وضو از دیدگاه تشیع و تسنن
مقدمه
در صدر اسلام مسلمانان عنوانی جز اسلام نداشتند و مذهبی در آن عهد رایج نبود و اصحاب پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فقط عنوان مهاجر و انصار داشتند و مسلمانان بعد هم خود را تابعین نامیدند و همه مسلمن تحت لوای واحد به سر می بردند و مسلمین خود را به مذهبی منسوب نمیکردند تا اینکه اهل فتئا زیاد شدند و در اکثر مسایل فقهی اختلاف نظر پدید آمد.
بنی امیه و بنی عباس برای بسط قدرت شیطانی خود این نظرات را تحت عنوان مذاهب مختلف مطرح کردند و با این کار سعی داشتند حقایق قران مجید و سنت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را مکتوم نگهدارند و و از این طریق بین مسلمین تفرقه ایجاد کنند.
امید است که با مطالعه این تحقیق مسلمانان با برخی مسایل فقهی یکدیگر آگاه شوند و بدانند که اختلاف درمسایل فقهی اندک است و نباید بین آنها موجب عداوت و دشمنی گردد.
در این مقاله به فتواهایی که فقهای شیعه و سنی (شافعی، مالکی، حنفی، حنبلی) در سه مبحث ناقضات و شرایط و واجبات وضو بیان کرده اند ، می پردازیم.
ناقضات وضو
· بول - غائط - باد
اما از نظر شافعیه و حنابله و حنفیه بیرون امدن کرم و ریگ و خون و چرک نیز وضو را باطل می کند و مالکیه گفته اند : اگر اینها از معده به وجود آمه باشد باطل نمی کند و هر گاه در آن به وجود نیامده مانند اینکه سنگ خورده و از مخرج بیرون آمده باطل می کند و امامیه گفته اند :اگر به کثافات معده ملوث شده باشد وضو را باطل و الا آن را باطل نمی کند.[1]
· منی
نزد حنفیه و حنابله و مالکیه با بیرون آمدن منی وضو باطل میشود ولی نزد شافعیه باطل نیست.[2]
· وذی
· زائل شدن عقل
· خوابیدن
حنفیه و حنابله نیز گفته اند : اگر شخصی که وضو دارد دراز بکشد یا به کسی تکیه کند یا به یکی از دو پایش تکیه کند و بخوابد ، وضویش باطل است و همچنین هر گاه نشسته یا ایستاده یا در حال رکوع یا در حال سجود بخوابد وضویش باطل نیست.پس اگر کسی در یکی از حالات نماز بخوابد وضویش باطل نمیشود اگرچه خوابش طول بکشد.
مالکیه می گوید اگر اگر خوابش طول بکشد وضویش باطل می شود و در غیر این صورت وضویش باطل نمی شود.[5]
شافعیه می گوید: اگر محل خروج باد محکم باشد به طوری که شبیه دهانه بطری بسته باشد و بخوابد وضویش باطل نمی شود [6]
· لمس
به نظر مالکیه اگر مردی زنی را با دست یا غیر دست لمس کند وضو یش باطل می شود .
شافعیه : لمس اجنبیه هر چند بدون لذت وضو را باطل می کند.
حنابله : با لمس زن بدون حائل خواه اجنبی یا محرم باشد وضو باطل می شود به شرطی که با شهوت همراه باشد.
حنفیه : لمس وضو را باطل نمی کند با هر جایی از بدن که باشد.[7]
· استفراغ
شافعیه و مالکیه و نیز این قول را قبول دارند.
حنفیه می گوید: اگر دهان پر شد وضو باطل می شود. اگر نجس باشد و جریان داشته باشد وضو باطل میشود و اگر جریان نداشته باشد وضو را باطل نمی کند.[8]
حنابله : استفراغ وضو را باطل می کند . اگر خون و چرک زیاد باشد وضو باطل است.[9]
· خنده صدا دار
شافعیه و مالکیه و حنابله نیز این قول را قبول دارند.
حنفیه می گوید: قهقهه در نماز وضو را نیز باطل می کند.[11]
· خوردن گوشت شتر
شافعیه و مالکیه و حنفیه نیز این قول را قبول دارند.
حنابله می گویند : خوردن گوشت شتر وضو را باطل می کند.[12]
· خون استحاضه
شرایط وضو
· مباح بودن مکان وضو
· مطلق و پاک بودن آب
بنا بر نظر مالكیه و شافعیه اگر اوصاف ظاهرى آن به چيزهاى پاكى مانند اندكى زعفران يا عود، تغيير كرده باشد پاككننده نيست.
ابو حنيفه وضوي به شراب خرما را به شرط آن كه شراب پخته شده باشد، صحيح مىداند.[16]
واجبات وضو
· نیت
فقهای شافعی، مالکی، حنبلی نیز این قول را پذیرفته اند. [17]
علمای حنفی می گویند: نیت در طهارت با آب (وضو-غسل) نیاز نیست ولی در تیمم نیت لازم است.[18]
· شستن صورت
الف) وجوب شستن صورت
ب)کیفیت شستن صورت
فقهاى جعفرى معتقدند: در وضو، بايد صورت را از بالاى پيشانى يعنى از جايى كه موى سر روييده تا پايين صورت- آخر چانه- شست.
فقهاى حنفى، مالكى، حنبلى و شافعى معتقدند: از جايى كه موى سر روييده تا زير چانه بايد شسته شود.
فقهاى جعفرى گفتهاند: پهناى صورت كه بايد در وضو شسته شود عبارت است از مقدارى كه بين انگشت وسط و شست قرار مىگيرد. و شستن زايد بر آن- يعنى سفيدى ميان گوش و موى صورت- لازم نيست .
فقهاى حنفى و شافعى علاوه بر مقدار ياد شده، معتقدند گوش نيز جزء صورت به حساب مىآيد و به هنگام شستن بايد آن را هم شست. [19]
امامیه معتقدند: درون دهان و بينى و چشم، جزء صورت نيست،. و نیازی نیست در وضو شسته شود..
ابو حنیفه نیز این قول را پذیرفته است. [20]
مالكیه و شافعیه گفتهاند: زير موى صورت و داخل دهان و بينى و قسمت جلو دو گوش هم جزء صورت است و بايد شسته شود.[21]
احمد بن حنبل میگوید: داخل دهان و بینی برای کسی که در اول مضمضه و استنشاق نکرده واجب است شسته شود.
اماميه گفتهاند: بايد صورت را از بالا به پايين شست و عكس آن باطل است.
علماى حنفى، مالكى، شافعى و حنبلى گفتهاند: بايد صورت شسته شود و اين كه شستن از بالا به پايين باشد يا از پايين به بالا فرقى نمىكند.[22]
· شستن دستها در وضوء
الف) وجوب شستن دستها در وضوء
· کیفیت شستن دست ها
حنفیه، مالكیه، شافعیه و حنابله معتقدند: آب را از سر انگشتان به طرف مرفق باید برد.[25]
امامیه می گوید: مقدم داشتن دست راست بر چپ واجب است و باقی مذاهب گفته اند: تقدیم دست راست افضل است.[26]
· مسح سر
امامیه معتقدند: مسح بايد بسر باشد و مجرد مسمى كافي است و لو به مقدار يك انگشت و افضل با سه انگشت است به مقدار سه انگشت.[27]
مذهب شافعى بايد اندازهاى از سر را- كه بنظر عرف، مسح بر آن صدق كند- مسح كرد.
مالك گويد: همه سر را بايد مسح كرد.
ابو حنيفه گويد: بايد يك چهارم سر را مسح كرد. [28]
اما كمال مسح در مذهب شافعى در تكرار است، و مذهب ابو حنيفه در استيعاب(فراگیری تمام سر).[29]
مالکیه و حنفیه و حنابله می گویند گوشها جزء سر هستند و باید مسح شوند و مالکیه و حنابله و شافعیه معتقدند باید با آب دیگری آنها را مسح کرد ولی ابو حنیفه می گوید با همان آب که سر را مسح می کند ، گوشها را مسح کند.[30]
امامیه گفته اند : مسح بر عمامه در هیچ ال جایز نیست.
حنابله مسح بر عمامه را ایز دانسته اند به شرطی که مقداری از عمامه زیر چانه باشد .
حنفیه و مالکیه و شافعیه گفته اند: مسح بر عمامه با داشتن عذر جایز است نه بدون عذر .[31]
· مسح پاها
حنفيان، مالكيان، شافعيان و حنبليان فتوا بر وجوب شستن پاها دادهاند.[33]
امامیه مسح از روی کفش یا روی جوراب یا هر چیزی که آن را بپوشاند خواه در سفر یا حضر باشد را جایز نمی داند.
مالکیه نیز (در اواخر عمرش) این قول را پذیرفته است .
· ترتیب
امامیه معتقدند: ترتیب در همه اعضای وضو واجب است و همچنین مقدم کردن طرف راست بر طرف چپ .
شافعی و حنابله نیز این قول را پذیرفته ولی مقدم کردن طرف راست بر چپ را قبول ندارد.
حنفیه و مالکیه ترتیب را واجب نمی دانند.[35]
· موالات
حنفیه و شافعیه گفته اند: پی در پی واجب نیست ولی مکروه است که بدون عذر بین شستن اعضاء جدایی بیاندازد و با وبا داشتن عذر کراهت برطرف می شود.
مالکیه گفته اند : اگر وضو گیرنده متوجه باشد موالات واجب است و چیزی که در خیال او بوده پیش نیاید ، مانند آبی که برای وضو مها کرده در همان اثنا ریخته شود، اگر چه مدت زمانی طول بکشد ، می تواند بنا را بر آن چه انجام داده بگذارد. [36]
پينوشتها:
1. [1] محمد جواد مغنیه ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه ، مترجم کاظم پور جوادی، بیجا، رسالت قلم،بیتا، ص 35
2. [1] همان، ص 36
3. [1] ابو جعفر محمد بن حسن طوسى، ترجمة الجمل و العقود في العبادات، محمد واعظ زاده خراسانى، قم، ص:174
4. [1] -علی پناه الاشتهاردي، مجموعه فتاوى ابن الجنيد ، بی جا، النشر الاسلامی، 1416 ه ق ، ص 23
5. [1]حسن بن يوسف بن مطهر اسد حلی، تذكرة الفقهاء (ط-الحديثة)،قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام ،ج1، ص103
6. [1] محمد جواد مغنیه، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 36
7. [1] ر ک ، عبد الرحمن جزيرى و سيد محمد غروى ، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البيت عليهم السلام ، بيروت لبنان ، دار الثقلين، 1419، صص 159-161
8. [1] حسن بن يوسف بن مطهر اسد حلی، ج 1، ص 106
9. [1] محمد جواد مغنیه، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 36و 37
10. [1]محمد تقى بن مقصود على اصفهانی مجلسى، لوامع صاحبقراني المشتهر بشرح الفقيه، قم، مؤسسه اسماعيليان، 1414ه ق، ص331
11. [1] ر ک ، عبد الرحمن جزيرى و سيد محمد غروى ، ص 166
12. [1] ابو جعفر محمد بن حسن طوسى ، الخلاف،قم، النشر الاسلامی ،1417 ج 1 ، ص 123
13. [1] محمد جواد مغنیه، الفقه على المذاهب الخمسة، ج1، ص33
14. [1] ر ک ، محمد جواد مغنیه ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 41
15. [1]بهائى، بهاء الدين محمد بن حسين عاملى و نظام بن حسين ساوجى، جامع عباسى و تكميل آن (محشى)، مؤسسة منشورات الفراهاني،تهران ج 1، ص 6
16. [1] ر ک ، حسن بن يوسف، علامه حلى، نهج الحق و كشف الصدق- ترجمهعليرضا كهنسال؛ مشهد ، عاشورا، 1379 ،ص 439
17. [1] تذكرة الفقهاء (ط-الحديثة)، ج1، ص: 139
18. [1] الخلاف - الشيخ الطوسي ج 1 ص 70 :
19. [1] محمد ابراهيم جناتی شاهرودى، ادوار فقه و كيفيت بيان آن، ص200
20. [1]فضل بن حسن طبرسى، ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، مترجمان، تحقيق: رضا ستوده، تهران، فراهانى، 1360 ش، ج6، ص 221
21. [1] ابراهيم عاملى، تفسير عاملي، تهران ، صدوق ،1360 ش، ج3، ص229
22. [1]محمد بن احمد قرطبى الجامع لأحكام القرآن، تهران ناصر خسرو 1364 ش، ج6، ص: 84
23. [1] ادوار فقه و كيفيت بيان آن، ص: 201
24. [1] مجلسى ، محمد تقى بن مقصود على اصفهان، لوامع صاحبقراني، قم، اسماعيليان،1414ه ق، ج1،ص 416
25. [1] سيد عبد الحجت بلاغى، حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، حكمت قم 1386 ق، ج2، ص: 133
26. [1] ر ک ، محمد جواد مغنیه ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 41
27. [1] سيد عبد الحسين طيب، أطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1378 ش، ج4، ص 309
28. [1] ر ک ، ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج6، ص: 222
29. [1] رک، احمدبن ابى سعدرشيدالدين ميبدى ،كشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امير كبير،1371 ش،ج3، ص 39
30. [1] وهبة بن مصطفى زحيلى ، التفسير المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج، بيروت دمشق ، دار الفكر المعاصر ، 1418 ق ، ج6، ص: 112
31. [1] ر ک ، محمد جواد مغنیه ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 40
32. [1] محمد جواد مغنیه ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 40
33. [1] ادوار فقه و كيفيت بيان آن، ص: 206
34. [1]ر ک ،علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذاهب، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1373، ج 2، ص 78
35. [1] رک، احمد بن محمد مقدس اردبيلى ،زبدة البيان في أحكام القرآن، تهران كتابفروشى مرتضوى، بی تا، ص 16
36. [1]ر ک محمد جواد مغنیه ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه، ص 41
1. الاشتهاردي علی پناه ، مجموعه فتاوى ابن الجنيد ، بی جا، النشر الاسلامی، 1416 ه ق .
2. بلاغى سيد عبد الحجت ، حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، انتشارات حكمت قم 1386 ق، ج2، ص: 133
3. بهائى، بهاء الدين محمد بن حسين عاملى و نظام بن حسين ساوجى، جامع عباسى و تكميل آن (محشى)، الفراهاني،تهران، ج 1.
4. جناتی شاهرودى محمد ابراهيم ، ادوار فقه و كيفيت بيان آن، بیجا،بیتا، بینا.
5. طبرسى فضل بن حسن ، ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، مترجمان، تحقيق: رضا ستوده، تهران، فراهانى، 1360 ش، ج6.
6. طوسى ابو جعفر محمد بن حسن ، الخلاف،قم، النشر الاسلامی ،1417 ج 1 .
7. طوسى ابو جعفر محمد بن حسن ، ترجمة الجمل و العقود في العبادات، محمد واعظ زاده خراسانى، قم.
8. طيب سيد عبد الحسين ، أطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1378 ش، ج4.
9. عاملى ابراهيم ، تفسير عاملي، تهران ،انتشارات صدوق ،1360 ش، ج3، ص229
10. عبد الرحمن جزيرى و سيد محمد غروى ،الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البيت عليهم السلام ، بيروت لبنان ، دار الثقلين، 1419.
11. علامه حلی حسن بن يوسف بن مطهر اسد ، تذكرة الفقهاء (ط-الحديثة)، قم ، مؤسسه آل البيت عليهم السلام ، ج1.
12. ----------------------------------، نهج الحق و كشف الصدق- ترجمهعليرضا كهنسال؛ مشهد ، عاشورا، 1379 .
13. --------------------------------------- ،منتهی المطلب فی تحقیق المذاهب، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1373، ج 2
14. قرطبى محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، تهران انتشارات ناصر خسرو 1364 ش، ج6، ص: 84
15. رشيدالدين ميبدى احمد بن ابى سعد، كشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، انتشارات امير كبير، 1371 ش، ج3.
16. مجلسى اول، محمد تقى بن مقصود على اصفهان، لوامع صاحبقراني،: قم ، مؤسسه اسماعيليان،1414 ه ق، ج1.
17. مغنیه محمد جواد ، الفقه على المذاهب الخمسة، بيروت، دار الجواد، 1421 ه ق، ج1.
18. مغنیه محمد جواد ، فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه ، مترجم کاظم پور جوادی، بیجا، رسالت قلم،بیتا.
19. مقدس اردبيلى احمد بن محمد ،زبدة البيان في أحكام القرآن، تهران كتابفروشى مرتضوى، بی تا.
ارسال توسط کاربر محترم سایت :fr57371
/ج