زبان مخفي، هويت و مقاومت در عرصه ي عمومي

زبان مخفي، زبان گروه هاي کوچک است؛ گروه هايي که با مؤلفه هاي دروني خود و با مرزبندي هاي مشخص ميان خود و ديگران شبکه اي از نام ها و اسامي عادي، اما با معاني متفاوت را شکل مي دهند. معاني اي که در ميان خود آن ها پذيرفته شده است و تنها ارجاع مفهومي آن، همان شبکه ي افرادي است که گاه به گاه در ميان خود از طريق آن با يک ديگر سخن مي گويند. طرح مسئله در مورد ريشه هاي پيدايش و گسترش زبان مخفي يا «Argot»، طرح مسئله اي خواهد بود، ناظر بر ريشه هاي اجتماعي شکل گيري گروه هاي کوچک، خرده فرهنگ ها و مسئله ي هويت در جامعه ي مدرن.
در مطالعه ي زبان مخفي، توجه به مؤلفه هاي دروني اين پديده (مؤلفه هايي که به پيدايش زبان مخفي انجاميده اند)، توجهي اساسي است. همان طور که در ابتداي اين نوشتار گفته شد، «آرگو» به طور کل به زبان گروه هاي کوچکي اطلاق مي شود که در پي مرزبندي خود با ديگران و پر رنگ تر کردن هويت خرده فرهنگ خود هستند؛ اما چرا آرگوت زماني که به زبان فارسي مي رسد تبديل به زبان مخفي مي شود؟
زبان مخفي به خاطر مختصات و اقتضائات خاص خودش، خاصيت تشخيص بخش، محدود کننده و معنا دهنده دارد. رويه اي که طي آن، خرده گروه هاي فرهنگي هم راستا باگسترش هر چه بيش تر ارتباطات بينافرهنگي، چندفرهنگي و جهاني شدن، تحولات متفاوت تري را تجربه مي کنند. فرآينده و رويه هاي هويت يابي در جوامع مدرن، نياز به تمايز دائمي را ضروري و جزء جدا نشدني زندگي روزمره کرده است. در اين ميان، زبان و زبان غير رسمي مربوط به گروه هاي کوچک، تمايل دائمي به هنجارها، آداب و رسوم نهفته در زبان رسمي را به سخره مي گيرد و به اين وسيله همواره مرز زبان و محاوره ي رسمي را از خود جدا مي کند. اين زير پا گذاشتن آداب و رسوم نهفته در محاوره ي زبان رسمي، تنها شاخه اي از «Argot» محسوب مي شود و نمونه ي قدرتمند تر از آن - البته در گذشته و دوران پيشامدرن - بيش تر در زمينه ي حرفه اي و شغلي طرح مي شده است. در اين مقاله زبان مخفي، ناشي از کسب هويت مورد نظر است که در دوران مدرن، ابعاد به مراتب پيچيده و چندين لايه تري از دوران پيشامدرن پيدا کرده است.
زبان مخفي در گذشته، اساساً ناظر به گفت وگوي ميان افرادي بود که مي خواستند شناخته نشوند.
راه زنان، بازاري ها و گروه هاي زنداني، گروه هاي غير قانوني که تلاش مي کردند مقاصد و جزئيات برنامه هاي شان پنهان بماند، گويا اولين کاربراني بودند که با ايجاد تمايزي معنا دار در زبان، دست آويزي براي انتقال معاني و مقاصد خود در حضور ديگران ايجاد مي کرده اند و به اين ترتيب مقاصد خود را پيش مي بردند! بعدها اين کاربري گسترده تر هم شد، اما به اقتضاي دنياي مدرن، استفاده کنندگان از «Argot» ديگر، تنها گروه هاي حرفه اي کاري و غير قانوني نبودند که در پي پنهان کردن خود از ديگران باشند، بلکه اين بار گروه هاي جواني بودند که براي گريز از يک پارچگي دوران مدرن، احيا و تمييز هويت خود از هويت يک پارچه کننده ي مصرف گراي سرمايه داري، دست به ايجاد تمايزهاي جدي و ساختن خرده فرهنگ هاي متمايز از فرهنگ اصلي جامعه اي که در آن حضور داشتند، زدند. در اين ميان، زبان به مسئله اي جدي تبديل مي شود. به طوري که خرده فرهنگ ها و گروه هاي حاشيه اي، نه تنها از طريق ساختن زبان مخفي خاص، خود را باز مي نمايانند، بلکه از اين طريق شرايطي ايجاد مي کنند که روابط دروني ميان خود را قوي تر کنند و مرزبندي خود را با ديگران به آشکارترين حالت ممکن باز نمايانند.
در اين ميان، زبان، تبديل به عرصه ي کشمکش هاي جدي ميان گروه هاي قدرت و نيروهاي اجتماعي متفاوت در جامعه مي شود. زبان مخفي در دوران مدرن نتيجه ي اين شرايط و البته حضور بنيادين مفهوم تمايز در مقوله ي هويت است، رشد و توسعه ي زبان مخفي در جوامع به نسبت مدرن، در راستاي افزايش نياز به داشتن هويت هاي متفاوت مسلط قدرت، به ايجاد تمايز در عرصه ي زبان و چند لايه و پيچيده تر کردن فهم متقابل اجتماعي، کمک کرده است.
اين جاست که به مخفي بودن زبان مخفي نزديک مي شويم که ضمن به کار برده شدن در راستاي هويت هاي متمايز، هم زمان در حال به سخره گرفتن و دهن کجي به اسلوب هاي رايج تر و مطلوب تر (براي قدرت و هنجار مسلط تر) زباني نيز هست و در ضمن به زير پوست شهر نقل مکان مي کند.
بنابراين، هر چه جامعه مدرن تر مي شود، نياز به تمايز در آن، بيش تر به امري بنيادين و تعيين کننده تبديل مي شود. افراد و گروه ها در حوزه هاي خصوصي و عمومي، به دنبال هويت هاي خود ساخته تر و متمايز تر از هنجارهاي موجود در جامعه، دست به ساخت و بر ساخت هاي متمايز تر و گاه متضاد باهنجارهاي جامعه مي زنند. زبان مخفي کارکرد اين تمايز و تشخص در عرصه ي زباني و عرصه ي عمومي است. گروه ها با ساختن ترکيب هاي زباني دشوار، نامأنوس و براي ديگران مبهم، ضمن اين که تلاش مي کنند روابط درون گروهي خود را محکم تر، پايدارتر و معنا دارتر کنند، در تلاش اند مرز بندي خود را با ديگران در عرصه ي عمومي هرچه بيش تر پر رنگ سازند و البته از اين نشان دادن تمايز خود با ديگران استقبال هم مي کنند.
زبان مخفي، علاوه بر کارکرد هويت بخشي و ايجاد تمايز، باعث نوعي قدرت طلبي توأم با مقاومت در برابر هنجارها و رويه هاي قدرت در جامعه نيز مي شود.
اين زير پا گذاشتن هنجارهاي رايج جامعه، در قالب ساختن ترکيبات نامأنوس که در بدو امر حتي بسيار بي معنا به نظر مي رسد، چه بسيار که به مثابه ي مقاومت در مقابل مراکز قدرت در جامعه محسوب مي شود. اگر از خودشان بپرسيم، احتمالا اين مقاومت را رد مي کنند و متوجه آن نيستند؛ به عبارت ديگر، فرض بر اين است کساني که به اين زبان تمايل پيدا مي کنند و از مؤلفه هاي زبان مخفي استفاده مي کنند، اساساً شايد به دنبال به سخره گرفتن و زير پا گذاشتن هنجارهاي مسلط نباشند، اما با ديگر گونه استفاده کردن از هنجارها در سطح اجتماع دست به ايجاد مواضع متفاوت از رويه هاي قدرت در جامعه و عرصه هاي عمومي مي زنند و در اين ضمن با نپذيرفتن و رد کردن هنجارهاي مطلوب جامعه و رويه هاي موجود قدرت، در عمل، به مقاومت در برابر الگوها و رسوم جا افتاده در جامعه که در راستاي رويه هاي قدرت است نيز، دست مي زنند.
اين موضع گفتماني «مقاومت» يکي از توضيح دهنده ترين نسبت هاي مفهومي است که مخفي بودن زبان خرده فرهنگ هاي موجود در جوامع در حال توسعه را نشان مي دهد.
منبع: نشريه مه يار شماره 1