رژيم غذائي در بيماران تالاسمي

شايعترين درمان براي تمامي اشكال تالاسمي تزريق سلول هاي قرمز خوني ايت. اين تزريق خون براي فراهم آوردن مقاديري از سلولهاي قرمز خوني سالم و هموگلوبين طبيعي كه قادر به انتقال اكسيژن باشد، ضروري است. در بدن راه طبيعي جهت حذف آهن وجود ندارد،‌ بنابراين آهن موجود در خون تزريق شده در بدن انباشته و وضعيتي را به نام «افزايش غير طبيعي آهن» (Iron Overload) ايجاد مي نمايد. آهن مازاد براي بافت ها و ارگانها بدن به ويژه قلب و كبد سمي است و منجر به مرگ زودرس و يا نارسايي ارگان ها در فرد بيمار مي شود. اگر چه افزايش مقدار آهن در بدن بيماران تالاسمي،‌ به دليل تزريق خون است، با اين حال افزايش جذب آهن از غذا نيز باعث افزايش ميزان آهن بدن مي شود. در افراد سالم فقط مقدار كمي از آهن مواد غذايي جذب بدن مي شود، اما در افراد كم خون جذب آهن افزايش مي يابد. در بيماران تالاسمي نيز به علت كم خوني، جذب آهن مواد غذايي بيشتراست. بنابراين بيماران عزيز،‌ بهتر است رژيم غذايي خود را طوري تنظيم كنند كه آهن كمتري از غذا جذب بدن شود.

انواع آهن
 

در رژيم غذايي روزانه دو نوع آهن وجود دارد:‌
*آهن «هم»‌ يا HEME IRON (آهن موجود در گوشت)
*آهن «غير هم»‌ يا NON *HEME IRON (آهن موجود در مواد غير گوشتي)

آهن هم (HEME IRON)
 

اين نوع آهن در انواع گوشت قرمز، ماهي و قسمت هاي تيره گوشت مرغ و بوقلمون وجود دارد. جگر و قلوه نيز منابع غني از آهن نوع هم هستند. آهن هم به آساني مورد استفاده بدن قرار مي گيرد و جذب آن در بدن زياد است (به طور متوسط 35 درصد آهن گوشت،‌ جذب بدن مي شود).
بنابراين بهتر است بيماران تالاسمي مصرف اين مواد غذايي را محدود كرده و به جاي گوشت قرمز از پروتئين هاي گياهي يا از قسمت هاي سفيد مرغ كه حاوي آهن كمتري است، استفاده كنند. جذب آهن هم كمتر تحت تأثير تركيب رژيم غذايي قرار مي گيرد. با اين حال كلسيم موجود در شير، ماست،‌ پنير و خامه، جذب «آهن هم»‌ را تا حدي كاهش مي دهد. پس بهتر است در طبخ غذا از شير يا پنير استفاده شود يا غذاي خود را همراه با مقداري ماست مصرف كنيد.

آهن غير هم (NON* HEME IRON)
 

اين نوع آهن در بسياري از مواد غذايي وجود دارد، از جمله زرده تخم مرغ، شكلات،‌ غلات، حبوبات، سبزي ها،‌ ميوه ها، ريشه هاي غده اي (مانند سيب زميني و هويج)،‌ ميوه هاي خشك مثل كشمش،‌ برگه ي هلو و آلو و انجير خشك.
جذب «آهن غيرهم»‌ بسيار كم تر از «آهن هم»‌ است. (به طور متوسط حدود 3 تا 8 درصد).
جذب «آهن غير هم»‌ به راحتي تحت تأثير ساير غذاها قرار مي گيرد؛ بدين معنا كه بعضي از غذاها اگر همراه با غذاهاي حاوي «آهن غير هم»‌ مصرف شوند، باعث افزايش جذب اين نوع آهن و بعضي باعث كاهش جذب اين نوع آهن مي شوند.
به دليل وجود «آهن غيرهم» در بسياري از غذاها، خودداري از مصرف غذاهاي حاوي اين نوع آهن مشكل است. بنابراين بهتر است بيماران تالاسمي رژيم غذايي خود را با دريافت بيشتر غذاهايي كه جذب آهن غير هم را كاهش مي دهند و مصرف كمتر غذاهايي كه جذب اين نوع آهن را افزايش مي دهند،‌ متعادل كنند.

غذاهايي كه جذب آهن «غيرهم»‌ را افزايش مي دهند:
 

*مواد غذايي حاوي ويتامين C
ويتامين C عامل افزايش دهنده جذب آهن است. ويتامين C در ميوه ها (به ويژه در مركبات و گوجه فرنگي) و سبزي ها (جعفري،‌ شاهي، شنبليله،‌ تره،‌ شبت،‌ گل كلم، فلفل دلمه اي و...) يافت مي شود.
سبزي هاي پخته شده حاوي ويتامين C كمتري مي باشند. براي مثال مصرف يك عدد پرتقال يا 100 گرم سبزي خوردن همراه با غذا جذب آهن را دو برابر خواهد كرد. بنابراين بيماران تالاسمي عزيز بهتر است از مصرف ميوه ها و سبزي ها به همراه وعده غذايي يا بلافاصله پس از آن خودداري كنند. اما از آنجايي كه ميوه ها و سبزي ها، حاوي انواع ويتامين ها و آنتي اكسيدان ها مي باشند و مصرف آنها ضروري است، بهتر است در بين دو وعده اصلي غذا (به عنوان ميان وعده) مصرف شوند.
*گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهي و ساير غذاهاي دريايي
اين گروه از مواد غذايي نه تنها حاوي مقدار زيادي آهن از نوع هم مي باشند،‌ بلكه باعث افزايش جذب آهن «غير هم»‌ از ساير غذاها نيز مي شوند.
*ترشي ها مثل سركه

غذاهايي كه جذب آهن «غير هم»‌ را كاهش مي دهند:
 

*غلات سبوس دار
سبوس گندم، ذرت، جودوسر، برنج و حبوباتي مثل سويا، لوبيا، عدس و نخود باعث كاهش جذب آهن «غيرهم» مي شوند. البته بايد به خاطر داشت كه ويتامين C مي تواند اين اثر را خنثي كند. بنابراين خوب است كه مقدار زيادي غلات در رژيم غذايي روزانه گنجانده شود.
*چاي و قهوه
چاي و قهوه جذب آهن «غير هم»‌ را كاهش مي دهند. بنابراين خوب است بيماران تالاسمي عزيز به همراه وعده هاي غذايي يك فنجان چاي پررنگ يا قهوه بنوشند.
*محصولات لبني
شير،‌ پنير،‌ ماست جذب آهن را كاهش مي دهند. همچنين كلسيم موجود در اين مواد غذايي براي پيشگيري از پوكي استخوان نيز اهميت دارد. بنابراين تا جايي كه ممكن است مصرف لبنيات را در رژيم غذايي بگنجانيد. به خصوص تركيباتي مانند:‌ شير قهوه،‌ شير چاي، ساندويچ پنير،‌ ماكاراني پنير، شير برنج و آش ماست براي بيماران عزيز بسيار مناسب است.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 59.