نقش عزاداري محرم در خويشتن داري جنسي دانشجويان

چکيده
 

پژوهش حاضر به بررسي نقش عزاداري محرم در افزايش خويشتن داري جنسي دانشجويان پسر دانشگاه هاي تهران در سال تحصيلي 88-1387 با استفاده از روش نيمه آزمايشي مي پردازد. آزمودني هاي اين پژوهش را 104 نفر از دانشجويان پسر دانشگاه هاي تهران در سال 88-1387 تشکيل دادند که به عنوان نمونه ي در دسترس انتخاب شدند. نيمي (52 نفر) از آزمودني ها افرادي بودند که تصميم به شرکت در مراسم عزاداري ماه محرم 1429 را داشتند و اين عمل را در دو سال پياپي نيز انجام داده بودند. در اين پژوهش، پرسش نامه ي خويشتنداري جنسي در دو مرحله به فاصله ي يک ماه (ده روز قبل از ماه محرم و بيستم محرم) درباره ي آزمودني ها اجرا شد. به منظور کنترل متغيرهاي مداخله گر، گروه ديگري (52 نفر) که تصميم جدي براي شرکت در مراسم عزاداري ماه محرم را نداشتند و سال هاي گذشته نيز به اين مراسم اعتناي خاصي نداشتند، به منزله ي گروه کنترل انتخاب شدند. داده ها به وسيله ي آزمون t وابسته و تحليل واريانس يک راهه تجزيه و تحليل شدند. نتايج نشان دادند نمره ي خويشتن داري جنسي گروه آزمايش در پس آزمون در مقايسه با پيش آزمون به طور معناداري بيشتر بود؛ ولي اين تفاوت معنادار در گروه کنترل مشاهده نشد.
کليد واژه ها: عزاداري، محرم، خويشتن داري جنسي، معنويت، دين داري.

مقدمه
 

از آغاز هبوط انسان در کره ي زمين تاکنون، انسان ها چه براي آرامش در برابر استرس هاي محيطي و چه درمان پاره اي از بيماري هاي جسمي يا روحي مانند اضطراب، افسردگي، وسواس و ...، به طور انفرادي يا دسته جمعي از منابع الهي، فلسفي، روان شناختي و ... کمک مي گرفتند. در بسياري از موارد در طول تاريخ، گروه هايي تشکيل مي شد که در مراسم ويژه اي و در مکاني خاص، انسان ها، توسل هاي خود را توسط افراد ويژه اي که به نحوي شاخص و برتر بوده اند با واسطه و گاهي بي واسطه نشان مي دادند؛ حتي در عصر قبل از سنگ، شواهدي از اين گونه مراسم هاي دسته جمعي در تاريخ آمده است. (1) يکي از مهم ترين مراسم دسته جمعي مذهبي در ميان بسياري از مسلمانان و حتي غيرمسلمانان، مراسم عزاداري محرم مي باشد.
در سال هاي اخير، دين به منزله ي يکي از عمده ترين متغيرهاي مؤثر بر رفتار و حالات رواني، مورد توجه بسياري از متخصصان علوم رفتاري قرار گرفته است؛ تا جايي که برخي دين را عامل اساسي در بهداشت فردي و اجتماعي معرفي کرده اند. (2) بر اساس نتايج تحقيقات متعدد، انواع مراسم معنوي و ديني مي تواند به هنگام ناراحتي و بيماري به درمان و شفاي دردمندان کمک کند. (3) موريس (4) (1982) در برخي از تحقيقات که به نقش زيارت مذهبي در سلامت روان و کاهش اضطراب و افسردگي پرداخته اند اشاره کرده است. (5) کوئينگ (6) و همکاران در پژوهشي بر روي 836 فرد مسن با ميانگين سني 4/73 سال، همبستگي مثبتي بين روحيه و سه متغير مذهبي پيدا کردند که شامل افرادي با فعاليت هاي مذهبي «سازمان يافته» يا «سازمان نيافته» (دعاي مخصوص) و يا «مذهبي درون گرا» بودند. در بين اين سه متغير مذهبي بودن، افرادي که جهت گيري مذهبي درون گرا داشتند، از فعاليت مذهبي منظم سازمان يافته اي برخوردار بودند که با متغير روحيه و کنار آمدن، بالاترين همبستگي را نشان دادند. (7) تحقيقات بسياري در زمينه ي نقش دين، معنويت و مراسم مذهبي در کاهش رفتارهاي جنسي انجام شده است.
بررسي هاي علمي نشان مي دهد هر چه ميزان معنويت و دين داري افراد زيادتر باشد، مصونيت بيشتري در برابر کژ رفتاري ها پيدا مي کنند. (8) به نظر نيومن (9) و پارگامنت (10) مذهب مي تواند در آرامش هيجاني و مهار تکانه مؤثر باشد. (11) لارسن (12) و همکاران در تحقيقي با موضوع «روان پزشکي مذهبي، تأثير اعتقاد ديني در عملکرد باليني»، گزارش مي کنند که در جنبش روان پزشکي مسيحي، عملکرد درماني 193 روان پزشک بررسي شد تا اينکه نقش و تأثير عقايد مذهبي در اقدامات درماني آنها ارزيابي شود. همه ي آزمودني ها که از خود روان پزشکان با عقايد قوي مذهبي بودند، گزارش دادند 49% آزمودني ها معتقد بودند عقايد مذهبي آنان را از همجنس بازي و يا تجارب جنسي پيش از ازدواج بازمي دارد و 28% ديگر که مذهبي نبودند، اظهار داشتند که به وسيله ي دعا و نيايش از اين رفتارها دوري گزيده اند. (13)
موسوي (1378) در تحقيق خود با عنوان «بررسي چگونگي و علل انحرافات اجتماعي و زنان جوان (بين سنين 13 تا 28 ساله) در شهر مشهد» به اين نتيجه رسيد که هر چه ميزان پاي بندي به شعائر مذهبي بيشتر باشد، احتمال انحراف وي کمتر است. (14) ساماني و لطيفيان (1380) (15) در تحقيق خود با عنوان «بررسي تأثير اعتقاد به ارزش هاي مذهبي و جمع گرايي بر خودکنترلي هيجاني» دريافتند بيشترين ميزان خودکنترلي هيجاني در فرزندان والدين با سطح اعتقاد مذهبي بالا مشاهده شد. گلزاري (1379) (16) در تحقيق خود با عنوان «تهيه ي ابزارهايي جهت سنجش عمل به باورهاي ديني و انواع حيا و بررسي رابطه ي دين داري و حيا با ويژگي هاي شخصيت و سلامت رواني» به رابطه ي مثبت بين حيا و خويشتن داري جنسي با دين داري رسيده است. کروين و بندا در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيدند که تقيد مذهبي بر کاهش تخلفات دوران نوجواني تأثير ويژه اي دارد. (17) همچنين هيرسچي و استارک (1969) نشان دادند تقيد مذهبي، رابطه اي منفي با رفتارهاي منحرفانه دارد. (18)
تورنتون و کامبرن (1989) (19) نشان دادند نوجوانان و جواناني که تعلق و وابستگي محکم تري به کليسا دارند و به طور مستمر در مراسم آن شرکت مي کنند، عموماً نگرشي منفي به ارتباط جنسي خارج از ازدواج دارند؛ اطلاعات و تجربه ي اندکي در اين مورد دارند و دوستان خود را نيز از افراد همانند خويش انتخاب مي کنند.
پژوهش هاي زيادي (20) تأييد مي کند که افراد مذهبي، اغلب ميل جنسي خود را در چارچوب ازدواج قانوني و شرعي ارضا مي کنند و در مقايسه با افراد غيرمذهبي، کمتر به روابط «قبل از ازدواج» و تماس ها و ارتباط هاي «بعد از ازدواج»، «تجاوز»، «زناي با محارم»، «هم جنس خواهي»،«جامعه ستيزي»،«جرم» و «بزه کاري» روي مي آروند.
مذهبي بودن با بزه کاري، جرم، اعمال خلاف اخلاق و قانون رابطه ي منفي دارد. (21) اين يافته تقريباً مطابق با تمام پژوهش هايي است که در اين زمينه انجام شده است. چادويک و تاپ (1993) (22) با مطالعه اي در مورد 2143 نوجوان عضو يک کليسا، به اين نتيجه رسيدند که چون در افراد مذهبي، ارزش هاي اخلاقي دروني مي شود، آنها کمتر از افراد غيرمذهبي مرتکب بزه کاري و اعمال خلاف قانون مي شوند. دوناهيو و بنسن (1995) (23) با تلخيص پژوهش گسترده ي بنسن (1993) که در 32 ايالت آمريکا، در مورد صدها هزار نوجوان آمريکايي انجام شده و به نام «سفر پر دردسر» منتشر شده است، نشان دادند که باورهاي مذهبي مي تواند نوجوانان را در برابر تجاوز جنسي، سوء مصرف الکل و مواد مخدر، انحرافات، آزار و دزدي، شرارت، قتل و ديگر بزه کاري ها و قانون شکني ها مصونيت بخشد. بيت - هالاهمي و آرگيل (1997) (24) استارک و بين بريج (1996) (25) و هود و همکارانش (1996) (26) و کي نيا (1360) (27) نتايج ده ها پژوهش متغير را در اين موضوع در کتاب هاي خود آورده اند.
پژوهش هاي فراواني (28)، درباره ي دو نوع جهت گيري مذهبي يا دو شيوه ي مذهبي بودن انجام شده که تقريباً در همه ي آنها ثابت شده است کساني که داراي شيوه ي درون سوي مذهبي هستند، در برابر تکانه هاي غريزي و هوس هاي خود مقاومت مي کنند و انحرافات جنسي، تجاوز و بزه کاري در آنها کمتر ديده مي شود. هولدر و همکاران (2000) (29) در تحقيقي به اين نتيجه رسيدند که معنويت، يک عامل محافظت کننده ي نوجوانان براي مقاومت در برابر رفتارهاي پرخطر و تسيلم شدن به فشارهاي منفي جنس مخالف است. همچنين هولدر و همکاران مطالعه اي درباره ي 141 نوجوان آمريکايي انجام دادند و به اين نتيجه رسيدند که نوجواناني که در تعامل با دوستاني داراي ارزش ها و باورهاي معنوي هستند، به احتمال کمتر درگير فعاليت جنسي داوطلبانه مي شوند. (30)
نتايج تحقيق بک و همکاران (1991) (31) نشان مي دهد افرادي که باورها و ارزش هاي قوي معنوي خود را حفظ کرده اند، داراي قوه ي تميز بيشتري در موضوع رفتار جنسي هستند. ليک (1993) (32) معتقد است معنويت، همبستگي مثبتي با خويشتن داري دارد. روزنائو و تان (2002) (33) در تحقيقي خود نشان دادند افرادي که باورها و ارزش هاي قوي معنوي دارند، در برابر رفتارهاي جنسي پرخطر مقاوم ترند. فيشر (1986) (34) نشان مي دهد نوجواناني که خودشان را معنوي مي پندارند، در مقايسه با نوجواناني که ارتباط معنوي با خداوند يا موجودات برتر ديگر ندارند، به احتمال کمتر مشغول رفتارهاي پرخطر مي شوند. داسول و همکاران (2003) (35) به اين نتيجه رسيدند تقيد مذهبي و خصوصي نوجوان که از طريق دعا و مراقبه ابراز مي شود، در مقايسه با ابزار عمومي مذهب، عامل محافظت کننده تري در برابر شروع زودهنگام رابطه ي جنسي به شمار مي آيد. همچنين آنان نشان دادند که معنويت رابطه ي مثبتي با کاهش رفتار جنسي نوجوانان آمريکايي آفريقايي تبار دارد. (36) چايلدز (2007) (37) در تحقيق خود به اين نتيجه رسيد که معنويت يکي از مهم ترين عوامل مؤثر در خويشتن داري جنسي دختران آمريکايي آفريقايي تبار است.

جامعه ي آماري و گروه نمونه
 

جامعه ي آماري در اين پژوهش، تمام دانشجويان پسر دانشگاه هاي تهران در سال تحصيلي 88-1387 است. بر همين اساس، در اين پژوهش، از جامعه ي آماري مزبور تعداد 104 نفر به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند.

روش نمونه گيري
 

آزمودني هاي اين پژوهش را 104 نفر از دانشجويان پسر دانشگاه هاي تهران سال 88-1387 تشکيل دادند که به منزله ي نمونه ي در دسترس انتخاب شدند. نيمي (52 نفر) از اين آزمودني ها افرادي بودند که تصميم به شرکت در مراسم عزاداري ماه محرم 1429 (دي ماه 1387) را داشتند و اين عمل را در دو سال انجام داده بودند. منظور از شرکت در مراسم عزاداري در اين تحقيق، حضور فيزيکي دست کم 8 جلسه در مساجد و هيئت هاي عزاداري است. در اين پژوهش، پرسش نامه ي خويشتن داري جنسي در دو مرحله به فاصله ي يک ماه (ده روز قبل از ماه محرم و بيستم محرم) بر آزمودني ها اجرا شد. به منظور کنترل متغيرهاي مداخله گر، گروه ديگري (52 نفر) که تصميم جدي به شرکت در مراسم عزاداري ماه محرم نداشتند و سال هاي گذشته نيز به اين مراسم اعتناي خاصي نداشتند، به عنوان گروه کنترل انتخاب، و از نظر متغيرهاي جنس، سن، تحصيلات و مذهب با گروه آزمايش همتا و همگون شدند. شايان ذکر است که براي دقت بيشتر تحقيق، در متن پرسش نامه، سؤالي براي حذف افراد دسته ي دوم که بر خلاف انتظار در مراسم شرکت کرده بودند، در نظر گرفته شده بود.

ابزار اندازه گيري
 

در اين پژوهش، از پرسش نامه ي 44 سؤالي خويشتن داري جنسي جعفري (1386) (38) استفاده شد که سطح خويشتن داري جنسي افراد را مي سنجد.
براي اين پرسش نامه که زيرمقياس ندارد، کليد نمره گذاري وجود دارد که به کمک آن مي توان نمره هاي آزمودني ها را در کل محاسبه کرد. پرسش هاي شماره 11، 17، 21، 22، 23 ، 25، 27 ،29، 30، 31 ،34، 35 ،36، 38، 43، 10، 9، 1، 3 که تعدادشان 20 عدد است داراي نمره ي مثبت و 24 سوال ديگر داراي نمره ي منفي مي باشند. هر چه جمع جبري اين پرسش ها به عدد 20 نزديک تر باشد، سطح خويشتن داري آزمودني بالاتر است.
در تفسير نتايج نيز بايد توجه داشت که هميشه نمره هاي بالا بيانگر سطح خويشتن داري شديد و نمره هاي پايين نشانگر سطح خويشتن داري خفيف مي باشند. اين پرسش نامه نقطه ي برش ندارد و همان طور که ذکر شد، هر چه نمره ي آزمودني به نمره ي 20 متمايل باشد، سطح خويشتن داري فرد بالاتر است.

پايايي و روايي پرسش نامه ي خويشتن داري جنسي
 

پايايي اين پرسش نامه در سال 1386 توسط جعفري اندازه گيري شد. بدين منظور ضريب آلفاي کرونباخ و همچنين همساني دروني پرسش ها محاسبه شد. ضريب پايايي نهايي اين پرسش نامه 93/0 بود. همچنين به منظور بررسي روايي ساختاري پرسش نامه، از روش تحليل عاملي استفاده شد. بدين منظور ابتدا مؤلفه هاي اوليه در اجراي تحليل عاملي اعم از کفايت حجم نمونه ومعناداري ماتريس همبستگي با استفاده از شاخص kmo و آزمون کرويت بارتلت بررسي شد؛ kmo محاسبه شده 63/0 بود. همچنين مجذور k محاسبه شده در سطح اطمينان 99/0 معنادار بود.

تجزيه و تحليل داده ها
 

فرضيه: انجام مراسم عزاداري محرم سطح خويشتن داري جنسي آزمودني ها را افزايش مي دهد. براي بررسي اين فرضيه به کمک طرح آماري t وابسته به مقايسه ي ميانگين نمره هاي آزمودني ها در مراحل پيش آزمون و پس آزمون، دو گروه کنترل و آزمايش پرداخته شده که نتايج آن در جدول يک آمده است.
جدول 1: شاخص هاي مرکزي و آماره هاي مربوط به ميزان خويشتن داري جنسي

گروه آزمايش		گروه کنترل
بعد از مراسم عزاداري	قبل از مراسم عزاداري	بعد از مراسم عزاداري	قبل از مراسم عزاداري
23/65	20/25	22/45	20/75	میانگین
23/5	21/5	21/5	20	میانه
23	21	16	15	مد
12	11	9	12	دامنه تغییرات
16	16	16	16	حداقل
27	27	25	27	حداکثر
478	437	405	417	مجموع نمره ها

نتايج آزمون t زوجي براي مقايسه ي ميانگين خويشتن داري جنسي گروه کنترل قبل از مراسم عزاداري و بعد از عزاداري در جدول ذيل آمده است:

سطح معناداری	t مقدار	اختلاف میانگین	میانگین
0/40	-0/85	-1/10	20/75	قبل از مراسم
			22/45	بعد از مراسم

نتايج آزمون t زوجي براي مقايسه ي ميانگين خويشتن داري جنسي گروه آزمايش قبل از مراسم عزاداري و بعد از مراسم عزاداري در جدول ذيل آمده است:

سطح معناداری	t مقدار	اختلاف میانگین	میانگین
0/01	-3/45	-3/40	20/ 2 5	قبل از مراسم
			23/65	بعد از مراسم

براساس داده هاي جدول، ميانگين خويشتن داري جنسي گروه کنترل بعد از مراسم عزاداري تفاوت چنداني با ميانگين خويشتن داري جنسي قبل از مراسم عزاداري ندارد و اختلاف آنها 1/1 واحد است. با توجه به ميزان خطاي 40/0 براي ضريب اطمينان 95/0 تفاوت ميانگين آنها بر اثر مراسم عزاداري تأييد نمي شود. در حالي که بر اساس داده هاي جدول، ميانگين خويشتن داري جنسي گروه آزمايش بعد از مراسم عزاداري 40/3 واحد بيشتر از ميانگين خويشتن داري جنسي قبل از مراسم عزاداري براي گروه آزمايش است و با توجه به ميزان خطاي 01/0 براي ضريب اطمينان 95/0 تفاوت ميانگين آن ها بر اثر مراسم عزاداري تأييد مي شود. به عبارت ديگر، بر اثر مراسم عزاداري در دانشجويان پسر دانشگاه هاي تهران، ميزان خويشتن داري آنها افزايش يافته است.
پس فرضيه ي مورد نظر تأييد مي شود. در مجموع مي توان گفت شرکت در مراسم عزاداري محرم موجب افزايش خويشتن داري جنسي دانشجويان پسر دانشگاه هاي تهران شده است. از آنجا که هيچ تفاوت معناداري در خويشتن داري جنسي گروه کنترل (يعني گروهي که در مراسم شرکت نکرده بودند) حاصل نشد، مي توان نتيجه گرفت که شرکت نکردن، نقشي در کاهش يا افزايش خويشتن داري جنسي آنان نداشته است.

نتيجه گيري
 

در اين پژوهش نقش عزاداري در محرم در افزايش خويشتن داري جنسي گروهي از دانشجويان دانشگاه هاي تهران بررسي شد. از آنجا که عزاداري براي سالار شهيدان جزو باورهاي اعتقادي و ديني مسلمانان، به ويژه شيعيان شمرده مي شود و در فرهنگ هاي ديگر کمتر مشابه چنين باورهايي وجود دارد، مقايسه ي يافته هاي پژوهش حاضر با بررسي هاي انجام شده در ساير کشورهاي غيرمسلمان در زمينه ي ارتباط معنويت و باورهاي مذهبي با خويشتن داري جنسي، تا حدودي قابل مقايسه است. در تبيين تأثير شرکت در مراسم عزاداري محرم بر افزايش خويشتن داري جنسي دانشجويان، بايد گفت که در مراسم عزاداري محرم توجه به يکي از معاني عميق هستي يعني وجود مقدس امام سوم شيعيان (عليه السلام) و ذکر مصائب و صبر و خويشتن داري ايشان در برابر ناملايمات و سختي ها و ... صورت مي پذيرد که اين امر مي تواند عامل بازدارنده اي در برابر انجام رفتارهاي ضد معنوي مانند رفتارهاي جنسي غيرخويشتن دارانه قلمداد گردد؛ زيرا براساس تحقيقات هولدر و ديگران (2000) (39)، معنويت يک عامل محافظت کننده ي نوجوانان براي مقاومت در برابر رفتارهاي پرخطر و تسليم شدن به فشارهاي منفي جنس مخالف مي باشد. همچنين در اين زمينه بک و همکاران (1991) (40) معتقدند افرادي که باورها و ارزش هاي قوي معنوي را حفظ کرده اند، داراي قوه ي تميز بيشتري در موضوع رفتار جنسي هستند. نظر ليک (1993) (41) مبني بر اينکه ميزان معنويت نوجوانان رابطه ي مثبت همبستگي با خويشتن داري دارد، مؤيد اثرگذاري اين رشد معنوي بر خويشتن داري جنسي است. همچنين افزايش توجه و باور به يک موجود معنوي برتر (يعني خداوند) در مراسم عزاداري، مي تواند عامل بازدارنده ي مهمي در برابر رفتارهاي غيرخداپسندانه مانند رفتارهاي جنسي غيرمشروع باشد. در اين زمينه، نظر فيشر (1986) (42) مبني بر اينکه نوجواناني که خودشان را معنوي مي پندارند، در مقايسه با نوجواناني که ارتباط معنوي با «خداوند» يا «موجودات برتر» ديگر ندارند، به احتمال، کمتر به رفتارهاي پرخطر مشغول مي شوند، مؤيد اثرگذاري مراسم عزاداري بر خويشتن داري جنسي است.
از سوي ديگر، با توجه به تحقيق کروين و بندا (2001) (43) مبني بر اينکه، خواندن کتاب مقدس تأثير منفي بر اعمال غيرخويشتن دارانه ي افراد دارد، تأثير خواندن ذکرهاي مذهبي مانند قرآن، زيارت عاشورا و ... در مراسم عزاداري محرم بر خويشتن داري جنسي قابل بررسي است.
در مجموع، نتيجه ي بدست آمده در تحقيق حاضر، هم جهت با نتايج تحقيقات هولدر و همکاران (2000) (44) است که معنويت را يک عامل محافظت کننده ي نوجوانان براي مقاومت در برابر رفتارهاي پرخطر و تسليم شدن در برابر فشارهاي منفي جنس مخالف مي داند. همچنين اين نتيجه با نتيجه ي تحقيق بک و همکاران (1991) (45) که معتقدند افرادي که باورها و ارزش هاي قوي معنوي را حفظ کرده اند، داراي قوه ي تميز بيشتري در موضوع رفتار جنسي هستند، همسان است. نظر ليک (1993) (46) مبني بر اينکه معنويت نوجوانان رابطه ي همبستگي مثبت با خويشتن داري دارد، مؤيد نتيجه ي تحقيق حاضر مي باشد. نتيجه ي تحقيق فيشر (1986) (47) نيز مانند نتيجه ي تحقيق حاضر است. فيشر به اين نتيجه رسيد که نوجواناني که خودشان را معنوي مي پندارند، در مقايسه با نوجواناني که ارتباط معنوي با خداوند يا موجودات برتر ديگر ندارند، به احتمال کمتر به رفتارهاي پرخطر مشغول مي شوند.

محدوديت ها و پيشنهادها
 

از آنجا که اين تحقيق از نوع نيمه تجربي بود، داراي مشکلات خاص خود بود. متغيرهاي کنترل نشده اي وجود داشت که بر اجراي اين تحقيق اثر گذاشت. کمبود منابع و پژوهش هاي انجام شده در اين زمينه، از ديگر مشکلات اين تحقيق بود. حساسيت زا بودن موضوع تحقيق، يعني خويشتن داري جنسي و مقاومت ها و عدم همکاري دانشجويان از جمله مشکلات اين تحقيق بود. با توجه به مذکر بودن گروه نمونه، نتايج قابل تعميم به جنس مؤنث نمي باشد. پيشنهاد مي شود تحقيق مشابه اي درباره ي دانشجويان دختر نيز انجام مي شود. همچنين پيشنهاد مي شود در زمينه ي آثار روان شناختي عزاداري محرم، و مطالعات تطبيقي و بومي سازي بر روي مفاهيم معنويت، عزاداري مذهبي، خويشتن داري جنسي و ... انجام شود.

پي نوشت ها :
 

* کارشناس ارشد روان شناسي.
1. ميرمحمد ولي مجد تيموري، «مراسم مذهبي، عبادات و مکان هاي ديني در بهداشت روان» چکيده مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، ص 128.
2. نادره سهرابي و سيامک ساماني، «بررسي ميزان تأثير نگرش مذهبي بر بهداشت رواني نوجوانان» چکيده مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، ص 80.
3. سيد احمد واعظي، «بررسي رابطه ي دعا و اضطراب»، چکيده مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، ص 158.
4. Morrise, P. A.
5. بهروز دولتشاهي و همکاران، «بررسي نقش زيارت در سلامت رواني افراد» چکيده مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، ص 61.
6. Koeing
7. محمود صادقي جهانيان، «دينداري و خوب زيستن»، روان شناسي و دين ، ش 3، ص 71.
8. محمدرضا احمدي و همکاران، «بررسي ابعاد روانشناختي مناسک حج و تأثير آن بر سطح دينداري حجاج»، روانشناسي و دين، ش 4، ص 9.
9. Newman, J.S.
10. Pargament, k. I.
11. Newman, J.S.& Pargament, K.I. The role of religion in the problem-solving process. Review of Religions, 31,P.396.
12. Larson
13. محمود صادقي جهانيان، «روانپزشکي مذهبي، تأثير اعتقاد ديني در عملکرد باليني»، روان شناسي دين، ش 3، ص 78.
14. الهه جعفري، ساخت مقياس خويشتنداري جنسي و هنجاريابي آن در بين دانشجويان دانشگاه علامه طباطبايي، ص 65.
15. سيامک ساماني و مرتضي لطيفيان، «بررسي تأثير اعتقاد به ارزش هاي مذهبي و جمع گرايي بر خود - کنترلي هيجاني» چکيده مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، ص 69.
16. محمود گلزاري، تهيه ي ابزارهايي جهت سنجش عمل به باورهاي ديني و انواع حيا و بررسي رابطه ي دينداري و حيا با ويژگي هاي شخصيت و سلامت رواني، ص 154.
17. فيلين رابرت کروين؛ برنت بي بندا. «تأثيرات تقيد مذهبي و حضور در کليسا بر استعمال مواد مخدر و بازبيني نقش عوامل نظري و جمعيت شناختي اجتماعي»، ترجمه ي محمدعلي معتضديان، نامه ي علم و دين، ش 5 و 6، ص 62.
18. همان، ص 63.
19. حسين لطف آبادي، «روان شناسي رشد اخلاقي، ارزش و ديني در نوجواني و جواني»، حوزه و دانشگاه، ش 31، ص 8.
20. محمود گلزاري، «تهيه ي ابزارهايي جهت سنجش عمل به باورهاي ديني و انواع حيا و بررسي رابطه ي دين داري و حيا با ويژگي هاي شخصيت و سلامت رواني، ص 92.
21. محمود گلزاري، «تهيه ي ابزارهايي جهت سنجش عمل به باورهاي ديني و انواع حيا و بررسي رابطه ي دين داري و حيا با ويژگي هاي شخصيت و سلامت رواني، ص 106
22. همان، ص 112.
23. همان، ص 115.
24. همان، ص 98.
25. همان، ص 124.
26. همان، ص 98.
27. همان، ص 98.
28. محمود گلزاري، «تهيه ي ابزارهايي جهت سنجش عمل به باورهاي ديني و انواع حيا و بررسي رابطه ي دين داري و حيا با ويژگي هاي شخصيت و سلامت رواني، ص 118.
29. Holder, D. W. et al. The association between adolescent spiritually and voluntary sexual activity. Journal of Adolescent Health, 26 (4), P. 298.
30. Ibed, P. 299.
31. Beck, S. H., Cole, & Hammond, J. A, Religious heritage and premarital sex: Evidence from a national sample of young adult. Journal for Scientific Study of Religion, 30(2). P. 176.
32. Leak, O. K, Relationship Between riligion orientation and sexual behavior. Journal of Psychology and theology, 21, P. 316.
33. Rosenau, D. E., & Tan, E. S. N, single and sexual: the churches neglected dilemma. Journal of Psychology and Theology, 30(3), P.190.
34. Fisher, T. D. An exploratory study of parent-child communication about sex and sexual attitudes of early, middle, and late adolescents jornal of Genetic psychology, 147(4), P. 554.
35. Doswell, W, et al., The role of spirituality in preventing early sexual behavior. American Journal of Health Studies. 18(4), P.199.
36. Ibed, 199.
37. Childs, G, Psychosocial factors that influence, abstinence and sexual activity among African American adolescent girls. University of South Carolina. Unpublished Thesis. P.33.
38. الهه جعفري، «ساخت مقياس خويشتنداري جنسي و هنجاريابي آن در بين دانشجويان دانشگاه علامه طباطبايي»، پايان نامه ي کارشناسي ارشد دانشگاه علامه طباطبايي، 1380.
39. Holder, D. W. et al. The association between adolescent spiritually and voluntary sexual activity. Journal of Adolescent Health, 26(4), P.298.
40. Beck, S. H., Cole, & Hammond, J. A. Religious heritage and premarital sex: Evidence from a national sample of young adult. Journal for Scientific Study of Religion, 30(2). P.176.
41. Leak, O. K. (1993). Relationship Between riligion orientation and sexual behavior. Journal of Psychology and theology, 21, P.316.
42. Fisher, T. D. (1986). An exploratory study of parent-child communication about sex and sexual attitudes of early, middle, and late adolescents Journal of Genetic Psychology, 147(4), P.554.
43. فيلين رابرت کروين، برنت بي بندا، «تأثيرات تقيد مذهبي و حضور در کليسا بر استعمال مواد مخدر و بازبيني نقش عوامل نظري و جمعيت شناختي اجتماعي»، ترجمه ي محمدعلي معتضديان، علم و دين، ش 5 و 6، ص 62.
44. Holder, D. W., et al. The association between adolescent spiritually and voluntary sexual activity. Journal of Adolescent Health, 26(4), P.298.
45. Beck, S. H., Cole, & Hammond, J. A. Religious heritage and premarital sex: Evidence from a national sample of young adult. Journal for Scientific Study of Religion, 30(2). P.176.
46. Leak, O. K, Relationship Between riligion orientation andsexual behavior. Journal of Psychology and theology, 21, P.316.
47. Fisher, T. D, An exploratory study of parent-child communication about sex and sexual attitudes of early, middle, and late adolescents Journal of Genetic Psychology, 147(4), P.554.
 

منابع
احمدي، محمدرضا و همکاران، «بررسي ابعاد روانشناختي مناسک حج و تأثير آن بر سطح دينداري حجاج»، روانشناسي و دين، ش 4، 1387.
جعفري، الهه، «ساخت مقياس خويشتنداري جنسي و هنجاريابي آن در بين دانشجويان دانشگاه علامه طباطبايي»، پايان نامه ي کارشناسي ارشد دانشگاه علامه طباطبايي، 1380.
دولتشاهي، بهروز و همکاران، «بررسي نقش زيارت در سلامت رواني افراد»، مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، تهران، معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي، 1380.
ساماني، سيامک؛ لطيفيان، مرتضي، «بررسي ميزان تأثير اعتقاد به ارزش هاي مذهبي و جمع گرايي بر خود - کنترلي هيجاني» مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، تهران، معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي، 1380.
سهرابي، نادره؛ ساماني، سيامک، «بررسي ميزان تأثير نگرش مذهبي بر بهداشت رواني نوجوانان» مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، تهران، معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي، 1380.
صادقي جهانبهان، محمود، «روانپزشکي مذهبي، تأثير اعتقاد ديني در عملکرد باليني»، روان شناسي دين، ش 3، تير 1379.
صادقي جهانبهان، محمود، «دينداري و خوب زيستن»، روانشناسي دين، ش 3، تير 1379
کروين، فيلين رابرت؛ بندا، برنت بي. «تأثيرات تقيد مذهبي و حضور در کليسا بر استعمال مواد مخدر و بازبيني نقش عوامل نظري و جمعيت شناختي اجتماعي»، ترجمه ي محمدعلي معتضديان، نامه ي علم و دين، بهار و تابستان 1380.
گلزاري، محمود، «تهيه ي ابزارهايي جهت سنجش عمل به باورهاي ديني و انواع حيا و بررسي رابطه ي دين داري و حيا با ويژگي هاي شخصيت و سلامت رواني»، پايان نامه ي دکتري دانشگاه علامه طباطبايي، 1380.
لطف آبادي، حسين، «روان شناسي رشد اخلاقي، ارزشي و ديني در نوجواني و جواني»، حوزه و دانشگاه، ش 31، 1381.
مجد تيموري، ميرمحمد ولي، «مراسم مذهبي، عبادات و مکان هاي ديني در بهداشت روان» مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، تهران، معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي، 1380.
واعظي، سيد احمد، «بررسي رابطه ي دعا و اضطراب» در: چکيده مقالات اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان، تهران»، معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي، 1380.
Beck, S. H., Cole, & Hammond, J. A, Religious heritage and premarital sex: Evidence from a national sample of young adult. Journal for Scientific Study of Religion, 30(2), p.173-180.
Childs, G, Psychosocial factors that influence, abstinence and sexual activity among African American adolescent girls. University of South Carolina. Unpublished Thesis, 2007.
Doswell, W. et al. The role of spirituality in preventing early sexual behavior. American Journal of Health studies. 18(4), 2003, 195-202.
Fisher, T. D, An exploratory study of parent-child communication about sex and sexual attitudes of early, middle, and late adolescents Journal of Genetic Psychology, 147(4), 1986, 543-557.
Holder, D. W., et al. The association between adolescent spiritually and voluntary sexual activity. Journal of Adolescent Health, 26(4), 2000, 295-302.
Leak, O. K. Relationship between religion orientation and sexual behavior. Journal of Psychology and theology, 21, 1993, 315-318.
Moore, K. A., et al, Parental attitude and the occurrence of early Sexual Activity. Journal of Marriage and the Family, 48(4), 1986, p.777-782.
Newman, J. S., & Pargament, K. I. (1990) The role of religion in the problem-solving process. Review of Religion, 31, 1990, p.390-403.
Runald, D, The sexuality transmitted infections project finding Washington, DC: World Bank, 2004.
Rosenau, D. E., & Tan, E. S. N, single and sexual: the churches neglected dilemma. Journal of Psychology and Theology, 30(3), 2002, p.185-194.
Whitbeck, L. B., et al., Early adolescent sexual activity: A developmental study. Journal of Marriage and the Family, 61 (4), 1999, 934-946.
منبع: نشريه روانشناسي و دين شماره 9