نقش حقوق در كارآمدى خانواده از ديدگاه اسلام (3)
نويسنده: محمدمهدى صفورايى پاريزى *
حقوق فرزندان
فرزند به گل نوشكفتهاى مىماند كه سبزهزار زندگى زناشويى را با لطافت و طراوت آذين مىبندد. فرزند عطيهاى الهى است كه در جارى لطف و فضل خداوندى، خير كثير را به ارمغان آورده و پدر و مادر را امانتدار الهى مىگرداند و به آنها امكان مىدهد كه با تربيت اسلامى و اداى حقوق اين امانت، خود را در گذر زمان جاودانه سازند و به هنگام كوچ از منزلگه دنيا، ماندگارى خويش را با وجود فرزندى صالح تثبيت نمايند. اين آرزو جز با رعايت حقوقى كه صاحبامانت معينكرده است،تحقق نمىپذيرد.
الف. حق داشتن نام نيكو
از نظر اسلام، حق فرزند تنها با نامگذارى به يك نام ـ هرچه باشد ـ ادا نمىشود، بلكه بر اساس آموزه هاي دينى، انتخاب نام نيكو و زيبا براى كودك از وظايف والدين شمرده شده است.(3)موضوع نامگذارى فرزند در نظام تربيتى اسلام داراى اهميت فراوان است و حتى سفارش شده كه پيش از ولادت فرزند نام نيكويى برايش انتخاب شود. در متون دينى تأكيد شده است: فرزندانتان را قبل از ولادتشان نامگذارى كنيد و در صورتى كه نمىدانيد فرزندتان پسر يا دختر است، نامى برايش انتخاب كنيد كه مناسب براى دختر و پسر باشد؛ زيرا فرزندى كه از شما سقط مىشود و برايش نام ننهادهايد، آنگاه كه با شما در روز قيامت ملاقات نمايد، به پدرش مىگويد: چرا براى من نام ننهادى؛ مگر پيامبر خدا (نوه خود را) پيش از تولد، مُحسن نام ننهاده بود؟(4)
همچنين در اسلام، والدين از نامگذارى فرزندشان با نام هاي پست و زشت نهى شدهاند. اگر پدر و مادر نام زشت يا زنندهاى براى فرزند خود انتخاب كنند، به شخصيت و حيثيت او لطمه وارد ساخته و فرزند خود را از داشتن نام نيكو محروم كردهاند. البته فرزند پس از رسيدن به سن قانونى مىتواند نام خود را عوض كند، اما در هر حال، از داشتن نام نيك در يك فاصله زمانى توسط والدين خود محروم شده است.
ب. حق تغذيه با شير مادر
شايد اين پرسش براى برخى مطرح باشد كه چرا اسلام تغذيه كودك با شير مادر را به عنوان يك حق مىشمارد و آن را بر ذمّه پدران و مادران قرار مىدهد؟ آيا تغذيه ديگرى را نمىتوان جايگزين شير مادر كرد؟ براى پاسخ به اين سؤال به اين نكته اشاره مىكنيم كه خداوند حكيم است و اقتضاى حكمت كامله حضرت حق، قرار دادن هر چيزى در جاى خود و انتظام عالمانه آفرينش و جامعنگرى در تشريع قوانين است. نگاهى به ولادت نوزاد و نياز غذايى او، همزمان بودن ترشح شير در سينه مادر و تولد نوزاد و نياز غذايى او و تركيبات شير مادر، همه نشان از حكمت حضرت بارىتعالى دارد و براى خردورزان نشانه توحيد است.(7)
صاحبنظران تغذيه نيز شير مادر را كامل ترين و بهترين غذاى نوزاد معرفى كردهاند. همانگونه كه در قرآن و فقه بر تغذيه كودك با شير مادر تأكيد شده است، آنها نيز معتقدند كه مادر بايد نوزاد خود را با شير مقوّى خود تغذيه كند؛ زيرا شير مادر يك غذاى كامل و از لحاظ مواد غذايى غنى ترين غذاها مىباشد و داراى همه موادى است كه بدن بدان نياز دارد. شير مادر داراى مزاياى متعددى است كه به برخى از مهم ترين آنها اشاره مىشود. آشنايى با اين مزايا مادران را برمىانگيزد كه فرزند خود را از حقوق خود محروم نسازند و باور كنند كه تغذيه با شير مادر حق فرزند است.
ـ شير مادر به لحاظ تركيبات غذايى، بيشتر از هر غذاى ديگرى با ساختار جسمانى كودك تناسب دارد؛ زيرا تمام مواد موردنياز رشد را دربر دارد. شير مادر گرم، پاك و بدون آلودگى است؛ به راحتى هضم مىشود و اثر نامساعدى روى دستگاه گوارش كودك ندارد. پروتئين، چربى و مواد قندى مورد نياز رشد كودك به اندازه كافى در شير مادر وجود دارد. املاح موجود در شير مادر مثل كلسيم، فسفر، آهن، مس و... صرف ساختمان استخوانها، دندانها، نظام عصبى، عضلانى و خونسازى طفل مىگردد. مقدار املاح شير مادر هضم آن را براى كودك آسان مىكند.
ـ كودكانى كه از شير مادر استفاده مىكنند، شش برابر بيشتر از ديگر كودكان شانس زنده ماندن دارند. اگر تمام نوزادان تا حدود شش ماهگى منحصرا با شير مادر تغذيه شوند، از مرگ و مير تعداد بسيار زيادى از نوزادان در سال پيشگيرى خواهد شد. امروزه مطالعات پزشكى نشان داده است كه در شير مادر پادزهرهاى مخصوصى عليه ميكروب هاي مختلف وجود دارد كه موجب مصونيت كودك در مقابل بيمارىها مىگردد.
ـ شير مادر هميشه و به آسانى و در تمام شرايط آب و هوايى در دسترس نوزاد است و كودك مىتواند به دفعات از آن استفاده كند و چون به طور طبيعى و خام به مصرف مىرسد، هيچيك از مواد خود را از دست نمىدهد و هميشه تازه و با حرارت مناسب مورد استفاده قرار مىگيرد.
ـ شير مادر فقط زمينهساز سلامت كودك در دوره شيرخوارى نيست، بلكه مطالعات محققان نشان مىدهد كه حتى به هنگام سالمندى، آنان كه در دوران شيرخوارى از شير مادر بهرهمند بودهاند، به مراتب بيش از آنان كه از اين نعمت خداداد محروم بودهاند، از سلامت دستگاه قلب و عروق بهرهمند خواهند بود و افزايش چربى و كلسترول در خون آنها كمتر از كسانى است كه دوره طفوليتشان با محروميت از شير مادر سپرى شده است.(8)
توجه به اين فوايد ارزشمند تبيينكننده اين حقيقت است كه تغذيه با شير مادر از حقوق فرزندان است.
ج. حق اجتماعىشدن
تجربه بشرى در زندگى اجتماعى نشان مىدهد كه سلامت نظام اجتماعى و ثبات و پايدارى آن به توانايى و آمادگى و سلامت افراد آن جامعه بستگى دارد. اسلام به عنوان يك دين جامعنگر كه به كليه شئون حيات انسان توجه دارد، به تربيت اجتماعى انسان نيز توجه خاص مبذول داشته، براى تربيت انسانهايى منضبط و داراى توازن روحى و تعادل اخلاقى و خردورز كه در عرصه حيات جمعى به صورت واقعنگر حضور يابند، دستورهايى ارائه كرده است.
دين اسلام پايه هاي تربيت را در درون افراد بنيان گذارده و آنان را به رعايت اصولى سفارش كرده است كه در صورت تحقق آنها در وجود افراد، نظام اجتماعى از ثمرات مفيد آن يعنى تعادل، روابط پايدار، محبت متقابل، نظارت و مراقبت اجتماعى و... بهرهمند مىشود.
عفو و بخشش، ترحم و دلسوزى، رعايت حقوق ديگران، جرئت و شهامت داشتن، ايثار و گذشت، مشورت كردن، تعاون و همكارى و... جزو اصول تربيت اجتماعى است كه اسلام بدان سفارش كرده و بىترديد، خانواده اولين نهادى است كه اين اصول در آن تجربه مىشود و كودكان و نوجوانان با مشاهده رفتارهاى اعضاى خانواده آنها را مىآموزند. به همين دليل، از نظر اسلام، خانهاى محبوب و مطلوب است كه والدين محيط آن را محيطى الهى سازند و با انصاف و عدالت با فرزندان رفتار نمايند.(9) اسلام، ترحم و دلسوزى نسبت به كودكان، احترام به بزرگان و سالمندان،(10) تعاون و همكارى در انجام امور خانه، عفو و گذشت نسبت به خطا و اشتباه اعضاى خانواده، و... را توصيه كرده است، تا فرزندان الگوى رفتارى آنها را در خانواده مشاهده كنند و در عرصه زندگى اجتماعى و مواجهه با افراد اجتماع از تجربه هاي آموختهشده در كانون خانواده بهره ببرند و تعامل سازندهاى با افراد داشته باشند.
ج. حق ازدواج
بر اساس معارف دينى، از جمله حقوق فرزند بر پدر خويش اين است كه نام نيك براى او انتخاب كند، به او نوشتن بياموزد و آنگاه كه به سن بلوغ رسيد، زمينه ازدواج او را فراهم كند.(11) در دوره جاهليت والدين به امر ازدواج فرزندان خود توجه نداشتند؛ از اينرو، خداوند متعال مسلمانان را به اين كار دستور داد و فراهم آوردن امكان ازدواج فرزندان را بر پدران واجب نمود.(12)
د. حق سلامت جسم و روان
پس از انتخاب همسر مناسب و شايسته، زن و شوهر بايد از آمادگى خود براى پذيرش مسئوليت فرزندآورى و فرزندپرورى اطمينان حاصل كنند و مطمئن باشند كه مىتوانند پس از لقاح، حقوق فرزند خود را رعايت كنند. اين آمادگى فقط به جنبه جسمى منحصر نمىشود، بلكه از نظر روحى نيز بايد آمادگى وجود داشته باشد. بخش عمدهاى از سلامت جسمى و روانى فرزند تابع رفتارهاى والدين و به ويژه مادر است. حضور يك انسان ديگر در كانون خانواده مسئوليتهايى را در زمينه نگهدارى و تربيت شايسته به دنبال دارد. از نظر جسمى، تغذيه مطلوب و به ويژه از غذاهاى حلال و با درآمد حلال از حقوق فرزند است.
پي نوشت ها :
*استاديار جامعهالمصطفى العالميه.
1ـ روحاللّه خمينى، تحريرالوسيله، ج 2، ص 308.
2ـ ملّامحسن فيض كاشانى، محجهالبيضاء، ج 2، ص 66.
3ـ محمدبن يعقوب كلينى، همان، ج 6، ص 48.
4ـ محمدباقر مجلسى، همان، ج 101، ص 128.
5ـ محمدبن حسن حرّ عاملى، همان، ج 15، ص 175.
6ـ همان.
7ـ در دعاى عرفه حضرت سيدالشهدا (عليه السلام) امام در مقام شمردن نعمت هاي الهى اشاره به تغذيه دوران كودكى مىكند و مىفرمايد: «و حفَظتَنى فيِ المَهدِ طِفلاً و رَزَقتَني مِنَ الغَذاءِ لَبَنا تريّا... . در كتاب هاي كلامى نيز از اصل تطابق درون با برون به عنوان يكى از دلايل توحيد ياد مىكنند و از جمله مثال هاي آن، ولادت فرزند و فراهم آوردن غذاى او در سينه مادر را ذكر مىكنند.
8ـ ر.ك: بهرام محمديان، حقوق فرزندان از ديدگاه اسلام.
9ـ محمدباقر مجلسى، همان، ص 23، ص 113.
10ـ محمدبن على صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ص 163.
11ـ محمد محمدى رىشهرى، ميزانالحكمه، ترجمه حميدرضا شيخى، ج 10، ص 720.
12ـ سيدهاشم بحرانى، تفسير البرهان، ج 3، ص 132، ذيل آيه 32 سوره نور.
13ـ محمدبن حسن حرّ عاملى، همان، ج 14، ص 75.
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
