گنجينه‌هاي چاره ساز
نویسنده : خلیل منتظر القائم
پيشواي ششم شيعيان در روايت ياد شده مي‌فرمايد: «در شگفتم از کسي که از چهار چيز مي‌ترسد، چگونه به چهار چيز پناه نمي‌برد. در شگفتم از کسي که هراسناک است، چگونه به اين سخن خداي تعالي که مي‌فرمايد: « حسبنا الله و نعم الوکيل؛ خدا ما را بس است و نيکو حمايتگري است»2 پناه نمي‌برد؟
بسياري از ما از گرفتاري‌ها و مشکلات گوناگوني که گريبان‌گيرمان شده و زندگي‌مان را دستخوش تلاطم و ناآرامي ساخته است، گلايه مي‌کنيم و به دنبال چاره‌اي براي آنها هستيم. غافل از اينکه اگر ما چنانکه بايد به آموزه‌هاي ديني عمل مي‌کرديم و سخنان پيشوايان معصوم دين(ع) را سرلوحة خود قرار مي‌داديم، گرفتاري‌ها و مشکلات ما راحت‌تر برطرف مي‌شد و حتي بسياري از آنها اساساً به وجود نمي‌آمد.
با نگاهي اجمالي به مجموعة ميراث ماندگاري که در قالب روايات، ادعيه و زيارات از پيشوايان معصوم(ع) به ما رسيده است، به خوبي درمي‌يابيم که در اين مجموعه، همة آنچه بشر در دوران مختلف زندگي خود براي رسيدن به آرامش، امنيت و شادکامي به آنها نياز دارد، پيش‌بيني و ارائه شده است، ولي با کمال تأسف، بسياري از ما با بي‌توجهي به اين گنجينه‌هاي ارزشمند يا خداي ناکرده سبک شمردن آنها، خود را محروم ساخته و زمينه‌ساز بسياري از گرفتاري‌هاي مادي و معنوي براي خود شده‌ايم.
يک نمونة سادة اين بي‌توجهي، غفلت از ادعيه و اذکاري است که در تعقيب نمازهاي روزانه وارد شده است. متأسفانه بسياري از مردم بلافاصله پس از پايان نمازهايشان بي هيچ درنگ و تأملي و بي آنکه راز و نيازي با خداي خود داشته باشند، از جاي خود برمي‌خيزند و به سراغ کارهاي روزمرةشان مي‌روند. اين موضوع در مورد نماز صبح بيشتر به چشم مي‌خورد. برخي از ما عادت کرده‌ايم نماز صبح را در آخرين دقايق وقت شرعي و در حال خواب و بيداري مي‌خوانيم و هنوز سلام نماز تمام نشده است، با سرعت تمام براي ادامة خواب شيرين صبحگاهي به سوي رختخواب گرم و نرم مي‌رويم، غافل از اينکه چه برکاتي در نماز صبح و تعقيبات آن وجود دارد.
بي هيچ اغراق و گزافه‌گويي بايد گفت که تک تک ادعيه، اذکار و زيارت‌هايي که پس از نماز صبح وارد شده‌اند، داراي اهداف و کارکردهاي ارزشمندي هستند که از آن جمله مي‌توان به اين موارد اشاره کرد:
1. در امان نگه داشتن ما از آسيب‌ها و خطرهايي که ممکن است در طول روز با آنها مواجه شويم؛
2. وسعت بخشيدن به رزق و روزي ما؛
3. برطرف کردن مشکلات و گرفتاري‌هاي گوناگون ما؛
4. ايجاد پيوند دائم ميان ما و اهل بيت عصمت و طهارت(ع)؛
5. افزايش معرفت ما نسبت به خداوند متعال و ... .
با توجه به مجموعة اين اهداف و کارکردها، به صراحت مي‌توان گفت که اگر کسي بر تعقيبات نماز صبح مداومت ورزد، زندگي او توأم با خير و برکت و وسعت روزي خواهد بود و گرفتاري‌ها و مشکلات ناخواسته کمتر به سراغ او مي‌آيد.
مؤيد اين برداشت، روايتي است که از امام جعفرصادق(ع) نقل شده است. آن حضرت در اين روايت بسيار زيبا با اشاره به برخي مشکلات و گرفتاري‌هاي روزمرة انسان‌ها، ادعيه و اذکاري را براي برطرف شدن آنها سفارش مي‌کنند و جالب اينجاست که همة اين ادعيه و اذکار در تعقيب‌هاي نماز صبح، به‌ويژه تعقيبي که با عبارت «بسم الله و صلّي الله علي محمّدٍ و آله و أفوّض أمري إلي الله ...»1 شروع مي‌شود، آمده است. پيشواي ششم شيعيان در روايت ياد شده مي‌فرمايد: «در شگفتم از کسي که از چهار چيز مي‌ترسد، چگونه به چهار چيز پناه نمي‌برد. در شگفتم از کسي که هراسناک است، چگونه به اين سخن خداي تعالي که مي‌فرمايد: « حسبنا الله و نعم الوکيل؛ خدا ما را بس است و نيکو حمايتگري است»2 پناه نمي‌برد؟ زیرا من شنيدم خداي عزّوجلّ پس از اين سخن مي‌فرمايد: «فانقلبوا بنعمـ［ٍ من الله و فضلٍ لم يمسسهم سوءٌ؛ پس با نعمت و بخششي از جانب خدا [از ميدان نبرد] بازگشتند، در حالي که هيچ آسيبي به آنان نرسيده بود».3 و در شگفتم از کسي که اندوهگين است، چگونه به اين سخن تعالي: «لا إله إلاّ أنت سبحانک إنّي کنت من الظالمين؛ معبودي جز تو نيست، منزّهي تو، راستي که من از ستمکاران بودم»،4 پناهنده نمي‌شود؛ همانا شنيدم که خداي عزّوجلّ به دنبال اين سخن مي‌فرمايد: [فاستجبنا له] و نجّيناه من الغمّ و کذلک ننجي المؤمنين؛ [پس دعاي او را برآورده کرديم] و او را از اندوه رهانيديم و مؤمنان را [نيز] چنين نجات مي‌دهيم»5 و در شگفتم از کسي که به او نيرنگ زده شده است، چگونه به اين سخن خدا پناه نمي‌برد که مي‌فرمايد: «اُفوّض أمري إلي الله إنّ الله بصيرٌ بالعباد؛ و کارم را به خدا مي‌سپارم، خداست که به [حال] بندگان [خود] بيناست»؛6 زيرا شنيديم که خداي عزّوجلّ پس از اين سخن مي‌فرمايد: «فوقاه الله سيّئات ما مکروا؛ پس خدا او را از عواقب سوء آنچه نيرنگ مي‌کردند، حمايت فرمود»7 و در شگفتم از کسي که به دنبال دنيا و زينت‌هاي آنهاست، چگونه به سخن خدا پناه نمي‌برد که مي‌فرمايد: «ما شاء الله لا قوة الاّ بالله؛ آنچه خدا بخواهد، نيرويي جز به [قدرت] خدا نيست»8 همانا من شنيدم که خداي عزّوجلّ در ادامة اين سخن مي‌فرمايد: « إن ترن أنا اقلّ منک مالاً و ولداً فعسي ربّي أن يؤتين خيراً من جنّتک؛ اگر مرا از حيث مال و فرزندان کمتر از خود مي‌بيني، اميد است که پروردگارم بهتر از باغ تو به من عطا فرمايد».9 و10
اميدوارم همة ما بتوانيم با بهره‌گيري بيشتر از گنجينة ارزشمند ادعية به يادگار مانده از پيشوايان معصوم(ع) بر همة مشکلات زندگي غلبه، و راه کمال و سعادت را با نشاط و اميدواري تمام طي کنيم.
بسياري از ما از گرفتاري‌ها و مشکلات گوناگوني که گريبان‌گيرمان شده و زندگي‌مان را دستخوش تلاطم و ناآرامي ساخته است، گلايه مي‌کنيم و به دنبال چاره‌اي براي آنها هستيم. غافل از اينکه اگر ما چنانکه بايد به آموزه‌هاي ديني عمل مي‌کرديم و سخنان پيشوايان معصوم دين(ع) را سرلوحة خود قرار مي‌داديم، گرفتاري‌ها و مشکلات ما راحت‌تر برطرف مي‌شد و حتي بسياري از آنها اساساً به وجود نمي‌آمد.
با نگاهي اجمالي به مجموعة ميراث ماندگاري که در قالب روايات، ادعيه و زيارات از پيشوايان معصوم(ع) به ما رسيده است، به خوبي درمي‌يابيم که در اين مجموعه، همة آنچه بشر در دوران مختلف زندگي خود براي رسيدن به آرامش، امنيت و شادکامي به آنها نياز دارد، پيش‌بيني و ارائه شده است، ولي با کمال تأسف، بسياري از ما با بي‌توجهي به اين گنجينه‌هاي ارزشمند يا خداي ناکرده سبک شمردن آنها، خود را محروم ساخته و زمينه‌ساز بسياري از گرفتاري‌هاي مادي و معنوي براي خود شده‌ايم.
يک نمونة سادة اين بي‌توجهي، غفلت از ادعيه و اذکاري است که در تعقيب نمازهاي روزانه وارد شده است. متأسفانه بسياري از مردم بلافاصله پس از پايان نمازهايشان بي هيچ درنگ و تأملي و بي آنکه راز و نيازي با خداي خود داشته باشند، از جاي خود برمي‌خيزند و به سراغ کارهاي روزمرةشان مي‌روند. اين موضوع در مورد نماز صبح بيشتر به چشم مي‌خورد. برخي از ما عادت کرده‌ايم نماز صبح را در آخرين دقايق وقت شرعي و در حال خواب و بيداري مي‌خوانيم و هنوز سلام نماز تمام نشده است، با سرعت تمام براي ادامة خواب شيرين صبحگاهي به سوي رختخواب گرم و نرم مي‌رويم، غافل از اينکه چه برکاتي در نماز صبح و تعقيبات آن وجود دارد.
بي هيچ اغراق و گزافه‌گويي بايد گفت که تک تک ادعيه، اذکار و زيارت‌هايي که پس از نماز صبح وارد شده‌اند، داراي اهداف و کارکردهاي ارزشمندي هستند که از آن جمله مي‌توان به اين موارد اشاره کرد:
1. در امان نگه داشتن ما از آسيب‌ها و خطرهايي که ممکن است در طول روز با آنها مواجه شويم؛
2. وسعت بخشيدن به رزق و روزي ما؛
3. برطرف کردن مشکلات و گرفتاري‌هاي گوناگون ما؛
4. ايجاد پيوند دائم ميان ما و اهل بيت عصمت و طهارت(ع)؛
5. افزايش معرفت ما نسبت به خداوند متعال و ... .
با توجه به مجموعة اين اهداف و کارکردها، به صراحت مي‌توان گفت که اگر کسي بر تعقيبات نماز صبح مداومت ورزد، زندگي او توأم با خير و برکت و وسعت روزي خواهد بود و گرفتاري‌ها و مشکلات ناخواسته کمتر به سراغ او مي‌آيد.
مؤيد اين برداشت، روايتي است که از امام جعفرصادق(ع) نقل شده است. آن حضرت در اين روايت بسيار زيبا با اشاره به برخي مشکلات و گرفتاري‌هاي روزمرة انسان‌ها، ادعيه و اذکاري را براي برطرف شدن آنها سفارش مي‌کنند و جالب اينجاست که همة اين ادعيه و اذکار در تعقيب‌هاي نماز صبح، به‌ويژه تعقيبي که با عبارت «بسم الله و صلّي الله علي محمّدٍ و آله و أفوّض أمري إلي الله ...»1 شروع مي‌شود، آمده است. پيشواي ششم شيعيان در روايت ياد شده مي‌فرمايد: «در شگفتم از کسي که از چهار چيز مي‌ترسد، چگونه به چهار چيز پناه نمي‌برد. در شگفتم از کسي که هراسناک است، چگونه به اين سخن خداي تعالي که مي‌فرمايد: « حسبنا الله و نعم الوکيل؛ خدا ما را بس است و نيکو حمايتگري است»2 پناه نمي‌برد؟ زیرا من شنيدم خداي عزّوجلّ پس از اين سخن مي‌فرمايد: «فانقلبوا بنعمـ［ٍ من الله و فضلٍ لم يمسسهم سوءٌ؛ پس با نعمت و بخششي از جانب خدا [از ميدان نبرد] بازگشتند، در حالي که هيچ آسيبي به آنان نرسيده بود».3 و در شگفتم از کسي که اندوهگين است، چگونه به اين سخن تعالي: «لا إله إلاّ أنت سبحانک إنّي کنت من الظالمين؛ معبودي جز تو نيست، منزّهي تو، راستي که من از ستمکاران بودم»،4 پناهنده نمي‌شود؛ همانا شنيدم که خداي عزّوجلّ به دنبال اين سخن مي‌فرمايد: [فاستجبنا له] و نجّيناه من الغمّ و کذلک ننجي المؤمنين؛ [پس دعاي او را برآورده کرديم] و او را از اندوه رهانيديم و مؤمنان را [نيز] چنين نجات مي‌دهيم»5 و در شگفتم از کسي که به او نيرنگ زده شده است، چگونه به اين سخن خدا پناه نمي‌برد که مي‌فرمايد: «اُفوّض أمري إلي الله إنّ الله بصيرٌ بالعباد؛ و کارم را به خدا مي‌سپارم، خداست که به [حال] بندگان [خود] بيناست»؛6 زيرا شنيديم که خداي عزّوجلّ پس از اين سخن مي‌فرمايد: «فوقاه الله سيّئات ما مکروا؛ پس خدا او را از عواقب سوء آنچه نيرنگ مي‌کردند، حمايت فرمود»7 و در شگفتم از کسي که به دنبال دنيا و زينت‌هاي آنهاست، چگونه به سخن خدا پناه نمي‌برد که مي‌فرمايد: «ما شاء الله لا قوة الاّ بالله؛ آنچه خدا بخواهد، نيرويي جز به [قدرت] خدا نيست»8 همانا من شنيدم که خداي عزّوجلّ در ادامة اين سخن مي‌فرمايد: « إن ترن أنا اقلّ منک مالاً و ولداً فعسي ربّي أن يؤتين خيراً من جنّتک؛ اگر مرا از حيث مال و فرزندان کمتر از خود مي‌بيني، اميد است که پروردگارم بهتر از باغ تو به من عطا فرمايد».9 و10
اميدوارم همة ما بتوانيم با بهره‌گيري بيشتر از گنجينة ارزشمند ادعية به يادگار مانده از پيشوايان معصوم(ع) بر همة مشکلات زندگي غلبه، و راه کمال و سعادت را با نشاط و اميدواري تمام طي کنيم.
پي نوشت ها :
1.ر.ک: شيخ عباس قمي، مفاتيح‌الجنان، تعقيب نماز صبح.
2 . سورة آل عمران(2)، آية 173.
3. همان، آية 174.
4.سوره انبياء(21)، آية 87.
5. همان، آية 88.
6. سورة غافر(40)، آية 44.
7. همان، آية 45.
8. سوره کهف (18)، آية 39.
9. همان، آية 39 و40.
10 . محمّد باقر مجلسي، بحارالأنوار، ج90، ص184.
