در ستايش مرغداري خانگي

دنيا بدون اين همه مرغ و خروس چه جاي بيهوده اي خواهد بود! در مناطق روستايي سراسر جهان، روز با صداي گوشخراش خروس هايي آغاز مي شود که در رقابت با هم، حضور خود را در جهان يادآوري مي کنند. با اين که کشاورزان آسيايي تمام توجه شان به شاليزارهاي برنج است؛ اما اردک هاي آنها نيز در اين برنجزارها پرسه مي زنند. مرغ ها ساعت ها در خاک و خل حمام مي کنند يا جوجه هاي خود را به اين سو و آن سو مي کشند. گاهي با قدقد قداي متوالي اعلام مي کنند که تخم گذاشته اند.
نگهداري از طيور در خانه يا همان پرورش جوجه مرغ، بوقلمون، اردک، غاز، کبوتر، قرقاول و بلدرچين با نهاده هاي کم و به شيوه سنتي جدا از جنبه سرگرمي، براي امنيت غذايي بسياري از کشورهاي در حال توسعه حياتي است. طبق برآوردهاي اخير، پرورش طيور در حياط منزل و محوطه اطراف آن بالغ بر 70 درصد کل توليد گوشت و تخم طيور را در کشورهاي کم درآمد و دچار مضيغه غذايي، فراهم مي آورد. در مناطق دورافتاده روستايي که وضع اقتصادي و زيست محيطي خوبي ندارند؛ پرورش طيور به صورت خانگي، مولفه اي مناسب در نظام هاي زراعي مخلوط است. اين پرندگان اهلي، کوچک هستند؛ به راحتي توليد مثل مي کنند؛ نگهداري از آنها به سرمايه گذاري کلان احتياج ندارد و با خوردن زباله هاي آشپزخانه، دانه هاي ريز شده غلات، کرم ها، حلرون؛ حشرات و سبزيجات به راحتي رشد مي کنند.

کارت اعتباري از جنس پر!
 

پرورش طيور به دلايل مختلف مي تواند رونق بگيرد؛ از نياز به کسب درآمد گرفته تا سرگرمي ساده اي که کشاورزان با تماشاي اين سو و آن سو رفتن پرندگان سالم خود پيدا مي کنند. معمولاً پرورش طيور در مناطق روستايي، منبع تامين پروتئين به صورت گوشت و تخم مرغ است. اما آنها نوعي کارت اعتباري نيز به شمار مي آيند، زيرا به راحتي به فروش مي رسند. يا در جايي که پول نقد موجود نباشد، قابل تهاترند. پرورش طيور در روستا کارکردهاي ديگري نيز دارد که ارزيابي روش پولي آن دشوار است. از جمله مي توان به کنترل آفات و تامين کود حيواني، شرکت در مسابقات محلي و برآوردن تعهدات اجتماعي اشاره کرد. اين پرندگان براي برگزاري بسياري از مراسم سنتي در روستا يا درمان بيماري ها لازم هستند.
بنابراين، جاي تعجب نيست که توسعه نظام هاي پرورش طيور در منزل از برنامه هاي ويژه فائو براي امنيت غذايي در 66 کشور است. هرچند که بهره وري اين مرغداري هاي خانگي در مقايسه با سيستم هاي پرنهاده مصرف چندان زياد نيست. يک مرغ آشغال خور 30 تا 50 تخم در سال مي گذارد و اگر تغذيه و نگهداري آن بهتر باشد؛ حداکثر 90 تخم در سال مي کند. در حالي که يک مرغ صنعتي 280 تخم (در شرايط بهينه) در سال مي گذارد. اصلاح توليد مرغداري هاي روستايي نيازمند ارائه مهارت هاي مديريتي مناسب، نهاده هاي مطلوب (مثل مکمل هاي غذايي و محل نگهداري)، توسعه راه هاي مؤثر بازار رساني محصول و بالاتر از همه، کنترل مناسب تر بيماري ها است.
برنامه هاي پرورش طيور در روستا بايد بر مبناي امکانات موجود تدارک ديده شوند و سپس کمک هاي فني را با موقعيت محلي هماهنگ سازند. نمونه موفق اين برنامه مربوط به کشور بنگلادش است که در آن، زنان فاقد زمين و بي سواد روستايي در گروه هاي 30 تا 40 نفره آموزشهاي ترويجي در زمينه پس انداز و مديريت امور مالي و روش هاي پايه اي تغذيه طيور، مراقبت و کنترل بيماري را فرا گرفتند. در همين حال، اين برنامه، شبکه اي براي حمايت از بنگاه هاي کارآفريني روستايي و واحدهاي پرورش جوجه، عرضه کنندگان غذاي طيور، مرغداري هاي کوچک و جمع کنندگان تخم مرغ و دامپزشکان ماهر روستايي که خدمات منزل به منزل واکسيناسيون گروهي پرندگان در برابر بيماري ها را انجام مي دهند، پايه گذاري نمود. نتيجه: افزايش رفاه زنان روستايي و بالارفتن 28 درصدي درآمد خانوار نسبت به خطر فقر اعلام شده در کشور ظرف 18 ماه و افزايش ثبت نام در مدارس از 86 به 99 درصد.
در آفريقاي جنوبي، شوراي ملي تحقيقات کشاورزي حامي مراکز عرضه طيوري است که از سوي روستائيان فقير و کم درآمد اداره مي شوند و موارد ديگري را که سبب رشد سريع جوجه ها مي شوند؛ مي فروشند. توليدکنندگاني که دوره هاي آموزشي را طي مي کنند؛ گواهي نامه اي دريافت مي نمايند که تضمين کننده اعتبار آنها نزد بانک هاي توسعه يا دريافت يارانه از دولت و براي دريافت وام ضروري است. همچنين، آنها با هزينه اي اندک، بسته کمک هاي اوليه مرغداري را دريافت مي دارند. اين برنامه شش نژادي را که در صورت فراهم بودن پناهگاه، غذا و آب و بهداشت در شرايط آب و هوايي سخت و با نهاده هاي اندک به حيات خود ادامه مي دهد و با اين شرايط سازش مي يابند، شناسايي کرده است. آنها شامل مرغ هاي استاندارد اروپايي مثل AustraIorp سياه و نيوهمپشاير و نيز نژادهايي از مالزي و ناميبيا مي گردند که با آب و هواي بسيار گرم و طاقت فرسا سازش يافته اند.

مرغ هاي قفسي
 

در حالي که اکثر مرغ هاي تخم گذار در کشورهاي در حال توسعه با آزادي کامل مي گردند، خاک را با پنجه هاي خود مي کاوند؛ بال مي زنند و هر موقع بخواهند قدقد مي کنند و نوک مي زنند؛ خواهران آنها در کشورهاي توسعه يافته زيادي شهر شده اند. فقط در آمريکا (طبق برآوردها) 300 ميليون مرغ تخم گذار در قفس هايي که در آنها به زحمت مي توانند بال بزنند؛ سکونت دارند. با اين که هر کدام از اين مرغ ها 280 تخم در سال (10 برابر وابستگان وحشي شان) مي گذارند؛ اما در برابر بيماري کبد، پوکي استخوان، شوره سر و زخم دهان حساس هستند. گروه هاي حمايت از حيوانات، اتحاديه اروپا را متقاعد کرده اند تا مرغداني هاي قفسي را تا سال 2012 برچيند. آنها خواستار پرورش و توليد در فضايي آزاد يا قفس هايي با امکانات کامل جهت استراحت و تخم گذاري هستند.

برنج، ماهي، علف هرز و اردک
 

در فيليپين در قالب طرحي از فائو، اردک ها را در نظام بهره برداري جاي دادند تا ضمن کنترل آفات، به افزايش توليد در اراضي جلگه اي کشت برنج کمک کنند. مولفه هاي اين نظام عبارتند از يک واريته پربازده برنج، ماهي تلاپيا، آزولا سرخس آبي و دسته هاي اردک وحشي، چنان که 400 پرنده در يک هکتار جاي گرفتند. آزولا هم کاهنده ي علف هاي هرز و هم غذاي اردک ها است که اجازه دارند در زمان نگاشت (ايش) و پيش از زمان نشاي برنج، در اين اراضي دنبال غذا بگردند. لانه يا مکاني که با مواد ارزان قيمت محلي ساخته مي شود روي محل پرورش ماهي براي اردک ها برپا مي شود که در مواقعي که دنبال غذا نمي روند، در آنجا بمانند. نگهداري از اين دسته هاي اردک نه تنها هزينه هاي اقتصادي تغذيه را به صرفه مي کند؛ بلکه به کنترل حلزون هايي که به برنج ها نوپا صدمه مي زنند؛ کمک مي نمايد. اين اردک ها دو برابر مقدار متوسط اردک هاي ديگر در کشور تخم مي گذارند.
به نظر يکي از کارشناسان، اگر پرورش دام را با دنياي مد مقايسه کنيم؛ توليد طيور محلي حکم لباس مد نهايي را خواهد داشت. پرورش طيور در روستا هم مي تواند کاري اختصاصي باشد و با ديگر فعاليت هاي کشاورزي که ديگر کشاورزان خرده پا انجام مي دهند؛ قرين و همراه باشد.
برنامه پرورش طيوري که با شرايط محلي تناسب يافته باشد؛ موجبات رضايت هرچه بيش تر مصرف کنندگان را فراهم خواهد ساخت.

منبع: فائو
منبع:نشريه اطلاعات علمي - شماره367