ابعاد قانوني صدور گواهي پزشکي

نويسنده: دکتر حميدرضا دانش پرور متخصص پزشکي قانوني عضو هيئت علمي سازمان پزشکي قانوني
حرفه پزشکي از گذشته هاي بسيار دور حرفه اي مقدس و قابل احترام بوده و بزرگان اين حرفه از بقراط و جالينوس گرفته تا ابن سينا، سعي فراوان در حفظ قداست آن داشته اند که اين مهم تا زمان ما نيز ادامه يافته است. با توجه به اينکه تخطي از استاندارد حرفه اي در رشته پزشکي موجب خدشه دار شدن اين حرفه مقدس خواهد شد، لذا آگاهي پزشکان از قوانين حاکم بر امور پزشکي از اهميت بسزايي برخوردار است. رعايت تکاليف حرفه اي و اخلاقي ياد شده موجب اعتماد و اطمينان بيشتر بيماران به پزشک و نيز حفظ شأن و جايگاه معنوي جامعه پزشکي خواهد شد و با توجه به اين انتظارها است که قانون گذار براي حفظ سلامت اين حرفه مجازات نسبتاً شديدي را براي متخلف هاي ملبس به کسوت پزشکي در نظر گرفته است. گواهي نويسي و رعايت استانداردهاي آن از سرفصل هاي مهم اخلاق پزشکي است. بيمار حق دارد از پزشک خود طلب صدور گواهي کند و وظيفه پزشک هم اين است که به درخواست بيمار پاسخ مناسب دهد. گواهي نامه هاي پزشکي اسناد معتبري هستند که پزشکان به دنبال ارائه خدمات پزشکي، تشخيصي، آزمايشگاهي و درماني خود درباره سلامت يا بيماري يا يکي از امور مربوط به پزشکي تنظيم مي کنند. اين گواهي به منزله سندي معتبر مورد پذيرش و استفاده است و لذا ضمن اينکه پزشک وظيفه دارد با توجه به سوگندنامه هاي پزشکي بهترين خدمات را به مراجعان ارايه کند، بايد بداند که شرافت و شأن حرفه مقدس طبابت نيز به نوعي با گواهي نامه هاي گوناگوني که وي تنظيم و ارايه مي کند، مرتبط است.
گواهي نامه هاي پزشکي به دو گروه عمده تقسيم مي شوند:
الف) گواهي نامه هاي پزشکي معمولي.
ب) گواهي نامه هاي پزشکي رسمي.

گواهي نامه هاي پزشکي معمولي
 

اين گواهي نامه به تقاضاي شخص بيمار صادر و تحويل وي داده مي شود. هنگام تنظيم اين گواهي نامه ها احراز هويت و درج مشخصات کامل بيمار، سير بيماري، مدت استراحت پزشکي و در صورت رضايت بيمار، نوع بيماري وي بايست اعلام شود. معمول است گواهي نامه هاي پزشکي که به درخواست اشخاص تنظيم و صادر مي شود بايد به خود آنان تحويل داده شود. بديهي است که پزشکان بايد از صدور گواهي بيماري که شخصاً او را ويزيت نکرده اند و نيز از تحويل گواهي به افراد ديگري که فاقد هويت يا صلاحيت لازم هستند، خودداري کنند.

قاتل فراري و پزشک بي تجربه
 

مردي که داراي فتق مغبني بود به يک جراح مراجعه و تقاضاي عمل جراحي مي کند و پزشک نيز مي پذيرد وحق عمل نيز تعيين مي شود. عمل جراحي در تاريخ مقرر صورت مي گيرد. بيمار موقع ترخيص از بيمارستان با قيافه حق به جانب از پزشک مي خواهد که تاريخ بستري شدن را يک روز جلوتر از عمل در گواهي پزشکي اعلام کند. پزشک چون مطلب را مهم تلقي نمي کند، خواهش بيمار را مي پذيرد. دو سه هفته بعد از مرخصي بيمار از بيمارستان، پزشک به عنوان همکاري با قاتل يک نفر به دادگستري احضار مي شود. مطلب از اين قرار بوده که بيمار روز قبل از عمل جراحي با نقشه قبلي در يکي از شهرها، شخصي را به قتل مي رساند و بي آنکه کسي از موضوع باخبر شود فرار مي کند. پليس با تحقيقات به عمل آمده قاتل را پيدا و دستگير مي کند. شخص مظنون، براي بي گناهي خود گواهي پزشک جراح را ارائه مي دهد اما با توجه به دلايل متقن به دست آمده، اتهام شخص مظنون قطعي و پزشک نيز گرفتار مي شود.

گواهي نامه هاي پزشکي رسمي
 

اين گواهي نامه ها در پاسخ به پرسش هاي سازمانهاي قضايي، دولتي و مراجع قانوني از جمله موارد زير صادر مي شوند.
1- گواهي نامه براي استخدام (گواهي سلامت) يا خارج شدن از استخدام (از کار افتادگي) در دواير دولتي.
2- گواهي نامه براي معافيت از خدمت نظام وظيفه.
3- گواهي نامه براي شرکت در مجامع گوناگون نظير مسابقات ورزشي، سفر حج و ... .
4- گواهي نامه تندرستي براي رانندگي.
5- گواهي نامه براي سازمانهايي که خسارت جاني بيماران را جبران مي کنند نظير شرکت هاي بيمه.
6- گواهي هاي صادره بنا به درخواست مراجع قضايي.

چگونگي تنظيم گواهي نامه ها
 

توجه به موارد ذيل در تنظيم گواهي نامه هاي پزشکي امري اساسي و مهم است:
1- در گواهي نامه هاي پزشکي بايد نام و نام خانوادگي پزشک، شماره نظام پزشکي، نوع تخصص و گروه کاري پزشک، نشاني دقيق محل کار و تاريخ و ترجيحاً ساعت معاينه ذکر شود.
2- مطالب درج شده در گواهي بايد صريح، خوانا و دور از هر گونه ابهام و بر اساس موازين علمي روز دانش پزشکي باشد.
3- احراز هويت اهميت تعيين کننده دارد و بر اساس شناخت قبلي، کارت شناسايي معتبر، معرفي مأمور انتظامي يا با الصاق عکس از چهره فرد به گواهي، صورت مي گيرد.
4- محتواي گواهي بايد بر اساس يافته هاي باليني پزشکي و منطبق بر واقعيت باشد.
5- علايم سوبژکتيو را که از طرف بيمار بيان مي شود (مثلاً بيمار اظهار تألم از کمردرد دارد) را مي توان در گواهي قيد کرد.
6- با توجه به اينکه مراجع قضايي، انتظامي و ساير کساني که گواهي براي ملاحظه آنان صادر مي شود معمولاً از افرادي هستند که حرفه اصلي و تخصصي پزشکي ندارند، بهتر است در تنظيم گواهي، از واژه ها و اصطلاحات پزشکي و پيچيده استفاده نشده و اگر استفاده از آنها گريزناپذير است بايد در خصوص آن توضيح لازم داده شود.
7- نوع بيماري در صورت رضايت يا درخواست بيمار در گواهي درج شود.
8- تاريخ شروع و خاتمه استراحت به حروف و اعداد درج و مدت استراحت در نظر گرفته شده براي بيمار منطبق بر اصول علمي باشد.
9- مهر و امضاي پزشک در ذيل گواهي آورده شود.
10- بهتر آن است که پزشکان تصوير يا رونوشتي از تمامي گواهي هاي پزشکي صادر شده را از طرف خود براي بايگاني شخصي نگه داري کنند.
11- گواهي نامه ها بايد به صاحب آنها تحويل داده شود مگر در مواردي که از بيمار کسب اجازه شده باشد يا درخواست کننده، مراجع قضايي يا دولتي رسمي معتبر باشند که در اين صورت گواهي بايد به مراجع مربوط تحويل شود.

صدور گواهي خلاف واقع
 

يکي از روشهاي غيراخلاقي براي فرار از انجام تکاليف قانوني، تمسک به عذر بيماري است. فرد متخلف براي رسيدن به مقصود سوء خود شخصاً اقدام به جعل گواهي نامه به نام پزشک براي خود مي کند يا اينکه با مراجعه به پزشک او را راضي به صدور چنين گواهي نامه اي مي کند. اين نوع گواهي نامه هاي خلاف به جهت آثار سويي که دارند، ممکن است موجب ضرر و زيان دولت يا اشخاص حقيقي يا حقوقي ديگر شوند. بنابراين جرم شناخته مي شوند.

ماده 538 قانون مجازات اسلامي:
 

هرکس شخصاً يا توسط ديگري از خدمت دولت يا نظام وظيفه يا براي تقديم به دادگاه گواهي به اسم طبيب جعل کند به حبس از شش ماه تا يکسال يا سه تا شش ميليون ريال جزاي نقدي محکوم خواهد شد. موارد مذکور در ماده فوق، از مهمترين و شايعترين دلايلي است که فردي براي اخذ گواهي خلاف واقع به پزشک مراجعه مي کند. قانون گذار نيز براي جلوگيري از صدور چنين گواهي هايي که نتيجه آنها ممکن است ايراد خسارت به دولت يا اخلال در امور باشد، علاوه بر ماده 538، ارتکاب آن را توسط پزشکان به طور مستقل پيش بيني و مجازات شديدتري را براي آنان در نظر گرفته است.

ماده 539 قانون مجازات اسلامي:
 

هرگاه طبيب تصديق نامه برخلاف واقع درباره شخصي براي معافيت از خدمت در ادارات رسمي يا نظام وظيفه يا براي تقديم به مراجع قضايي بدهد به حبس از شش ماه تا دوسال يا به سه تا دوازده ميليون ريال جزاي نقدي محکوم خواهد شد. جرم صدور گواهي خلاف واقع توسط پزشک، به جرم شهادت کذب شباهت دارد. اما اين جرم در فصل پنجم کتاب پنجم قانون مجازات اسلامي تحت عنوان جعل و تزوير، آورده شده است. جرم صدور گواهي خلاف واقع توسط پزشک در واقع از انواع جعل معنوي است زيرا مرتکب ابتدا با قلب حقيقت در ذهن خود، امري خلاف حقيقت را در ذهن مي سازد و سپس آن را به صورت نوشته در آورده و تأييد مي کند. احراز ارتکاب اين جرم تنها از طريق گواهي خلاف ممکن نيست بلکه از طريق ديگر از قبيل انجام معاينه مجدد عملي خواهد بود. درحالتي که شخصي براي معافيت خود به اسم طبيب مرتکب جعل مي شود، اين نوع جعل از انواع جعل مادي محسوب مي شود که احراز آن نيز با کارشناسي از خود نوشته و گواهي امکان پذير است.

ماده 540 قانون مجازات اسلامي
 

براي ساير تصديق نامه هاي خلاف واقع که موجب ضرر شخص ثالثي باشد يا آنکه خسارتي بر خزانه دولت وارد آورد، مرتکب علاوه بر جبران خسارت وارده، به شلاق تا 74 ضربه يا به دويست هزار تا دوميليون ريال جزاي نقدي محکوم خواهد شد. با مقايسه متن اين ماده با ماده 539 ملاحظه مي شود که ماده 540 قلمروي وسيع تري دارد و شامل هر گونه گواهي نامه خلاف واقع مي گردد اما تأکيدي که در ماده 540 مبني بر ضرر شخص ثالث يا وقوع خسارت به خزانه دولت آورده شده قابل بررسي مي باشد زيرا ممکن است براي تحقق اين جرم صرف صدور گواهي نامه خلاف واقع کفايت نکند و ضروري باشد تا ضرري
به شخص ثالث يا خزانه دولت وارد شده باشد. بنابراين براي ايجاد مسؤوليت کيفري علاوه بر احراز ارتکاب عمل، لازم است ضرر هم واقع شده باشد و اين ضرر با گواهي نامه خلاف رابطه سببيت داشته باشد.
منبع: ماهنامه پزشک امروز، شماره 129.. .