فراز و فرودهاي جنبش دانشجويي

در بسياري از کشورهاي در حال توسعه، به ويژه در ايران، جنبش دانشجويي يکي از حرکت هاي موثر موجود در جامعه است.وضعيت سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جامعه و ويژگي هاي سنتي، زيستي و روحي دانشجويان از علت هاي...
سه‌شنبه، 23 اسفند 1390
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
فراز و فرودهاي جنبش دانشجويي

فراز و فرودهاي جنبش دانشجويي
فراز و فرودهاي جنبش دانشجويي


 

نويسنده:نرگس کلاکي




 
در بسياري از کشورهاي در حال توسعه، به ويژه در ايران، جنبش دانشجويي يکي از حرکت هاي موثر موجود در جامعه است.وضعيت سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جامعه و ويژگي هاي سنتي، زيستي و روحي دانشجويان از علت هاي مهم پيدايش حرکت هاي دانشجويي است.در بيشتر کشورهاي جهان سوم، ضعف ساختارهاي جامعه، بازتاب مستقيمي در بخش هاي دانشجويي دارد.به همين دليل فعاليت جنبش دانشجويي را مي توان يکي از معيارهاي مهم ارزيابي ميزان سلامت ساختارهاي جامعه دانست.جنبش دانشجويي به معناي حرکت جمعي داوطلبانه اي است که براي به وجود آوردن تغيير و تحول سياسي-اجتماعي در جامعه به راه مي افتد.به معناي ديگر جنبش دانشجويي به تلاش دانشجويان براي پيشبرد يا مقاومت در برابر دگرگوني اجتماعي در جامعه گفته مي شود که مي کوشند تغييراتي در مسائل سياسي-اجتماعي جامعه خود به وجود آورند.نام هايدن، جامعه شناس معروف، در تعريف جنبش دانشجويي چنين گفته است:«جنبش دانشجويي، جنبش مستقلي است که از خاستگاه طبقاتي مردم متوسط شهري، يعني از دل همان درست کاري ها و صداقت ها برمي خيزد، جنبشي مدرن که اهداف اصلي اش را مقابله با نهادها، افکار و بنيادهاي سنتي موجود در جامعه قرار مي دهد؛ لذا جنبش دانشجويي را مي توان جنبش مقاومت ناميد».
پيشينه مبارزه هاي دانشجويي در ايران به دهه 1320 باز مي گردد.دانشجويان در اين دوره عکس العمل هاي گوناگوني نسبت به حوادث کشور نشان دادند که در ادامه به نمونه هاي مهم اين حرکت ها اشاره شده است.
سال 1328:جنبش دانشجويي در دانشگاه تهران به يکي از پايگاه هاي مهم نهضت ملي شدن صنعت نفت تبديل شد.
سال 1329:حرکت اين نهضت به اوج خود رسيد.زماني هم که دکتر مصدق مجلس چهاردهم را در اعتراض به مداخله نخست وزير وقت و وزير کشور در انتخابات ترک کرد، دانشجويان به منزل وي رفتند و او را به مجلس آوردند.اين اقدام براي حکومت وقت خوشايند نبود.به همين دليل به روي دانشجويان آتش گشوده شد؛ در اين حادثه يکي از دانشجويان به نام رضا خواجه نوري کشته شد.اين حرکت ها تا زمان ملي شدن صنعت نفت ايران نيز ادامه داشت و در آن ايام دانشجويان به بسيج معلمان، دانش آموزان و کارگران مشغول بودند.
سال 1332:يکي از رويدادهاي مهمي که نماد حرکت دانشجويي شد، حادثه 16 آذر 1332 در دانشگاه تهران بود؛ زيرا حرکت هاي بعدي دانشجويان با اين خيزش تاريخي، پيوندي ناگسستني يافته بود؛ در واقع حادثه 16 آذر بر اين حرکت ها به گونه اي بسيار آشکار تاثير گذاشته و به آنها مفهومي جديد بخشيده بود.بر اين اساس مي توان گفت که جنبش هاي دانشجويي کنوني در ايران هويت خود را در چنين روزي جستجو مي کند.
دو روز پيش از واقعه تلخ 16 آذر 1332(14 آذر)، قرار شد دنيس رايت، کاردار سفارت انگلستان، چند روزي به ايران بيايد.از همان روز 14 آذر تظاهراتي در نقاط گوناگون کشور انجام شد که در پي آنها، به ويژه در اعتراض ها و راهپيمايي هاي بازار و دانشگاه، عده اي دستگير شدند.اين وضع در روز 15 آذر ماه هم ادامه داشت.دستگاه حاکم، براي مسلط شدن بر اوضاع، نيروهاي نظامي خود را در دانشگاه مستقر کرد.صبح 16 آذر، نيکسون، رئيس جمهور آمريکا، سفري به ايران کرد.او در آغاز ورودش به اين کشور براي بازديد به دانشگاه تهران رفت.دانشجويان به محض آگاهي از اين ديدار تصميم گرفتند که نفرت خود را از ورود به ايران نشان دهند.دانشجويان متوجه تجهيزات فوق العاده سربازان و وضعيت غيرعادي پيرامون دانشگاه شدند.رئيس وقت دانشگاه تهران براي حفظ جان دانشجويان، دانشگاه را تعطيل اعلام کرد و به دانشجويان دستور داد تا اطلاع ثانوي دانشگاه تعطيل است.دانشجويان نيز به پيروي از تصميم اولياي دانشگاه، محوطه دانشگاه را ترک کردند، ولي هنوز نيمي از دانشجويان در حال خروج بودند که ناگهان سربازان به دانشکده فني حمله کردند.بهانه حمله آنان اعتراض دانشجويان به حضور نظاميان در دانشگاه بود.اين مسئله باعث شد بين نظاميان و دانشجويان زد و خوردي به وجود آيد.دسته اي از سربازان با سرنيزه از در بزرگ دانشکده وارد شدند که سبب گرديد بيشتر دانشجويان پا به فرار بگذارند، اما در همان لحظه اول عده بسياري از آنان هدف گلوله قرار گرفتند.در اين بين سه تن از دانشجويان دانشکده هاي فني به نام هاي مصطفي بزرگ نيا، مهندس شريعت رضوي و احمد قندچي به ضرب گلوله سربازان کشته شدند.بدين ترتيب حادثه 16 آذرماه 1332 روزي شد که جنبش دانشجويي ايران هويت خود را بدان گره زد و با آن شناخته شد.اگرچه اين جنبش پيش از اين روز و پس از آن حرکت هاي مهم و در خور توجهي داشته است، مي توان گفت 16 آذر 1332 نقطه آغاز فعاليت سامان يافته براي جنبش دانشجويي است.پيش از اين تاريخ، جنبش دانشجويي کمتر تشکيلاتي و نهاد يافته، و بيشتر حرکت هاي آن خودجوش و برنامه ريزي نشده بود.اما بعدها 16 آذر 1332 روزي شد که جنبش دانشجويي ايران هويت خود را بدان گره زد و با آن شناخته شد.اگرچه اين جنبش پيش از اين روز و پس از آن حرکت هاي مهم و در خور توجهي داشته است، مي توان گفت 16 آذر 1332 نقطه آغاز فعاليت سامان يافته براي جنبش دانشجويي است.پيش از اين تاريخ، جنبش دانشجويي کمتر تشکيلاتي و نهاد يافته، و بيشتر حرکت هاي آن خودجوش و برنامه ريزي نشده بود، اما بعدها16 آذر سرمنشاء سازمان يافتن اقدامات اين جنبش و خروج تدريجي آن از حرکت هاي صنفي به سوي حرکت هاي سياسي، مذهبي و اجتماعي گرديد، به گونه اي که پس از آن دانشجويان دانشگاه هاي گوناگون حرکتي هماهنگ و يکسان داشتند که در سطح جامعه نيز انعکاس بسيار گسترده اي داشت.
سال 1335:باتاسيس ساواک در روزهاي پاياني سال کنترل دانشجويان زير نظر اين سازمان با شدت بيشتري ادامه يافت.
سال 1336:هنگام حمله اسرائيل به کانال سوئز دانشجويان مخالفت خود را با سياست هاي تهاجمي آمريکا و دولت هاي حامي اسرائيل در صحنه مسائل سياسي بين المللي با اعتصاب و تظاهرات نشان دادند.با وجود کنترل شديد دستگاه امنيتي، دستگاه امنيتي، دانشجويان در مسائل گوناگون مخالفت خود را به شکل هاي متفاوت نشان مي دادند.اعتراض هاي دانشجويان معمولاً در قالب اعتراض هاي صنفي، سياسي و فرهنگي بود.هرچند اين نارضايتي ها همراه اعتصاب، راهپيمايي، شکستن شيشه ها، نوشتن شعارهايي بر روي ديوار، تجمع در محوطه دانشگاه، حاضر نشدن سرکلاس و خودداري از دادن امتحان بروز مي کرد، گاهي به خشونت کشيده مي شد.
سال 1340:از رويدادهاي مهمي که در سير مبارزه هاي دانشجويي تاثير بسزايي گذاشت يکي برگزاري اولين کنگره انجمن هاي اسلامي با شرکت دوازده انجمن در اين سال بود.
سال 1342:حرکت مهم جنبش اسلامي دانشجويي حمايت از امام خميني (ره)و نهضت پانزده خرداد 1342 بود.در رويدادهاي مربوط به اين روز يکي از گروه هاي فعال و مهم در مبارزه دانشجويان بودند.روز 15 خرداد 1342 به دنبال انتشار خبر دستگيري امام (ره) تظاهرات بزرگي در دانشگاه تهران به ويژه دانشکده پزشکي، برگزار شد.دانشجويان دانشگاه تهران به سرعت نسبت به دستگيري امام خميني (ره)عکس العمل نشان دادند.بعضي از دانشجويان با سخنراني و تشويق دانشجويان ديگر به راهپيمايي و تظاهرات در محوطه دانشگاه دست زدند و با سردادن شعارهاي ضد حکومتي در صدد برآمدند راهپيمايي را به طرف بازار تهران بکشند تا از حمايت بازاريان در مبارزه عليه حکومت بهره مند شوند.درادامه تظاهرات، دانشجويان با تکثير و توزيع نوار سخنراني روز عاشوراي امام (ره)فعاليت خود را در کوي دانشگاه گسترش دادند که به دستگيري و زنداني شدن گروهي از دانشجويان منجر شد، با اين حال باقي دانشجويان با تجمع خود دانشکده هاي گوناگوني را به تعطيلي کشاندند.
از اواخر دهه 1340 فعاليت دانشجويان بيشتر سياسي شد و فعاليت هاي صنفي نيز رنگ سياسي به خود گرفت؛ در واقع در خواست امکانات آموزشي و رفاهي به درخواست سياسي تغيير کرد.حرکت هاي دانشجويي با تغيير سياست هاي محمدرضا شاه و گسترش فضاي باز سياسي شکل تازه اي به خود گرفت و دانشجويان در مبارزه با هدف سرنگوني حکومت، افزون بر شعار نويسي، تجمع، اعتراض، اعتصاب و حمله به ماموران گارد، تظاهرات را به خيابان هاي اطراف دانشگاه کشاندند.در دهه 1340رقابت بين گروه هاي چپ و راست از يک سو و رشد حرکت اسلامي به رهبري امام خميني(ره)از سوي ديگر، احساس مسئوليت دانشجويان مسلمان را افزايش داد.
سال 1351:رويداد 5 و 6 اسفندماه اين سال دانشگاه تبريز از رويدادهاي مهم تاريخ جنبش دانشجويي در ايران است که به سبب مخالفت دانشجويان با رياست دانشکده فني رخ داد.اين مخالفت دانشجويان به اعتصاب تبديل شد واين اعتصاب با مداخله پليس به مجروح شدن و دستگيري عده اي از دانشجويان منجر گرديد.
جنبش دانشجويي طي فعاليت هاي خود از نظر فرهنگي نيز تحول يافت؛ اين تحول با انتشار انديشه هاي شخصيت هايي همچون دکتر شريعتي، شهيد مطهري، مرحوم آيت الله طالقاني و ...، که با تاسيس کانون هاي فکري مانند کانون اسلام و حسينيه ارشا تلاش هاي گسترده اي براي بيداري مردم کردند، روي داد.دانشجويان دانشسراي عالي تهران ودانشگاه پلي تکنيک نيز ضمن تجمع، مردم را به شرکت در تظاهرات عليه رژيم ترغيب مي کردند.
در دهه 1350 دانشجويان به فعاليت هاي دانشجويي خود ادامه دادند.آنها معتقد بودند بايد حرکت را به درون جامعه کشاند.
سال 1356:حرکت ها، تظاهرات و اعتصاب هايي انجام گرديد که از دانشگاه ها به بيرون کشيده شد.در سال تحصيلي 1356 دانشجويان همزمان با رويدادهاي سياسي روز به مبارزه خود ادامه دادند و با صدور بيانيه و تحصن به مناسبت سالگرد رويدادهاي مهم گذشته، گسترش مجالس يادبود و ختم، عکس العمل به انتشار مقاله توهين آميز نسبت به امام (ره)در روزنامه اطلاعات به امضاي رشيدي مطلق و ...به فعاليت هاي خود شکل تازه اي دادند.
سال 1357:در اين سال نيز، که انقلاب رسماً آغاز شد، وحدت و همراهي دانشجو جزء شعارهاي اصلي حرکت دانشجويي شد و صحن دانشگاه مقر برنامه ريزي تظاهرات و تجمع ها گرديد.
سال 1358:اگرچه مبارزه هاي دانشجويان با پيروزي انقلاب اسلامي به بار نشست، اين به معناي پايان يافتن جنبش دانشجويي نبود، بلکه سرآغازي بود براي تولد دوباره آن که در کوران حوادث به ياري انقلاب شتافت.يکي از حرکت هاي دانشجويان پس از پيروزي انقلاب اسلامي، تسخير سفارت آمريکا در سال 1358 بود که به دست دانشجويان پيرو خط امام (ره)روي داد.
منبع:زمانه شماره94




 



ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط