14 سند بدون شرح (1)
تصور نمي کنم صدايي از کسي بلند شود
در روز سه شنبه 29 اسفند، آخرين روز سال 1306، همسر رضاخان و گروهي از زنان دربار، براي حضور در مراسم نوروزي، وارد حرم حضرت معصومه (س) شدند و در غرفه بالايي ايون آيينه بي چادر نشستند. وقتي آيت الله شيخ محمد تقي با فقي را از ماجرا آگاه کردند، پيغامي براي زنان فرستاد و به حضور آنان در حرم، بدان وضع اعتراض کرد و چون مؤثر واقع نشد، شخصاً آنجا آمد و از ايشان خواست تا حرم را ترک کنند. خانواده شاه فوراً به خانه توليت رفتند و اين واقعه رابه تهران خبر دادند. رضاخان بي درنگ، همراه با وزير دربار و يک فوج زرهي، از تهران رونه قم شد، نظاميان را در منظريه قم مستقر کرد و خود، همراه عده اي از گارد، جمعي را مضروب و بافقي را دستگير کردند. رضاشاه شخصاً بافقي را زير لگد انداخت و به باد ناسزا گرفت و به زندان تهران فرستاد، به بهانه اين حادثه شاه خشمگين بخشنامه اي خطاب به امراء لشکر و فرماندهان و تيپ مستقل شمال فرستاد که در آن گفته شده بود:
عده اي از طبقه وعاظ و ذاکرين و آخوندها که در حقيقت اين عده را بايد... طبقه مفسد مملکت محسوب نمود علناً و بي پرده شروع به... اظهارات بي رويه در منابر و مجالس نموده ... از مذاکرات و تحريکات آنها هزاره مفسده توليد کار بي شرمي را به جايي رسانيدند که در شب اول سال در قم يکي از آنها مفسده بر پا کرده و طوري از حد خارج شد که ممکن بود اشخاص آن حوزه همه اعدام شوند و خود آن محوطه نيز که مرکز اين فساد قرار گرفته بود محو و معدوم گردد.
اسناد بدون شرح اين شماره در واقع شرح اين حادثه است.
سال:1307
دستور به امراء لشکر که چون بعضي از وعاظ و ذاکرين بي ادبي و سوء نيت به مملکت را از حد گذرانده اند از اين تاريخ به بعد اگر به اقدامات و يا سخنان خود ادامه دادند آنها را به سختي تنبيه نمائيد.
متحد المآل
به امراء لشکر و فرماندهان قشون و ايالات و حکام در حداقل رمز شود.
برحسب امر مطاع مبارک اعليحضرت همايون شاهنشاهي ارواحناه فداه ابلاغ مي شود مراقبت فرمائيد چنانچه از طرف علما وعاظ و اشخاص ديگر در اطر اف قضاياي اخير قم يا به عناوين ديگر علناً اظهارات بي رويه بشود و يا اقداماتي که مورد فساد شده از آنها ظاهر گردد قوياً جلوگيري کرده شخص مرتکب را فوراً تعقيب نمائيد و مراتب را اطلاع بدهيد که به عرض خاکپاي مبارک برسد.
مدلول اين تلگراف را به هر يک از مأمورين نواحي مربوطه که لازم مي دانيد ابلاغ نمائيد.
فرمانده تيپ شمال _ امير لشکر جنوب
فرمانده لشکر شرق_ امير لکشر شمال غرب
ايالت خراسان____ ايالت آذربايجان
ايالت فارس_____ حکومت کرمانشاهان
به امراء لشکر و فرماندهان و تيپ مستقل شمال
از چندي قبل به اين طرف به طوري که همه مي دانيد يک عده از طبقه و عاظ و ذاکرين و آخوندها که در حقيقت اين عده را بايد از اشخاص پس و بي وجدان و طبقه مفسد مملکت محسوب نمود علناً و بي پرده شروع به پاره [اي] اظهارات بي رويه در منابر و مجالس نموده و در اثر سکوت و بي اعتنايي مصادر قشوني و مأمورين دولتي روز به روز بر تجري و جسارت خود افزوده و از مذاکرات و تحريکات آنها هزار مفسده توليد و همه طور زحمت و خسارت به مملکت متوجه گرديده تا اينکه کار بي شرمي را به جايي رسانيدند که در شب اول سال در قم يکي از نوع آنها مفسد برپا کرده. و طوري از حدّ خود خارج شد که ممکن بود اشخاص آن حوزه همه اعدام شوند و خود آن محوطه نيز مرکز اين فساد قرار گرفته بود محو و معدوم گردد منتهي باز هم با بردباري و تحمل اقدام به رفع غائله گرديد و از مجازات و سياستي که مقتضي بود صرف نظر شد (مخصوصاً شما را تذکر مي دهم اگر در آن موقعي که مفسدين شيراز بالاي منبر رفته آن بيانات شرم آور را مي نموده و آن طور در صدد اهانت و تخفيف نسبت به مقام سلطنت برمي آمدند ساکت مني نشستيد و آنها را به سزاي خودشان مي رسانيديد نوع اين اشخاص اين قدر زياد نمي شد و کار به اينجاها نمي کشيد. [باز هم بر شما بحثي نيست و سوء سياست من اين قضايا را سبب شده است.] زيرا تصور مي کردم با اغماض و بردباري و نصيحت ممکن است اين اشخاص متنبه شده دست از حرکات خود بردارند ولي چون به ثبوت رسيده است که سکوت و ملايمت در مقابل اين نوع عناصر به سوء نتيجه منتهي مي گردد و بالاخره آسايش و سلامت مملکت را به خطر مي اندازد و مانع ترقي و سلامت مملکت مي شود ديگر تحمل را جائز نمي دانم و صريحاً به شما امر مي دهم که از اين تاريخ به بعد کاملاً مواظب حرکات و اعمال اين قبيل اشخاص بوده و از دسته وعاظ و آخوندها و ذاکرين و هر طبقه ديگري اگر اظهارات برخلاف رويه و به قصد اهانت و اسائه ادب شنيده شود يا اقداماتي براي رسيدن به اين مقصود از طرف آن ها به عمل آيد از هر طبقه و هر عده باشند بدون ملاحظه فوراً تعقيب و به سختي تنبيه نماييد و بايد بدانيد که اگر غفلتي در اجراي اين دستور مشاهده شود شماها شخصاً مسئول و مورد مجازات و سياست سخت خواهيد بود. مدلول اين تلگراف را به نواحي مربوطه قشوني و حکام و ولاه نيز ارائه نمائيد که در حدود وظيفه خودشان مراقب اجراي آن باشند.
خدمات رياست جليله دفتر مخصوص شاهنشاهي طهران
نمره 1 زيارت کردم فعلاً خبري نيست و ظاهراً حسن اثر هم کرده است و تصور نمي کنم صدايي از کسي بلند شود. البته حسب الامر مراقب خواهم بود. 4/1/نمره 2
نظام الدين حکمت حکومت اصفهان
به عرض رسيد
ضبط شود
نمره 4
از تبريز
کاملاً مراقب است هيچ گونه صحبتي نيست. ايام رمضان مخصوصاً به خوبي گذشت وعاظ معتبر در محسنات اوضاع فعلي ممکلت حرف مي زدند اخيراً دويست نفر از اجزاء ماليه منفصل شده متحمل است از ناحيه آنها تشبثاتي بروز کند در اين باب هم پيش بيني لازم شده البته از هر کس حرکت خلافي ديده شود حسب الامر فوراً تعقيب خواهد شد.
4 فروردين نمره 4 منطور
به عرض رسيد
ضبط شود.
نمره 28/10/1/7[130]
مورخه 5/ فروردين ماه 1307
طهران
خدمت رياست جليله دفتر مخصوص شاهنشاهي
تعقيب نمره 2 وضعيت خيلي خوب است علماء و اشخاص ديگر که در اين چتند روزه به ديدن بنده آمدند همه اننتظار تنفر از حرکات واعظ [وعاظ] قم مي نمايند. فعلاً آخوندها به جاي خود نشستند دستور مؤکد به کليه مأمورين داده شد کاملاً مراقب، هر کس حرفي خارج وظيفه بزند فوري دستگير نمايند. امام جمعه و ظهرالاسلام امروز عصر وارد مي شوند. از طرف آخوندها تجليل مي شوند. 7 فروردين نمره 7
نظام الدين حکمت- حکومت اصفهان
به عرض رسيد
ضبط شود
منبع: نشريه مطالعات تاريخي شماره 28
در روز سه شنبه 29 اسفند، آخرين روز سال 1306، همسر رضاخان و گروهي از زنان دربار، براي حضور در مراسم نوروزي، وارد حرم حضرت معصومه (س) شدند و در غرفه بالايي ايون آيينه بي چادر نشستند. وقتي آيت الله شيخ محمد تقي با فقي را از ماجرا آگاه کردند، پيغامي براي زنان فرستاد و به حضور آنان در حرم، بدان وضع اعتراض کرد و چون مؤثر واقع نشد، شخصاً آنجا آمد و از ايشان خواست تا حرم را ترک کنند. خانواده شاه فوراً به خانه توليت رفتند و اين واقعه رابه تهران خبر دادند. رضاخان بي درنگ، همراه با وزير دربار و يک فوج زرهي، از تهران رونه قم شد، نظاميان را در منظريه قم مستقر کرد و خود، همراه عده اي از گارد، جمعي را مضروب و بافقي را دستگير کردند. رضاشاه شخصاً بافقي را زير لگد انداخت و به باد ناسزا گرفت و به زندان تهران فرستاد، به بهانه اين حادثه شاه خشمگين بخشنامه اي خطاب به امراء لشکر و فرماندهان و تيپ مستقل شمال فرستاد که در آن گفته شده بود:
عده اي از طبقه وعاظ و ذاکرين و آخوندها که در حقيقت اين عده را بايد... طبقه مفسد مملکت محسوب نمود علناً و بي پرده شروع به... اظهارات بي رويه در منابر و مجالس نموده ... از مذاکرات و تحريکات آنها هزاره مفسده توليد کار بي شرمي را به جايي رسانيدند که در شب اول سال در قم يکي از آنها مفسده بر پا کرده و طوري از حد خارج شد که ممکن بود اشخاص آن حوزه همه اعدام شوند و خود آن محوطه نيز که مرکز اين فساد قرار گرفته بود محو و معدوم گردد.
اسناد بدون شرح اين شماره در واقع شرح اين حادثه است.
دفتر مخصوص شاهنشاهي
سال:1307
دستور به امراء لشکر که چون بعضي از وعاظ و ذاکرين بي ادبي و سوء نيت به مملکت را از حد گذرانده اند از اين تاريخ به بعد اگر به اقدامات و يا سخنان خود ادامه دادند آنها را به سختي تنبيه نمائيد.
دفتر مخصوص شاهنشاهي
متحد المآل
به امراء لشکر و فرماندهان قشون و ايالات و حکام در حداقل رمز شود.
برحسب امر مطاع مبارک اعليحضرت همايون شاهنشاهي ارواحناه فداه ابلاغ مي شود مراقبت فرمائيد چنانچه از طرف علما وعاظ و اشخاص ديگر در اطر اف قضاياي اخير قم يا به عناوين ديگر علناً اظهارات بي رويه بشود و يا اقداماتي که مورد فساد شده از آنها ظاهر گردد قوياً جلوگيري کرده شخص مرتکب را فوراً تعقيب نمائيد و مراتب را اطلاع بدهيد که به عرض خاکپاي مبارک برسد.
مدلول اين تلگراف را به هر يک از مأمورين نواحي مربوطه که لازم مي دانيد ابلاغ نمائيد.
فرمانده تيپ شمال _ امير لشکر جنوب
فرمانده لشکر شرق_ امير لکشر شمال غرب
ايالت خراسان____ ايالت آذربايجان
ايالت فارس_____ حکومت کرمانشاهان
دفتر مخصوص شاهنشاهي
به امراء لشکر و فرماندهان و تيپ مستقل شمال
از چندي قبل به اين طرف به طوري که همه مي دانيد يک عده از طبقه و عاظ و ذاکرين و آخوندها که در حقيقت اين عده را بايد از اشخاص پس و بي وجدان و طبقه مفسد مملکت محسوب نمود علناً و بي پرده شروع به پاره [اي] اظهارات بي رويه در منابر و مجالس نموده و در اثر سکوت و بي اعتنايي مصادر قشوني و مأمورين دولتي روز به روز بر تجري و جسارت خود افزوده و از مذاکرات و تحريکات آنها هزار مفسده توليد و همه طور زحمت و خسارت به مملکت متوجه گرديده تا اينکه کار بي شرمي را به جايي رسانيدند که در شب اول سال در قم يکي از نوع آنها مفسد برپا کرده. و طوري از حدّ خود خارج شد که ممکن بود اشخاص آن حوزه همه اعدام شوند و خود آن محوطه نيز مرکز اين فساد قرار گرفته بود محو و معدوم گردد منتهي باز هم با بردباري و تحمل اقدام به رفع غائله گرديد و از مجازات و سياستي که مقتضي بود صرف نظر شد (مخصوصاً شما را تذکر مي دهم اگر در آن موقعي که مفسدين شيراز بالاي منبر رفته آن بيانات شرم آور را مي نموده و آن طور در صدد اهانت و تخفيف نسبت به مقام سلطنت برمي آمدند ساکت مني نشستيد و آنها را به سزاي خودشان مي رسانيديد نوع اين اشخاص اين قدر زياد نمي شد و کار به اينجاها نمي کشيد. [باز هم بر شما بحثي نيست و سوء سياست من اين قضايا را سبب شده است.] زيرا تصور مي کردم با اغماض و بردباري و نصيحت ممکن است اين اشخاص متنبه شده دست از حرکات خود بردارند ولي چون به ثبوت رسيده است که سکوت و ملايمت در مقابل اين نوع عناصر به سوء نتيجه منتهي مي گردد و بالاخره آسايش و سلامت مملکت را به خطر مي اندازد و مانع ترقي و سلامت مملکت مي شود ديگر تحمل را جائز نمي دانم و صريحاً به شما امر مي دهم که از اين تاريخ به بعد کاملاً مواظب حرکات و اعمال اين قبيل اشخاص بوده و از دسته وعاظ و آخوندها و ذاکرين و هر طبقه ديگري اگر اظهارات برخلاف رويه و به قصد اهانت و اسائه ادب شنيده شود يا اقداماتي براي رسيدن به اين مقصود از طرف آن ها به عمل آيد از هر طبقه و هر عده باشند بدون ملاحظه فوراً تعقيب و به سختي تنبيه نماييد و بايد بدانيد که اگر غفلتي در اجراي اين دستور مشاهده شود شماها شخصاً مسئول و مورد مجازات و سياست سخت خواهيد بود. مدلول اين تلگراف را به نواحي مربوطه قشوني و حکام و ولاه نيز ارائه نمائيد که در حدود وظيفه خودشان مراقب اجراي آن باشند.
دفتر مخصوص شاهنشاهي
خدمات رياست جليله دفتر مخصوص شاهنشاهي طهران
نمره 1 زيارت کردم فعلاً خبري نيست و ظاهراً حسن اثر هم کرده است و تصور نمي کنم صدايي از کسي بلند شود. البته حسب الامر مراقب خواهم بود. 4/1/نمره 2
نظام الدين حکمت حکومت اصفهان
به عرض رسيد
ضبط شود
نمره 4
از تبريز
رياست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهي
کاملاً مراقب است هيچ گونه صحبتي نيست. ايام رمضان مخصوصاً به خوبي گذشت وعاظ معتبر در محسنات اوضاع فعلي ممکلت حرف مي زدند اخيراً دويست نفر از اجزاء ماليه منفصل شده متحمل است از ناحيه آنها تشبثاتي بروز کند در اين باب هم پيش بيني لازم شده البته از هر کس حرکت خلافي ديده شود حسب الامر فوراً تعقيب خواهد شد.
4 فروردين نمره 4 منطور
به عرض رسيد
ضبط شود.
نمره 28/10/1/7[130]
مورخه 5/ فروردين ماه 1307
طهران
رياست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهي
دفتر مخصوص شاهنشاهي
خدمت رياست جليله دفتر مخصوص شاهنشاهي
تعقيب نمره 2 وضعيت خيلي خوب است علماء و اشخاص ديگر که در اين چتند روزه به ديدن بنده آمدند همه اننتظار تنفر از حرکات واعظ [وعاظ] قم مي نمايند. فعلاً آخوندها به جاي خود نشستند دستور مؤکد به کليه مأمورين داده شد کاملاً مراقب، هر کس حرفي خارج وظيفه بزند فوري دستگير نمايند. امام جمعه و ظهرالاسلام امروز عصر وارد مي شوند. از طرف آخوندها تجليل مي شوند. 7 فروردين نمره 7
نظام الدين حکمت- حکومت اصفهان
به عرض رسيد
ضبط شود
منبع: نشريه مطالعات تاريخي شماره 28
/ج
