بررسي تأثير آموزه هاي ديني در مهد کودک ها

چکيده
 

اين پژوهش با هدف بررسي تأثير آموزه هاي ديني در دوران پيش دبستاني انجام شده است. در اين بررسي از روش آزمايش استفاده، و نتيجه ي يک آزمون محقق ساخته ي قبل و پس از آموزش کودکان، در دو گروه 50 نفري آزمايش و گواه، مقايسه شده است. در اين پژوهش از روش نمونه گيري خوشه اي چند مرحله اي نيز استفاده شده است؛ به طوري که استان مازنداران به سه منطقه ي شرق، غرب و مرکز تقسيم، و در هر خوشه دو مهد کودک انتخاب شده است که يکي از آنها در گروه کنترل و ديگري در گروه آزمايش قرار دارد. نتيجه ي پژوهش نشان مي دهد که آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با مفاهيم ديني، مسائل ديني، مناسک ديني، اماکن ديني و هماهنگي رفتاري با والدين تأثير معناداري دارد.
کليد واژه ها: آموزه هاي ديني، دوران کودکي، هماهنگي رفتاري با والدين، مفاهيم ديني، مسائل ديني، مناسک ديني، اماکن ديني.

مقدمه
 

دوران کودکي نقش مهمي در سرنوشت انسان ايفا مي کند و خاستگاه بسياري از مشکلات و نارسايي هاي تربيتي و موفقيت هاي دوران بزرگسالي در اين دوران نهفته است. رشد جسمي، ذهني، عاطفي، اجتماعي و شخصيتي کودکان در دوران قبل از دبستان و توجه به اين مراحل، چنان اهميتي دارد که سهل انگاري و کم توجهي به آنها، خسارت جبران ناپذيري را براي فرد و جامعه به همراه خواهد داشت.
شيوه ي فرزندپروري، روش هاي ارتباطي بزرگ سالان با کودکان شيوه هاي آموزش رسمي و آموزه هاي ديني، از مهم ترين عوامل رشد شخصيتي کودکان هستند که دين اسلام اهميت فراواني براي آن قائل است. (1) روان شناسان نيز امروزه معتقدند که آموزش هاي دينداري بايد از دوران کودکي آغاز شود تا نهاد کودک رنگ و بوي ديني بگيرد و رفتار او در دوره هاي ديگر زندگي مبني بر دينداري باشد. (2) در کتاب هاي ديني و روان شناسي، از آثار تربيت ديني و دوران کودکي بسيار سخن گفته شده است؛ از جمله اين که کودکي که با خدا آشناست، هيچ گاه احساس پوچي نمي کند و در جاي جاي زندگيش تکيه گاه محکمي خواهد داشت و با همين تکيه گاه، در برابر مشکلات استقامت مي کند. تربيت ديني کودک موجب مي شود او با والدين خود نيز به خوبي رفتار کند و اين موجب افزايش وابستگي به والدين مي شود. البته در اين مورد تا کنون پژوهشي انجام نشده است. از اين رو، در اين پژوهش بر آن شديم تأثير آموزه هاي ديني را بر ارتقاي هماهنگي رفتاري با والدين بررسي کنيم. بديهي است نتايج اين بررسي راه را براي آموزش درست دين در دوران پيش دبستان هموار خواهد کرد و در محتواي آموزشي مهدکودک تحت پوشش تحول ايجاد خواهد کرد؛ به عبارت ديگر، با تعيين سهم پرورش ديني در فرآيند زندگي و کنش متقابل، مي توان از اين ابزار در جهت هدايت نسل آينده به شکل مطلوب تري استفاده کرد.

اهميت و ضرورت طرح
 

از شگفتي هاي دنياي کودکان، مذهب، ايمان و اعتقاد آنهاست. کودک فطرتي خدا آشنا دارد و مياني بسياري از باورهاي مذهبي در درون او وجود دارد که با اندک تذکري از والدين و مربيان، و با يافتن مصداق هايي در جهان خارج، مي کوشد آن را بپذيرد و خود را با آن تطابق دهد. بي ترديد معنا و مفهوم مذهب و آموزه هاي آن بسيار، و در برگيرنده ي همه ي ابعاد حيات انسان است؛ اما کودک از مذهب آن چيزي را مي پذيرد که متناسب با خواسته هاي او و مبتني بر مشاهدات، تجارب و يافته هاي شخصي اوست. به تدريج که رشد و آگاهي کودک افزايش مي يابد، دامنه ي ارتباط او با مذهب بيشتر شده و موجب پيدايش حالت هايي در کودک مي شود که مي توان آن را حالت هاي مذهبي خواند؛ حالت هايي که تجلي آن حتي در سن هفت يا هشت سالگي و در مواردي نيز حتي در سنين کمتر ديده مي شود. (3)
نوع برخورد والدين و مربيان با کودک، در پيدايش تظاهرات مذهبي کودک نقش دارد. درباره ي پيدايش حس مذهبي، بررسي هاي روان کاوان نشان مي دهد که پيدايش حس مذهبي مربوط نيز ديده شده است. با رشد و افزايش سن، اين احساس علني مي شود؛ آنچنان که در شش سالگي مي توان، تظاهرات مذهبي و علاقه به انجام دادن رفتار را در کودک ديد. مذهب در سنين مختلف براي کودکان معاني مختلف دارد، ولي دنياي آنها از حدود شش سالگي دنياي عشق و محبت، احترام به خدا، ستايش و نيايش او، احساس شرمساري در صورت تخلف از دستور خدا و حتي اين امر در قيافه ي او هم پيدا است. از حدود هشت سالگي به بعد شوق مذهبي او بيشتر، به مسائل مذهبي علاقه مندتر و به عبارات ديگر متدين تر مي شود. (4)
از حدود چهار سالگي، کنجکاوي سراسر وجود کودک را فرا مي گيرد و اين مسئله موجب آشنايي وي با برخي حقايق مي شود. اين آشنايي ها خود منجر به مبدأ جويي و قبول خدا خواهد شد. اين مرحله، سن طبيعي براي پذيرش خداوند است. کودک در اين سن اين احساس را دارد که هيچ چيز بدون علت پديد نمي آيد و چنين احساسي مي تواند اساس همه ي داوري هاي او باشد. (5)
کودک چهار ساله به والدين خود وصل است. پدر خود را بزرگ و مهم مي داند و تلقي او از خدا اين است که همچون پدر او، ولي بزرگ تر است. او حتي خداوند را چون عضوي از اعضاي خانواده ي خود به شمار مي آورد؛ چه بسا او عکسي زيبا، ولي عجيب و غريب را عکس خدا تصور کند و به آن صورت معبود بدهد. البته چنين توصيفي بيشتر اوقات او را راضي مي کند.
مفهوم خدا و صفات او تا حدود شش سالگي هنوز امر ريشه دار نيست، ولي از حدود هفت سالگي خدا را مقامي قدرتمند مي داند که ارزشي بالاتر از ارزش والدين دارد و مي خواهد با دستورهاي او آشنا شود. صفات خدا تا حدودي براي او آشناست، ليکن جنبه هايي چون ازلي و ابدي بودن او نامفهوم است و بايد دانست که او هنوز با جنبه هاي محسوس آشناست نه با مسائل مجرد و ذهني. (6) بررسي ها نشان مي دهد کودک از حدود سه سالگي، علاقه اي بسيار به دعا و سرودهاي مذهبي دارد و از تکرار آن، به ويژه اگر همراه با آواز جمعي باشد، بسيار لذت مي برد. به تدريج از حدود شش سالگي، ارتباطش با خدا به صورت حرف زدن و درخواست کردن است. البته نوع درخواست هاي او صورت مادي دارد؛ مانند خوردني ها، اسباب بازي ها، لباس و ... . با افزايش سن، توقع او از خدا نيز زيادتر مي شود.

اهداف پژوهش
 

هدف اصلي اين پژوهش، بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر ارتقاي هماهنگي رفتاري با والدين در مهدهاي کودک تحت پوشش بهزيستي استان مازندران است. اهداف اختصاصي اين پژوهش عبارتند از:
الف) بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر کنجکاوي کودک در مورد مسائل ديني؛
ب) بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با اماکن مذهبي؛
ج) بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با اعمال مذهبي؛
د) بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با هماهنگي رفتاري با والدين.

فرضيه هاي پژوهش
 

- آموزه هاي ديني بر کنجکاوي کودک در مورد مسائل ديني مؤثر است.
- آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با اماکن مذهبي مؤثر است.
- آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با اعمال مذهبي مؤثر است.
- آموزه هاي ديني بر آشنايي کودک با هماهنگي رفتاري با والدين مؤثر است.

پيشينه ي پژوهش
 

بر اساس مطالعه ي جديدي که تأثير دين را بر رشد و ارتقاي کودکان بررسي کرده است، مشخص شده است کودکاني که والدين مذهبي دارند، بهتر از ديگر کودکان رفتار مي کنند و خود را با شرايط تطبيق مي دهند. جان بار تکوسکي - جامعه شناس دانشگاه ايالت مي سي سي پي - و همکارانش تصميم گرفتند از والدين و مربيان بيش از 16 هزار کودک که بيشتر آنها در سال هاي آغازين تحصيل بودند، ارزشيابي کنند که کودک آنها چقدر بر خود کنترل دارد و آيا با آنها تعامل دارد يا خير؟ محققان نمره هاي به دست آمده را با اظهارات والدين مبني بر اينکه چند وقت يکبار به مکان هاي مذهبي مي روند، آيا در اين باره با کودکان شان صحبت مي کنند يا خير و آيا درباره ي مسائل ديني در خانه مشاجره مي کنند يا نه، مقايسه کردند. نتيجه نشان مي دهد کودکاني که والدين شان به طور مرتب در مراکز ديني شرکت داشتند و با کودک شان در مورد دين صحبت مي کردند، در مقايسه با کودکاني که والدين شان مذهبي نبودند، از والدين و مربيان نمره ي بهتري در مورد کنترل بر خود، مهارت هاي اجتماعي و تمايل به يادگيري کسب کردند. افزون بر اين، حرف هاي والدين شان را در خانه عميق تر درک مي کردند. وي نتيجه گرفت ارزش هاي مذهبي در شکل گيري ارتباط والدين با کودکان و در نتيجه رشد کودکان در واکنش به اين ارتباط، بسيار مهم هستند. پژوهش هاي متعدد نشان مي دهد مذهب گرايي دروني با احساس کفايت و کنترل، همبستگي مثبت دارد و با رويکردي منعطف و فعال در حل مسئله همراه است. (7) همچنين ايمان مذهبي، احساسي از مثبت انديشي و اميد به آينده توليد مي کند. اين يافته ها بيانگر آن است که باورهاي مذهبي نوعي اعتماد، و رويکردي همراه با اطمينان به خود نسبت به زندگي را پرورش مي دهند؛ همان چيزي که پايگاه امن فراهم مي کند. گفتني است با وجود تأکيد بر باورهاي مذهبي و لزوم آموزش آن در دوران کودکي در ايران، هيچ پژوهشي در زمينه ي پيامدهاي اين آموزش ها مشاهده نشد.

روش شناسايي
 

از آنجا که هدف از اجراي پژوهش، ارزيابي تأثير يک دوره ي آموزشي مي باشد، از روش آزمايش استفاده شده است. به صورتي که آزمون محقق ساخته اي قبل از آموزش اجرا شد و پس از اجرا آموزش نيز دوباره تکرار شد تا تفاوت بين دو دوره مشخص گردد. براي اطمينان از نتايج بررسي، يک گروه آزمايش و يک گروه کنترل در نظر گرفته شده است؛ به گونه اي که آموزه هاي ديني تنها در گروه آزمايش آموزش داده شد. گروه کنترل به روند قبلي ادامه داد و سپس نتايج آزمون مجدد در دو گروه مقايسه شد.
جامعه ي آماري اين پژوهش عبارتند از همه ي کودکان پنج ساله که در مهدهاي کودک تحت پوشش بهزيستي استان مازندران در حال تربيت و آموزش هستند. به طور کلي 882 مهد کودک در استان تحت پوشش سازمان بهزيستي قرار دارد که 27000 نفر کودک در آن در حال آموزش هستند.
در اين پژوهش، از روش نمونه گيري خوشه اي چند مرحله اي استفاده شده است؛ به طوري که استان به سه منطقه ي شرق، غرب و مرکز تقسيم شد و از هر منطقه، دو مهد کودک انتخاب شده است که يکي از آنها در گروه کنترل و ديگري در گروه آزمايش قرار دارد.
بر اين اساس، مهد کودک هاي بهاران در شهر ساري، آفرينش در شهر بابل و بعثت در شهر نوشهر در گروه آزمايش و مهد کودک هاي محبت در شهر ساري و شارا در شهر بابل و تارا در شهر نوشهر در گروه کنترل قرار دارند. روش نمونه گيري از مادران نوآموزان اين مهد کودک ها نيز به صورت سيستماتيک بوده است. حجم نمونه در اين پژوهش 100 نفر بوده است که 50 نفر براي گروه گواه و 50 نفر براي گروه آزمايش در نظر گرفته شده اند.

ابزار گردآوري اطلاعات
 

در اين پروژه، ابتدا از داستان، شعر، نقاشي، رنگ آميزي و نمايش (در قالب بسته ي آموزشي که بر اساس ويژگي هاي روان شناختي کودکان طراحي شده و در اختيار مربي قرار گرفته است) براي آموزش و سپس از پرسش نامه ي محقق ساخته براي ارزشيابي استفاده شد.
روايي اين ابزار با استفاده از روش پيش آزمون و ضريب همبستگي آلفاي کرونباخ به ميزان 78 درصد به دست آمد، که ميزان روايي قابل قبولي مي باشد.

روش جمع آوري اطلاعات
 

ابزار طراحي شده قبل از شروع آموزش در اختيار مادران گروه کنترل و گروه آزمايش قرار داده شد. آموزش بر اساس بسته ي پکيج طراحي شده در طول ده روز کاري در کودکان گروه آزمايش انجام شد. هر موضوع، براي آموزش دو روزه طراحي شد. کودکاني که حتي يک روز غيبت داشتند، از نمونه حذف شدند. سه روز پس از آزمايش، آزمون دوم در هر گروه (کنترل و آزمايش) تکرار شد و نتيجه ي دو آزمون در دو فاصله ي زماني و در گروه کنترل و آزمايش مقايسه شد.

يافته هاي پژوهش
 

1. کنجکاوي در مورد مسائل ديني
 

کنجکاوي در مورد مسائل ديني، با استفاده از چهار گويه در پرسش نامه سنجيده شد. جدول زير نشان مي دهد که قبل از آموزش آموزه هاي ديني، کنجکاوي کودکان در مورد مسائل ديني زياد نبود، اما پس از آموزش، 78 درصد مادران گزارش دادند که کودکان شان در مورد مسائل ديني زياد پرسش مي کنند.
جدول توزيع فراواني ميزان کنجکاوي کودکان در مورد مسائل ديني، قبل و بعد از آموزش

پس آزمون		پیش آزمون		کنجکاوی در مورد مسائل دینی
درصد	فراوانی	درصد	فراوانی
-	-	6	3	بسیار کم
-	-	50	25	کم
22	11	44	22	تا حدودی
50	25	-	-	زیاد
28	14	-	-	بسیار زیاد
100	50	100	50	جمع

ميانگين کنجکاوي کودکان در مورد مسائل ديني در گروه آزمايش، پس از آزمون افزايش چشمگيري يافت. براي بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر کنجکاوي کودکان در مورد مسائل ديني، از آزمون t زوجي استفاده شد. نتيجه ي اين آزمون نشان مي دهد بين کنجکاوي کودکان در مورد مسائل ديني، قبل و بعد از آموزش آموزه هاي ديني، تفاوت معناداري مشاهده شده است.
(000/0=P-Value)
آزمون t براي بررسي تفاوت کنجکاوي کودکان در مورد مسائل ديني، قبل و بعد از آموزش

سطح معناداری	درجه ی آزادی	t  آماره	انحراف استاندارد	میانگین	کنجکاوی در مورد مسائل دینی
0/000	49	-13/949	2/24981	8/14	پیش آزمون
			2/59953	17/76	پس آزمون

2. آشنايي کودکان با اماکن مذهبي
 

ميزان آشنايي 48 درصد کودکان قبل از آموزش کم، 50 درصد متوسط و 6 درصد زياد بوده است. اين ميزان پس از آزمون به 6 درصد آشنايي کم، 20 درصد آشنايي متوسط و 74 درصد آشنايي زياد منجر شد.
جدول توزيع فراواني ميزان آشنايي کودکان با اماکن مذهبي، قبل و بعد از آموزش

پس آزمون		پیش آزمون		آشنایی با اماکن مذهبی
درصد	فراوانی	درصد	فراوانی
-	-	6	3	بسیار کم
6	3	38	19	کم
20	10	50	25	تا حدودی
54	27	6	3	زیاد
20	10	-	-	بسیار زیاد
100	50	100	50	جمع

ميانگين آشنايي کودکان با اماکن ديني مانند مسجد و ... در گروه آزمايش پس از آموزش افزايش چشمگيري يافت. براي بررسي تأثير آموزه هاي ديني بر اين آشنايي، از آزمون t زوجي استفاده شد. نتيجه ي اين آزمون نشان مي دهد بين پيش آزمون، و پس آزمون تفاوت معناداري مشاهده شده است. (000/0=P-Value)
آزمون t براي بررسي تفاوت آشنايي کودکان با اماکن مذهبي، قبل و بعد از آموزش

سطح معناداری	درجه ی آزادی	t  آماره	انحراف استاندارد	میانگین	آشنایی با اماکن مذهبی
0/000	49	- 9/733	2/30536	8/54	پیش آزمون
			2/94605	13/88	پس آزمون

3. آشنايي کودکان با اعمال مذهبي
 

قبل از آموزش، ميزان آشنايي 6 درصد از کودکان با اعمال مذهبي زياد بود؛ اما پس از آموزش، اين ميزان به 92 درصد افزايش يافت.
جدول توزيع فراواني ميزان آشنايي کودکان با اعمال مذهبي، قبل و بعد از آموزش

پس آزمون		پیش آزمون		آشنایی با اعمال مذهبی
درصد	فراوانی	درصد	فراوانی
-	-	8	4	بسیار کم
2	1	24	15	کم
6	3	62	31	تا حدودی
58	29	6	3	زیاد
34	17	-	-	بسیار زیاد
100	50	100	50	جمع

بنابر گفته ي مادران، ميانگين آشنايي کودکان با اعمال مذهبي از جمله نماز، روزه و ... در گروه آزمايش، پس از آموزش افزايش چشمگيري يافت. نتيجه ي آزمون t نشان مي دهد بين پيش آزمون و پس آزمون تفاوت معناداري مشاهده شده است. (000/0=P-Value)
آزمون t براي بررسي تفاوت آشنايي کودکان با اعمال مذهبي، قبل و بعد از آموزش

سطح معناداری	درجه ی آزادی	t  آماره	انحراف استاندارد	میانگین	آشنایی با اعمال مذهبی
0/000	49	-12/096	2/75836	9/06	پیش آزمون
			2/30253	15/38	پس آزمون

4. هماهنگي رفتاري کودکان با والدين
 

تمامي کودکان گروه آزمايش قبل از آموزش آموزه هاي ديني، هماهنگي کمي با والدين شان داشتند. پس از آموزش، 26 درصد از کودکان، هماهنگي کم، 60 درصد هماهنگي متوسط و 14 درصد هماهنگي زيادي با والدين شان داشتند.
جدول توزيع فراواني ميزان هماهنگي رفتاري کودکان با والدين، قبل و بعد از آموزش

پس آزمون		پیش آزمون		هماهنگی با والدین
درصد	فراوانی	درصد	فراوانی
-	-	98	49	بسیار کم
26	13	2	1	کم
60	30	-	-	تا حدودی
10	5	-	-	زیاد
4	2	-	-	بسیار زیاد
100	50	100	50	جمع

ميانگين هماهنگي رفتاري با والدين، پس از آموزش به ميزان زيادي افزايش يافت. آزمون t نيز اين تفاوت را از نظر آماري کاملاً معنادار نشان مي دهد.
آزمون t براي بررسي تفاوت هماهنگي رفتاري کودکان با والدين، قبل و بعد از آموزش

سطح معناداری	درجه ی آزادی	t  آماره	انحراف استاندارد	میانگین	هماهنگی با والدین
0/000	49	-14/624	2/78157	9/76	پیش آزمون
			2/07227	16/54	پس آزمون

نتيجه گيري
 

تمامي فرضيه هاي اين پژوهش تأييد شده است. نتايج اين پژوهش بيانگر تأثير آموزش دين در دوران کودکي بر آگاهي کودک از مسائل ديني - در حد خودش - و هماهنگي رفتاري و سازگاري بيشتر با والدين بوده است. بديهي است که در دنياي کنوني، آموزش جايگاه ويژه اي دارد؛ به گونه اي که آن را از اصول اوليه ي زندگي مي نامند و معمولاً مورد توجه عموم قرار دارد. از آنجا که آموزش ابعاد مختلفي را شامل مي شود، بايد از سنين کودکي مورد توجه قرار گيرد. ضرورتي که متأسفانه امروزه خانواده ها و مراکز آموزشي کمتر بدان توجه مي کنند و در مواردي نيز که فعاليت هايي صورت مي گيرد، به دليل کارشناسي نادرست و آگاهي نداشتن دست اندرکاران برنامه ها، نتيجه ي مطلوبي به دست نمي آيد.
بي ترديد چنانچه به اين بُعد از آموزش توجه لازم صورت گيرد و به شکل اصولي به آن پرداخته شود، نسل هاي آينده از اعتقادات محکم و صحيحي برخوردار خواهند بود و افزون بر رشد و کمال فردي خود، در سازندگي جامعه نيز مؤثر خواهد بود.
آنچه دست اندرکاران امر آموزش مباني ديني - اعم از خانواده و يا مبلغان و مسئولان محيط هاي آموزشي - بايد به آن توجه کامل داشته باشند، دل زده نشدن کودکان است. در واقع آموزش ها در دوران کودکي بايد به شکلي طراحي و اجرا شوند که هيچ گونه دل زدگي و خستگي را در کودکان ايجاد نکند؛ زيرا آموزش در سنين کودکي از تأثير و ماندگاري مناسبي برخوردار است. از اين رو، بايد در اين دوران، با در نظر گرفتن ظرافت ها و حساسيت هاي لازم، برنامه ريزي هاي دقيق صورت گيرد. در دوران نوجواني و جواني، آموزش گيرندگان از استدلال قوي و نگاه دقيق تري به مسائل برخوردارند، اما ماندگاري آموزش ها در اين دوره در مقايسه با دوران کودکي کوتاه و گذرا است و کمتر در درون افراد نفوذ مي کند.
براي فعاليت مؤثر و مناسب به منظور ارائه و تبيين مباحث ديني، بايد به دو مقوله ي مهم و اساسي توجه شود؛ اول اينکه متوليان از صلاحيت کامل برخوردار باشند و ديگر اينکه، علم و آگاهي لازم براي اين کار وجود داشته باشد. پرهيز از کارها و روش هاي خشن و سخت و همچنين اعمال سخت گيري بي دليل، ضرورت هاي آموزشي مباني ديني براي کودکان است. سخت گيري ها در اين سن، جز دل زدگي و گريز از مباني ديني در کودکان، نتيجه ديگري در پي نخواهد داشت. اگر به دستاوردها و نتايج بسيار مثبت و ارزنده ي ارائه ي آموزش هاي ديني از سنين کودکي توجه کافي مي شد، خانواده ها در منزل و مسئولان آموزشي در محيط هاي آموزشي نيز از همان سال هاي آغاز تعليم و تربيت، بيشترين وقت خود را به اين مسئله ي مهم اختصاص مي دادند.
حضرت علي (عليه السلام) فرموده اند: «به درستي که قلب نوجوان مانند زمين حاصل خيزي است که هر چه در آن قرار گيرد مورد پذيرش واقع شده و داراي نتيجه است». (8) اين گفته به خوبي نقش آموزش و تعليم و تربيت در سنين کودکي و نوجواني را براي ما بازگو مي کند.
همان گونه که والدين تلاش بسياري براي بهداشت و سلامت جسم فرزندان خود دارند، بايد درباره ي ديگر مسائل نيز حساس باشند و به منظور تربيت بُعد روحي نيز که بدون رشد صحيح آن، لذت و زيبايي ارزش زندگي از بين مي رود، با حساسيت و توجه ويژه برخوردار کنند. هر دو بعد وجودي انسان نياز به پرورش و تربيت و تأمين نيازمندي هاي خاص دارند؛ اين اهميت به قدري است که خداوند متعال انبيا و اوليا را براي تربيت انسان مبعوث کرده است.
هم چنان که آن از سرچشمه ي پاک و زلال است و در مسيري که طي مي کند، امکان آلودگي آن وجود دارد، فطرت انسان نيز که در بدو تولد پاک است، در طول زندگي، امکان آلودگي آن وجود دارد. از اين رو، بايد با توجه ويژه و تربيت قوي، از اين آلودگي ها جلوگيري کرد. (9)
دانشمندان تعليم و تربيت نيز اعتقاد دارند کودکان از بدو تولد شروع به يادگيري مي کنند و آنچه که کودکان در پنج سال اول مي آموزند، مبناي يادگيري آينده آنها خواهد بود. پس اهميت يادگيري در سنين کودکي بسيار بالا است و اين والدين هستند که تصميم مي گيرند فرزندان عزيز خود را در چه مسير تربيتي قرار دهند. بسيار مشاهده شده است که والدين از کودکان خردسالي که همچون انسان هاي بالغ امور ديني خود را انجام مي دهند، با شور و هيجان خاصي تعريف و تمجيد مي کنند؛ براي مثال، وقتي کودکي خردسال پرورش يافته در مراکز قرآني به تلاوت آيات آسماني مي پردازند يا بر منبر مي رود و نکات خاصي را بيان مي کند، همه ي والدين با شادماني لبخند مي زنند، ولي خود براي فرزندانشان گامي برنمي دارند.
بديهي است پايدارترين و خوشايندترين يادگيري ها، يادگيري غيرمستقيم و مشاهده اي است؛ زيرا يادگيري بر اساس رغبت و انگيزه هاي موجود، آگاهانه و بدون جبر و فشار رواني صورت مي گيرد و مي تواند تمامي حواس انسان را با نوعي احساس خوشايند و بدون دشواري، متوجه رفتار مناسبي سازد. بنابراين، لازم است به چنين موقعيت هايي در زندگي کودکان توجه خاص داشته باشيم. موقعيت و زمينه اي که کودک را به شکل شايسته اي در معرض مشاهده و يادگيري رفتارها و تکاليف مذهبي قرار مي دهد و آنان را در جهت گرايش هاي فطري و ارضاي نيازهاي رواني خود تقويت مي کند، احساس رضايت قلبي آنان را به ارمغان مي آورد و آنها را در جهت درک بسياري از مسائل مذهب و دين، راهنمايي و هدايت مي کند. درک و پذيرشي که به صورت ميل و گرايش و موافق فطرت آدمي سبب نشاط و بهجت دروني کودکان شده و آنها را در مسير تکاملي زندگي پيشتيباني مي کند، شکوفايي و بالندگي استعدادها را در پي خواهد داشت و آنها را در مسير تجلي ارزش ها و فضيلت هاي معنوي تقويت خواهد کرد.
براي رسيدن به چنين موقعيت متعالي، نياز به زمينه سازي و آمادگي روان و عواطف کودکان مان خواهيم داشت تا در مراحل اوليه ي زندگي خود، چهره ي شادمان و با نشاط والدين را پس از ارائه ي هر رفتار مطلوب تجربه کند. کودک بايد در مراحل بعدي حيات که بعد عقلاني، تکامل نسبي خواهد يافت، رفتارهاي تقليد شده خود را موافق دريافت هاي فکري ببينند و به تثبيت رفتارهاي مناسب و مطلوب خود بپردازد تا رشد و بالندگي آنان حاصل آيد.
براي بررسي جايگاه پرورش ديني در تربيت ديني کودکان، لازم است به اصول تربيت ديني کودکان توجه شود و سهم پرورش حس ديني در گرايش به دين و مذهب در دين باوري مشخص شود تا بهتر بتوانيم از اين ابزار براي هدايت فرزندمان استفاده کنيم. (10)

پي نوشت ها :
 

* کارشناس ارشد پژوهشگري علوم اجتماعي.
** کارشناس ارشد جامعه شناسي.
1. غلامحسين افروز، روان شناسي و تربيت کودکان و نوجوانان، ص 11.
2. مير چاد الياده، دين پژوهشي، بهاءالدين خرمشاهي، ج 1، ص 24.
3. علي قائمي، تربيت و بازسازي کودکان، ص 312.
4. مجيد رشيدپور، «بيدار سازي حس مذهبي در کودکان»، پيوند، ش 268، ص 58.
5. احمد بهشتي، اسلام و بازي کودکان، ص 212.
6. مجيد رشيدپور، «بيدارسازي حس مذهبي در کودکان»، پيوند، ش 268، ص 49.
7. ميلتون وبينگر و محمد لگن هاوزن، دين و چشم اندازهاي نو، ص 79.
8. عبدالله شفيع آبادي، راهنمايي و مشاوره ي کودک (مفاهيم و کاربردها)، ص 60.
9. محسن شکوهي يکتا، تعليم و تربيت اسلامي، (مباني و روش ها)، ص 214.
10. فريبرز رئيس دانا، والدين و فرزندان زير شش سال، ص 429.
 

منابع
- افروز، غلامعلي، روان شناسي و تربيت کودکان و نوجوانان، تهران، انجمن اولياء و مربيان، 1374.
- بهشتي، احمد، اسلام و بازي کودکان، تهران، وزات آموزش و پرورش، 1366.
-رپرينگل، مياکلمر، نيازهاي کودکان (دور نماي فردا) نيره ايجادي و جواد شافعي مقدم، تهران، رشد، 1380.
- خمارلو، توران (ميرهادي)، کتاب کار مربي کودک (برنامه ي کار سالانه ي مربي در مهد کودک و کودکستان)، تهران، آگاه، چ دهم، 1379.
- رئيس دانا، فريبرز، والدين و فرزندان زير شش سال، تهران، رشد، 1384.
- رشيدپور، مجيد، «بيدارسازي حس مذهبي در کودکان»، پيوند، ش 268، تابستان 1380، ص 46-61.
- شفيع آبادي، عبدالله، راهنمايي و مشاوره ي کودک (مفاهيم و کاربردها)، تهران، سمت، 1374.
- شکوهي يکتا، محسن، تعليم و تربيت اسلامي، (مباني و روش ها)، تهران، ايران، 1370.
- قائمي، علي، تربيت و بازسازي کودکان، تهران، اميري، چ نهم، 1374.
- قائمي، علي، خانواده و مسائل مبتني بر کودکان، تهران، انجمن اولياء و مربيان، 1384.
- لطف آبادي، حسين، رشد اخلاقي، ارزشي و ديني در نوجواني و جواني، تهران، نسل سوم، 1382.
- وبينگر، ميلتون و لگن هاوزن، محمد، دين و چشم اندازهاي نو، غلام حسين توکلي، تهران مرکز مطالعات و تحقيقات اسلامي، 1377.
- الياده، مير چاد، دين پژوهشي، بهاءالدين خرمشاهي، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1375.
Developmental approack. In t. Lickona(Ed).-
- Kohlberg, moral stages and moracalization: the cognitive, 1976.
- Pargament, Kenneth 1, the psychology of Religion and coping (theory Research, practice) Guilford press, 1997.
منبع: نشريه روانشناسي و دين شماره 9