آيا غذاهاي دست کاري ژنتيکي شده واقعاً بي خطر هستند؟
غذاهاي دستکاري ژنتيکي شده (Genetically Modified Foods)يا به اختصار GMFoods به گروهي از غذاها يا بهتر بگوييم زيست ساختارها (Organism)گفته مي شود که به وسيله ي دستکاري ژنتيکي گونه مادر توسط روشهاي مهندسي ژنتيک ايجاد شده اند.براي مثال برنجي که امروزه در کشور عزيزمان با نام هاي هندي و پاکستاني به فروش مي رسد يا محصول گندم که امروزه در کشور در حال بهره برداري است، همه از اين نوع غذاهاي جديد به حساب مي آيند.البته GMFoods تنها محدود به سلسله گياهان نيست و امروزه گاوهايي که شير بيشتري توليد مي کنند و يا ماهي هاي تن که بسيار سريع رشد مي کنند و ...نيز در سلسله اين رابطه هستند.البته اين همه ماجرا نيست و حتي آغازياني که پروتئين غذايي توليد مي کنند نيز در زمره اين محصولات هستند.
در مورد تاريخچه GMFoods نمي توان دقيقاً اظهار نظر کرد ولي در اواسط دهه هشتاد ميلادي بود که تحقيقات پژوهش گران به اين سو کشيده شد و از آن زمان تاکنون محصولات بسياري در اين زمينه توليد شده وي ظهور و پخش گسترده گوجه فرنگي هاي هميشه بهار بي شک يک نقطه عطف در مورد آشنايي و برخورد نزديک مردم با غذاهاي دستکاري ژنتيکي شده بود.بيوتکنولوژي کشاورزي پيش از آن در دهه هشتاد نيز صنعتي گشته بود که مشتري به آساني تفاوت آنها را درک نمي کرد.گياهاني که نياز کمتري به آفت کش داشتند و يا نباتاتي که در برابر برخي بيماري ها مقاوم بودند و ...ولي اين بار قضيه متفاوت بود.مشتري ها با گوجه هاي سرخ و زيبايي رو به رو بودند که ديرتر خراب مي شد، ظاهري دلفريب داشت.اين اولين برخورد نزديک جامعه با GMFoods بود.
از همان زمان بود که گمانه زني ها در مورد محصول جديد شروع شد و طولي نکشيد که سيل نظرات کارشناسان علوم مختلف از ژنتيک گرفته تا مديريت بازار و حتي نظر دانشمندان علوم ديني به سمت GMFoods روانه شد.
در ادامه با بررسي بي طرفانه اثرات خوب و بد اين گونه جديد غذاها را بررسي کنيم.
ترجمه و نوشته:حميدرضا هدايت پناه
مزاياي GMFoods بسيار زياد است که اگر بخواهيم آنها را نام ببريم خارج از حوصله اين مطلب است ولي مي توان آنها را در دسته هاي زير طبقه بندي نمود:
1-کمک به حفاظت از محيط زيست و حفظ پاکيزگي آن:همانطورکه اشاره شد، امروزه بسياري از انواع گياهان دست ورزي شده وجود دارند که با دريافت ژن هاي مقاومت در برابر آفت هاي خاص توانسته اندبه صورت قابل ملاحظه اي مصرف آفت کش ها را کاهش دهند.براي مثال مي توان برنج هاي مقاوم نسبت به کرم برنج را نام برد (که با ترشح مواد خاص و با تأثير بر دستگاه گوارش کرم برنج، موجب مرگ آن مي گردد، البته اين مواد هيچ تأثيري بر سلامت انسان نداشته و کاملاً بي خطر هستند.)
يادتان هست که گفتيم در روش سنتي انتخاب ها محدود به يک گونه خاص است در حالي که امروزه ديگر اين محدوديت معني ندارد مثلاً گونه اي از کتان اکنون در استراليا توليد مي گردد که با استفاده از ژن هاي يک باکتري به نام Basillus thunringienshs نسبت به مهمترين آفت پنبه مقاوم گشته است.
امروزه زباله هاي پلاستيکي يکي از چالش هاي مهم در زمينه آينده محيط زيست هستند که اين موضوع از چشم بيوتکنولوژيست ها دور نمانده و آنها با ارائه طرح هاي تحقيقاتي براي توليد پلاستيک هاي مقرون به صرفه طبيعي در حال تلاش براي حل اين مشکل هستند.
2-کمک به سلامت جامعه:ويتنام يکي از کشورهايي است که با استفاده از غذاهاي دست کاري ژنتيکي شده توانسته سطح سلامت را در کشور خود افزايش دهد، امروزه در سرتاسر ويتنام برنج هايي کشت مي شود که با توليد بتاکاروتن (پيش ساز ويتامين A)اين ماده مهم را به مصرف کنندگان خود مي رساند و از اين طريق کمک بسزايي به ارتقاء سلامت در اين کشور آسياي جنوب شرقي مي نمايند.
بسياري از شرکت هاي بزرگ توليد کننده GMFoods در آمريکا امروزه با استفاده از اين گونه سيب زميني ها (که در هنگام سرخ شدن مقداري روغن جذب مي نمايند)در سالم بودن فست فودها قدم برداشته اند.
تلاش براي دنيايي سالم تر، همواره وجود داشته است.طرح هايي براي آينده GMFoods نيز وجود دارد.آن جمله مي توان به موزهايي اشاره کرد که واکسن هپاتيت B و يا هربيماري ديگري را در خود دارند و مصرف واکسن را براي کودکان آسان تر مي نمايند.
3-کاهش هزينه ها و افزايش بهره وري:تلاش فراواني براي افزايش ميزان محصول توليدي اعم از گندم، ذرت، برنج، پنبه،سويا و...صورت مي گيرد.با تمام تلاش ها هنوز آمار يونيسف بسيار دردناک است.سالانه چهار ميليون کودک در سرتاسر جهان به دليل کمبود غذا مي ميرند.
از نظر سيستم هاي مديريتي، افزايش بهره وري و به واسطه آن کاهش هزينه ها بسيار مهم است.کاري که مهندسي ژنتيک آن را براي ما انجام مي دهد:امروزه بسياري از اين گونه ها وجود دارند که نسبت به آفت کش ها مقاوم هستند و اين امکان را به وجود آورده اند تا با استفاده از آفت کش هاي ساده و ارزان علف هاي هرز و ديگر ارگانيسم هاي ناخواسته را نابود نموده و درهزينه بسيار صرفه جويي شود.
ايجاد تجارب و فرصت هاي جديد:گوجه فرنگي هاي هميشه بهار را که به ياد داريد، هندوانه هاي زرد رنگ جديد را تا به حال مصرف کرده ايد؟ توت فرنگي هاي جديد را ديده ايد که پس از فريز کردن نيز برفک نزده و طعم و طراوت خود را پس از آب شدن کاملاً حفظ مي نمايند؟ اينها مشتي است از خروار.در ضمن آينده را نيز فراموش نکنيم.تصور کنيد موزهايي را که طعم هلو مي دهند ...توت فرنگي هاي صورتي را چطور مي بينيد؟ شيرهايي که شيرين تر هستند و ...همه اينها خيالاتي بيش نيستند مانند آرزوي گل رز آبي که روزي خيالي بيش نبود ...
GMFoods مي تواند پاسخي مناسب به اين نياز انساني باشد، با خلق گونه هاي جديد مقاوم به شوري آب، شايد فرصت هاي نويني با خود داشته باشد، شايد روزي شوره زارهاي قم تفريحگاهي سر سبز باشد کسي چه مي داند ؟
پس در کل بيوتکنولوژي کشاورزي و GMFoods مي توانند هزينه ها را کاهش دهند، غذاها را سالم تر کنند و محيط زيست را سبز نگه دارند.شايد حتي نوري هرچند کوچک در تاريکي دنياي روزمره ماشيني باشند، ولي آيا اينها تمام ماجراست يا سکه روي ديگري نيز دارد؟
شما غذاهايي را مصرف مي کنيد که ژن مقاومت در برابر آنتي بيوتيک ها را در خود دارند و اين بار در اتفاقي هر چند نادر اين ژن ها به يک باکتري مثلاً مايکوباکتريوم منتقل مي گردد.حاصل چه خواهد بود؟ سل مقاوم به درمان، آن چنام مسأله ساده اي نيست.هنوز خاطرات مرگ هاي دردناک سل ريوي در خاطرات پدربزرگ هايمان هست.طاعون، سياه زخم و بسياري ديگر از بيماريهاي همه گير مي توانند بار ديگر از زير خاکستر تاريخ سر بر آورند.از آتشي که اين بار خودمان آن را به پا کرده ايم...
از همه بدتر وابستگي شديد کشاورز به شرکت هاي توليد بذرهاي دست کاري شده است.مثال خربزه مشهدي را يادتان هست؟ محصول هرسال، بذر سال بعد را توليد مي کرد ولي بذرهاي جديد اينطور نيستند.بسياري از آنها به دليل هيبريدي بودن، زاده هاي زايا و مانا ايجاد نمي کنند و مابقي نيز توسط شرکت سازنده با دستکاري ژنتيکي توانايي توليد مثل را از دست مي دهند.با اين وضعيت واي به روز سيل و خشک سالي، کشاورز ديگر حتي بذر براي کشت بعدي ندارد و تنها چيزي که برايش باقي مانده، کوه بدهي به شرکت هاي توليد کننده بذر است.
ما همين امروز هم غذاي کافي براي 10 ميليارد انسان را توليد مي کنيم.گرسنگي و مرگ بر اثر سوء تغذيه، بيشتر بر اثر مسائل سياسي است.از سوي ديگر کشاورزان سنتي در يک زمين به صورت هم زمان تا 3 محصول را مي کارند ولي در مورد بذرهاي جديد به دليل گراني بذر و به دست آوردن حداکثر بهره از آن، معولاً اقدام به کشت تنها يک محصول مي گردد که در اين صورت GMFoods حتي ميزان بهره وري زمين را نيز کاهش مي دهد.
گاوهاي شبيه سازي شده را در نظر بگيريد.گاوهايي که گوشت بيشتري از حد معمول توليد مي کنند، يا صد من شيرند!امروز گاوهاي گران قيمتي وجود دارند که در شير خود انسولين نيز توليد مي کنند.حال ما به دليل قيمت بالاي توليد اين گاوها، دست به شبيه سازي آنها مي زنيم.اين يعني کاهش تنوع در خزانه ژني که عملي بسيار خطرناک است.يک بيماري خاص ممکن است تمام گاوهاي يک گاوداري را به سرعت از بين ببرد، يک بيماري ژنتيکي مخفي روزي در تمام گاوها پيدا شود و ...
پس از منظر ديگر غذاهاي جديد آن چنان هم بي خطر نيستند.آنها کشاورزان را وابسته نموده، تنوع ژنتيکي جمعيت را کاهش داده و خطر بحران هاي جهاني بسيار بزرگ را به همراه خود مي آورند.با اين حال به نظر شما چشم پوشي از مزاياي آنها براي جامعه مقدور است؟
منبع: نشريه نوآور، شماره 65
در مورد تاريخچه GMFoods نمي توان دقيقاً اظهار نظر کرد ولي در اواسط دهه هشتاد ميلادي بود که تحقيقات پژوهش گران به اين سو کشيده شد و از آن زمان تاکنون محصولات بسياري در اين زمينه توليد شده وي ظهور و پخش گسترده گوجه فرنگي هاي هميشه بهار بي شک يک نقطه عطف در مورد آشنايي و برخورد نزديک مردم با غذاهاي دستکاري ژنتيکي شده بود.بيوتکنولوژي کشاورزي پيش از آن در دهه هشتاد نيز صنعتي گشته بود که مشتري به آساني تفاوت آنها را درک نمي کرد.گياهاني که نياز کمتري به آفت کش داشتند و يا نباتاتي که در برابر برخي بيماري ها مقاوم بودند و ...ولي اين بار قضيه متفاوت بود.مشتري ها با گوجه هاي سرخ و زيبايي رو به رو بودند که ديرتر خراب مي شد، ظاهري دلفريب داشت.اين اولين برخورد نزديک جامعه با GMFoods بود.
از همان زمان بود که گمانه زني ها در مورد محصول جديد شروع شد و طولي نکشيد که سيل نظرات کارشناسان علوم مختلف از ژنتيک گرفته تا مديريت بازار و حتي نظر دانشمندان علوم ديني به سمت GMFoods روانه شد.
در ادامه با بررسي بي طرفانه اثرات خوب و بد اين گونه جديد غذاها را بررسي کنيم.
ترجمه و نوشته:حميدرضا هدايت پناه
سفيد(مزايا)
مزاياي GMFoods بسيار زياد است که اگر بخواهيم آنها را نام ببريم خارج از حوصله اين مطلب است ولي مي توان آنها را در دسته هاي زير طبقه بندي نمود:
1-کمک به حفاظت از محيط زيست و حفظ پاکيزگي آن:همانطورکه اشاره شد، امروزه بسياري از انواع گياهان دست ورزي شده وجود دارند که با دريافت ژن هاي مقاومت در برابر آفت هاي خاص توانسته اندبه صورت قابل ملاحظه اي مصرف آفت کش ها را کاهش دهند.براي مثال مي توان برنج هاي مقاوم نسبت به کرم برنج را نام برد (که با ترشح مواد خاص و با تأثير بر دستگاه گوارش کرم برنج، موجب مرگ آن مي گردد، البته اين مواد هيچ تأثيري بر سلامت انسان نداشته و کاملاً بي خطر هستند.)
يادتان هست که گفتيم در روش سنتي انتخاب ها محدود به يک گونه خاص است در حالي که امروزه ديگر اين محدوديت معني ندارد مثلاً گونه اي از کتان اکنون در استراليا توليد مي گردد که با استفاده از ژن هاي يک باکتري به نام Basillus thunringienshs نسبت به مهمترين آفت پنبه مقاوم گشته است.
امروزه زباله هاي پلاستيکي يکي از چالش هاي مهم در زمينه آينده محيط زيست هستند که اين موضوع از چشم بيوتکنولوژيست ها دور نمانده و آنها با ارائه طرح هاي تحقيقاتي براي توليد پلاستيک هاي مقرون به صرفه طبيعي در حال تلاش براي حل اين مشکل هستند.
2-کمک به سلامت جامعه:ويتنام يکي از کشورهايي است که با استفاده از غذاهاي دست کاري ژنتيکي شده توانسته سطح سلامت را در کشور خود افزايش دهد، امروزه در سرتاسر ويتنام برنج هايي کشت مي شود که با توليد بتاکاروتن (پيش ساز ويتامين A)اين ماده مهم را به مصرف کنندگان خود مي رساند و از اين طريق کمک بسزايي به ارتقاء سلامت در اين کشور آسياي جنوب شرقي مي نمايند.
بسياري از شرکت هاي بزرگ توليد کننده GMFoods در آمريکا امروزه با استفاده از اين گونه سيب زميني ها (که در هنگام سرخ شدن مقداري روغن جذب مي نمايند)در سالم بودن فست فودها قدم برداشته اند.
تلاش براي دنيايي سالم تر، همواره وجود داشته است.طرح هايي براي آينده GMFoods نيز وجود دارد.آن جمله مي توان به موزهايي اشاره کرد که واکسن هپاتيت B و يا هربيماري ديگري را در خود دارند و مصرف واکسن را براي کودکان آسان تر مي نمايند.
3-کاهش هزينه ها و افزايش بهره وري:تلاش فراواني براي افزايش ميزان محصول توليدي اعم از گندم، ذرت، برنج، پنبه،سويا و...صورت مي گيرد.با تمام تلاش ها هنوز آمار يونيسف بسيار دردناک است.سالانه چهار ميليون کودک در سرتاسر جهان به دليل کمبود غذا مي ميرند.
از نظر سيستم هاي مديريتي، افزايش بهره وري و به واسطه آن کاهش هزينه ها بسيار مهم است.کاري که مهندسي ژنتيک آن را براي ما انجام مي دهد:امروزه بسياري از اين گونه ها وجود دارند که نسبت به آفت کش ها مقاوم هستند و اين امکان را به وجود آورده اند تا با استفاده از آفت کش هاي ساده و ارزان علف هاي هرز و ديگر ارگانيسم هاي ناخواسته را نابود نموده و درهزينه بسيار صرفه جويي شود.
ايجاد تجارب و فرصت هاي جديد:گوجه فرنگي هاي هميشه بهار را که به ياد داريد، هندوانه هاي زرد رنگ جديد را تا به حال مصرف کرده ايد؟ توت فرنگي هاي جديد را ديده ايد که پس از فريز کردن نيز برفک نزده و طعم و طراوت خود را پس از آب شدن کاملاً حفظ مي نمايند؟ اينها مشتي است از خروار.در ضمن آينده را نيز فراموش نکنيم.تصور کنيد موزهايي را که طعم هلو مي دهند ...توت فرنگي هاي صورتي را چطور مي بينيد؟ شيرهايي که شيرين تر هستند و ...همه اينها خيالاتي بيش نيستند مانند آرزوي گل رز آبي که روزي خيالي بيش نبود ...
GMFoods مي تواند پاسخي مناسب به اين نياز انساني باشد، با خلق گونه هاي جديد مقاوم به شوري آب، شايد فرصت هاي نويني با خود داشته باشد، شايد روزي شوره زارهاي قم تفريحگاهي سر سبز باشد کسي چه مي داند ؟
پس در کل بيوتکنولوژي کشاورزي و GMFoods مي توانند هزينه ها را کاهش دهند، غذاها را سالم تر کنند و محيط زيست را سبز نگه دارند.شايد حتي نوري هرچند کوچک در تاريکي دنياي روزمره ماشيني باشند، ولي آيا اينها تمام ماجراست يا سکه روي ديگري نيز دارد؟
سياه (معايب)
شما غذاهايي را مصرف مي کنيد که ژن مقاومت در برابر آنتي بيوتيک ها را در خود دارند و اين بار در اتفاقي هر چند نادر اين ژن ها به يک باکتري مثلاً مايکوباکتريوم منتقل مي گردد.حاصل چه خواهد بود؟ سل مقاوم به درمان، آن چنام مسأله ساده اي نيست.هنوز خاطرات مرگ هاي دردناک سل ريوي در خاطرات پدربزرگ هايمان هست.طاعون، سياه زخم و بسياري ديگر از بيماريهاي همه گير مي توانند بار ديگر از زير خاکستر تاريخ سر بر آورند.از آتشي که اين بار خودمان آن را به پا کرده ايم...
از همه بدتر وابستگي شديد کشاورز به شرکت هاي توليد بذرهاي دست کاري شده است.مثال خربزه مشهدي را يادتان هست؟ محصول هرسال، بذر سال بعد را توليد مي کرد ولي بذرهاي جديد اينطور نيستند.بسياري از آنها به دليل هيبريدي بودن، زاده هاي زايا و مانا ايجاد نمي کنند و مابقي نيز توسط شرکت سازنده با دستکاري ژنتيکي توانايي توليد مثل را از دست مي دهند.با اين وضعيت واي به روز سيل و خشک سالي، کشاورز ديگر حتي بذر براي کشت بعدي ندارد و تنها چيزي که برايش باقي مانده، کوه بدهي به شرکت هاي توليد کننده بذر است.
ما همين امروز هم غذاي کافي براي 10 ميليارد انسان را توليد مي کنيم.گرسنگي و مرگ بر اثر سوء تغذيه، بيشتر بر اثر مسائل سياسي است.از سوي ديگر کشاورزان سنتي در يک زمين به صورت هم زمان تا 3 محصول را مي کارند ولي در مورد بذرهاي جديد به دليل گراني بذر و به دست آوردن حداکثر بهره از آن، معولاً اقدام به کشت تنها يک محصول مي گردد که در اين صورت GMFoods حتي ميزان بهره وري زمين را نيز کاهش مي دهد.
گاوهاي شبيه سازي شده را در نظر بگيريد.گاوهايي که گوشت بيشتري از حد معمول توليد مي کنند، يا صد من شيرند!امروز گاوهاي گران قيمتي وجود دارند که در شير خود انسولين نيز توليد مي کنند.حال ما به دليل قيمت بالاي توليد اين گاوها، دست به شبيه سازي آنها مي زنيم.اين يعني کاهش تنوع در خزانه ژني که عملي بسيار خطرناک است.يک بيماري خاص ممکن است تمام گاوهاي يک گاوداري را به سرعت از بين ببرد، يک بيماري ژنتيکي مخفي روزي در تمام گاوها پيدا شود و ...
پس از منظر ديگر غذاهاي جديد آن چنان هم بي خطر نيستند.آنها کشاورزان را وابسته نموده، تنوع ژنتيکي جمعيت را کاهش داده و خطر بحران هاي جهاني بسيار بزرگ را به همراه خود مي آورند.با اين حال به نظر شما چشم پوشي از مزاياي آنها براي جامعه مقدور است؟
خاکستري (نتيجه گيري)
منبع: نشريه نوآور، شماره 65
