موانع تربيتي

چكيده :
در اين مقاله سعي برآن شد تا موانع تربيتي دوران كودكي ونوجواني را به اختصار بيان كنم. که اعم از : وراثت، عوامل مربوط به دوران بارداري، اختلال روان، اشتغال مادر، طلاق، فوت والدين، كمبود محبت، اعتياد، مشكلات ناشي از عوامل اجتماعي، وغيره ... مورد توجه واقع گرديده است.
كليد واژه
موانع تربيت، اختلالات روانی، اختلاف والدين، بی مهری، عدم شخصيت، دروغگويي والدين، شير مادر، عدم استقلال شخصيت، تنبيه اضطراب و تشويش، اهانت.
مقدمه
امروز بيش از زمان گذشته مردم در چنگال موانع ايذائی شياطين و مرداب سهمگين زندگی كه خود درست کرده‌اند قرار گرفته! وتيرگيهای نادرستی ولجنزار گناه و اشتباهات، آن‌ها را فرا گرفته است و همانند تار عنكبوت آن‌ها رادر هم پيچيده است. از خود سوال می‌کنند چرا گرفتار شده‌ایم؟
علت بزه، اعتياد، سرقت، قتل، بيماريهای اعصاب و روان، فحشاء، طلاق و ...ريشه درچه چيزی دارد!؟ در اين نوشته كوتاه به بخشي از ریشه‌ها و موانع تربيت كودك اشاره شده است.

قانون وراثت
 

از نظر علم مسلم شده كه صفات پدر و مادر، صفات ظاهری نظير شكل و شباهت، صفات باطنی نظير شجاعت يا جبن و ترس، سخاوت و بخل، حسادت و رأفت چه صفات خوب، چه صفات بد به واسطه آن ذرات يا ژن‌ها كه در سلول‌هاست به اولاد منتقل می‌شود ومعمولاً بچه از نظر شكل و شباهت يا به پدر می‌رود يا به مادر يا به هردو علت اينكه ما نتوانيم تشخيص دهيم كه اين بچه به پدرش رفته يا مادر، اما آن افرادی كه قيافه شناس هستند به خوبی تشخيص می دهندكه اين بچه شكل
وشباهت اين پدرومادر را دارد چناچه گفته می‌شود، الآن گروه خون می‌تواند اثبات كند كه اين بچه از كدام پدر و كدام مادر است. آ ن قيافه شناس ها هم می‌توانند تشخيص دهند كه اين بچه پدرش كيست يا مادرش كيست. از نظر صفات معنوی‌هم چنين است مادرحسود بچه اوهم حسود است. معمولاً پدر بخيل، بچه او نيز بخيل است. پدر و مادري كه جبن و ترس بر آن‌ها حكمفرما باشد و آدم‌های جبون و ترسو باشند، بچه های آن‌ها ترسوهستند به عكس پدرسخی ومادر سخی، پدر شجاع، مادرشجاع بچه شجاع و سخی تحويل جامعه می‌دهند. اگر مادر رئوف باشدمعمولاً بچه او هم رئوف است.
اگر مادر عاطفه بر او غلبه داشته باشد، معمولاً بچه او با عاطفه است. چنانچه اگر پدر يا مادر قسی القلب باشد معمولاً اولاد آن‌ها چه دخترو چه پسر قسی القلب می‌شوند. البته بايد توجه داشت كه اراده ما می‌تواند قانون وراثت را خنثی كند. يعنی همين كه حسود است، می‌تواند با اراده خودش بامبارزه بخلش را از بين ببرد. آنكه جبون است از راه قانون وراثت، می‌تواند جبن را با اراده از بين ببرد.
اراده انسان نظير معلم خوب قانون وراثت را می‌تواند خنثی كند. (1)نقش واهميت زمينه های ارثی رادر تربيت فرزند هرگز نمی‌توان ناديده گرفت حالات روحی پدر و مادردرزمان آميزش وبويژه حالات روحی ‌وعاطفی‌ مادردردوران بارداری درشكل گيری ‌زمينه های‌روانی در جنين تأثير فراوان دارند. (2)

موانع تربيت
 

1. غذای حرام
غذای حلال و حرام است، غذای حلال در آن وقت تأثيرعجيبی روی بچه داردچنانچه غذای‌حرام در شقاوت اولاد تأثير عجيبی دارد. (3)
2. شرك شيطان
يكی هم (شيطان)شريك اولاد شما می‌شود. معنی در شرك در اولاد را هر كس چيزی گفته است ولی آنچه به نظر می‌رسد همين است كه انسان در آن وقت (جماع)توجه به خدا نداشته باشد «بسم ا... » نگويد و نه تنها بی توجهی به الله است بلكه مرد با فكر زن نامحرم با زنش هم بستر می‌شود! يا زن با فكرمرد نامحرم با شوهرهم بسترمی شود، اين فكرشيطانی روی بچه اثرمی گذارد و اين بچه می‌شود شرك شيطان مانند ولدالزنا كه رستگاريش كاری است مشكل رستگاری اين بچه هم كاری است مشكل. (4)
3. گناه
اين گناه نه فقط برای مانحوست دارد برای بچه های ما هم نحوست دارد. قرآن می‌فرماید : اگر تأمين آتيه برای‌اولادت می‌خواهی، اگر می‌خواهی اولادت آخر عاقبت به خیر باشند مواظب باش زبانت از خودت باشد، مواظب باش شايع پراكنی نكنی و شهادت ناحق ندهی مواظب باش تهمت نزنی وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَفًا خَافُواْ عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُواْ اللَّهَ وَ لْيَقُولُواْ قَوْلًا سَدِيدًا بايد از خداى بترسند كسانى كه اگر پس از خويش فرزندانى ناتوان بر جاى مى‏گذارند، از سرنوشت آنان بيمناكند. بايد كه از خداى بترسند و سخن عادلانه و به صواب گويند. (9 سوره نساء)(5)
يعنی اگر ازعاقبت بچه‌هایت می‌ترسی، يعنی اگر می‌خواهی بچه‌هایت يك زندگی خوش داشته باشند تا می‌توانی با تقوی باش و تا می‌توانی زبانت دست خودت باشد، و در گفتن خيلی محكم بگو، با استدلال بگو، شهادت ناحق نده، شايعه پراكنی نكن، غيبت نكن، تهمت نزن، ا ين راجع به اصل قضيه و اما راجع به بحث گناه در شب عروسی مخصوصاً اثر عجيبی روی بچه دارد، ممكن است يك گناه بچه را بيچاره كند چنانچه وليمه دادن دلی را به دست آوردن، رابطه باخدا اثر دارد روی اين بچه، و اثر دارد روی سعادت اين بچه. (6)
4. غم و غصه مادر
نكته چهارم كه بحث مفصلی دارد اما اشاره می‌کنم اين است كه بايد زن مواظب باشد در حاليكه باردار است نشاط داشته باشد، بايد مواظب باشد غم نخورد، غصه نخورد و بداند غم و غصه روی بچه اثر دارد، هیجان‌ها روی بچه اثر دارد. هيجانهايی كه از راه عصبانيت پيدا می‌شود روي بچه اثر دارد بايد در اين 9 ماهه، مادر در حال عادی باشد. (7)
5. شير مادر
شيرمادر تأثيرعجيبی در بچه دارد، چنانچه اگر شير مادر غذايی كه می خوردمقوی باشد در بنيه و قوه اين بچه تأثير دارد از نظر معنويت هم تأثير عجيبی در روحيه بچه دارد. مادر بايد مواظب باشد. به واسطه بی تقوايی شيرخود را آلوده نكند. غيبت كردن گوشت مرده خوردن است. اثر می گذاردروی دل انسان، روح انسان و روح انسان را بی نشاط می‌کند مخصوصاً راجع به رابطه با خدا، راجع به مستحبات همچنين اثرمی گذارد روی شير و اين شيری كه بچه می‌خورد دارای ميكروب معنوی
است و اگر شيرميكروب ظاهری داشته باشد بچه را مسموم می‌کند، اگر مادر بی تقوا باشد اين بچه مسموم می‌شود بنابر اين شرط اول تقوی رابطه با خداست. (8)
6. پدر و مادر
در روايت می‌خوانیم: «كُلُ مَولُودِ یُولَد عَلی الفِطرَةِ حتّی يَكونَ اَبَواهُ يُهوّدانِه و يُنصِرانِهِ (9)»
يعنی هر بچه ای فطرت او فطرت خدايايی، فطرت اسلام يابی و اگر ديديد منحرف از اين فطرت شد. بدان پدر و مادرش او را منحرف کرده‌اند، پدر و مادر يهودی، بچه را يهودی می‌کند والا سرشت بچه، سرشت اسلام است، و اين فطرت در انسانها هست البته در اثر بروز عواملی ممكن است يهودی شو د، يا دهری و آن فطرت خدايابی و خداجويی سرپوش رويش گذاشته شود، و اِلا از بين نخواهد رفت. (10)
7. عدم نفوذ كلام
اگر پدر يا مادر هيچ گونه حرمت يا حيبتی در دل فرزند خود نداشته باشد يا احياناًدر نظر آنان فردی ضعيف و بی كفايت جلوه كند، فرزندان او را به حساب نخواهند آورد و نسبت به وی حرف شنوی نخواهند داشت. (11)
8. ايجاد ريشه عادت بد در كودكان
چشم وگوش كودك چون دريچه ای باز است می‌بیند ومي شنود، ذهن كودك چون دوربين عكاسی است، که هرچه می‌بیند و می‌شنود ودر آن منعكس شده وثبت می‌گردد. بنابراين رفتار والدين به خصوص مادر تأثير فراوانی بر روی كودكان دارد، اگر مادری ترسو باشد نمی‌تواند كودكي شجاع بپروراند وهمچنين پدری اگر بخيل باشد نمی‌توان فرزندی با سخاوت تربيت
كند. ( 12)
در خانه اگر محبت بين زن و شوهر باشد، اگرعاطفه در خانه حكمفرما باشد، روی بچه های خانه اثر می‌گذارد، واينها با محبت می‌شوند، باعاطفه می‌شوند؛ و امااگر محبت در خانه نباشد اختلاف بين زن و شوهر باشد، عاطفه از خانه رخت بر بندد بچه‌هایی كه دراين خانه بزرگ شده‌اند بی عاطفه و بی محبت هستند، اگر دخترباشند نمی‌توانند شوهر داری كنند واگر پسرباشند نمی‌توانند زن داری كنند و محبت به جامعه ندارند. ديگر گرا نيستند وبالاخره آدم‌های با عطوفتی نيستند. ( 13)كودكان كه دردوران قبل ازدبستان از امنيت و محبت كافی برخوردارنمی شوند، آسیب‌هایی بر آن‌ها وارد می‌شود كه بندرت در دوره های بعد قابل جبران است. ( 14)
9. مدرسه و خانواده
شرايط بد خانوادگی بر روی رفتار كودك در مدرسه و سازگاری او با اين محيط جديد اثرمی گذارد. مثلاً اگردرخانواده در محبت كردن به طفل افراط يا تفريط شود، رقابتی نا مطلوب ميان برادران وخواهران وجود داشته باشد؛ خانواده از هم گسيخته باشد، يا والدين به خطا های تربيتی مهمی درارتباط با فرزندان خوددچارباشند مثلاً طفل راتحقير كنند، اعتماد به نفس را در او ضعيف سازند و يا با تنبیهات شديد در مورد او دست بزنند و ... در همه اين موارد مشكلات در سازگاری كودك با مدرسه و مسائل درسی و تحصيلی او به وجود می‌آید. ( 15)
10. فقر عاطفي كودك
استعدادهای عاطفي در انسان سبب رشد بسياری از كمالات در او می‌شود. اين كمالات شامل امتيازاتی است كه بر اساس ديگر خواهي در انسان بوجود می‌آید از قبيل محبت ودوستی، و فداكاری واز خود گذشتگی، عفو وگذشت بذل بخشش، همياری وهمكاری، دلسوزی وغم گساری وبطور كلي مقدم داشتن ديگران برخود. بي وفايی، فراموشكاری، قدر ناشناسی، احترام به هنگام نياز، و بی اعتنايی به هنگام بی نيازی، خشونت و قساوت، تنها به فكر خود بودن واز ديگران بی خبر ماندن، و...همه وهمه نقايص روحی واخلاقی مهمی هستند كه ريشه در فقر عاطفي دارند. ( 16)
11. بي مهری
آثار ناگوار بي مهری
1 - عقده رواني، كودكی كه طعم محبت پدر و مادر را نچشيده باشد، لذت نوازش وعاطفه مادري ويا پدري را احساس نكرده باشد، حلاوت لبخند وخنده مهربانانه والين خود را هرگز نديده باشد و... يقينا رواني متعال نخواهد داشت واين كمبود محبت به صورت يك عقده روانی در روان او باقی خواهد بود. اين عقده كم كم ممكن است خدايی نكرده به صورتهای مختلف : خودكشي، فرار از خانه، قتل وجنايت واعتياد و... بروزكند وتا آخر عمر موجبات بد بختي و فلاكت خود واطرافيان را فراهم سازد.
2- خمودی و انزوا هميشه حالت كناره گيری و انزوا دارند و آنچنان نشاط كافی برای بازی و همكاری و فعاليت با ديگران را ندارند.
3 - انحراف فكری و اخلاقی، او می‌خواهد از هر طريق ممكن اين نياز خود را تامين كند، از اين رو چه بسا در برابر هر گونه دعوتي از هر گروه ودسته اي پاسخ مثبت دهد و خود را تأمين كند. اگر چه خود را بفروشد.
4- خشونت و تند خويی، او هرگز لذت بوسه های مادر را بر گونه‌هایش احساس نكرده و دست نوازش پدر را لمس نكرده است، چگونه می‌تواند انسانی رئوف و عطوف ومهربان باشد؟ آری اين چنين كودكي به تدريج روحيه پرخاش گرانه پدر ومادر را كسب خواهد كرد و اولا : ممكن است در برابر خود آنان گاه و بيگاه بايستد و خشونت به خرج دهد، ثانيا ممكن است به خاطر همين روحيه نا پسند به كارهايي مثل سرقت، نزاعهاي مسلحانه، قتل و آدم كشي كشيده شود. ( 17)
12. محبت بيش از حد به كودك
يك روانشناس كودك می‌نویسد :والدين كه زياده از حد نسبت به فرزندان خود محبت می‌کنند. وهمچنين آموزگاراني كه هدف‌های بسيار سهل الوصول براي نو آموزان تعيين می‌کنند به حس اعتماد به نفس كودك زيان می‌رسانند. (18)
13. اثرات بي توجهي به كودك
عوارض بي توجهي و ترد كودك به صورتهاي زير در كودك مشاهده می‌شود. بيماريهای روان تني كه آثار بدني دارد، ولي منشأ آن‌ها مشكلات روانی است.
1- بيماريهای تب يونجه وناراحتي های پوستی وآسم.
2- پرخاشگری
3- تسليم در مقابل ديگران به خاطر جلب محبت آنان
4- خيالبافي ودر خود فرو رفتن
6-گوشه گيری، انگشت مكيدن، ناخن جويدن ( 19)
14. اختلاف والدين
آيا هرگز توجه کرده‌اید زماني كه پدر ومادر با يكديگر دعوا می‌کنند وچنان عصباني شده كه اصلا حالت كودكان خود را درك نمی‌کنند، اين كودكان همانند جوجه های پر وبال شكسته، به گوشه ای پناه برده، گريه می‌کنند و يا به اين سوی وآن سوی می‌روند وسعي می‌کنند خود را از اين محيط آشفته دور نگه دارند، قهرا كودكان با اين وضع نه حال و حوصله درس خواندن دارند و نه ميل رغبتي به كار كردن و ...! چنين فرزنداني در آينده نيز همواره افرادي گوشه گير، در لاك خود فرو رفته، کم حوصله وعصبانی خواهند بود واز اين رو چه بسا گرفتار انحرافات جنسی، اعتياد، ولگردی و ... شوند. (20)
اختلاف والدين ناسازگاريهاي فرزندان را به همراه دارد بعضي از اين ناسازگاريها به قرار زير است :
1. كودك به ندرت در گروههاي اجتمايي حضور می‌یابد. چون در خانه فرصت ابراز وجود را پيدا نمی‌کند.
2. اغلب نگران وبا قيافه اي گرفته وافسرده در مدرسه ظاهر می‌گردد.
3. از درس ومدرسه لذت نمی‌برد ونسبت به آينده خود بيمناك است.
4. دراثر كمبود عواطف خانوادگي، عقب ماندگي درسي پيدا می‌کند.
5. به علت بهره مند نبودن از محبت در خانه، به افراد منحرف وسر گرمی‌های باطل رو می‌آورد.
6. بيشتر اوقات ذهنش مشغول مشكلات خانواده واختلافات بين پدر ومادر است.
7. احترامي براي والدين خويش قائل نيست، در نتيجه به افراد اجتماع با عينك بد بينی نگاه می‌کند. (21 )
امام صادق (ع)می‌فرماید : هيچ چيز در نزد خداوند از خانه وخانواده اي كه به خاطر طلاق و جدايي از هم پا شيده گردد مبغوض تر ومنفورتر نيست. (22 )بی شك، از هم پاشيدگی كانون خانواده، ضربه بسيار مهلكی است كه بر سر نوشت فرزندان بی گناه و كودكان خرد سال وارد می‌شود، چرا كه در اثر اين جدايي بين پدر ومادر، کودك ان معصوم تنها پناهگاه و آشيانه خود را از دست می‌دهند و معلوم نيست چگونه و در چه محيطی تربيت وبزرگ می‌شود. (23 )
15. عدم عزت و شخصيت
افرادی كه شخصيت ندارند معمولاً از گناه كردن باكی ندارند، لذا اگر شما آمارگيری كنيد. از اين نظر می‌بینید كه خیانت‌ها را 90% افراد بی‌شخصيت می‌کنند، افراد آقا منش، افراد عزيز درجامعه، افرادی كه مردم برايشان شخصيت قائل هستند و راستی يك شخصيت اجتماعی، يك شخصيت دينی دارند، معمولاً گناه نمی‌کنند گناهان زير سر بی شخصیت‌هاست. (24 )
16. عدم اسقلال شخصيت
برای اين كه شخصيت كودك شكل بگيرد لازم است درمواردی مقاومت والدين يا سرپرست خويش را در برابر خواسته های خود احساس كند. یعنی، بداند كه بايد مرزهايی را محترم بشمار دو به عبارت ديگر احساس آزادی‌مطلق و بی‌قيد و شرط نكند، از اين رو، الدين بايد تا جايی‌ كه ممكن است كودك را از كارهايی كه انجام می‌دهد منعع كنند اما در مواردی كه حتماً بايد از آنن رهيز كندد ايدد اطع باشندد در تصميم خود پافشاری كنندو تسليم اصرار و گريه و قهر او نشوند. (25 )
17. عدم ارضاء مادر
مادرانی‌كه درارتباط با همسران خود ازجهت روحی‌و عاطفی ارضاء می‌شوند، بهتر می‌توانند كودك خود را در لحظات اوليه زندگی‌اش از چشمه جوشان عواطف خود سيراب سازند و زمينه را برای پيدايش كودكانی ‌سالم و متعادل فراهم آورند. (26 )
18. عدم توجه به تفاوت‌های فردی‌ در كودكان
توجه به اين نكته سبب می‌شود كه ما تجربه های تربيتی‌خود را كه مربوط به يک يا چند كودك است، همواره عموميت نبخشيم و آن‌ها را در هر شرايط نتيجه بخش ندانيم، زيرا چه بسا روشی‌كه درباره يك كودك مفيد بوده در مورد كودك ديگر مفيد واقع نشود. (27 )
19. تنبيه، اضطراب و تشويش
اصولاً بايد به اين نكته اساسی توجه داشت كه در سنين اوليه حتی المقدور نبايد از تنبيه استفاده كرد يا در آن زيادروی نمود به ویژه نبايد از تنبيه بدنی ‌استفاده كرد. در اين سنين تشويق مؤثرتراست وكارآيی ‌بيشتری دارد. تجربه نشان داده است كه دراين سنين تنبيه زياد كودك راغير فعال وغيركنجكاو می‌سازد و زمينه را برای بسياری از مشكلات رفتاری او در آينده فراهم می‌آورد. (28 )
تنبيهات بدنی گاهی ضررهای غير قابل جبرانی را به همراه دارد از آن جمله :
1. کودك عادت می‌کند در برابر زور بدون چون وچرا تسليم گردد وبا اين منطق خو بگيرد كه زور گو وقلدر پيروز است، هر وقت عصباني شدي بزن وباكي نداشته باش!
2. كودك نسبت به تنبيه كننده حس بد بيني پيدا می‌کند، وحالت سر كشي دراو برانگيخته می‌شود.
3. كودك ترسو بار می‌آید و شخصيتش در هم شكسته وتعادل روحيش بهم می‌خورد. با توجه به آثار بد تنبيه، در مورد خطاهاي كودك، امام صادق (ع)می‌فرمایند : در مورد كودكان حد جاری نمی‌شود، بلكه به نحو صحيحی بايد تأديب شوند. (29 )
20. عدم پاسخگويی به سؤالات او
بر اين اساس، مدام می‌پرسد و گاهی‌با پرسش‌های ‌پی‌در پی‌ خود مادر راخسته می‌كند اين پديده نشانه رشد كنجكاوی ‌در كودك است و تربيت صحيح اين حس دررشد فكری‌كودك اثراتی‌عميق دارد. كودك با پاسخ‌هایی‌ كه در برابر پرسش‌های خود می‌گيرد، دنيايی ‌برای‌ خود می‌سازد و به نوعی «جهان بينی» دست می‌يابد. (30 )
21. ترس از غول وبيان داستان‌های وحشتناك
از داستان می‌توان استفاده های گوناگون كرد. اول اين كه به وسيله آن می‌توان قدرت تخيل را در كودك تقويت كرد. (31 )
از اين رو می‌توان از داستان‌های خيالی وغيرواقعی ميدانی را برای جولان نيروی تخيل كودك فراهم سازد، استفاده كرد. دراين مورد نيزنبايد زياده روی كرد، زيرا زياده روی در اين زمينه سبب خواهد شد كه كودك به موجودی خيالاتی تبديل شود، بنابر اين نبايد در استفاده متعاد ل از اين گونه داستان‌ها نگرانی‌ به خود راه داد. از سوی ديگر موجودات خيالی وحشتناك از قبيل غول وامثال آن كه غالباً موجب ترس بچه‌ها می‌شوند نبايد در داستان‌ها مورد استفاده قرار گيرد. (32 )
22. خريد اسباب بازی‌های تجملی می‌باشد
اين وسایل گرانقيمت غالباً از كشورهای صنعتی و به قيمتهای گزاف واردمی شوند ونتيجه ای جز پر كردن جيب سرمايه داران خارجی و تضعيف توان اقتصادی ملی ما به دنبال ندارد. (33 )
همچنين وقتی كودكان به اين روش‌ها خو می‌گیرند توقع دارند كه در آينده نيز زندگی لوكس و اشرافی داشته باشند. اگر چنين امری ميسر نشود و توقعات بی حساب آن‌ها بر آورده نگردد، يا در زندگی خانوادگی آينده خود ناگزير به صرفه جويی باشند، احساس ناخشنودی‌ و احياناً شكست می‌کنند و چه بسا مشكلات جدی‌ برای آن‌ها ايجاد شود كه گاه به ناساز گاری می‌انجامد.
اين مطلب در مورد دختران از اهميتی بيشتر برخوردار است. بررسی مشكلات و ناسازگاريهای موجود در روابط زن و شوهردرخانواده ها نشان می‌دهد كه بخش مهمی از اين مشكلات ريشه مالی دارد كه آن نيز غالباً ناشی از توقعات مهار نشده همسراست. بذر اين گونه توقعات حساب نشده معمولاً در دوران كودكی و نوجوان پاشيده می‌شود؛ و زندگی آينده كودك با نوجوان را با مشكلات جدی روبرو می‌کند. (34 )
23. اهانت
اهانت و تحقير كودك، سرزنش‌های مداوم و انتقاد های بی جا، ناسزا گفتن به او و به كارگيری الفاظ ركيك و تعبيرات غير محترمانه از مهم‌ترین عوامل هستند كه بذركينه ونفرت را در دل كودك می‌پاشد و زمينه را برای پيدايش صميميت ازبين می‌برد. (35 )
24. تفاوت بين دختر و پسر
برخی از مادران از اينكه زن خلق شده‌اند نه مرد، همواره شاكی‌و ناراحتند و اين ناراحتی خودرا به صورت‌های گوناگون به زبان می‌آورند. صرف نظر از اين كه اين گونه افكار نادرست معمولاً ناشی‌از عوامل خانوادگی ‌و اجتماعی ‌است، اظهار آن در حضور دختران آن‌ها را گرفتار عقده حقارت می‌كند و احساس ارزشمندی را از آن‌ها می‌ستاند، اين امر موجب بسياری‌از انحرافات و گرفتاری‌ها در آينده است. (36 )
25. عدم تشويق
تشويق عامل مؤثر در تقويت روحی انسان و ايجاد نشاط و اعتماد به نفس در اوست و گاهی دراحياء شخصيت كودك ودور ساختن اواز يأس و نوميدی يا احياناً ترميم شكست روحی او مؤثر است. (37 )
26. همنشين و معاشرت
گاهی ديده می‌شود كه كودكان دررفتن به منزل دوستان وهمسايگان ازآزادی‌عمل كامل برخوردارند و پدر و مادر با خوش بينی و بی خبری‌ هيچ گونه كنترلی ‌اعمال نمی‌كنند. اين شيوه ممكن است در زندگی كودكان و به ویژه نوجوانان خطرات زيادی‌ بهدنبال داشته باشد، به ویژه در مورد دختران كه آسيب پذيری‌بيشتری‌دارند، بايدباهشياری‌و مراقبت بيشتری عمل كرد. غالباً اين گونه رفت و آمد ها كه به دور از نظارت حضوروالدين است، قابل توصيه نيست و پدر و مادر بايد دقت و هشياری‌بيشتری‌از خود نشان دهند. (38 )
27. عدم انتخاب دوست كودكان به واسطه والدين
آنچه در اين سنين مهم است ومربيان محترم به خصوص پدر و مادر بايد توجه دا شته باشند اين است كه كودك در اين مرحله سني قدرت تشخيص همه جوانب در مسئله رفاقت را ندارد وبسياریاز مشكلات ومسائل را درك نمی‌کند وكودك بسيار عجولانه وحساس تصميم گرفته اقدام می‌نماید وكمتر در تصميم گيريهای خود بر اساس عقل و درايت رفتار می‌کند و تنها به فكر عمل كردن هوسهای كودكانه خود است، ازاين رو وظيفه پدر ومادر در انتخاب دوست برای كودكان خود بسيار سنگين وخطير است. (39 )
28. عدم توجه به انگيزه جنسی ‌كودكان
اين گمان كه كودكان به كلی عاری‌ازانگيزه جنسی‌هستند و دراين زمينه نياز به تربيت يا مراقبت جدی‌ ندارند، گمان باطل است. كودكان از سالهای اول زندگی ‌به صورت مبهم با اين انگيزه درونی‌ روبرو هستند به طوری‌ كه می‌توان جلوه های‌ گوناگون آن را دررفتار آن‌ها مشاهده كرد. (40 )
محيط زندگی‌كودك نبايد چنان باشد كه به انگيزه جنسی دامن بزند و احياناً به بيداری پيش از موقع آن بينجامد. كودكانی كه زمينه انحرافات جنسی ‌در آن‌ها فراهم می‌شود در دوران بلوغ بامشكلات بيشتری‌روبرو می‌شوند و چه بسا در سراشيبی‌سقوط و تباهی قرار می‌گيرند.
طرزلباس پوشيدن و عريان نكردن بدن در نزد كودكان، مراعات عفت در كلام و پرهيز از به كاربردن الفاظ و كلماتی كه به گونه ای دربرگيرنده مسائل ومناسبات جنسی هستند. (41 )
در بعضی خانواده‌ها كه به تربيت فرزند اهميت درخور داده نمی‌شود، پدر و مادر به همراه كودكان به تماشای ‌فیلم‌هایی‌ می‌نشینند كه اين آتش زير خاكستررا در وجود كودكان معصوم دامن می‌زند. از حدود چهارسالگی نبايد پسران با مادر و دختران با با پدر به حمام بروند. (42 )پوشش نا مناسب مادران يا خواهران در محيط خانه ولا قيدي و بي توجهي آن‌ها در اين زمينه موجب پيش رس ميل جنسی در پسر بچه‌ها می‌شود. (43 )
29. همبستری در مقابل فرزند
اگر بچه بيدار باشد، پدر و مادر مواظب باشند باهم همبستر نشوند حتی‌در روايت دارد اگر اين بچه چند روزه، يك ماهه، دو ماهه بيدار باشد و زن و مرد باهم همبستر شوند چنانچه اين بچه زناكار شد «فَلايلومَنَّ الا نَفسَهُ» يعنی اين پدر ومادر خودشان راملامت كنند كه باعث شده‌اند بچه بد از كار در آيد. (44 )
30. عدم پرورش ديني كودكان
مسأ له ديگر شر كت دادن كودكان در مجالس ومراسم ديني است. همراه بردن كودكان به مسجد هرچند در نماز جماعت شركت نكنند، یا مراسم عزاداري در ماه محرم يا مناسبتهای مذهبی ديگر برای پرورش عواطف ديني كودكان بسيار مفيد است. (45 )
دريغا كه برخی كودكان بی اعتنايی به تكاليف دينی و ارزشهای الهی را از پدر و مادر خود فرا می‌گیرند. اين قبيل كودكان چون از داشتن پشتوانه دينی در تربيت خود محرومند، غالبا مشكلات جدی در پيش رو خواهند داشت، زيرا بر خورداری از ايمان و داشتن رابطه قلبي با خدا و تقيد به دستورت الهی پايگاهي بس با ارزش است. که بسياری از مشكلات را از پيش پای انسان بر می‌دارد. (46 )
31. عدم آشنايي تدريجی كودك با مسائل دينی
انجام تكاليف ديني را نبايد تا زمان بلوغ به تاخير انداخت، بلكه بايد انس وعادت لازم را پيشاپيش در آنها به وجود آورد تا در زمان بلوغ مشكلي از اين نظر بو جود نيايد. (47 )
زيرا كسي كه انجام تكاليف دينی را تا مرحله نوجوانی يا جواني و بزرگ سالی به تأ خير انداخته است، هر چند معتقد به موازين دينی باشد به علت نبود ممارست عملی و آمادگی روحی معمولا نمی‌تواند به را حتی به احكام دينی عمل كند. (48 )
كودك چنانچه گفتيم بايستي از دوران قبل از بلوغ آمادگي لازم به انجام تكاليف ديني را پيدا كند، از اين رو لازم است به خصوص تكاليفي مثل نماز وروزه و...به صورت تمريني ازدوران قبل از بلوغ به كودك تعليم داده شود واهميت وارزش آن‌ها برای كودك روشن گردد. اهميت تعليم تكاليف واجب ومهم مثل نماز تا آنجاست كه در روايات پيشوايان معصوم (ع)مسئله سختگيری و تحت فشار قرار دادن كودك نيز در اين مورد مجاز شمرده شده است.
رسول خدا (صلي الله عليه واله)می‌فرمایند : فرزندانتان را كه به سن هفت سالگی رسیده‌اند. اگر چه با مشقت، به خواندن نماز وا داركنيد واگر به سن ده سالگی رسیده‌اند (واز خواندن نماز امتناع می‌کنند)مورد تنبيه قرار دهيد. ودر رختخواب هم بين آنان فاصله بيندازيد. (49 )
32. عدم آموزش آداب عملی وراه رسم صحيح زندگی به كودكان لازمه زندگی سالم آشنايی با آداب صحيح و راه رسم درست زندگی است.
بهترين ومناسب ترين دوران براي اين آموزش دوران كودكي به ویژه دوران دبستان يعنی هفت سال دوم زندگي كودك است. (50 )
متأسفانه بسياری از ما يا از آداب زندگی بی خبريم يا در عمل به آن چندان اعتنايی نمی‌کنیم. ريشه اين مشكل در تربيت خانوادگی ما ست. آداب پاكيزگی و بهداشت، چگونه غذا خوردن، چگونگی ارتباط با ديگران، و اجراي قوانين مثل راهنمايی و رانندگی، رعايت نظم در خانه، صرفه جويي، همكاری در خانواده، مراعات حقوق ديگران، رعايت حجاب اسلامی. (51 )
33. گفتار تنها
تنها با حرف وسخن نمی‌توان كسي را تربيت كرد بلكه بايد از پشتوانه عملی محكمی نيز بر خوردار بود كه گفته‌اند دو صد گفته چو نيم كردار نيست! . (52 )
34. دروغگويي والدين در مقابل كودك
والدين بايستی در محيط خانه فرزندان بزرگ‌تر را نيز زير نظر گرفته، آنان را نصيحت كنند كه به خصوص درحضور كودكان هرگز مرتكب دروغگويي نشوند ويا رفتار نفاق آميزي نداشته باشند، كه در نتيجه بچه های کوچک‌تر هم اينگونه گفتار و رفتار را از آنان فرا گيرند. (53 )رسول خدا (ص)فرمودند : دروغگويی انسان را به زشتی‌ها و پليديها می‌کشاند و گناهان سرانجام
انسان را را به آتش می‌افکند. (54 )
35. از بين رفتن اعتماد در خانواده
اگر دروغگويي در بين اعضاء خانواده به صورت معمول در آيد، اگر پدر ومادر به يكديگر و به فرزندان خود دروغ بگويند بدون شك پس از مدتی جو اعتماد و اطمينان در خانواده از بين خواهد رفت به دنبال آن زمینه‌هایی براي سوء ظن‌ها، تجسس‌ها و... پيدا می‌شود. (55 )
36. عدم توجه به بازيهاي كودكان
بي شك كودك به بازي نيزمند است. ونباستي در اين زمينه محدوديت بيش از حد براي او فراهم ساخت، اما پدر ومادر روي نوع بازی‌ها، هم بازی‌ها ومحيط بازي كودك خود دقت داشته باشند، چه بسا همين امور زمينه هي انحرافات جنسی وفساد اخلاقی اورا فراهم آورند. بايستی در هنگام بازی دختران وپسرانی كه به حد تمييز رسيده باشند از يكديگر جدا شوند تا عفت وپاك دامنی آنان همچنان محوظ بماند. يكی ازآثار شومی كه برای بی توجهی پدران و مادران در رابطه با امور جنسی می‌توان نام برد بيماری مهلك وسرطانی است كه در دختران بنام استشهاء ودر پسران بنام استمناءبه مرحله عمل می‌رسد وچه بد بختيهايی كه از اين بيماری عا ئد افراد نمی‌گردد. (56 )
شروع اين بيماری را در كودكان از سنين 6-10 سالگی در نزد اطفال خواه دختر يا پسرآغاز می‌شود كه به تنهايي يا دو نفر دست به اين عمل می‌زنند. (57 )
37. حسادت كودكان
چنانچه اشاره نموديم، روحيه حسادت در كودكان معلول عوامل محيطی وتربيتی خاص است كه با يستی برای از بين رفتن حسد نسبت به رفع اين عوامل اقدام كرد.
1- تبعيض بين فرزندان
2- تعريف كردن وبه رخ كشيدن
3- جلوه دادن وبيان كمبودها (58 )
38. كودك وپيمان شكنی
بايد دانست كودكان نيز از آن جهت كه انسان هستند مي دانندوفاي به عهد امر پسنديده ای است ودر مقابل پيمان شكني كار شايسته اي نيست، اما اگر محيط خانوادگي بگونه اي باشد كه موارد زيادی از نقض عهد و دروغگويی را در آن ببينند كم كم فطرت سالم خود را از دست می‌دهند وآنان نيز آن را فرا می‌گیرند. (59 )
نتيجه گيری
1-همان طور كه انسان ازلحاظ مالي وارث بستگان خود می‌باشد، ممكن است از نظر فردی نيز وارث استعدادها خو و خصلت‌های خوب و بد اسلاف و نياكان خود كه از راه وراثت به او منتقل می‌شود باشد.
2- نقش واهميت زمينه های ارثی رادر تربيت فرزند هرگز نمی‌توان ناديده گرفت.
3- هر بچه ای فطرت او فطرت خدايايی، فطرت اسلام يابی و اگر ديديد منحرف از اين فطرت شد. بدان پدر و مادرش او را منحرف کرده‌اند، پدر و مادر يهودی، بچه را يهودی می‌کند والا سرشتبچه، سرشت اسلام است.
4- بنابراين رفتار والدين به خصوص مادر تأثير فراواني بر روي كودكان دارد، اگر مادری ترسو باشد نمی‌تواند كودكي شجاع بپروراند وهمچنين پدري اگر بخيل باشد نمی‌توان فرزندی با سخاوت تربيت كند.
5- البته بايد توجه داشت كه اراده ما می‌تواند قانون وراثت را خنثی كند. يعنی همين كه حسود است، می‌تواند با اراده خودش با مبارزه بخلش را از بين ببرد. آنكه جبون است از راه قانون وراثت، می‌تواند جبن را با اراده از بين ببرد. اراده انسان نظير معلم خوب قانون وراثت را می‌تواند خنثی كند.
6- روانشناسان و متخصصين اطفال كه چندين هزارنمونه ازجرائم را مورد بررسی قرارداده، به اين نتيجه رسیده‌اند كه بعضي از كود كان به علت اين كه در محيط خانواده مورد بی مهری و بی‌اعتنایی پدر و مادر خود قرار گرفته‌اند بالنتيجه به عنوان يک واكنش در مقابل اين كمبود محبت شروع به سرقت و يا آزار و اذيت ديگران پرداخته‌اند.
7- شرايط بد خانوادگی بر روی رفتار كودك در مدرسه و سازگاری او با اين محيط جديد اثرمی گذارد.
8-.بي وفايي، فراموشكاري، قدر ناشناسي، احترام به هنگام نياز، وبي اعتنايي به هنگام بي نيازی، خشونت وقساوت، تنها به فكر خود بودن واز ديگران بي خبر ماندن، و...همه وهمه نقايص روحی واخلاقی مهمی هستند كه ريشه در فقر عاطفی دارند.
9- دراختلاف والدين چنين فرزنداني در آينده نيز همواره افرادي گوشه گير، در لاك خود فرو رفته، کم حوصله وعصبانی خواهند بود واز اين رو چه بسا گرفتار انحرافات جنسی، اعتياد، ولگردی و ... شوند.
10- افرادی كه شخصيت ندارند معمولاً از گناه كردن باكی ندارند.
11- برای اين كه شخصيت كودك شكل بگيرد لازم است درمواردی مقاومت والدين يا سرپرست خويش را در برابر خواسته های خود احساس كند.
12- توجه به اين نكته سبب می‌شود كه ما تجربه های تربيتی‌خود را كه مربوط به يك يا چند كودك است، همواره عموميت نبخشيم و آن‌ها را در هر شرايط نتيجه بخش ندانيم.
13-. تجربه نشان داده است كه دراين سنين تنبيه زياد كودك راغير فعال وغير كنجكاو می‌سازد و زمينه را برای بسياری از مشكلات رفتاری او در آينده فراهم می‌آورد.
14-كودك گاهی‌با پرسش‌های ‌پی‌در پی‌ خود مادر راخسته می‌كند اين پديده نشانه رشد كنجكاوی‌در كودك است و تربيت صحيح اين حس در رشد فكری‌كودك اثراتی‌عميق دارد.
15- از سوی ديگر موجودات خيالی وحشتناك از قبيل غول وامثال آن كه غالباً موجب ترس بچه‌ها می‌شوند نبايد در داستان‌ها مورد استفاده قرار گيرد.
16- پوشش نا مناسب مادران يا خواهران در محيط خانه ولا قيدی و بی توجهی آن‌ها در اين زمينه موجب پيش رس ميل جنسی در پسر بچه‌ها می‌شود.
17- انجام تكاليف دينی را نبايد تا زمان بلوغ به تاخير انداخت، بلكه بايد انس و عادت لازم را پيشاپيش در آنها به وجود آورد تا در زمان بلوغ مشكلي از اين نظر بو جود نيايد.
18- عدم توجه به پيمان شكني كودكان، حسادت، بازيهای كودكان، ازبين رفتن اعتماد در خانواده، دروغگويی، گفتار بدون عمل، عدم آموزش آداب سالم، همبستری در مقابل كودك، عدم توجه به انگيزه جنسی كودك، و ...همه موانع تربيت صحيح اسلامی می‌باشد.

پي نوشت ها :
 

1-حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 27
2-محمد علی سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 22
3- حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 43
4- همان، ص 40
5- نساء آيه 9
6- حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 58
7- همان، ص 73
8- همان، ص 79
9-سفينه البحار، جلد 2، ص 373
10- حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 149
11- محمد علي سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 111
12- رضا فرهاديان، آنچه والدين بايد بدانند، ص 38
13- حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 93
14-- محمد علی سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 57
15- همان، ص 72
16- همان، ص 158
17- ن- حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 105
18-همان، ص 111
19- رضا فرهاديان، آنچه والدين بايد بدانند، ص 41
20- ن- حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 26
21- رضا فرهاديان، آنچه والدين بايد بدانند، ص 36
22- ميزان الحكمه، جلد 5، ص 547
23- ن- حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 28
24-حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 180
25- محمد علي سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 39
26- همان، ص 23
27- همان، ص 25
28- همان، ص 34
29- ن- حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 51
30- محمد علی سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 40
31- همان، ص 41
32- همان، ص 42
33- همان، ص 51
34- همان، ص 51
35- همان، ص 81
36- همان، ص 84
37- همان، ص 91
38- همان، ص 137
39- ن- حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 116
40- محمد علی سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 141
41- همان، ص 142
42- همان، ص 134
43- همان، ص 144
44- حسين مظاهری، تربيت فرزند از نظر اسلام، ص 123
45- محمد علي سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 162
46- همان، ص 163
47- همان، ص 160
48- همان، ص 161
49- ن- حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 134
50- محمد علي سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 171
51- محمد علی سادات، شيوه های بر خورد با كودك، ص 172
52- محمد علی سادات، شيوه های بر خورد با كودك، جلد اول، ص 117
53—ن-حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 35
54- ميزان الحكمه، جلد 8 ص 834
55- ن-حق جو و ح- غرويان، تربيت فرزند، ص 40
56- همان، ص 62
57- همان، ص 67
58- همان، ص 78
59- همان، ص 86

منابع
1. قرآن الكريم
2. سادات، محمد علي، شيوه هاي برخورد با كودك، جلد دوم، چاپ چهارم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، سال 1374
3. فرهاديان، رضا، آنچه والدين و مربيان بايد بدانند، چاپ اول، قم، انتشارات رئوف، تابستان سال 70
4. قمي، شيخ عباس، سفينه البحار و مدينه الحكم و الآثار، مؤسسه انتشارات فراهاني، بي تا
5. حقجو، ن و ح، غرويان، تربيت فرزند، قم، انتشارات المهدي، چاپ نهضت، بی تا.
6. مظاهري، حسين، تربيت فرزند از نظر اسلام، چاپ اول، انتشارات روح، آذر سال 1373
7. محمدی ری شهری، محمد، ميزان الحكمه، مؤسسه دار الحديث الثقافيه، الطبعه الثانيه،1377 ش.
/ع