تغذيه و شيمي درماني

شيمي درماني چيست؟
 

هيچ کس نمي تواند و نبايد مدعي شود که شيمي درماني آخر خط است. اين واژه در حقيقت همان دارو درماني است که همه ما يکبار آن را در زندگي تجربه مي کنيم. با اين تفاوت که امروزه شيمي درماني صرفا براي درمان سرطان بکار مي رود و بايدها و نبايدهايي دارد که در صورت رعايت نکردنشان، عوارض سخت تر از سهل انگاري درباره ديگر داروها را تجربه مي کنيم.
همانطور که تحقيقات اخير نشان داده تغذيه نقش بسزايي در انواع بيماري ها مانند بيماري هاي قلبي عروقي، سرطان و... دارد.

چگونه با عوارض شيمي درماني مبارزه کنيم؟
 

• زماني که در خوردن غذا مشکل داريد، از غذاهاي مايع مثل آبميوه، سوپ، شير و ...استفاده کنيد.
• به جاي قطعات بزرگ از تکه هاي کوچک غذا استفاده کنيد، زيرا بلع آنها آسانتر است و احساس پري و سيري ايجاد نمي کنند.
• غذاهاي آماده مثل کلوچه، فرني و بستني را در دسترس داشته باشيد تا هر موقع ميل داشتيد مصرف کنيد.
• با تزئين غذا به رفع بي اشتهايي کمک کنيد.
• غذاهاي نرم و سرد مثل شير ميوه اي و ماست ميل کنيد.
• حين صرف غذا سعي کنيد مايعات کمتري بنوشيد تا از سيري کاذب پيشگيري کنيد.
چند نکته تغذيه اي در مورد بيماراني که کاهش اشتها پيدا مي کنند:
• اين نوع بيماران بايد از غذاها و ميان وعده هاي با کالري و پروتئين کافي استفاده کنند.
• برخي از اين بيماران در وعده صبحانه اشتهاي بهتري دارند. اين افراد مي توانند غذاي اصلي را در ابتداي روز ميل کنند.

آمادگي براي شروع درمان:
 

رعايت يک رژيم غذايي سالم براي اينکه اعمال حياتي بدن به بهترين نحو انجام شود، براي بيماران مبتلا به سرطان ضروري است.
همه روش هاي درمان سرطان شامل جراحي، پرتودرماني و هورمون درماني مي باشند. اگر چه در اين درمان ها هدف تخريب سلول هاي سرطاني مي باشد، ولي در طي درمان تعدادي از سلول هاي سالم نيز تحت تاثير قرار مي گيرند، مانند سلول هاي مخاط دهان و دستگاه گوارش و مو که در نتيجه مشکلات تغذيه اي از جمله کاهش اشتها و کاهش يا افزايش وزن و سوزش دهان يا گلو، مشکلات دنداني و لثه، تغيير حس چشايي يا بويايي، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، عدم تحمل گوارشي لاکتوز، يبوست و ... بوجود مي آيد.

عفونت:
 

اغلب بيماران سرطاني دچار عفونت مي شوند.

پيشگيري از عفونت:
 

کاهش نوتروفيل ها يک عارضه مورد انتظار شيمي درماني است. تحقيقات نشان داده اند که شستن دست ها و رعايت بهداشت مؤثرترين راه پيشگيري از عفونت است.

روش هاي پيشگيري:
 

• دست هاي خود را قبل از غذا خوردن و بعد از اجابت مزاج و عطسه کردن خوب بشوييد.
• مطمئن شويد که تمام قسمت هاي دست خود را شسته ايد، 10ثانيه زمان مناسبي جهت شستن دست ها مي باشد.
• رعايت بهداشت دهان ضروري است. دندان هاي خود را با مسواک نرم بعد از صرف غذا و قبل از خواب مسواک بزنيد.
• هر روز دوش آب گرم بگيريد (دوش آب داغ مي تواند باعث خشکي پوست گردد.)
• از تماس نزديک با افراد بيمار شامل کودکان مبتلا به سرخک و آبله مرغان يا بزرگسالان مبتلا به سرماخوردگي بپرهيزيد.
• از تماس با افرادي که به تازگي و اکسن زده اند بپرهيزيد.
• اگر نياز به اقدامات دندانپزشکي داريد، حتماً با پزشک معالج خود در اين مورد مشورت کنيد و به دندانپزشک اطلاع دهيد که تحت درمان با داروهاي شيمي درماني هستيد.
• از حضور در اماکن شلوغ بخصوص 7تا14روز بعد از دريافت داروهاي شيمي درماني اجتناب کنيد.
• از ايجاد يبوست پيشگيري نماييد و از وارد شدن صدمه به پوست و مخاط دهان پيشگيري کنيد.

درد گلو يا دهان:
 

از ديگر عوارض شيمي درماني مي توان درد دهان و يا حساسيت لثه ها و يا سوزش گلو را نام برد که بايد از خوردن غذاهايي که بلع مشکل دارند پرهيز شود.

پيشنهاد مي شود:
 

• از غذاهاي نرم که بلعشان آسان است استفاده شود، مانند شير ميوه اي، انواع پوره ها، فرني، ماست و ... از خوردن غذاهايي که باعث تحريک دهان مي شوند، اجتناب کنيد (مانند انواع غذاهاي سرخ کردني و يا غذاهاي ادويه دار و نان تست و غذاهاي خشک).
• از خوردن غذاهاي خيلي داغ بپرهيزيد.

تهوع و استفراغ:
 

تهوع با يا بدون استفراغ از عوارض شايع شيمي درماني و پرتودرماني است. اغلب بيماران بعد از دو يا سه روز پس از درمان حالت تهوع پيدا مي کنند.

براي کنترل تهوع توصيه مي شود:
 

• حجم غذاي هر وعده را کاهش دهيد.
• حفظ آرامش در هنگام غذا خوردن بسيار مهم است.
• از غذاهايي که هضمشان راحت است، استفاده کنيد.
• از غذاهاي پرچرب و يا سرخکرده، بسيار داغ و پرادويه بپرهيزيد.
• اگر غذاي خاصي باعث بروز حالت تهوع مي شود، آن را حذف کنيد.
• در هنگام مصرف کردن غذا لباس هاي گشاد و راحت بپوشيد.

خشکي دهان:
 

خشکي دهان از ديگر عوارض شيمي درماني و يا پرتو درماني مي باشد، در نتيجه خوردن غذا را براي اين بيماران مشکل مي کند.

پيشنهاد مي شود:
 

• هر چند دقيقه کمي آب بنوشيد و نگذاريد دهانتان خشک شود.
• از آبنبات و آدامس براي ترشح بيشتر بزاق استفاده کنيد.
• اگر خشکي دهانتان شديد بود، از پزشکتان بخواهيد بزاق مصنوعي تجويز کند.

کاهش وزن:
 

در هنگام درمان ممکن است با کاهش وزن نيز روبرو شويد. در اين صورت پيشنهاد مي شود از مواد غذايي با کالري و پروتئين بالا مانند پنير خامه اي، شير خشک، مايونز، عسل، مربا، دانه ها، مغزها و... استفاده کنيد.

لرز:
 

در صورت داشتن تب، به ميزان کافي مايعات بنوشيد، مصرف مايعات باعث توليد بيشتر ادرار شده و از ايجاد مشکلات کليوي پيشگيري مي کند. آب، آبميوه، قهوه، چاي، سوپ و بستني مي توانند مايعات مصرفي شما را تشکيل دهند (در صورتي که از رژيم خاصي پيروي مي کنيد، در اين مورد با پزشک يا پرستار مشورت نماييد.)

مشکلات کليه ها و مثانه:
 

برخي از داروهاي شيمي درماني مي توانند موجب تحريک مثانه شوند يا صدمات کليوي دائمي يا موقت ايجاد کنند. اين داروها ممکن است موجب تغيير رنگ ادرار شوند (نارنجي، قرمز يا زرد) يا باعث افزايش بوي ادرار يا ايجاد بويي شبيه دارو در ادرار شوند.
ممکن است رنگ و بوي مايع مني نيز براي مدت کوتاهي تغيير يابد. از پزشک خود در مورد اينکه آيا داروهاي شما داراي چنين اثراتي هستند سؤال کنيد.

خود را از نظر وجود علائم زير بررسي نماييد:
 

• درد يا سوزش هنگام دفع ادرار
• تکرر ادرار
• احساس فوريت در دفع ادرار
• ادرار قرمز رنگ يا خوني(بعضي داروهاي شيمي درماني رنگ ادرار را تغيير مي دهند.در صورت ايجاد اين وضعيت به پزشک يا پرستار اطلاع دهيد.)

اسهال:
 

از ديگر عوارض شيمي درماني يا پرتودرماني، اسهال مي باشد.

در صورت بروز اسهال:
 

• مايعات زياد ميل کرده و از غذاهاي سبک استفاده کنيد.
• از مواد غذايي که حاوي پتاسيم و سديم هستند استفاده کنيد.
• از مصرف مواد حاوي کافئين مثل قهوه و شکلات و همچنين غذاهاي چرب و سرخ کرده بپرهيزيد.

ساير مشکلات:
 

از ديگر مشکلات شيمي درماني مشکلات دندان ها و لثه مي باشد که بيماران بايد قبل از شروع درمان به دندانپزشک مراجعه نمايند و همچنين از مسواک نرم استفاده کنند.
علاوه بر اين بيماران تغيير حس چشايي هم پيدا مي کنند و اغلب در طول درمان طعم گوشت و مرغ برايشان نامطبوع مي شود که طعم تلخ برايشان پيدا مي کند.
منبع: دنياي تغذيه شماره 110