهليةِ الاولي ... " (احزاب:33) شد. رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره كساني كه پوشيدن لباس زيبا را نشانه شخصيت مي‌دانند و با پوشيدن آن، خود را از ديگران برتر احساس مي‌كنند و انتظار دارند همه چشم‌ها دنبال آنها باشد و همه حسرت لباس آنان را بخورند و آنها را خوش بخت به‌شمار آورند، مي‌فرمايد:
مَن لَبِسَ ثَوباً يباهيَ بِهِ لِيَراهُ النَّاسُ لَم‌يَنظُرِ الله اَِلَيهِ حَتي يَنزَعه.33
هر كس لباسي بپوشد كه به وسيله آن بر مردم مباهات و تفاخر كند، خداوند به او (به نظر رحمت) نمي‌نگرد تا اينكه لباس را از تن در بياورد.
مَن لَيسَ ثِيَابَ شُهرَةٍ فِي‌الدُّنيا اَلبَسَهُ الله لِباسَ الذّل يََومَ القِيامة. 34
هركس در دنيا لباس شهرت بپوشد(لباسي كه با آن مشهور شود), خداوند در روز قيامت, لباس خواري بر او مي پوشاند.
همچنين پيامبرخدا صلي الله عليه و آله نهي كرده است كه لباس براي مباهات بر مردم پوشيده شود. ايشان در اين باره مي‌فرمايد:
همان گونه كه گفته شد، در آموزه‌هاي ديني بر آرايش و زينت بسيار تأكيد و به ميل طبيعي زنان به خودآرايي و خودنمايي توجه شده است, ولي آنها را از اينكه براي غيرهمسر خود زينت كنند، منع كرده‌اند. رسول خدا صلي الله عليه و آله در فرازي از روايتي مي‌فرمايد:
اِنَّ مِن خَيرِ نِسَائَكُم... اَلمُتَبَرَّجَةَ مِن زَوجِها الحصَانَ عَن غَيرِه.35
بهترين زنان شما، زني است كه... براي شوهرش آرايش و خودنمايي كند، ولي خود را از نامحرمان بپوشاند.
آن حضرت, آرايش و زينت زن، براي شوهر را از حقوق شوهر بر همسر مي‌شمرد و مي‌فرمايد:
عليها اَن تَطَيَّبَ بِاَطيَبِ طيبِهَا وَ تَلبَسَ اَحسَنَ ثيابِها وَ تَزَيَّنَ بِاَحسَنِ زيِنَتِها.36
از جمله حقوق شوهر بر همسر اين است كه خود را به بهترين عطرها خوش بو كند و بهترين لباس‌هايش را بپوشد و خود را به بهترين صورت تزيين كند.
در حديث معروف مناهي نيز آمده است:
وَ نَهَي اِن تَتَزَيَّنَ لِغَيرِ زَوجِها، فَاِن فَعَلَت كانَ حَقّاً عَلَي اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَن يُحرِقَها بِالنَّارِ.37
پيامبر از اينكه زن براي غيرشوهرش آرايش كند، نهي كرد. اگر زن چنين كند، بر خداوند حق است كه او را با آتش بسوزاند. _______________________________________________________________________________
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
مفهوم آرايش و زينت
آرايش در لغت‌نامه دهخدا به معناي زير آمده است:
اسم مصدر آراستن, زينت, زيور, جمال. و آرايش كردن به معناي آراستن و جلوه كردن آمده است.1
همچنين زينت را آرايش و زينت كردن را آرايش كردن, پيراستن و بزك كردن معني كرده‌اند.2 بر اساس اين مفهوم، بدن زن زينت به شمار مي آيد.
آرايش، امري فطري و طبيعي است و گرايش فطري زن به آرايش، آثار رواني بسيار مثبتي براي وي دارد.
بي‌ميلي به آراستگي و آرايش، نشانه اختلال شخصيتي و رواني در فرد است. فرد ژوليده و بي‌رغبت نسبت به آرايش، براي خودش ارزش قائل نيست.
بر اين اساس، پوشيدن جامه زيبا، بهره‌گيري از مسواك و شانه زدن مو، خوش بو بودن، استفاده از انگشتر و آراستن خويش هنگام عبادت جزو مستحبات مؤكد است.
جايگاه زيبايي و آرايش
سه زن محضر رسول خدا صلي الله عليه و آله شرف‌ياب شدند و از شوهران خود شكايت كردند. يكي از آنان نسبت به خودداري شوهرش از كاربرد بوي‌خوش گله داشت. رسول خدا صلي الله عليه و آله بي‌درنگ درحالي‌كه به نشانه خشم, ردايش را به زمين مي‌كشيد، از خانه به مسجد رفت و بر منبر آمد و فرياد كرد: "چه مي‌شود گروهي از ياران مرا كه ترك گوشت و بوي خوش و زن كرده‌اند؟ همانا من هم گوشت مي‌خورم و هم بوي خوش به كار مي‌برم و هم از زنان بهره مي‌گيرم و هر كس از [شيوه] من روي گرداند، از من نيست ".3
هنگامي‌كه رسول خدا صلي الله عليه و آله نزد اصحاب مي‌رفت، به آينه نگاه مي‌كرد و موهاي خود را شانه مي‌‌زد و مرتب مي كرد و مي‌گفت: "خداوند دوست دارد وقتي بنده‌اش به نزد دوستانش مي‌رود، خود را آماده و زيبا سازد ".4
قرآن كريم نيز آفرينش وسايل تجمل را از لطف‌هاي خدا نسبت به بندگانش مي داند.5 همچنين اسلام، زني را كه كوتاهي مي كند و خود را براي شوهرش نمي آرايد، سرزنش كرده است.6 رسول گرامي اسلام فرمود:
پاكيزه باشيد و خودتان را شبيه يهود نكنيد. زنان يهودي كه زناكار شدند، بدان جهت بود كه شوهرانشان كثيف بودند7 و كسي به آنها رغبت نمي‌كرد. ازاين رو، در آموزه‌هاي ديني تأكيد شده است كه خودتان را پاكيزه كنيد تا زنانتان به شما متمايل گردند.8
اهتمام رسول خدا صلي الله عليه و آله به زينت و آرايش زنان، نشان دهنده وجود مصالح فردي و اجتماعي است؛ زيرا شارع مقدس, قوانين و دستورهاي ديني را بر اساس مصالح فردي و اجتماعي وضع مي كند و در هر امري كه مصلحتي وجود داشته باشد، احكام متناسب را به صورت واجب يا مستحب صادر مي كند.
دستورهاي اجمالي در باب زينت
از آن جا كه در امر زينت، مصالحي براي انسان به ويژه زنان نهفته است، شارع مقدس آن را مستحب دانسته و دستورهايي در اين راستا صادر كرده است. البته اين دستورها، ايجابي و سلبي اند. در بعد ايجابي، افراد مؤمن بايد آراسته باشند و از زينت حتي هنگام عبادت استفاده كنند. شرع مقدس، به زنان بيش از سه روز اجازه ترك زينت نداده است. پيامبر فرمود:
لا يَحلُ لِاِمرَأةٍ تؤمِنُ باللهِ وَ اليَومِ‌الآخِرٍ اَن تَحُدًَ عَلَي مَيِّتٍ فَوقَ ثَلاثِ لَيالٍ إلّا عَلَي زَوجٍ اَربَعَةَ اَشهُرٍ وَ عَشرا؛9
براي زني كه به خدا و روز جزا ايمان دارد، جايز نيست براي مرده‌اي بيش از سه روز آرايش را ترك كند، مگر براي زوج خود كه واجب است چهار ماه و ده روز آرايش نكند.
پيامبر در جايي ديگر فرمود:
ان الله يحب من عبده اذا خرج الي اخوانه ان تهياء لهم و يتجمل.10
همانا خداوند دوست دارد بنده‌اش وقتي براي ديدار برادرش خارج مي‌شود، خود را آماده كند و براي آنان زيبا سازد.
بر اساس سخن تاريخ‌نگاران، حضرت نه تنها مخالف زيبايي و آرايش نبود، بلكه بر آن تأكيد مي‌ورزيد و حتي رهنمودهايي نيز براي زيباسازي ارائه مي‌كرد. توجه به اين گزارش‌ها, به خوبي نمايانگر جايگاه آرايش و زيبايي از ديدگاه رسول خدا صلي الله عليه و آله است. در اين بخش, به بيان نمونه‌هايي از اين موارد مي‌پردازيم.
امام صادق(ع) فرمود:
پيامبر به زني به نام ام‌عطيه كه آرايشگر بود, گفت: اي ام عطيه, وقتي دختري را آرايش مي‌كني، صورتش را با پاره پارچه پاك مكن. بي‌شك, تكه پارچه, جلوه چهره را مي‌گيرد.11
اين جريان نشان دهنده توجه رسول خدا صلي الله عليه و آله نسبت به آرايش و زيبايي و بهداشت پوست براي حفظ زيبايي است. همچنين از امام صادق(ع) چنين نقل شده است:
زن آرايشگري محضر رسول گرامي اسلام وارد شد. حضرت از جمله سفارش هايي كه به وي كرد، اين بود كه براي زيباتر شدن زنان، گيسو را به گيسو گره مزن.12
رهنمودهاي حضرت محمد صلي الله عليه و آله درباره مظاهر زينت بسيار جالب است. امام صادق(ع) نقل مي‌كند:
پيامبر فرمود: "طعطر زنانه بايد خوش رنگ و داراي بوي ملايم باشد و عطر مردانه بايد كم رنگ و از بوي تندي برخوردار باشد ".13
پيامبراعظم صلي الله عليه و آله درباره زينت و آرايش، به تفاوت ميان زن و مرد توجه ويژه اي داشت. همچنين به مردان دستور مي‌داد ناخن خود را كوتاه كنيد و به زنان مي‌گفت ناخن خود را كوتاه نكنيد و براي زينت, كمي ناخن خود را بلند نگه داريد.14
پيامبر درباره موي سر زنان كه يكي از جلوه هاي زيبايي است، چنين فرمود:
اذَا اَحَبَّ اَحدًكم اَن يَتَزَوَّجَ اِمرَأَةَ فَليَنظر اِلي شِعرِها كَمَا يَنظر اِلي وَجهِها فَاِنَّ الشِّعرَ اَحَدا الجَمالَين. 15
هنگامي كه يكي از شما دوست داشت با زني ازدواج كند، پس به موي سرش نگاه كند، همان‌گونه كه به صورتش نگاه مي‌كند؛ زيرا موي زن يكي از زيبايي‌هاست.
رسول خدا صلي الله عليه و آله به زنان اجازه مي‌داد تا موهاي خود را با رنگ بيارايند. ايشان به زنان همسردار فرمود خود را با رنگ براي شوهرانشان آرايش دهند و زنان بي‌همسر را دستور داد تا دست‌هاي خود را حنا ببندند تا به دست‌هاي مردان شباهت نداشته باشند.16
بر اساس سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله ، زينت و تجمل در نظر شارع مقدس, محبوب است و از جمله مستحبات، زينت به قصد اظهار نعمت‌هاي الهي است. توجه به زينت، تخلق به اخلاق الهي است. ازاين‌رو, پيامبر مي‌فرمود: "ان الله جميل و يحب الجمال ".17
در سيره نبوي، مسئله زينت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است كه حضرت به كساني كه به اين امر بي توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد مي‌كرد. ابن عباس نقل مي‌كند:
زني نزد پيامبر آمد تا با آن حضرت بيعت كند، ولي چون خضاب نكرده بود، پيامبر با او بيعت نكرد تا آنكه خضاب كرد.18
در جايي ديگر از وي نقل شده است:
پيامبر به يكي از همسران خود كه مويي ژوليده و ظاهري ناآراسته داشت، تذكر داد و به وضع ظاهري او اعتراض كرد.19
در روايتي آمده است:
شخصي به نام ابوريحانه به حضور رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيد و عرض كرد: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله , من زيبايي را دوست دارم، حتي زيبايي كفش را. آيا اين از تكبر است؟ حضرت فرمود: "خداوند زيباست و زيبايي را مي‌پسندد و دوست دارد كه اثر نعمت خود را در بنده‌اش ببيند ".20
از منظر دين، هزينه كردن براي زينت و آرايش جزو امور ضروري و لازم است و حتي اين امر از انفاق در راه خدا پسنديده‌تر است. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در وصاياي خود به امير مؤمنان (ع) فرمود:
دِرهَمٌ فِي الخِضابِ اَفضَلُ مِن اَلفِ دِرهَمِ في سَبيلِ اللهِ و فيه اَربَعَ عَشَرَةً خَصلَةً.21
هزينه يك درهم براي خضاب ارزش‌مندتر از هزينه هزار درهم در راه خداست و در خضاب كردن چهارده ويژگي است.
دليل اين سخن پيامبر، وجود آثار مثبت خضاب است. آن زمان كه پيامبر فهرست جهيزيه دخترش را تهيه كرد، عطر جزء يكي از كالاها بود. اين موضوع نشان دهنده اهميت مسئله زينت است. همچنين از حضرت رسول صلي الله عليه و آله نقل شده است:
احسنوا لباسكم و اصلحوا رحالكم حتي تكونوا كانكم شاته في الناس.22
زيبا لباس بپوشيد و مركب خوب سوار شويد تا در نگاه مردم خوب جلوه كنيد.
سفارش براي بهره مندي از عطر، خضاب، مسواك و داشتن لباس پاكيزه، همه بر استحباب مسئله زينت دلالت دارد.
دستورهاي سلبي پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله درباره زينت
====================================
شارع مقدس، زينت و آرايش را به عنوان امري محبوب, براي زنان مطرح و در اين راستا رهنمودهاي لازم را ارائه كرد به موازات تأكيد بر زينت و زيبايي، توجه دين‌داران زنان را همچنين به بخش آسيب زاي زينت هم جلب كرده‌اند و دستورهاي سلبي هم در اين راستا بيان داشته است كه به بخشي از آنها اشاره مي‌كنيم:
1. آشكار نكردن زينت
از عنوان‌هاي مهمي كه حكم استحباب زينت را به حرمت تغيير مي‌دهد، آشكار كردن زينت است كه قرآن كريم از اين عمل نهي فرموده است: "لا يُبدِينَ زِينتَهُن إِلا ما ظَهَرَ مِنْها " (نور: 31).
امام صادق(ع) از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت مي‌كند:
اَيُّ اِمرَأَةً تَطَيَّبَت وَ خَرَجَت مِن بَيتِها فَهِي تُلعَنُ حَتي تَرجِعُ اِلي بَيتِها مَتي مَا رَجَعَت.23
هر زني كه عطر بزند و از خانه خارج شود، لعنت بر او فرستاده مي‌شود تا زماني كه به خانه بازگردد.
2. تبرج بيمارگونه
يكي از ويژگي‌هاي مهم زنان، خودآرايي و خودنمايي است. در دين مبين اسلام، از اين ويژگي با واژه "تبرج " ياد مي‌شود كه با توجه به معناي لغوي اين واژه، بهتر مي‌توان به تعريف خودآرايي پرداخت. در فرهنگ‌نامه‌ها, معاني زير براي تبرج آورده شده است:
الف) جلوه‌گري و عرضه زيبايي‌ها؛24
ب) خودنمايي در برابر مردان؛ 25
ج) تبرج از ماده برج، به معناي ظهور و آشكار ساختن است و به زني كه زيبايي‌هايش را در برابر نامحرم ظاهر مي‌سازد، گفته مي‌شود. 26
بنابراين, خودآرايي و خودنمايي مترادف بوده و به معناي تبرج است. از نظر روان شناختي، خودآرايي يكي از نيازهاي اصيل و فطري زن به شمار مي آيد و بايد مورد احترام و توجه مرد قرار گيرد تا به علت پاسخ نگفتن به اين نياز فطري، آسيب‌هاي روحي ـ رواني بر زن وارد نشود. 27
زنان از نظر رواني، داراي ويژگي ديگرخواهي هستند و همين موجب خودآرايي در آنان مي‌شود. در واقع, زنان به عرضه زيبايي خود نزد ديگران بيش از خود زيبايي علاقه نشان مي‌دهند. ازاين‌رو، در محيط خانه كمتر به زيبايي‌هاي خود توجه دارند، ولي هنگامي‌كه در مجالس و محافل عمومي شركت مي‌كنند, نسبت به زيبايي و آراستگي اهتمام بيشتري مي‌ورزند. 28
"تجربه نشان داده كه اگر اين حس تبرج و خودآرايي زنان در ]داخل محيط خانواده[ خود و هم‌جنس‌هاي آنها با آزادي كافي همراه باشد، آنها خود را از خودآرايي در مناظر عمومي و محضر بيگانگان بي‌نياز مي‌يابند. "29 مردان بايد به نياز زيباپسندانه زنان اهميت بدهند و آن را سركوب نكنند تا به صورت ناهنجاري رواني ظاهر نشود. اگر زنان براي برآوردن اين نياز فطري در محدوده خانواده آزاد باشند، خودآرايي به صورت منفي در جامعه گسترش نخواهد يافت.
"از نظر روان شناسي جنسي ثابت شده است كه تحريك پذيري مرد در برابر محرك‌هاي بصري بسيار بيشتر از ]ديگر[ محركات است. در صورتي كه زن در برابر محركات لمسي حساسيت بيشتري دارد. خصلت مرد, چشم چراني و خصلت زن, خودآرايي است. تبرج از ويژگي‌هاي عاطفي هر زن است و كمتر اتفاق افتاده كه مردان با لباس‌هاي بدن‌نما خارج شوند ".30
اكنون كه به فطري بودن اين ويژگي در زنان پي برديم، لازم است كه به تحديد و تعديل آن بپردازيم. خودآرايي به شكل افراطي, نوعي بيماري است كه با عشوه گري و طنازي و دل‌ربايي از آن ياد مي‌شود و ناشي از فشارهاي رواني فرد است.
لمبروز، روان‌شناس معروف در كتاب روح زن چنين نوشته است:
وقتي كه زن، مرد را نسبت به خود علاقه مند ديد و به‌سوي او متمايل شد، منظور اصليِ او در عشوه گري و خودنمايي از بين مي‌رود, چنان كه مشاهده مي‌شود زناني كه به شوهر و كودكان خود علاقه دارند, به كلي از اين عالم (عشوه گري و دلبري افراطي و مذموم) بركنار مي‌باشند و اگر زني ديده شود كه شيوه خودنمايي را پيشه كرده، فقط به اين دليل است كه پاسخ عواطف دروني خويش را نزد شوهرش نيافته است.31
بارها در مجامع زنانه ديده شده كه سرخوردگي‌هاي عاطفي و بي‌توجهي مردان به هنر، زيبايي و استعداد و سليقه زنان, سبب خودنمايي بيمارگونه زنان شده است، ولي خودآرايي متعادل و منطقي كه لازمه زندگي سعادت مندانه است، محصول فطرت و نهاد و سرشت زنان بوده و قابل احترام و تحديد و برنامه ريزي است. در دين اسلام، تأكيد فراواني بر آرايش زن براي مرد شده و اين كار, وسيله‌اي براي برآوردن نياز زن به خودآرايي است.
يكي از راه‌هاي تعديل و تحديد خودآرايي، گزينش پوشش مناسب است. تأكيد فراوان اديان الهي بر حجاب براي زنان، به علت وجود غريزه ها و نيازهاي ويژه زنان است. اگر براي خصلت خودآرايي زنان كه سبب عشوه گري مي‌شود، حكم حجاب ارائه نشود، زنان با غريزه‌هاي كنترل نشده و نامتعادل و تحت تأثير شرايط ويژه اجتماعي، بهداشت رواني را ويران مي كنند، ولي با حجاب و پوشش مناسب, چارچوب مشخصي براي بهره‌مندي از اين ويژگي ذاتي, تعيين مي‌شود كه از پيدايش فساد اجتماعي و رواني جلوگيري مي‌كند. از نظر روان‌شناختي، نداشتن پوشش مناسب، جوانان را نسبت به زنان بي‌اعتماد مي‌كند و رغبت و گرايش به ازدواج و تشكيل خانواده در آنها ايجاد نمي‌شود. از طرفي, حس انتقام-جويي و كينه توزي مرد نسبت به مردان ديگري كه بي‌شرمانه همسر يا خواهر او را نظاره مي‌كنند، برانگيخته مي‌شود و آسيب‌هاي رواني را به‌وجود مي آورد.32
آسيب‌هاي رواني، اجتماعي و اقتصادي تبرج سبب نزول آيه "لاتبرُّجنَ تَبرُّج الجاهليةِ الاولي ... " (احزاب:33) شد. رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره كساني كه پوشيدن لباس زيبا را نشانه شخصيت مي‌دانند و با پوشيدن آن، خود را از ديگران برتر احساس مي‌كنند و انتظار دارند همه چشم‌ها دنبال آنها باشد و همه حسرت لباس آنان را بخورند و آنها را خوش بخت به‌شمار آورند، مي‌فرمايد:
مَن لَبِسَ ثَوباً يباهيَ بِهِ لِيَراهُ النَّاسُ لَم‌يَنظُرِ الله اَِلَيهِ حَتي يَنزَعه.33
هر كس لباسي بپوشد كه به وسيله آن بر مردم مباهات و تفاخر كند، خداوند به او (به نظر رحمت) نمي‌نگرد تا اينكه لباس را از تن در بياورد.
مَن لَيسَ ثِيَابَ شُهرَةٍ فِي‌الدُّنيا اَلبَسَهُ الله لِباسَ الذّل يََومَ القِيامة. 34
هركس در دنيا لباس شهرت بپوشد(لباسي كه با آن مشهور شود), خداوند در روز قيامت, لباس خواري بر او مي پوشاند.
همچنين پيامبرخدا صلي الله عليه و آله نهي كرده است كه لباس براي مباهات بر مردم پوشيده شود. ايشان در اين باره مي‌فرمايد:
3. آرايش براي غيرشوهر
همان گونه كه گفته شد، در آموزه‌هاي ديني بر آرايش و زينت بسيار تأكيد و به ميل طبيعي زنان به خودآرايي و خودنمايي توجه شده است, ولي آنها را از اينكه براي غيرهمسر خود زينت كنند، منع كرده‌اند. رسول خدا صلي الله عليه و آله در فرازي از روايتي مي‌فرمايد:
اِنَّ مِن خَيرِ نِسَائَكُم... اَلمُتَبَرَّجَةَ مِن زَوجِها الحصَانَ عَن غَيرِه.35
بهترين زنان شما، زني است كه... براي شوهرش آرايش و خودنمايي كند، ولي خود را از نامحرمان بپوشاند.
آن حضرت, آرايش و زينت زن، براي شوهر را از حقوق شوهر بر همسر مي‌شمرد و مي‌فرمايد:
عليها اَن تَطَيَّبَ بِاَطيَبِ طيبِهَا وَ تَلبَسَ اَحسَنَ ثيابِها وَ تَزَيَّنَ بِاَحسَنِ زيِنَتِها.36
از جمله حقوق شوهر بر همسر اين است كه خود را به بهترين عطرها خوش بو كند و بهترين لباس‌هايش را بپوشد و خود را به بهترين صورت تزيين كند.
در حديث معروف مناهي نيز آمده است:
وَ نَهَي اِن تَتَزَيَّنَ لِغَيرِ زَوجِها، فَاِن فَعَلَت كانَ حَقّاً عَلَي اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَن يُحرِقَها بِالنَّارِ.37
پيامبر از اينكه زن براي غيرشوهرش آرايش كند، نهي كرد. اگر زن چنين كند، بر خداوند حق است كه او را با آتش بسوزاند. _______________________________________________________________________________
پي‌نوشت‌ها:
1. علي‌اكبر دهخدا, لغت‌نامه دهخدا, ج2, انتشارات دانشگاه تهران، 1377، چ 2.
2. همان, ج25, ص651
3. اصول كافي، باب الزي و التجمل، ج 5، ص 119.
4. ميزان الحكمه، ج 1، ص 414.
5. اعراف:31 و 32.
6. بحارالانوار، ج70، ص 122.
7. وسائل الشيعه، ج 3، ص 355.
8. پرتوي از پيام پيامبر, ص86.
9. شرح اللمعة الدمشفيه، ج2، كتاب الطلاق، التراث العربي، ص 424.
10. ميزان الحكمة، ج 1، ص 414.
11. كافي، ج 5، ص 118؛ ج 6، ص 38؛ تهذيب، عبدالقادر بدران، ج 6، بيروت، دارالميسره، 1398 هـ.ق، چ2، ص 361، ح 156؛ ج 7، ص 446، ح 49.
12. كافي، ج 5، ص 119.
13. وسائل الشيعه، ج 1، ص 444، باب 13، ابواب آداب الحمام.
14. وسائل الشيعه، ج 1، باب 81، ح 1.
15. الخطيب العدناني، الملابس و الزينه في الاسلام، مؤسسه الانتشار الاسلامي، 1999 م، چ 1.
16. وسائل الشيعه، ج 1، ص 444، باب 13، ابواب آداب الحمام.
17. تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 673.
18. حدود پوشش و نگاه در اسلام، ص 122.
19. اصول كافي، باب الزي و التجمل، ج 5، ص 118.
20. صادق احسان بخش، آثار الصادقين، ج 2، قم، دارالعلم، 1366، ص 312.
21. وسائل‌الشيعه, ج2, ص85.
22. ميزان الحكمة، ج 1، ص 414.
23. وسائل الشيعه، ج 14، باب 80، ح 4، ص 114.
24. احمد المقري القيومي، مصباح المنير، ج 1، ص 420.
25. طاهر احمدزادي، ترتيب القاموس المحيط، ج1، ص 240.
26. حسن مصطفوي، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج 1، ص 227.
27.مريم معين الاسلام و ناهيد طيبي، روان شناسي زن در نهج البلاغه، قم، عطر سعادت، چ 2، 1380، ص 217.
28. همان.
29. مقدمه‌اي بر روان شناسي زن، ص 113.
30. مجتبي ركاوندي، روان‌شناسي زن، ص 222.
31. جينا لمبروز، روح زن، ج 1، ترجمه: پري حسام شهرئيس، تهران، انتشارات دانش، 1362، ص 48.
32. ر.ك روان شناسي زن در نهج البلاغه، صص 217 و 221.
33. ميزان الحكمة، ج 8، ص 481.
34. بحارالانوار, ج79, ص314.
35. بحارالانوار، ج 103، ص 235.
36. وسائل الشيعه، ج 14، ص 112، ح 2.
37. همان، ج 14، ص 117، ح 4.
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
/ج
