اندیشمند مجاهد
گفتگو با محمد علي سبحاني، کارشناس امور خاورميانه و سفير سابق ايران دراردن و لبنان
هيچ شکي نيست که دکتر فتحي شقاقي از چهره هاي برجسته و ارزش گذار مبارزات فلسطين عليه رژيم اشغالگر به حساب مي آيد. اگر بخواهيم نام ده نفر از مهم ترين شخصيت هايي که در بين فلسطيني ها از ابتداي مبارزه مطرح بوده اند را ذکر کنيم، حتما نام يکي از آن ها شهيد فتحي شقاقي خواهد بود. لطفاً از اين باب صحبت را شروع کنيد.
او در همان سنين کودکي و نوجواني درغزه، زادگاه خود، مبارزه را شروع کرد. دهه شصت، دوران نوجواني و جواني او، زماني که جمال عبدالناصر در مصر به عنوان يک رهبر عربي مبارزه وظيفه خود را مقابله با رژيم صهيونيستي و حمايت از حقوق مردم فلسطين قرار داد و موج مردم و جوانان عرب را در حمايت از آنان بسيج کرد. طبيعتاً آن زمان جنبش ناسيوناليستي ودر کنار آن جنبش قوم گراي عرب حرف اول و آخر را مي زد و دراين ايام هم تمام مبارزان فلسطين در چارچوب حرکت مي کردند. آن طور که مي توان از زندگي دکتر شقاقي فهميد؛ ايشان از طرفي گرايش زيادي به مبارزات ضد فلسطيني و رهبران قومي و ناسيوناليستي آن و از سوي ديگر هم يک جوان متدين و مسلمان است که گرايش به مسجد و گروه هاي اسلامي که در آن زمان شاخص ترين آنها اخوان المسلمين بود، دارد. در واقع اين قضيه، او را با يک شرايط متضاد مواجه مي کند. او شخصيت پيچيده اي داشت که به نظر مي رسد از اين تضاد دهه شصت شکل مي گيرد. وقتي او وارد دانشگاهي در مصر براي تحصيل در رشته پزشکي مي شود، در آن جا شرايط مناسب تري را ملاحظه مي کند و از همان زمان است که به عنوان رهبر يک جنبش دانشجويي کار خود را آغاز مي کند. از ويژگي هاي او اين است که مسلماني کاملاً معتقد، در عين حال فردي است که مسأله فلسطين را به عنوان يک مسأله مرکزي و اساسي براي امت اسلامي ارزيابي مي کند و براي مبارزه با آن به سازماندهي جوانان در فلسطين مي پردازد.
از ويژگي هاي ديگري که جنبش جهاد اسلامي و شخص دکتر فتحي شقاقي و شايد از تفاوت هاي او با ساير حرکت هاي اسلامي که احياناً گرايش هاي سنتي هم داشت، آن بود که از پرداختن به مسائل حاشيه اي دست برداريم و مرکزيت مبارزه را صرفاً فلسطين قرار دهيم، حتي معتقد بود که اگر چندان با دولت هاي مسلمان هم موافق نيستيم. مبارزه اي با آن ها صورت ندهيم، اشتباهي که گروه هايي مانند القاعده، تکفير و الهجره و جنبش هاي مختلف که در دنياي اسلام هست که نمي خواهم خيلي جزيي شوم، کردند و مسأله مرکزي دنياي اسلام که بحث وجود اين غده سرطاني در منطقه بوده و هست که تا اين اشغال وجود دارد. شخصيت و هويت مسلمانان به چالش کشيده مي شود و بايد همه روي نتيجه بخشي مبارزات ضد صهيونيستي متمرکز شوند. اين اشتباه را بسياري مرتکب شدند اما جنبش جهاد اسلامي و تفکر دکتر فتحي شقاقي به شدت دنبال اين بود که اين انحراف در جنبش هاي مبارزه به وجود نيايد. از ديگر ويژگي هاي دکتر شقاقي رابطه عميق و عاطفي بود که با حضرت امام برقرار کرده بود. او مي گفت که تنها در سايه تفکر و انديشه امام است که مبارزات ضد صهيونيستي مي تواند به نتيجه برسد و دائماً در مقالات، توصيه ها و سازمان هاي فکري و تشکيلاتي که به وجود آورده بود، در اين جهت حرکت مي کرد که يک رابطه معنوي و محکمي را بين امام و انقلاب اسلامي با نهضت اسلامي فلسطين به وجود بياورد و آن را محکم حفظ کند.
وقتي او روز قدس را مطرح کرد، گفت که راه آزادي قدس اين است که همه مردم، مسلمانان و آزادي خواهان دنيا از فلسطيني ها حمايت کنند، در واقع در آن زمان پايه گذار يک جنبش مردمي جهاني بود و معنايش اين است که مردم فلسطين به تنهايي نمي توانند فلسطين را آزاد کنند. چون صهيونيسم جهاني يک جنبش جهاني است، که بسيار خطرناک است و از طرف بسياري از قدرت هاي بزرگ هم حمايت مي شود. خودش هم يک جنبش انترناسيوناليستي و جهاني است که ريشه دوانده و جايگاه خودش را در اشغال سرزمين فلسطين تثبيت کرده است و امکان ندارد مردم فلسطين بدون حمايت جهاني و بين المللي پيروز شوند. اين نگاه فتحي شقاقي و حزب الله لبنان بود که بايد همه مسلمانان از مردم فلسطين حمايت کنند و گرنه امکان پيروزي براي مردم مسلمان فلسطيني ها وجود ندارد. درحزب الله لبنان همين نگاه که بايد از فلسطين دفاع شود و به صهيونيسم هم به عنوان يک صهيونيسم جهاني نگاه شود هم وجود دارد. هر دو توانستند يک موجي از بيداري را در جوامع لبناني، فلسطيني و اسلامي به وجود آورند که اولاً هدف هاي صهيونست ها چيست؟ دوماً راه مبارزه چيست؟ که در واقع هر دوي اين ها مي تواند به عنوان دو فرزند انقلاب اسلامي و انديشه امام ارزيابي شود و بالاخره اين تفکر را ايجاد کردند که مبارزه با صهيونيست ها راهي جز اين ندارد که مردم خاورميانه بيدار شوند و براي تحقق هدف هاي خودشان به يک سازمان دهي جدي در حوزه هاي مختلف دست بزنند. کاري که آقاي فتحي شقاقي و همه رهبران حزب الله لبنان کردند. امروزه هم خوشبختانه، ثمرات بي نظيري را بر جاي گذاشته که توانسته مانع پيشرفت صهيونيست ها شود، صهيونيست ها در دهه 70 به نيل و فرات مي انديشندند، به هيچ وجه به دنبال ماندن در مرزهاي فلسطين نبودند. اما همين روزها مي بينيم که آن ها به دنبال اين هستند که چگونه مرزهايي که در سال 1948
اشغال کردند را حفظ کنند و آمادگي مذاکره با فلسطيني ها را پيدا کردند. همه اين مسايل تحت تأثير جنبش اسلامي و ملي فلسطيني در کنار هم و حاصل وحدت فلسطيني هاست که بنده همه اين ها را فرزند معنوي امام خميني مي دانم.
نهضت هاي ملي، قومي و نهضت هاي اسلامي بايد بدانند که اولويت اول امروز وحدت و مبارزه با دشمن است. جالب است که يادآوري کنم که امروز جوانان فلسطيني نياز به بهره گيري از تفکر و نقطه نظرات شهيد شقاقي که به نوعي تساهل دربين فلسطيني ها را دائماً تکيه مي کرد. دارند. امروز نياز اول فلسطيني ها تساهل در بين خودشان و محکم ايستادن در مقابل دشمنانشان و دفاع از ارزش هاي فلسطيني است تا بتواند به نتيجه برسند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 26
درآمد
هيچ شکي نيست که دکتر فتحي شقاقي از چهره هاي برجسته و ارزش گذار مبارزات فلسطين عليه رژيم اشغالگر به حساب مي آيد. اگر بخواهيم نام ده نفر از مهم ترين شخصيت هايي که در بين فلسطيني ها از ابتداي مبارزه مطرح بوده اند را ذکر کنيم، حتما نام يکي از آن ها شهيد فتحي شقاقي خواهد بود. لطفاً از اين باب صحبت را شروع کنيد.
او در همان سنين کودکي و نوجواني درغزه، زادگاه خود، مبارزه را شروع کرد. دهه شصت، دوران نوجواني و جواني او، زماني که جمال عبدالناصر در مصر به عنوان يک رهبر عربي مبارزه وظيفه خود را مقابله با رژيم صهيونيستي و حمايت از حقوق مردم فلسطين قرار داد و موج مردم و جوانان عرب را در حمايت از آنان بسيج کرد. طبيعتاً آن زمان جنبش ناسيوناليستي ودر کنار آن جنبش قوم گراي عرب حرف اول و آخر را مي زد و دراين ايام هم تمام مبارزان فلسطين در چارچوب حرکت مي کردند. آن طور که مي توان از زندگي دکتر شقاقي فهميد؛ ايشان از طرفي گرايش زيادي به مبارزات ضد فلسطيني و رهبران قومي و ناسيوناليستي آن و از سوي ديگر هم يک جوان متدين و مسلمان است که گرايش به مسجد و گروه هاي اسلامي که در آن زمان شاخص ترين آنها اخوان المسلمين بود، دارد. در واقع اين قضيه، او را با يک شرايط متضاد مواجه مي کند. او شخصيت پيچيده اي داشت که به نظر مي رسد از اين تضاد دهه شصت شکل مي گيرد. وقتي او وارد دانشگاهي در مصر براي تحصيل در رشته پزشکي مي شود، در آن جا شرايط مناسب تري را ملاحظه مي کند و از همان زمان است که به عنوان رهبر يک جنبش دانشجويي کار خود را آغاز مي کند. از ويژگي هاي او اين است که مسلماني کاملاً معتقد، در عين حال فردي است که مسأله فلسطين را به عنوان يک مسأله مرکزي و اساسي براي امت اسلامي ارزيابي مي کند و براي مبارزه با آن به سازماندهي جوانان در فلسطين مي پردازد.
با شناختي که شما از نهضت هاي آزادي بخش ملي و اسلامي داريد، بفرماييد تفاوت جنبش جهاد اسلامي با ساير جنبش هاي اسلامي سنتي يا ملي منطقه اي درچه بود؟
با توجه به شناختي که از اوضاع منطقه و جنبش هاي سياسي فلسطيني داريد، قبول مي کنيد جنبش جهاد اسلامي يک حرکت نوپا واکنشي به جنبش هاي اسلامي سنتي و لاييک است؟
ويژگي هاي جنبش جهاد اسلامي در مقايسه با ساير جنبش ها چه بود؟
از ويژگي هاي ديگري که جنبش جهاد اسلامي و شخص دکتر فتحي شقاقي و شايد از تفاوت هاي او با ساير حرکت هاي اسلامي که احياناً گرايش هاي سنتي هم داشت، آن بود که از پرداختن به مسائل حاشيه اي دست برداريم و مرکزيت مبارزه را صرفاً فلسطين قرار دهيم، حتي معتقد بود که اگر چندان با دولت هاي مسلمان هم موافق نيستيم. مبارزه اي با آن ها صورت ندهيم، اشتباهي که گروه هايي مانند القاعده، تکفير و الهجره و جنبش هاي مختلف که در دنياي اسلام هست که نمي خواهم خيلي جزيي شوم، کردند و مسأله مرکزي دنياي اسلام که بحث وجود اين غده سرطاني در منطقه بوده و هست که تا اين اشغال وجود دارد. شخصيت و هويت مسلمانان به چالش کشيده مي شود و بايد همه روي نتيجه بخشي مبارزات ضد صهيونيستي متمرکز شوند. اين اشتباه را بسياري مرتکب شدند اما جنبش جهاد اسلامي و تفکر دکتر فتحي شقاقي به شدت دنبال اين بود که اين انحراف در جنبش هاي مبارزه به وجود نيايد. از ديگر ويژگي هاي دکتر شقاقي رابطه عميق و عاطفي بود که با حضرت امام برقرار کرده بود. او مي گفت که تنها در سايه تفکر و انديشه امام است که مبارزات ضد صهيونيستي مي تواند به نتيجه برسد و دائماً در مقالات، توصيه ها و سازمان هاي فکري و تشکيلاتي که به وجود آورده بود، در اين جهت حرکت مي کرد که يک رابطه معنوي و محکمي را بين امام و انقلاب اسلامي با نهضت اسلامي فلسطين به وجود بياورد و آن را محکم حفظ کند.
شما در آغاز صحبتتان اشاره کرديد که شهيد شقاقي دريچه اي براي انتقال انديشه اي انقلاب اسلامي و ديدگاه هاي امام به کشورهاي انقلاب اسلامي بود. از نظر شما اين حرکت چه دستاوردهايي را درحال حاضر درصحنه فلسطين و خاورميانه به همراه داشته است؟
جهت گيري و روند مبارزه جنبش جهاد اسلامي را با حزب الله لبنان چه طور ارزيابي مي کنيد؟
وقتي او روز قدس را مطرح کرد، گفت که راه آزادي قدس اين است که همه مردم، مسلمانان و آزادي خواهان دنيا از فلسطيني ها حمايت کنند، در واقع در آن زمان پايه گذار يک جنبش مردمي جهاني بود و معنايش اين است که مردم فلسطين به تنهايي نمي توانند فلسطين را آزاد کنند. چون صهيونيسم جهاني يک جنبش جهاني است، که بسيار خطرناک است و از طرف بسياري از قدرت هاي بزرگ هم حمايت مي شود. خودش هم يک جنبش انترناسيوناليستي و جهاني است که ريشه دوانده و جايگاه خودش را در اشغال سرزمين فلسطين تثبيت کرده است و امکان ندارد مردم فلسطين بدون حمايت جهاني و بين المللي پيروز شوند. اين نگاه فتحي شقاقي و حزب الله لبنان بود که بايد همه مسلمانان از مردم فلسطين حمايت کنند و گرنه امکان پيروزي براي مردم مسلمان فلسطيني ها وجود ندارد. درحزب الله لبنان همين نگاه که بايد از فلسطين دفاع شود و به صهيونيسم هم به عنوان يک صهيونيسم جهاني نگاه شود هم وجود دارد. هر دو توانستند يک موجي از بيداري را در جوامع لبناني، فلسطيني و اسلامي به وجود آورند که اولاً هدف هاي صهيونست ها چيست؟ دوماً راه مبارزه چيست؟ که در واقع هر دوي اين ها مي تواند به عنوان دو فرزند انقلاب اسلامي و انديشه امام ارزيابي شود و بالاخره اين تفکر را ايجاد کردند که مبارزه با صهيونيست ها راهي جز اين ندارد که مردم خاورميانه بيدار شوند و براي تحقق هدف هاي خودشان به يک سازمان دهي جدي در حوزه هاي مختلف دست بزنند. کاري که آقاي فتحي شقاقي و همه رهبران حزب الله لبنان کردند. امروزه هم خوشبختانه، ثمرات بي نظيري را بر جاي گذاشته که توانسته مانع پيشرفت صهيونيست ها شود، صهيونيست ها در دهه 70 به نيل و فرات مي انديشندند، به هيچ وجه به دنبال ماندن در مرزهاي فلسطين نبودند. اما همين روزها مي بينيم که آن ها به دنبال اين هستند که چگونه مرزهايي که در سال 1948
اشغال کردند را حفظ کنند و آمادگي مذاکره با فلسطيني ها را پيدا کردند. همه اين مسايل تحت تأثير جنبش اسلامي و ملي فلسطيني در کنار هم و حاصل وحدت فلسطيني هاست که بنده همه اين ها را فرزند معنوي امام خميني مي دانم.
به عنوان آخرين سؤال بفرماييد که اقدام رژيم صهيونيستي به ترور اين شخصيت ها آيا مي تواند نطفه انقلاب و نهضت مبارزات ضد صهيونيستي را خاموش کند؟
نهضت هاي ملي، قومي و نهضت هاي اسلامي بايد بدانند که اولويت اول امروز وحدت و مبارزه با دشمن است. جالب است که يادآوري کنم که امروز جوانان فلسطيني نياز به بهره گيري از تفکر و نقطه نظرات شهيد شقاقي که به نوعي تساهل دربين فلسطيني ها را دائماً تکيه مي کرد. دارند. امروز نياز اول فلسطيني ها تساهل در بين خودشان و محکم ايستادن در مقابل دشمنانشان و دفاع از ارزش هاي فلسطيني است تا بتواند به نتيجه برسند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 26
/ج
