خشونت و پرخاشگري در فوتبال و راه کارهاي آن(4)
نويسنده:محمد رضا حاج بيگي
احمد رضا مسعودي
احمد رضا مسعودي
مديريت پيشگيرانه با کاربرد عناصر مورد اشاره وبا استفاده از اصل انعطاف پذيري و مفيد بودن حداکثري، مي تواند جوابگوي مسئوليت خود وسازگار و همراه افکار عمومي باشد. زيرا يک مديريت واقع گرا، انعطاف کافي براي تطابق با رويدادها ويک اجتماع متغير را داراست وقبل از بروز حوادث وبحران ها، آمادگي لازم براي روبه رو شدن با آن را کسب نموده است.
تدابير پيشگيرانه را بطور کلي مي توان به دو دسته تقسيم نمود:
1/1- تدابير وراه کارهاي امنيتي، انتظامي
اين دسته از تدابير،يکي از عرصه هاي مهم بروز خلاقيت وهنرمندي نيروي پليس است. مواجهه با انبوه جمعيت جوان وتهييج شده، مسلماً نيازمند داشتن علم، تدبير، سازماندهي وقدرت مديريت است.اهم تدابير امنيتي، انتظامي به شرح زير مطرح مي گردد:
1/1/1- کسب اطلاعات از فعاليت اوباشان
نخستين گام براي شناخت، کسب اطلاعات است.دراين جهت مأمورين مخفي با نفوذ به داخل محافل اوباشان، مي توانند آنان را کاملاً مورد شناسايي قرار داده وپرونده کاملي از آنان تنظيم کنند.پليس انگليس به عنوان کشوري که قديمي ترين صحنه فعاليت اوباشان فوتبال است، در سال 1985 اقدام به تأسيس شعبه نظم عمومي نمود. يکي از وظايف اين شعبه انجام عمليات مخفي عليه اوباش درفوتبال آن کشور است. دراين طرح مأمورين داوطلب با هويت هاي پوششي وآدرس هاي کاذب، زندگي همانند سازي شده اي با اوباش درپيش گرفته واز اين طريق به گروه هاي اوباش نفوذ مي کنند.بدين ترتيب اوباش ها کاملاً تحت مراقبت و کنترل قرار گرفته و پرونده هايي درمورد افرادي که به تشخيص مأمورين نفوذي، سردسته آشوبگران هستند تشکيل مي شود. بنابراين گزارش ها اغلب اين افراد بدواً به توطئه وايجاد نزاع دراماکن عمومي يا ارتکاب به خشونت متهم بودند ودر صورت احضار يا بازداشت تمامي آنچه که آنها در زمينه هاي مختلف به زبان مي آوردند يا اشياء دست سازي که در منازل آنها يافت مي شد به عنوان مدرک عليه آنها بکار مي رود. دراين صورت اقدام به بازداشت آنهابسيار ساده بوده وتنها کافي است نام اوباشان درفرم مربوطه که از قبل آماده شده درج گردد . نتيجه اين اقدامات براي خبرنگاراني که توسط پليس دعوت مي شوند. به نمايش گذاشته شده وبه اطلاع عمومي مردم مي رسد( معاونت آموزشي ناجا، 1375: 223). همچنين اسکاتلند يارد با گماردن مأمورين لباس شخصي دربين تماشاچيان نسبت به شناسايي اوباشان وتک خال ها اقدام مي کنند.
2/1/1- توقيف و احضار سرکردگان اوباشان
آن هنگام که سرکردگان اوباشان خواب جنگ و گريز در ورزشگاه را مي بينند، اگر با مراجعه پليس از خواب برخيزند چه حالي پيدا مي کنند؟ از اقدامات جالب و اجباري پليس انگليس، عمليات «ضربت صبحگاهي»(1)( معاونت آموزشي ناجا، 1375: 223) است. براساس اين طرح مأموران پليس پيش از موعد برگزاري يک مسابقه مهم وحساس به آدرس افراد خاص که قبلاً درنتيجه تحقيق وبررسي انجام شده کسب گرديده ، ويا به اقامتگاه هاي متعدد افراد شناسايي شده مراجعه مي کنند. درجريان اين مراجعات که با اعطاي حکم بازرسي از سوي مراجع قضايي همراه است، محل هاي مورد نظر مورد بازرسي و تفتيش قرار مي گيرندوبا بدست آمدن کوچکترين آثاري از پيش بيني خشونت ، رهبران اوباش ها توقيف شده وبدين ترتيب ساير اوباش ها بي رهبر وراهنما مي مانند واز ايجاد خشونت دست مي کشند.
3/1/1- بهره گيري از دوربين هاي مدار بسته
استفاده هدفمند از دوربين هاي مدار بسته در استاديوم ها و فضاهاي حوالي استاديوم ها وگرفته عکس وفيلم از افراد متعصب ، اوباشان و مظنونين ونگهداري تمامي اين سوابق درقرارگاه هاي پليس درجهت کنترل جريانات خشونت گرا بسيار مهم ومفيد مي باشد. همچنين نيروي انتظامي مي تواند خود روهايي را به همين منظور تجهيز کرده واقدام به کنترل جمعيت خارج از استاديوم نمايد. افراد مستقر دراين خودروها مي توانند اوباشان را از فاصله دور شناسايي کنند. اين خودروها پس از مدتي محتوي يک گالري عکس از اراذل و اوباش شناخته شده ومظنونين خواهد بود.در سال 1382 که بازسازي ونوسازي ورزشگاه بزرگ آزادي به پايان رسيده، يکي از تجهيزات اضافه شده ، همين دوربين ها بود. يکي دوبار هم روي عکس هاي ثبت شده توسط اين دوربين ها صحنه اغتشاش تماشاگران و شکستن صندلي هاي تازه نصب شده را نشان مي داد مانور داده شد، اما معلوم نشد چرا بهره گيري از اين امکان ادامه پيدا نکرد.
4/1/1- نصب خطوط تلفن قرمز
نصب چند خط تلفن مستقيم موسوم به تلفن قرمز درنقاط مشخص ا زاستاديوم ها يا خارج آنها تدبير قابل طرح ديگر است. اين تلفن ها به سهولت در دسترس مردم بوده وآنان به راحتي درتمام طول شبانه روز مي توانند اطلاعات خود پيرامون اوباشان را به اطلاع پليس برسانند. اين موضوع در سطح نشريات وروزنامه ها مورد تبليغ واقع شده وآنها مي توانند يک قسمت از صفحه روزنامه را تحت عنوان«امنيت براي هر شهروند» به اين موضع اختصاص داده ودر مورد آن تبليغ کنند. مثلاً يکبار در يکي از روزنامه هاي انگليس درهمين صفحه اين جمله از قول وزير کشور انگلستان درج گرديد:«من از هر کس که اطلاعاتي دارد، هر چقدر هم ناچيز وظاهراً بي اهميت باشد، مي خواهم که به من تلفن کند».(معاونت آموزش ناجا، 1375: 245).
5/1/1- شناسايي و جلوگيري از ورود افراد ناباب وغير متعادل به ورزشگاه ها
تأثير متغيرهايي مانند سابقه دعوا، نزاع ورفتار مجرمانه دربروز رفتار خشونت آميز، ضرورت شناسايي عاملين خرابکاري که داراي سوابق کيفري و جنايي هستند را مطرح مي کند. پليس انتظامي ورزشگاه ها پس از شناسايي اين قبيل افراد، بايد از ورود آنان به ورزشگاه ها جلوگيري کنند ويا برآنان درمحيط ورزشگاه کنترل و نظارت داشته باشند.
6/1/1- استفاده از مأمورين مجرب در امر کنترل ورزشگاه ها
معمولاً مأمورين نيروي انتظامي حاضر در ورزشگاه ها اجازه مي دهند که اول جنجال د رورزشگاه ها شروع شود وبعد وارد عمل شوند که اين، امر نادرستي است. همچنين عدم آشنايي مأمورين انتظامي با روانشناسي اجتماعي، موجب برخورد غير معقول آنها با تماشاچيان مي شود. لازم است مسئولين پليس وايجاد انتظامات درمحيط هاي ورزشي از مأمورين مجربي که بدين منظور(کنترل جو ورزشگاه ها ) پرورش يافته اند استفاده کنند.
2/1- تدابير اجتماعي - رواني
دراين بعد از تدابير، نقش عوامل جامعه پذيري به ويژه خانواده، مدرسه ونخبگان ورزشي بسيار پراهميت است. ميانگين سني طرفداران و افراد خشونت طلب نشانگر تأثير بالقوه دونهاد خانواده وآموزش و پرورش براين افراد است. به طوري که تأثير اين دو نهاد را مي توان به طور مستقيم درسه متغير سابقه تنش و ناکامي در فعاليت هاي آموزشي ، ميزان نظارت خانواده وميزان تنش درمحيط منزل وروابط متقابل اعضاي خانواده مشاهده کرد.
درکشورهاي اروپايي همچنانکه فوتبال به عنوان ورزش پرطرفدار مطرح است، نه تنها منعکس کننده ي جريانات اجتماعي وفرهنگي است، بلکه خود بخشي از اين جريانات محسوب مي شود.بنابراين بايد گفت فوتبال به منزله ميداني است که در آن بازيگران اجتماعي به وسيله نقش هاي اجتماعي خود، ارزش هاي غالب را طي يک دوره مشخص نقش سازي ودوباره سازي مي کنند.
بنابراين دراين فرآيند علاوه بر نقش برجسته خانواده، نظام آموزشي ، رسانه ها وتبليغات، نقش جامعه شناسان، روان شناسان وانسان شناسان کاملاً روشن ومهم است.دراين جا تدابير اجتماعي- رواني مورد اشاره قرار مي گيرد:
1/2/1- برجسته سازي اخلاقيات
تشويق وترغيب همه ي انسان ها به رعايت اصول اخلاقي وانساني را بايد يکي از پايه هاي ثابت درامر آموزش دانست.تماشاگران فوتبال از اين قاعده مستثني نيستند وبا توجه به ميانگين سني پايين آنان ونيز تأثير پذيري فرد از جمع، بکارگيري روش هاي غير مستقيم را کاملاً مفيد مي نماياند.حتي درحاشيه يکي از برترين ليگ هاي حرفه اي فوتبال جهان يعني انگليس هم اين موضوع مورد توجه قرار دارد.
درآن کشور شرکت هاي تجاري، طي يک مقطع زماني، شکل گيري وايجاد فضايي آميخته به اصول اخلاقي را تقبل کردندوبا انتشار عکس، پوستر وجزواتي که با تصاوير غم انگيز وحوادث رقت آور گذشته آميخته بود. نيز انتشار نشرياتي توام با جوايز نقدي توسط بانک ها، سوپرمارکت هاوروزنامه ها به اين کار مبادرت ورزيدند. (معاونت آموزش ناجا، 1375: 240)
2/2/1- عمليات رواني
به باور روانشناسان، يادگيري عبارت است از ايجاد تغييرات نسبتاً پايدار در رفتار يا رفتار بالقوه که از تجربه ناشي مي شود ونمي توان آن را به حالت هاي موقتي بدن مانند آنچه براثر بيماري ، خستگي يا داروها ايجاد مي شود نسبت داد. از اين تعريف مي توان استنباط کرد که علميات رواني نيز نوعي يادگيري است، زيرا کارشناسان امر با ارايه اطلاعات وتوسل به جاذبه هاي هيجاني درپي تغيير باورها نگرش ها ونهايتاً تغيير رفتار مخاطبان مورد نظر هستند.به تعبير دقيق تر عمليات رواني، عمليات برنامه ريزي شده اي است که به واسطه ارسال اطلاعات در پي تأثير برهيجانات، انگيزه ها رفتا رمخاطبان است.يعني دقيقاً همان کاري که پي آمد ونتيجه گيري است. مثلاً درمارس 1986 پليس انگليس درشهر چلسي به مراکز و منازل سردسته ها اوباشگران حمله وتعدادي را بازداشت نمود.دراين عمليات تعدادي فنر، ميله آهني، چماق، آچار وپيچ گوشتي ، تيغه هاي چاقوي جراحي، چاقوي دست ساز وفلاخن هاي قوي ونوشته هاي تندروانه راست گرايانه ونژاد پرستانه کشف وضبط شد .سپس يک شبکه تلويزيون مجري برنامه را در حالي که گرزي زنجير دار در دست داشت نشان داد واز بيندگان پرسيد، چه اشخاصي اين گرز زنجيردار را با خود به يک مسابقه فوتبال مي برند؟ پاسخ کاملاً روشن بود: هيچ کس.اين شيء در واقع هيچ گاه از خانه خارج نشده بود، زيرا متعلق به يک کلکسيونر يادبودهاي نظامي بود(معاونت آموزش ناجا، 1375). اما مجري شبکه مذکور بهره گيري رواني مناسبي عليه اعمال ورفتار اوباشگران بعمل آورد و افکار عمومي را عليه آنان جهت داد.
1/2/3- وجود مديريت قوي در ورزشگاه ها
يکي از عواملي که به بروز وتشديد خشونت در ورزشگاه ها دامن مي زند، ضعف مديريتي ورزشگاه ها مي باشد.به موقع نفروختن بليط هاي بازي ، به موقع باز نشدن درب هاي ورزشگاه ها، گران کردن ناگهاني بليط هاي بازي، جلوگيري نکردن از ورودافراد اضافي به ورزشگاه ها به رغم پر بودن سکوها، عدم کنترل مناسب در فروش بليط هاي مسابقات، بگونه اي که عده اي از تماشاگران با بليط هاي تقلبي وارد ورزشگاه ها شوند ويا با خريد بليط هاي اضافي ايجاد بازار سياه کنند، عدم وجود امکانات رفاهي مناسب درورزشگاه ها و... ازجمله مصاديق ضعف درمديريت ورزشگاه ها ومسابقات فوتبال مي باشد. لذا ورزشگاه ها نيازمند يک مديريت قوي هستند تا جو استاديوم ها را هنگام برگزاري مسابقات خصوصاً مسابقات مهم براحتي تحت کنترل ونظارت داشته باشند.
4/2/1- فراهم نمودن تسهيلات وامکانات رفاهي در ورزشگاه ها
با توجه به اينکه دو متغير رضايت از امکانات وتسهيلات، وسازگاري هدف ها وشيوه هاي تحقق هدف ها ، برتمايل به خشونت وپرخاشگري طرفداران فوتبال در ورزشگاه ها تأثير بسيار زيادي دارند، بايد اقدامات مناسبي براي فراهم ساختن تسهيلات وامکانات فيزيکي وخدماتي براي تماشاگران وطرفداران فوتبال انجام شود.محور اين اقدامات بايد معطوف به ايجاد امکانات مناسب براي دسترسي طرفداران به تسهيلات گوناگوني مانند سرويس هاي بهداشتي، سالن هاي غذا خوري، مکان هايي براي نشستن، بليت مسابقات ودسترسي به وسايل اياب وذهاب به ورزشگاه بشود.
5/2/1- استفاده از داوران مجرب
فدراسيون فوتبال درکنار آموزش هاي فني واجراي آزمون هاي مربوط به آمادگي جسماني براي ارزيابي عملکرد داوران ، بيش از پيش بايد به آموزش مسائل روان شناختي وجامعه شناختي داوران توجه کند.درواقع، داورهنگام قضاوت بازي فوتبال ، نه فقط بايد واجد شرايط فني وفيزيکي براي داوري باشد، بلکه ضرورت دارد به دليل تأثير قضاوتش بررفتار بازيکنان وتماشاگران توانايي ومهارت لازم براي مديرت رواني واجتماعي رفتار تماشاگران ودوستداران تيم هاي فوتبال داشته باشد.
6/2/1 - توجه واهميت دادن به عوامل وضعيتي
با توجه به تأثير متغيرهاي وضعيتي( نظير زمان برگزاري مسابقه،شرايط فيزيکي برگزاري مسابقه، اهميت وحساسيت نتيجه مسابقه)، فدارسيون فوتبال افزون برچاپ وانتشار بروشور، اعلاميه، تابلو وپوستر تبليغاتي درمحدوده ورزشگاه ها ، همچنين ترويج وتبليغ انگاره هاي مناسب رفتاري براي طرفداران ، بازيکنان باشگاه ها را نيز درمورد کنترل واکنش هايشان هنگام ابراز هيجان درمواقع کاميابي يا ناکامي آموزش دهند تا از بروز خشونت ها وپرخاشگري هايي که متاثر از عامل هاي وضعيتي هستند جلوگيري شود.
7/2/1- نقش و رسالت مطبوعات خصوصاً مطبوعات ورزشي
با توجه به نقش مؤثر رسانه ها در فرهنگ سازي وارتباطشان با مخاطبان ، اين امکان وجود دارد که مطبوعات ورزشي درکنار ايفاي کارکرد اطلاع رساني، مخاطبان خود را در جنبه هاي گوناگون آموزش دهند.اين امر به ويژه درمطبوعات ورزشي طرفدار يا وابسته به باشگاه ها بيشتر صدق مي کند.بيشتر طرفداران تيم هاي فوتبال ارتباط نسبتاً مستمري با اين قبيل مطبوعات دارند.افزون براين، مطبوعات مذکور اين توانمندي را دارند که براي کاهش حساسيت هاي موجود پيرامون رقابت هاي تيم هاي فوتبال، به گونه اي مؤثر وارد عمل مي شوند وافزون برحساسيت زدايي براي ايجاد ارتباط فرهنگي مناسب وآموزش رفتارهاي جمعي، به شکلي صحيح ومناسب با الگوهاي مثبت فرهنگي واجتماعي تلاش کنند.همچنين رسانه هاي ورزشي نبايد
با نگرشي قطبي به مسائلي بپردازند که باعث توهم، انتظارات دور از ذهن وبرتري طلبي کاذب بين مخاطبان شود.
8/2/1- توجه به پايگاه اقتصادي- اجتماعي تماشاگران
با توجه به اين که پايگاه اقتصادي- اجتماعي بررفتار خشونت آميز وپرخاشجويانه طرفداران فوتبال تأثير معکوس دارد، لذا بيشتر طرفداراني که براي تماشاي مسابقات فوتبال تيم هاي مورد علاقه خويش به ورزشگاه مراجعه مي کنند، متعلق به طبقات متوسط رو به پايين هستند.وضعيت اقتصادي اين افراد، امکان دسترسي آنان به امکانات متنوع مربوط به گذران اوقات فراغت وبهره گيري مناسب از تسهيلات وامکانات آموزشي و پرورشي وتفريحي درمقايسه با ديگران محدود است. با توجه به دامنه سني طرفداران ونيز امکانات مادي وفرهنگي آنان، حضور در ورزشگاه ضمن داشتن کارکردي هويت بخش، کارکرد تفريحي وگذران اوقات فراغت نيز دارد. لذا بايد مراسم وبازي هاي سرگرم کننده تفريحي- فرهنگي با نشاط که ابراز هيجان وشادي تماشاگران حاضر در ورزشگاه ها را به شکلي قاعده مند امکان پذير مي سازد، برگزار شوند.همچنين آهنگ هاي مفرح وبا نشاط وآرام بخش، درقبل يا بين دو نيمه مسابقات، در استاديوم پخش شود.شواهد مربوط به تجربه اجراي چنين برنامه هايي درديگر کشورها از جمله آمريکا، انگلستان ، هلند وغيره، نشانگر تأثير سودمند آنها بر روحيه تماشاگران وطرفداران فوتبال در ورزشگاه ها است.
9/2/1- ارائه ي الگوي رفتاري مناسب به نوجوانان وجوانان طرفدار فوتبال
با توجه به تأثير متغيرهايي مانند ارتباط با باشگاه، روابط با دوستان وهمسالان، رضايت از امکانات وتسهيلات ورسانه هاي ورزشي درکاهش خشونت وپرخاشگري،بايد سازمان ها ونهادهايي که امکان تأثير گذاري بررفتار تماشاگران
فوتبال را دارند، يعني باشگاه هاي ورزشي، فدراسيون فوتبال، نيروي انتظامي، وزارت آموزش وپرورش، رسانه ها ومطبوعات ورزشي، درچارچوب ارتباطي متقابل با يکديگر، الگوي رفتاري مناسب به نوجوانان وجوانان طرفدار فوتبال ارائه دهند.به عنوان نمونه واحدهاي فرهنگي باشگاه ها با توجه به تمايل طرفداران به ابراز هيجان مي توانند،با آموزش رهبران وسر دسته هاي تماشاگران وقرار دادن آنها در خودروهاي حمل ونقل طرفداران ، سرودهاي مناسب وشاد را رواج دهند.
10/2/1- ايجاد انجمن ها وتشکل هاي رسمي يا نيمه رسمي توسط واحدهاي فرهنگي باشگاه ها
با توجه به ارتباط هواداران پرشور با باشگاه هاي مورد علاقه شان ونيز بالا بودن ميزان تمايل به رفتارهاي پرخاشجويانه وخشونت آميز بين اين دسته از طرفداران، بايد انجمن ها وتشکل هاي رسمي يا نيمه رسمي توسط واحدهاي فرهنگي باشگاه ها به منظور جلوگيري وکنترل رفتارهاي پرخاشجويانه از سوي اين قسم از هواداران آنها رواج يابد. به بيان ديگر مسئولان فرهنگي باشگاه ها بايد به مواردي همچون برگزاري برنامه هاي آموزشي ، فرهنگي وتفريحي براي طرفداران ، استفاده از کارشناسان علوم رفتاري واجتماعي براي آمورش هاي لازم، درباره چگونگي کنترل وهدايت رفتارها دروضعيت هاي هيجاني به طرفداران توجه کنند.
2- تدابير مقابله اي :
بايد اذعان داشت کنترل موضوع خشونت تماشاگران فوتبال، عمدتاً موکول به تدابير پيشگيرانه است. چنانچه اين تدابير بخوبي تمهيد نشده باشند،هر بهانه اي اعم از قضاوت نابجاي داور يک مسابقه، باخت تيم خودي وحتي برد آن تيم ممکن است به بروز خشونت، ايجاد غائله وپديده اوباشگري منجر شود.با اين وصف به تدابير مقابله اي نيز دردو بخش اشاره مي شود:
1/2- تدابير امنيتي، انتظامي
1/1/2- استقرار مناسب پليس ضد اغتشاش درمکان هاي مناسب
استقرار پليس ضد اغتشاش با تجهيزات لازم وکافي وبا کميت ونظم مناسب درحوالي ورزشگاه ها ومسيرهايي که به هنگام تخليه ورزشگاه بيشتر مورد استفاده تماشاچيان قرار مي گيرد، زمينه دخالت به موقع آنان درصحنه وفرونشاندن خشونت طلبي را فراهم مي سازد.
2/1/2- استقرار مأمورين پوششي درخودروهاي جمعي
ايراد خسارت به اموال عمومي غير قابل اغماض وکنترل آن ناممکن نيست. يکي از عواملي که اعمال اوباشگرانه و جو اغتشاش را از حوالي استاديوم ها به داخل ومراکز شهره منتقل مي سازد خودروهاي جمعي است. بکارگيري مأمورين با لباس شخصي درتمامي خودروهاي جمعي، شناسايي عاملين ورود خسارت به اموال عمومي را به راحتي ميسر مي سازد. با تعقيب اين افراد زمينه برخورد با آنان پس از جدايي از جمع کاملاً مهيا بوده وبا معرفي آنان به دادگاه، مجبور به پرداخت جريمه وجبران خسارت ودادن تعهد مي شوند.
2/2- تدابير اجتماعي، رواني
1/2/2- تشکيل کلاس هاي بازآموزي
براي دستگير شدگان درخشونت ها واغتشاشات فوتبال کلاس هاي باز آموزي تشکيل شود واين افراد محکوم به شرکت دراين کلاس ها شوند.وموضوع محوري محتواي اين کلاس ها مي تواند واداشتن افراد به انديشيدن درباره«خود» باشد. يکي از مهمترين مفاهيمي که دراين مقوله وجود دارد مفهوم «عزت نفس» است.عزت نفس معمولاً به احساس افراد وچگونگي ارج نهادن به «خود»اطلاق مي شود. تقويت عزت نفس، عامل مهمي براي کسب موفقيت است. اين عامل شيوه زندگي را بطور کلي دگرگون مي سازد وفرد را وا مي دارد تا از مواجهه با مشکلات واهمه اي نداشته وبا درگير شدن با آن به حل مشکل بپردازد واز ماتفر بودن وداشتن انزجار نسبت به ديگران ودرنتيجه دست زدن به خشونت وتخريب بپرهيزد. روانشاسان اجتماعي کارگردانان خوبي براي چنين کلاس هايي خواهند بود.
2/2/2- محروميت بازيکنان تحريک کننده
دربرخي تيم ها بخصوص تيم هاي پرطرفدار معمولاً بازيکناني وجود دارند که علاقمند به جلب توجه زياد وتحريک تماشاچيان هستند. تا جايي که برخي درگيرهاي ميان تماشاچيان سرمنشأ تحريک از داخل زمين مسابقه دارد. اين بازيکنان به اعمال خشونت نابجا وغير قانوني( واصطلاحاً انجام بازي کثيف) عليه بازيکن تيم حريف ويا پس از به ثمر رسيدن گل با انجام رفتارهاي معني دار ويا توهين آميز، هواداران تيم رقيب را تحريک وعصباني کرده وبه بروز اغتشاش در ورزشگاه دامن مي زنند. محروم ساختن اين بازيکنان از انجام بازي، يا منع آنان از همراهي تيم شان درسفرها يا جريمه مالي وتنبيهات ديگر مي تواند راه کاري براي مقابله با چنين تحرکاتي باشد.
امروز قوتبال يک پديده گسترده اجتماعي است که دوستداران آن تنها مردان جوان نيستند©، بلکه بايد اعتراف کرد که زن ومرد، پير وجوان، شهرو روستايي، نخبه وعامي به اين ورزش توجه نشان داده وبه نسبت کمتر وبيشتر ، جريانات آن را دنبال مي کنند. اگر بتوان آن را از زشتي ها، خشونت ها ونقاط منفي پاک©©کرد، آنگاه زيبايي هاي بسيار زياد فوتبال با شفافيت تمام خود را نمايان ساخته واين ورزش به عاملي درجهت وحدت ملي ملت ها، انجام امور خير، توسعه صلح ودوستي ، رفع فقر ونژاد پرستي و.. تبديل خواهد شد.
انسان درفرايند اجتماعي ساخته مي شود.ودر شکل گيري بعد اجتماعي انسان، جامعه نقش تعيين کننده دارد واين نگاه به مسئولين امنيت وانتظامات جامعه مي گويد خشونت ورزي نوعي بيماري اجتماعي است که درروند حرکت نامتعادل يک جامعه، به اعضاي آن جامعه عارض مي گردد. بديهي است يک پزشک حاذق با معاينه بيمار ابتدا با تجويز دارو ويا پرهيزهاي غذايي ورفع زمينه ايجاد کننده بيماري، عضو بيمار را بهبود مي بخشد ودرصد کمي از بيماران براي بازيابي سلامتي نياز به جراحي پيدا مي کنند.از اين منظر وجود نظارت اجتماعي از طريق اعمال نظم اجتماعي، به مثابه مانعي درسر راه کجروي وانحراف ورفتار نابهنجار افراد قرار مي گيرد. بنابراين يکي از مهم ترين راه هاي رفع ناهنجاري هاي اجتماعي( ازجمله گرايش به خشونت درفوتبال) آن است که نهادهاي نظارتي مانند والدين، مدرسه ونيروي انتظامي به خوبي به وظيفه نظارتي خود عمل کنند.
همچنين توجه به ماهيت زيستي و وراثتي انسان ازبين برنده ي بخش ديگري از زمينه هاي گرايش به ناهنجاري هاي اجتماعي است.تا جايي که برخي انديشمندان متمايل به الگوي زيست شناسي ، صرف انرژي پرخاشگريانه موجود در وجود انسان ها(بخصوص جوانان) را در کانالهاي کنترل شده( مانند ايجاد امکانات ورزشي که ساده ترين وموجه ترين امکان است)، لازم وحتمي مي دانند. اين همان«سوپاپ اطميناني» است که درمديريت هاي بحران پيرامون آن بحث مي شود .درچنين صورتي است که تماشاگر مستعد براي خشونت ورزي داخل واطراف ورزشگاه فوتبال را با صحنه جنگ يکي نخواهدگرفت و وسايل حمل ونقل عمومي را تانک دشمن فرض نخواهد کرد.
پس از اعمال اين تمهيدات است که تدابير مقابله اي پليس کارآيي مي يابد. براي زمينه سازي فاز برخورد نيز لازم است. اينگونه اعمال و رفتار تعريف قانوني پيدا کند وخلاء قانوني موجود مرتفع گردد تا مرتکبين به چنين اعمالي پذيراي عواقب و مسئوليت رفتار خود باشند.
درخاتمه با هدف برانگيختن احساس مسئوليت دست اندرکاران ورزش و جلب توجه ونظر مسئولين برگزاري مسابقات فوتبال اعم از مديران فدراسيون فوتبال وليک حرفه اي، شوراي تأمين استان ها ، رؤساي واحدهاي انتظامي ذيربط و...، اين جمله انديشمند شهر فرانسوي آندره ژيد را جمله پاياني قرار مي دهيم: همه چيز گفته شده است، اما چون هيچ کس گوش نمي دهد بايد هميشه از نو آغاز کرد.
منابع:
الف- منابع فارسي
1- چلبي، مسعود. «جامعه شناسي نظم» تهران: نشر ني، ( 1384).
2- آزاد ارمکي، تقي.«نظريه هاي جامعه شناسي » ، تهران»انتشارات سروش،(1381).
3- اباذري، يوسف.« مکاتب جامعه شناسي وخشونت»، کيان، بهمن واسفند، شماره 45، (1377).
4- ارونسون، اليوت.«روانشناسي اجتماعي»، ترجمه حسين شکرکن، تهران:انتشارات رشد، (1369).
5- استور، آنتوني.«ستيزخوي وخشونت»، ترجمه حسن صالحي، تهران: فراگفتار،( 1380).
6- اشرف، احمد. «کژرفتاري، مسائل اجتماعي وآسيب شناسي اجتماعي»،تهران:آمورشگاه عالي خدمات،(1355).
7- اعزازي، شهلا.«خشونت خانوادگي»، تهران:نشر سالي،چاپ اول،(1380).
8- افتخاري، اصغر.خشونت وجامعه»، تهران: نشر سفيد،(1378).
9- بدار، لوک ودزيل، ژوزه ولاماش، لوک.«روانشناشي اجتماعي»، ترجمه حمزه گنجي، تهران : نشر ساوالان، ( 1381).
10- توسلي، غلامعباس.«نظريه هاي جامعه شناسي». تهران: انتشارات سمت،( 1374).
11- چالمرز، آلن اف.«چيستي علم»،تهران: انتشارات سمت چاپ سوم، (1381).
12- روي،ماريا.«زنان کنتک خورده»،ترجمه مهدي قراچه داغي، تهران: انتشارات علمي، (1377)
13- ريترز، جورج.«نظريه جامعه شناسي در دوران معاصر»، مترجم محسن ثلاثي، تهران: انتشارات علمي، چاپ دوم، (1374)
14- ستوده ، هدايت ا... «روانشناسي اجتماعي، تهران: انتشارات آواي نور، چاپ پنجم،(1380).
15- شهرياري،مهدي.«پرخاشگري انسان»، تهران: نشر مير شمس، ( 1376).
16- شهيندخت، مولاوردي، «علل وريشه هاي خشونت عليه زنان»، تهران: نشر حقوق زنان، سال دوم ، شماره دهم ، تير 78ص 23-18، (1378).
17- محسني تبريزي، عليرضا .«مباني نظري وتجربي ونداليسم»، مروري بر يافته هاي يک تحقيق ، نامه علوم اجتماعي، شماره 16، 1379).
18- محسني تبريزي، عليرضا.«سيري مفاهيم ونظريه هاي خشونت»، تهران: دانشکده علوم اجتماعي، نامه علوم اجتماعي شماره 19،( 1381).
19- محسني تبريزي علي رضا.« بررسي ونداليسم درتهران »، تهران: موسسه مطالعات وتحقيقات اجتماعي دانشگاه تهران، ( 1374).
20- لاور، رابرت اچ.« ديدگاههايي درباره دگرگوني اجتماعي»، ترجمه کاووس سيد امامي، تهران: مرکز نشر دانشگاهي ، (1373).
21- فکوهي ،ناصر.«خشونت سياسي»، تهران:انتشارات پيام امروز،(1378).
22- کرمي، فاطمه.«بررسي جامعه شناختي حادثه کوي دانشگاه تهران درهيجدهم 1378»، پايان نامه کارشناسي تهران: دانشگاه تهران ، دانشکده علوم اجتماعي ، (1378).
23- کريمي، يوسف.« روانشناسي اجتماعي(نظريه ها ، مفاهيم وکاربردها)»،تهران ونشر ارسباران،( 1378).
24- گر، تد. رابرت.«چرا انسانها شورش مي کنند»، ترجمه علي مرشدي زاده، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردي، 1377).
25- کوزر، ليوئيس.«زندگي وانديشه بزرگان جامعه شناسي »، مترجم محسن ثلاثي،تهران: انتشارات راهبردي،(1374).
26- گروه مترجمان.«فوتبال، خشونت، هويت اجتماعي»، معاونت آموزش ناجا، اداره کل پژوهش وتأليفات،(1374).
27- فتحي نيا، عليزاده عبدالرحمن .«خشونت گرايي تماشاگران فوتبال ونقش رسانه ها درکنترل آن»، تهران: فصلنامه پژوهش وسنجش،(1384).
ب-منابع انگليسي
تدابير پيشگيرانه را بطور کلي مي توان به دو دسته تقسيم نمود:
1/1- تدابير وراه کارهاي امنيتي، انتظامي
اين دسته از تدابير،يکي از عرصه هاي مهم بروز خلاقيت وهنرمندي نيروي پليس است. مواجهه با انبوه جمعيت جوان وتهييج شده، مسلماً نيازمند داشتن علم، تدبير، سازماندهي وقدرت مديريت است.اهم تدابير امنيتي، انتظامي به شرح زير مطرح مي گردد:
1/1/1- کسب اطلاعات از فعاليت اوباشان
نخستين گام براي شناخت، کسب اطلاعات است.دراين جهت مأمورين مخفي با نفوذ به داخل محافل اوباشان، مي توانند آنان را کاملاً مورد شناسايي قرار داده وپرونده کاملي از آنان تنظيم کنند.پليس انگليس به عنوان کشوري که قديمي ترين صحنه فعاليت اوباشان فوتبال است، در سال 1985 اقدام به تأسيس شعبه نظم عمومي نمود. يکي از وظايف اين شعبه انجام عمليات مخفي عليه اوباش درفوتبال آن کشور است. دراين طرح مأمورين داوطلب با هويت هاي پوششي وآدرس هاي کاذب، زندگي همانند سازي شده اي با اوباش درپيش گرفته واز اين طريق به گروه هاي اوباش نفوذ مي کنند.بدين ترتيب اوباش ها کاملاً تحت مراقبت و کنترل قرار گرفته و پرونده هايي درمورد افرادي که به تشخيص مأمورين نفوذي، سردسته آشوبگران هستند تشکيل مي شود. بنابراين گزارش ها اغلب اين افراد بدواً به توطئه وايجاد نزاع دراماکن عمومي يا ارتکاب به خشونت متهم بودند ودر صورت احضار يا بازداشت تمامي آنچه که آنها در زمينه هاي مختلف به زبان مي آوردند يا اشياء دست سازي که در منازل آنها يافت مي شد به عنوان مدرک عليه آنها بکار مي رود. دراين صورت اقدام به بازداشت آنهابسيار ساده بوده وتنها کافي است نام اوباشان درفرم مربوطه که از قبل آماده شده درج گردد . نتيجه اين اقدامات براي خبرنگاراني که توسط پليس دعوت مي شوند. به نمايش گذاشته شده وبه اطلاع عمومي مردم مي رسد( معاونت آموزشي ناجا، 1375: 223). همچنين اسکاتلند يارد با گماردن مأمورين لباس شخصي دربين تماشاچيان نسبت به شناسايي اوباشان وتک خال ها اقدام مي کنند.
2/1/1- توقيف و احضار سرکردگان اوباشان
آن هنگام که سرکردگان اوباشان خواب جنگ و گريز در ورزشگاه را مي بينند، اگر با مراجعه پليس از خواب برخيزند چه حالي پيدا مي کنند؟ از اقدامات جالب و اجباري پليس انگليس، عمليات «ضربت صبحگاهي»(1)( معاونت آموزشي ناجا، 1375: 223) است. براساس اين طرح مأموران پليس پيش از موعد برگزاري يک مسابقه مهم وحساس به آدرس افراد خاص که قبلاً درنتيجه تحقيق وبررسي انجام شده کسب گرديده ، ويا به اقامتگاه هاي متعدد افراد شناسايي شده مراجعه مي کنند. درجريان اين مراجعات که با اعطاي حکم بازرسي از سوي مراجع قضايي همراه است، محل هاي مورد نظر مورد بازرسي و تفتيش قرار مي گيرندوبا بدست آمدن کوچکترين آثاري از پيش بيني خشونت ، رهبران اوباش ها توقيف شده وبدين ترتيب ساير اوباش ها بي رهبر وراهنما مي مانند واز ايجاد خشونت دست مي کشند.
3/1/1- بهره گيري از دوربين هاي مدار بسته
استفاده هدفمند از دوربين هاي مدار بسته در استاديوم ها و فضاهاي حوالي استاديوم ها وگرفته عکس وفيلم از افراد متعصب ، اوباشان و مظنونين ونگهداري تمامي اين سوابق درقرارگاه هاي پليس درجهت کنترل جريانات خشونت گرا بسيار مهم ومفيد مي باشد. همچنين نيروي انتظامي مي تواند خود روهايي را به همين منظور تجهيز کرده واقدام به کنترل جمعيت خارج از استاديوم نمايد. افراد مستقر دراين خودروها مي توانند اوباشان را از فاصله دور شناسايي کنند. اين خودروها پس از مدتي محتوي يک گالري عکس از اراذل و اوباش شناخته شده ومظنونين خواهد بود.در سال 1382 که بازسازي ونوسازي ورزشگاه بزرگ آزادي به پايان رسيده، يکي از تجهيزات اضافه شده ، همين دوربين ها بود. يکي دوبار هم روي عکس هاي ثبت شده توسط اين دوربين ها صحنه اغتشاش تماشاگران و شکستن صندلي هاي تازه نصب شده را نشان مي داد مانور داده شد، اما معلوم نشد چرا بهره گيري از اين امکان ادامه پيدا نکرد.
4/1/1- نصب خطوط تلفن قرمز
نصب چند خط تلفن مستقيم موسوم به تلفن قرمز درنقاط مشخص ا زاستاديوم ها يا خارج آنها تدبير قابل طرح ديگر است. اين تلفن ها به سهولت در دسترس مردم بوده وآنان به راحتي درتمام طول شبانه روز مي توانند اطلاعات خود پيرامون اوباشان را به اطلاع پليس برسانند. اين موضوع در سطح نشريات وروزنامه ها مورد تبليغ واقع شده وآنها مي توانند يک قسمت از صفحه روزنامه را تحت عنوان«امنيت براي هر شهروند» به اين موضع اختصاص داده ودر مورد آن تبليغ کنند. مثلاً يکبار در يکي از روزنامه هاي انگليس درهمين صفحه اين جمله از قول وزير کشور انگلستان درج گرديد:«من از هر کس که اطلاعاتي دارد، هر چقدر هم ناچيز وظاهراً بي اهميت باشد، مي خواهم که به من تلفن کند».(معاونت آموزش ناجا، 1375: 245).
5/1/1- شناسايي و جلوگيري از ورود افراد ناباب وغير متعادل به ورزشگاه ها
تأثير متغيرهايي مانند سابقه دعوا، نزاع ورفتار مجرمانه دربروز رفتار خشونت آميز، ضرورت شناسايي عاملين خرابکاري که داراي سوابق کيفري و جنايي هستند را مطرح مي کند. پليس انتظامي ورزشگاه ها پس از شناسايي اين قبيل افراد، بايد از ورود آنان به ورزشگاه ها جلوگيري کنند ويا برآنان درمحيط ورزشگاه کنترل و نظارت داشته باشند.
6/1/1- استفاده از مأمورين مجرب در امر کنترل ورزشگاه ها
معمولاً مأمورين نيروي انتظامي حاضر در ورزشگاه ها اجازه مي دهند که اول جنجال د رورزشگاه ها شروع شود وبعد وارد عمل شوند که اين، امر نادرستي است. همچنين عدم آشنايي مأمورين انتظامي با روانشناسي اجتماعي، موجب برخورد غير معقول آنها با تماشاچيان مي شود. لازم است مسئولين پليس وايجاد انتظامات درمحيط هاي ورزشي از مأمورين مجربي که بدين منظور(کنترل جو ورزشگاه ها ) پرورش يافته اند استفاده کنند.
2/1- تدابير اجتماعي - رواني
دراين بعد از تدابير، نقش عوامل جامعه پذيري به ويژه خانواده، مدرسه ونخبگان ورزشي بسيار پراهميت است. ميانگين سني طرفداران و افراد خشونت طلب نشانگر تأثير بالقوه دونهاد خانواده وآموزش و پرورش براين افراد است. به طوري که تأثير اين دو نهاد را مي توان به طور مستقيم درسه متغير سابقه تنش و ناکامي در فعاليت هاي آموزشي ، ميزان نظارت خانواده وميزان تنش درمحيط منزل وروابط متقابل اعضاي خانواده مشاهده کرد.
درکشورهاي اروپايي همچنانکه فوتبال به عنوان ورزش پرطرفدار مطرح است، نه تنها منعکس کننده ي جريانات اجتماعي وفرهنگي است، بلکه خود بخشي از اين جريانات محسوب مي شود.بنابراين بايد گفت فوتبال به منزله ميداني است که در آن بازيگران اجتماعي به وسيله نقش هاي اجتماعي خود، ارزش هاي غالب را طي يک دوره مشخص نقش سازي ودوباره سازي مي کنند.
بنابراين دراين فرآيند علاوه بر نقش برجسته خانواده، نظام آموزشي ، رسانه ها وتبليغات، نقش جامعه شناسان، روان شناسان وانسان شناسان کاملاً روشن ومهم است.دراين جا تدابير اجتماعي- رواني مورد اشاره قرار مي گيرد:
1/2/1- برجسته سازي اخلاقيات
تشويق وترغيب همه ي انسان ها به رعايت اصول اخلاقي وانساني را بايد يکي از پايه هاي ثابت درامر آموزش دانست.تماشاگران فوتبال از اين قاعده مستثني نيستند وبا توجه به ميانگين سني پايين آنان ونيز تأثير پذيري فرد از جمع، بکارگيري روش هاي غير مستقيم را کاملاً مفيد مي نماياند.حتي درحاشيه يکي از برترين ليگ هاي حرفه اي فوتبال جهان يعني انگليس هم اين موضوع مورد توجه قرار دارد.
درآن کشور شرکت هاي تجاري، طي يک مقطع زماني، شکل گيري وايجاد فضايي آميخته به اصول اخلاقي را تقبل کردندوبا انتشار عکس، پوستر وجزواتي که با تصاوير غم انگيز وحوادث رقت آور گذشته آميخته بود. نيز انتشار نشرياتي توام با جوايز نقدي توسط بانک ها، سوپرمارکت هاوروزنامه ها به اين کار مبادرت ورزيدند. (معاونت آموزش ناجا، 1375: 240)
2/2/1- عمليات رواني
به باور روانشناسان، يادگيري عبارت است از ايجاد تغييرات نسبتاً پايدار در رفتار يا رفتار بالقوه که از تجربه ناشي مي شود ونمي توان آن را به حالت هاي موقتي بدن مانند آنچه براثر بيماري ، خستگي يا داروها ايجاد مي شود نسبت داد. از اين تعريف مي توان استنباط کرد که علميات رواني نيز نوعي يادگيري است، زيرا کارشناسان امر با ارايه اطلاعات وتوسل به جاذبه هاي هيجاني درپي تغيير باورها نگرش ها ونهايتاً تغيير رفتار مخاطبان مورد نظر هستند.به تعبير دقيق تر عمليات رواني، عمليات برنامه ريزي شده اي است که به واسطه ارسال اطلاعات در پي تأثير برهيجانات، انگيزه ها رفتا رمخاطبان است.يعني دقيقاً همان کاري که پي آمد ونتيجه گيري است. مثلاً درمارس 1986 پليس انگليس درشهر چلسي به مراکز و منازل سردسته ها اوباشگران حمله وتعدادي را بازداشت نمود.دراين عمليات تعدادي فنر، ميله آهني، چماق، آچار وپيچ گوشتي ، تيغه هاي چاقوي جراحي، چاقوي دست ساز وفلاخن هاي قوي ونوشته هاي تندروانه راست گرايانه ونژاد پرستانه کشف وضبط شد .سپس يک شبکه تلويزيون مجري برنامه را در حالي که گرزي زنجير دار در دست داشت نشان داد واز بيندگان پرسيد، چه اشخاصي اين گرز زنجيردار را با خود به يک مسابقه فوتبال مي برند؟ پاسخ کاملاً روشن بود: هيچ کس.اين شيء در واقع هيچ گاه از خانه خارج نشده بود، زيرا متعلق به يک کلکسيونر يادبودهاي نظامي بود(معاونت آموزش ناجا، 1375). اما مجري شبکه مذکور بهره گيري رواني مناسبي عليه اعمال ورفتار اوباشگران بعمل آورد و افکار عمومي را عليه آنان جهت داد.
1/2/3- وجود مديريت قوي در ورزشگاه ها
يکي از عواملي که به بروز وتشديد خشونت در ورزشگاه ها دامن مي زند، ضعف مديريتي ورزشگاه ها مي باشد.به موقع نفروختن بليط هاي بازي ، به موقع باز نشدن درب هاي ورزشگاه ها، گران کردن ناگهاني بليط هاي بازي، جلوگيري نکردن از ورودافراد اضافي به ورزشگاه ها به رغم پر بودن سکوها، عدم کنترل مناسب در فروش بليط هاي مسابقات، بگونه اي که عده اي از تماشاگران با بليط هاي تقلبي وارد ورزشگاه ها شوند ويا با خريد بليط هاي اضافي ايجاد بازار سياه کنند، عدم وجود امکانات رفاهي مناسب درورزشگاه ها و... ازجمله مصاديق ضعف درمديريت ورزشگاه ها ومسابقات فوتبال مي باشد. لذا ورزشگاه ها نيازمند يک مديريت قوي هستند تا جو استاديوم ها را هنگام برگزاري مسابقات خصوصاً مسابقات مهم براحتي تحت کنترل ونظارت داشته باشند.
4/2/1- فراهم نمودن تسهيلات وامکانات رفاهي در ورزشگاه ها
با توجه به اينکه دو متغير رضايت از امکانات وتسهيلات، وسازگاري هدف ها وشيوه هاي تحقق هدف ها ، برتمايل به خشونت وپرخاشگري طرفداران فوتبال در ورزشگاه ها تأثير بسيار زيادي دارند، بايد اقدامات مناسبي براي فراهم ساختن تسهيلات وامکانات فيزيکي وخدماتي براي تماشاگران وطرفداران فوتبال انجام شود.محور اين اقدامات بايد معطوف به ايجاد امکانات مناسب براي دسترسي طرفداران به تسهيلات گوناگوني مانند سرويس هاي بهداشتي، سالن هاي غذا خوري، مکان هايي براي نشستن، بليت مسابقات ودسترسي به وسايل اياب وذهاب به ورزشگاه بشود.
5/2/1- استفاده از داوران مجرب
فدراسيون فوتبال درکنار آموزش هاي فني واجراي آزمون هاي مربوط به آمادگي جسماني براي ارزيابي عملکرد داوران ، بيش از پيش بايد به آموزش مسائل روان شناختي وجامعه شناختي داوران توجه کند.درواقع، داورهنگام قضاوت بازي فوتبال ، نه فقط بايد واجد شرايط فني وفيزيکي براي داوري باشد، بلکه ضرورت دارد به دليل تأثير قضاوتش بررفتار بازيکنان وتماشاگران توانايي ومهارت لازم براي مديرت رواني واجتماعي رفتار تماشاگران ودوستداران تيم هاي فوتبال داشته باشد.
6/2/1 - توجه واهميت دادن به عوامل وضعيتي
با توجه به تأثير متغيرهاي وضعيتي( نظير زمان برگزاري مسابقه،شرايط فيزيکي برگزاري مسابقه، اهميت وحساسيت نتيجه مسابقه)، فدارسيون فوتبال افزون برچاپ وانتشار بروشور، اعلاميه، تابلو وپوستر تبليغاتي درمحدوده ورزشگاه ها ، همچنين ترويج وتبليغ انگاره هاي مناسب رفتاري براي طرفداران ، بازيکنان باشگاه ها را نيز درمورد کنترل واکنش هايشان هنگام ابراز هيجان درمواقع کاميابي يا ناکامي آموزش دهند تا از بروز خشونت ها وپرخاشگري هايي که متاثر از عامل هاي وضعيتي هستند جلوگيري شود.
7/2/1- نقش و رسالت مطبوعات خصوصاً مطبوعات ورزشي
با توجه به نقش مؤثر رسانه ها در فرهنگ سازي وارتباطشان با مخاطبان ، اين امکان وجود دارد که مطبوعات ورزشي درکنار ايفاي کارکرد اطلاع رساني، مخاطبان خود را در جنبه هاي گوناگون آموزش دهند.اين امر به ويژه درمطبوعات ورزشي طرفدار يا وابسته به باشگاه ها بيشتر صدق مي کند.بيشتر طرفداران تيم هاي فوتبال ارتباط نسبتاً مستمري با اين قبيل مطبوعات دارند.افزون براين، مطبوعات مذکور اين توانمندي را دارند که براي کاهش حساسيت هاي موجود پيرامون رقابت هاي تيم هاي فوتبال، به گونه اي مؤثر وارد عمل مي شوند وافزون برحساسيت زدايي براي ايجاد ارتباط فرهنگي مناسب وآموزش رفتارهاي جمعي، به شکلي صحيح ومناسب با الگوهاي مثبت فرهنگي واجتماعي تلاش کنند.همچنين رسانه هاي ورزشي نبايد
با نگرشي قطبي به مسائلي بپردازند که باعث توهم، انتظارات دور از ذهن وبرتري طلبي کاذب بين مخاطبان شود.
8/2/1- توجه به پايگاه اقتصادي- اجتماعي تماشاگران
با توجه به اين که پايگاه اقتصادي- اجتماعي بررفتار خشونت آميز وپرخاشجويانه طرفداران فوتبال تأثير معکوس دارد، لذا بيشتر طرفداراني که براي تماشاي مسابقات فوتبال تيم هاي مورد علاقه خويش به ورزشگاه مراجعه مي کنند، متعلق به طبقات متوسط رو به پايين هستند.وضعيت اقتصادي اين افراد، امکان دسترسي آنان به امکانات متنوع مربوط به گذران اوقات فراغت وبهره گيري مناسب از تسهيلات وامکانات آموزشي و پرورشي وتفريحي درمقايسه با ديگران محدود است. با توجه به دامنه سني طرفداران ونيز امکانات مادي وفرهنگي آنان، حضور در ورزشگاه ضمن داشتن کارکردي هويت بخش، کارکرد تفريحي وگذران اوقات فراغت نيز دارد. لذا بايد مراسم وبازي هاي سرگرم کننده تفريحي- فرهنگي با نشاط که ابراز هيجان وشادي تماشاگران حاضر در ورزشگاه ها را به شکلي قاعده مند امکان پذير مي سازد، برگزار شوند.همچنين آهنگ هاي مفرح وبا نشاط وآرام بخش، درقبل يا بين دو نيمه مسابقات، در استاديوم پخش شود.شواهد مربوط به تجربه اجراي چنين برنامه هايي درديگر کشورها از جمله آمريکا، انگلستان ، هلند وغيره، نشانگر تأثير سودمند آنها بر روحيه تماشاگران وطرفداران فوتبال در ورزشگاه ها است.
9/2/1- ارائه ي الگوي رفتاري مناسب به نوجوانان وجوانان طرفدار فوتبال
با توجه به تأثير متغيرهايي مانند ارتباط با باشگاه، روابط با دوستان وهمسالان، رضايت از امکانات وتسهيلات ورسانه هاي ورزشي درکاهش خشونت وپرخاشگري،بايد سازمان ها ونهادهايي که امکان تأثير گذاري بررفتار تماشاگران
فوتبال را دارند، يعني باشگاه هاي ورزشي، فدراسيون فوتبال، نيروي انتظامي، وزارت آموزش وپرورش، رسانه ها ومطبوعات ورزشي، درچارچوب ارتباطي متقابل با يکديگر، الگوي رفتاري مناسب به نوجوانان وجوانان طرفدار فوتبال ارائه دهند.به عنوان نمونه واحدهاي فرهنگي باشگاه ها با توجه به تمايل طرفداران به ابراز هيجان مي توانند،با آموزش رهبران وسر دسته هاي تماشاگران وقرار دادن آنها در خودروهاي حمل ونقل طرفداران ، سرودهاي مناسب وشاد را رواج دهند.
10/2/1- ايجاد انجمن ها وتشکل هاي رسمي يا نيمه رسمي توسط واحدهاي فرهنگي باشگاه ها
با توجه به ارتباط هواداران پرشور با باشگاه هاي مورد علاقه شان ونيز بالا بودن ميزان تمايل به رفتارهاي پرخاشجويانه وخشونت آميز بين اين دسته از طرفداران، بايد انجمن ها وتشکل هاي رسمي يا نيمه رسمي توسط واحدهاي فرهنگي باشگاه ها به منظور جلوگيري وکنترل رفتارهاي پرخاشجويانه از سوي اين قسم از هواداران آنها رواج يابد. به بيان ديگر مسئولان فرهنگي باشگاه ها بايد به مواردي همچون برگزاري برنامه هاي آموزشي ، فرهنگي وتفريحي براي طرفداران ، استفاده از کارشناسان علوم رفتاري واجتماعي براي آمورش هاي لازم، درباره چگونگي کنترل وهدايت رفتارها دروضعيت هاي هيجاني به طرفداران توجه کنند.
2- تدابير مقابله اي :
بايد اذعان داشت کنترل موضوع خشونت تماشاگران فوتبال، عمدتاً موکول به تدابير پيشگيرانه است. چنانچه اين تدابير بخوبي تمهيد نشده باشند،هر بهانه اي اعم از قضاوت نابجاي داور يک مسابقه، باخت تيم خودي وحتي برد آن تيم ممکن است به بروز خشونت، ايجاد غائله وپديده اوباشگري منجر شود.با اين وصف به تدابير مقابله اي نيز دردو بخش اشاره مي شود:
1/2- تدابير امنيتي، انتظامي
1/1/2- استقرار مناسب پليس ضد اغتشاش درمکان هاي مناسب
استقرار پليس ضد اغتشاش با تجهيزات لازم وکافي وبا کميت ونظم مناسب درحوالي ورزشگاه ها ومسيرهايي که به هنگام تخليه ورزشگاه بيشتر مورد استفاده تماشاچيان قرار مي گيرد، زمينه دخالت به موقع آنان درصحنه وفرونشاندن خشونت طلبي را فراهم مي سازد.
2/1/2- استقرار مأمورين پوششي درخودروهاي جمعي
ايراد خسارت به اموال عمومي غير قابل اغماض وکنترل آن ناممکن نيست. يکي از عواملي که اعمال اوباشگرانه و جو اغتشاش را از حوالي استاديوم ها به داخل ومراکز شهره منتقل مي سازد خودروهاي جمعي است. بکارگيري مأمورين با لباس شخصي درتمامي خودروهاي جمعي، شناسايي عاملين ورود خسارت به اموال عمومي را به راحتي ميسر مي سازد. با تعقيب اين افراد زمينه برخورد با آنان پس از جدايي از جمع کاملاً مهيا بوده وبا معرفي آنان به دادگاه، مجبور به پرداخت جريمه وجبران خسارت ودادن تعهد مي شوند.
2/2- تدابير اجتماعي، رواني
1/2/2- تشکيل کلاس هاي بازآموزي
براي دستگير شدگان درخشونت ها واغتشاشات فوتبال کلاس هاي باز آموزي تشکيل شود واين افراد محکوم به شرکت دراين کلاس ها شوند.وموضوع محوري محتواي اين کلاس ها مي تواند واداشتن افراد به انديشيدن درباره«خود» باشد. يکي از مهمترين مفاهيمي که دراين مقوله وجود دارد مفهوم «عزت نفس» است.عزت نفس معمولاً به احساس افراد وچگونگي ارج نهادن به «خود»اطلاق مي شود. تقويت عزت نفس، عامل مهمي براي کسب موفقيت است. اين عامل شيوه زندگي را بطور کلي دگرگون مي سازد وفرد را وا مي دارد تا از مواجهه با مشکلات واهمه اي نداشته وبا درگير شدن با آن به حل مشکل بپردازد واز ماتفر بودن وداشتن انزجار نسبت به ديگران ودرنتيجه دست زدن به خشونت وتخريب بپرهيزد. روانشاسان اجتماعي کارگردانان خوبي براي چنين کلاس هايي خواهند بود.
2/2/2- محروميت بازيکنان تحريک کننده
دربرخي تيم ها بخصوص تيم هاي پرطرفدار معمولاً بازيکناني وجود دارند که علاقمند به جلب توجه زياد وتحريک تماشاچيان هستند. تا جايي که برخي درگيرهاي ميان تماشاچيان سرمنشأ تحريک از داخل زمين مسابقه دارد. اين بازيکنان به اعمال خشونت نابجا وغير قانوني( واصطلاحاً انجام بازي کثيف) عليه بازيکن تيم حريف ويا پس از به ثمر رسيدن گل با انجام رفتارهاي معني دار ويا توهين آميز، هواداران تيم رقيب را تحريک وعصباني کرده وبه بروز اغتشاش در ورزشگاه دامن مي زنند. محروم ساختن اين بازيکنان از انجام بازي، يا منع آنان از همراهي تيم شان درسفرها يا جريمه مالي وتنبيهات ديگر مي تواند راه کاري براي مقابله با چنين تحرکاتي باشد.
امروز قوتبال يک پديده گسترده اجتماعي است که دوستداران آن تنها مردان جوان نيستند©، بلکه بايد اعتراف کرد که زن ومرد، پير وجوان، شهرو روستايي، نخبه وعامي به اين ورزش توجه نشان داده وبه نسبت کمتر وبيشتر ، جريانات آن را دنبال مي کنند. اگر بتوان آن را از زشتي ها، خشونت ها ونقاط منفي پاک©©کرد، آنگاه زيبايي هاي بسيار زياد فوتبال با شفافيت تمام خود را نمايان ساخته واين ورزش به عاملي درجهت وحدت ملي ملت ها، انجام امور خير، توسعه صلح ودوستي ، رفع فقر ونژاد پرستي و.. تبديل خواهد شد.
نتيجه گيري
انسان درفرايند اجتماعي ساخته مي شود.ودر شکل گيري بعد اجتماعي انسان، جامعه نقش تعيين کننده دارد واين نگاه به مسئولين امنيت وانتظامات جامعه مي گويد خشونت ورزي نوعي بيماري اجتماعي است که درروند حرکت نامتعادل يک جامعه، به اعضاي آن جامعه عارض مي گردد. بديهي است يک پزشک حاذق با معاينه بيمار ابتدا با تجويز دارو ويا پرهيزهاي غذايي ورفع زمينه ايجاد کننده بيماري، عضو بيمار را بهبود مي بخشد ودرصد کمي از بيماران براي بازيابي سلامتي نياز به جراحي پيدا مي کنند.از اين منظر وجود نظارت اجتماعي از طريق اعمال نظم اجتماعي، به مثابه مانعي درسر راه کجروي وانحراف ورفتار نابهنجار افراد قرار مي گيرد. بنابراين يکي از مهم ترين راه هاي رفع ناهنجاري هاي اجتماعي( ازجمله گرايش به خشونت درفوتبال) آن است که نهادهاي نظارتي مانند والدين، مدرسه ونيروي انتظامي به خوبي به وظيفه نظارتي خود عمل کنند.
همچنين توجه به ماهيت زيستي و وراثتي انسان ازبين برنده ي بخش ديگري از زمينه هاي گرايش به ناهنجاري هاي اجتماعي است.تا جايي که برخي انديشمندان متمايل به الگوي زيست شناسي ، صرف انرژي پرخاشگريانه موجود در وجود انسان ها(بخصوص جوانان) را در کانالهاي کنترل شده( مانند ايجاد امکانات ورزشي که ساده ترين وموجه ترين امکان است)، لازم وحتمي مي دانند. اين همان«سوپاپ اطميناني» است که درمديريت هاي بحران پيرامون آن بحث مي شود .درچنين صورتي است که تماشاگر مستعد براي خشونت ورزي داخل واطراف ورزشگاه فوتبال را با صحنه جنگ يکي نخواهدگرفت و وسايل حمل ونقل عمومي را تانک دشمن فرض نخواهد کرد.
پس از اعمال اين تمهيدات است که تدابير مقابله اي پليس کارآيي مي يابد. براي زمينه سازي فاز برخورد نيز لازم است. اينگونه اعمال و رفتار تعريف قانوني پيدا کند وخلاء قانوني موجود مرتفع گردد تا مرتکبين به چنين اعمالي پذيراي عواقب و مسئوليت رفتار خود باشند.
درخاتمه با هدف برانگيختن احساس مسئوليت دست اندرکاران ورزش و جلب توجه ونظر مسئولين برگزاري مسابقات فوتبال اعم از مديران فدراسيون فوتبال وليک حرفه اي، شوراي تأمين استان ها ، رؤساي واحدهاي انتظامي ذيربط و...، اين جمله انديشمند شهر فرانسوي آندره ژيد را جمله پاياني قرار مي دهيم: همه چيز گفته شده است، اما چون هيچ کس گوش نمي دهد بايد هميشه از نو آغاز کرد.
منابع:
الف- منابع فارسي
1- چلبي، مسعود. «جامعه شناسي نظم» تهران: نشر ني، ( 1384).
2- آزاد ارمکي، تقي.«نظريه هاي جامعه شناسي » ، تهران»انتشارات سروش،(1381).
3- اباذري، يوسف.« مکاتب جامعه شناسي وخشونت»، کيان، بهمن واسفند، شماره 45، (1377).
4- ارونسون، اليوت.«روانشناسي اجتماعي»، ترجمه حسين شکرکن، تهران:انتشارات رشد، (1369).
5- استور، آنتوني.«ستيزخوي وخشونت»، ترجمه حسن صالحي، تهران: فراگفتار،( 1380).
6- اشرف، احمد. «کژرفتاري، مسائل اجتماعي وآسيب شناسي اجتماعي»،تهران:آمورشگاه عالي خدمات،(1355).
7- اعزازي، شهلا.«خشونت خانوادگي»، تهران:نشر سالي،چاپ اول،(1380).
8- افتخاري، اصغر.خشونت وجامعه»، تهران: نشر سفيد،(1378).
9- بدار، لوک ودزيل، ژوزه ولاماش، لوک.«روانشناشي اجتماعي»، ترجمه حمزه گنجي، تهران : نشر ساوالان، ( 1381).
10- توسلي، غلامعباس.«نظريه هاي جامعه شناسي». تهران: انتشارات سمت،( 1374).
11- چالمرز، آلن اف.«چيستي علم»،تهران: انتشارات سمت چاپ سوم، (1381).
12- روي،ماريا.«زنان کنتک خورده»،ترجمه مهدي قراچه داغي، تهران: انتشارات علمي، (1377)
13- ريترز، جورج.«نظريه جامعه شناسي در دوران معاصر»، مترجم محسن ثلاثي، تهران: انتشارات علمي، چاپ دوم، (1374)
14- ستوده ، هدايت ا... «روانشناسي اجتماعي، تهران: انتشارات آواي نور، چاپ پنجم،(1380).
15- شهرياري،مهدي.«پرخاشگري انسان»، تهران: نشر مير شمس، ( 1376).
16- شهيندخت، مولاوردي، «علل وريشه هاي خشونت عليه زنان»، تهران: نشر حقوق زنان، سال دوم ، شماره دهم ، تير 78ص 23-18، (1378).
17- محسني تبريزي، عليرضا .«مباني نظري وتجربي ونداليسم»، مروري بر يافته هاي يک تحقيق ، نامه علوم اجتماعي، شماره 16، 1379).
18- محسني تبريزي، عليرضا.«سيري مفاهيم ونظريه هاي خشونت»، تهران: دانشکده علوم اجتماعي، نامه علوم اجتماعي شماره 19،( 1381).
19- محسني تبريزي علي رضا.« بررسي ونداليسم درتهران »، تهران: موسسه مطالعات وتحقيقات اجتماعي دانشگاه تهران، ( 1374).
20- لاور، رابرت اچ.« ديدگاههايي درباره دگرگوني اجتماعي»، ترجمه کاووس سيد امامي، تهران: مرکز نشر دانشگاهي ، (1373).
21- فکوهي ،ناصر.«خشونت سياسي»، تهران:انتشارات پيام امروز،(1378).
22- کرمي، فاطمه.«بررسي جامعه شناختي حادثه کوي دانشگاه تهران درهيجدهم 1378»، پايان نامه کارشناسي تهران: دانشگاه تهران ، دانشکده علوم اجتماعي ، (1378).
23- کريمي، يوسف.« روانشناسي اجتماعي(نظريه ها ، مفاهيم وکاربردها)»،تهران ونشر ارسباران،( 1378).
24- گر، تد. رابرت.«چرا انسانها شورش مي کنند»، ترجمه علي مرشدي زاده، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردي، 1377).
25- کوزر، ليوئيس.«زندگي وانديشه بزرگان جامعه شناسي »، مترجم محسن ثلاثي،تهران: انتشارات راهبردي،(1374).
26- گروه مترجمان.«فوتبال، خشونت، هويت اجتماعي»، معاونت آموزش ناجا، اداره کل پژوهش وتأليفات،(1374).
27- فتحي نيا، عليزاده عبدالرحمن .«خشونت گرايي تماشاگران فوتبال ونقش رسانه ها درکنترل آن»، تهران: فصلنامه پژوهش وسنجش،(1384).
ب-منابع انگليسي
پي نوشت ها :
Dawn attack-1
منبع:فصلنامه امنيت ،سال پنجم ،شماره ي2و1،پاييز و زمستان 1385.
