نویسنده:عبدالجبار زرگوش نسب*
چكیده
هرچند شورشیان سبز از جنبشی ها، مزدوران و گرایشهای متعدد تشكیل شده اند، ولی می توان آنان را از لحاظ احكام فقهی و نوع تخلفات و جرایمی كه مرتكب شده اند به سه گروه تقسیم كرد كه عبارتند از: 1) یاغیان یا مجرمان سیاسی؛ 2) محاربان یا اشرار و اخلالگران در نظم اجتماعی؛ 3) جاسوسان.هدف این تحقیق تبیین احكام شرعی این سه گروه است كه با عنوان جنبش سبز در حوادث اخیر در مقابله با نظام جمهوری اسلامی دست به اقداماتی زدند. به دست آوردن احكام هریك از سه گروه از متون اسلامی و براساس آرای فقهای عامه و خاصه، اهمیت بسزایی دارد؛ چرا كه جامعه كنونی بیش از پیش به آن مبتلاست.
مقدمه
این مقاله ضمن دسته بندی دقیق شورشیان سبز به سه گروه مخالفان و مجرمان سیاسی، محاربان یا اخلالگران در نظم اجتماعی و جاسوسان، در پی به دست آوردن احكام شرعی هریك از سه گروه مزبور از متون اسلامی است. سؤالهایی كه در این زمینه مطرح می شود عبارت است از: حكم فقهی هریك از سه گروه شورشیان سبز براساس تخلفات و جرایمی كه مرتكب شده اند چیست و با ویژگیهای كدام گروه از گروهای باغی(ناكثین، قاسطین ومارقین)انطباق دارند؟جرایم سیاسی در فقه اسلامی تحت عنوان بغی، یعنی خروج بر امام مسلمین و بیرون رفتن از طاعت او بحث شده است. در اصطلاح فقهی «بغات» برشورشیان و مخالفان سیاسی كه برامام عادل مسلمین خروج كرده اند و از فرمانش سرپیچی می كنند اطلاق می شود. مخالفان سیاسی گاهی در قالب تجمعات و تظاهرات علیه نظام اسلامی فعالیت می كنند، گاهی به منظور تخریب اذهان مردم و گمراه ساختن آنها به تأویل و تحریف واقعیات اقدام نموده و شایعه پردازی می كنند وگاهی مرتكب جنایاتی از قبیل جرح، شتم، فحاشی و هتك حرمت یا اتلاف اموال عمومی و تخریب اموال دولتی و مردم می شوند، چنانكه درشورش سبز بعد از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری رخ داد.
معنای بغی و بغات
باغیان(مجرمان سیاسی) كسانی هستند كه با نظام اسلامی مخالفت كرده و از اطاعت دستورات ولی امر، سرپیچی می كنند. در شرح لمعه آمده است:«بغی عبارت است از خروج از طاعت امام عادل»(1) و در النهایه آمده است«هركس برامام عادل خروج كند و بیعتش را بشكند و با دستورات و احكام او مخالفت كند باغی است»(2)شیخ طوسی در الخلاف فرموده است:«باغی كسی است كه برامام عادل خروج می كند و با او می جنگد و از تسلیم حق به او امتناع می ورزد»(3) محقق كتاب التشریع الجنائی نیز در این باره گفته است: «بغات چنانچه فقهای امامیه معنا می كنند، كسانی هستند كه برامام عادل خروج می كنند و با او می جنگند و از تسلیم حقش امتناع می ورزند»(4) از نظر نیشابوری نیز بغات «گروهی هستند كه با امام مسلمین مخالفت كنند و برای خود توجیه و تأویل باطلی داشته باشند، و این بطلان، ظنی باشد نه قطعی»(5) به اعتقاد سمرقندی بغات «گروهی هستند كه دارای قوت و قدرت هستند و در بعضی از احكام با تأویل و توجیه با مسلمانان مخالفت می نمایند، مانند خوارج و دیگران»(6) در كتاب التشریع الجنائی هم آمده است:«بغات گروهی هستند كه با تأویل و توجیه بر امام مورد قبول خود خروج می كنند و از قدرت و شوكت برخوردارند.»(7)
در متون اسلامی، اعم از منابع شیعه و اهل سنت، سه گروه در دوران حكومت امیرمؤمنان كه برحضرت خروج كردند. بغات و گروه بغی نامیده شده اند، آنان عبارتند از: ناكثین جمل، قاسطین صفین و مارقین نهروان(خوارج)
عبدالقادر عوده در التشریع الجنائی می گوید: جرایم سیاسی در اصطلاح فقها بغی نامیده می شود و به مجرمان سیاسی، بغات یا گروه بغی گفته می شود... بغات گروهی هستند كه با توجیهی به ظاهر مورد قبول، علیه امام خروج و قیام می كنند و دارای قدرت و نیرو هستند. به عبارت دیگر، بغات گروهی از مسلمانان‌اند كه با امام اعظم خود یا نایب او مخالفت می كنند و مخالفت آنها یا
به این دلیل است كه از اجرای حقی كه بر آنها واجب شده، مانند زكات، سرپیچی می‌كنند یا از پذیرش یكی از احكام شریعت كه علیه آنها صادر شده، امتناع می‌ورزند، خواه حق‌الله باشد، خواه حق‌الناس. (8) خروج بر امام و سرپیچی از فرمان او گاهی با تجمعات، شایعه‌پردازی و تبلیغات علیه امام مسلمین و نظام است و گاهی با تمرّد نظامی، چنان كه خوارج قبل از اعلام جنگ علیه امیرالمؤمنین(ع) تجمع كردند.
در منتهی الارادات در مورد بغات آمده است: «آنها كسانی هستند كه با توجیه و تأویل مورد قبول خود بر امام خروج می‌كنند و قوت و قدرت دارند، اگرچه در میان آنان كسی نباشد كه از او اطاعت كنند، و هرگاه یكی از این شروط نباشد راهزن و قطاع طریق محسوب می‌شوند.» (9)
محاربه
محاربه یا جرایم مخل به امنیت عمومی، عبارت است از: كشیدن اسلحه گرم یا سرد در شهر و راه رفت و آمد برای ترساندن مردم. محارب كسی است كه در اماكن عمومی و راه ها به روی مردم اسلحه بكشد و آنها را بترساند. پیامبراكرم(ص) فرموده است: «هركس شمشیر را بیرون كشد خون او مهدور است.» (10) در وسائل الشیعه آمده است: «هركس برای ترساندن مردم سلاح بكشد، محارب است.» (11)امام صادق می‌فرماید: «محارب كسی است كه سلاح (گرم یا سرد) را بكشد و در راه‌ها و محل مردم رعب و وحشت ایجاد كند.» (12) در شرح لمعه آمده است: «محاربه عبارت است از كشیدن اسلحه در دریا یا در خشكی، در شب یا روز، به قصد ترساندن مردم در شهر و غیر شهر، خواه مرد باشد یا زن، قوی باشد یا ضعیف، از اهل شك و ریبه باشد یا نباشد، بنابر صحیح‌ترین اقوال خواه قصد ترساندن داشته باشد یا نداشته باشد، به دلیل عمومیت آیه «محاربه» كه تمام موارد یاد شده را در بر می‌گیرد.» (13) در جواهر الكلام آمده است: «هركس سلاح (سرد یا گرم) خود را در جامعه و میان مردم از غلاف بیرون بیاورد و آخته كند و آن را به دست بگیرد و مردم را بترساند و از جامعه، سلب امنیت و آرامش كند محارب نامیده می‌شود و حكم محاربه در مورد او اجرا می‌گردد و این عمل خواه در صحرا انجام شود یا در دریا، یا در شهر و یا در جاده‌ها همه آنها از مصادیق محاربه است.» (14)
محمد جواد مغنیه در بحث راهزن گفته است: «فقها، راهزن را با عنوان محارب ذكر كرده‌اند و او را این گونه تعریف كرده‌اند: كسی است كه اسلحه را در دریا یا در خشكی، در شب یا در روز، در شهر یا در غیر شهر، برای ترساندن مردم بكشد. منظور از اسلحه هر چیزی است كه می‌شود مردم را با آن ترساند، اگرچه چوب و سنگ باشد.» (15) امام خمینی(قدس سره) می‌فرماید:
محارب كسی است كه سلاح خود را آخته و آماده سازد و به ترساندن مردم و سلب امنیت و ایجاد فساد در جامعه اقدام نماید، خواه در صحرا باشد یا در دریا، و در شهرها باشد یا در جاده‌ها، شب باشد یا روز، زن باشد یا مرد. چنین كسی در همه‌ی حالات محارب نامیده می‌شود و احكام محاربه با خدا در مورد او اجرا می‌گردد. (16)
شورش سبز
منظوراز شورش سبز یا انقلاب مخملی و نرم در این تحقیق، آشوب‌گرانی است كه پس از انتخابات دهمین دوره‌ی ریاست جمهوری به خیابان‌ها آمده و باعث اخلال در نظم عمومی و جامعه شده و شعارهای سیاسی علیه نظام اسلامی داده، به مردم و اموال آنها و دولت و بسیج و نیروی انتظامی حمله كرده، بعضی از آنان مرتكب قتل وسوزاندن اموال مردم و دولت شده و برخی هم با هتك حرمت عاشورا و با سلاح سرد به عزاداران حسینی و نیروی انتظامی حمله كردند و با مجروح كردن تعدادی از آنان شعارهایی در راستای تضعیف جمهوری اسلامی ایران دادند و یكی از سران فتنه در بیانیه‌ای آنان را خداجویان معرفی كرد. (17) بنابراین، باید دید كه آیا شورشیان سبز جزء بغات به حساب می‌آیند یا عنوان محاربه بر آنان صدق می‌كند؟ و اگر بغات به حساب بیایند شرایط كدام گروه از گروه‌های بغی شاملشان می‌شود؟ برای شناخت احكام آنان باید دید آیا شرایط جرایم سیاسی (بغی) بر اینها صدق می‌كند یا نه؟ و شرایط كدام گروه از سه گروه بغی بر شورشیان سبز صدق می‌كند و مطابقت دارد؟ به عبارت دیگر، توطئه مخملی اخیر از قبیل كدام گروه باغی است و با ویژگیهای كدام گروه انطباق دارد؟ با توجه به اینكه توطئه گران مخملی از یك فرمانده دستور نگرفته‌اند، بلكه گروه‌های مختلفی با اهداف گوناگون بودند، هر كدام از این گروه‌ها حكم خاص خود را دارد.
پی نوشت ها :
*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد ایلام.
1- زین الدین جبلی عاملی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج9، ص290.
2- محمدبن حسن طوسی، النهایه، ص296.
3- محمدبن حسن طوسی، الخلاف، ج2،ص428.
4- عبدالقادر عوده، التشریع الجنائی، تعلیق سیداسماعیل صدر، ج1،ص145.
5- محمدبن حسن نیشابوری، غرائب القرآن، ج26،ص157.
6- محمدبن احمدسمرقندی، تحفه الفقهاء، ج3،ص157.
7- عبدالقادر عوده، همان،ج1،ص145.
8- همان،ص137و144.
9- محمدبن احمدبن النجار فتوحی، منتهای الارادات،ص494.
10- میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرك الوسائل، ج18،ص158.
11- محمدبن حسن حرعاملی، وسائل الشیعه،ج18،ص535.
12- عبدعلی جمعه حویزی، نورالثقلین،ج1،ص518.
13- زین الدین جبعی عاملی، همان،ج9،ص290.
14- محمدبن حسن نجفی، جواهرالكلام، ج41،ص546.
15- محمدجوادمغنیه، فقه الامام جعفرالصادق(ع)،ص303.
16- امام خمینی،تحریرالوسیله،ج2،ص492.
17- سایت Rajanews.com.
