عسل، مرهم و حامي دستگاه گوارش
عفونت هليکوباکترپيلوري شايع ترين عفونت مزمن باکتريايي در جهان است. اين باکتري در معده انسان کلونيزه شده و باعث بروز التهاب حاد و مزمن معده، بيماري خزم پپتيک و افزايش خطر سرطان پيشرفته معده مي شود. بيش از 90درصد بيماران مبتلا به زخم معده و تقريباً 50درصد موارد مبتلا به سرطان معده، سابقه عفونت هليکوباکترپيلوري داشته اند. شيوع عفونت هليکوباکترپيلوري در کشورهاي داراي امکانات تشخيص، پيشگيري و درمان،10درصد و در کشورهاي در حال توسعه 90-80درصد مي باشد. شيوع عفونت در افراد چاق بيشتر بوده و با افزايش سن، افزايش مي يابد. عفونت هلکليکوباکترپيلوري نقش مهمي در بروز بسياري از بيماري هاي خارج گوارشي نيز دارد. هليکوباکترپيلوري نوعي باکتري است که اثراتي مانند آسيب به اندوتليال، تکثير عضله صاف و التهاب موضعي ديواره عروق خوني را در پي خواهد داشت. اين باکتري همچنين باعث بروز التهاب، انعقاد خون و تصلب شرايين مي شود. بسياري از مطالعات نشان داده اند که عفونت هليکوباکترپيلوري با اثر بر روي متابوليسم ليپيد، باعث افزايش سطح کلسترول تام، تري گليسيريد و LDL کلسترول و کاهش سطح HDL کلسترول شده، بنابراين ريسک فاکتور بيماري هاي قلبي عروقي به حساب مي آيد. هليکوباکترپيلوري به عنوان يک عامل خطر براي اختلالات عروق کرونر، سنگ کيسه صفرا، سوءهاضمه، سندروم متابوليک، ديابت نوع يک و مقاومت به انسولين، بيماري کهير مزمن، استفراغ شديد بارداري و پرفشاري خون محسوب مي شود.
عسل:
عسل محصول طبيعي عملکرد زنبورعسل است. ابتدا شهد گل ها توسط زنبورعسل جمع آوري شده و سپس قندهاي درون شهد گل توسط پروسه آنزيمي در بدن زنبور جمع آوري کننده و فرآيند کننده، تبديل به گلوکز و فروکتوز مي شود. ترکيب فوق درون سلول هاي موم ذخيره شده و تا کاهش 17درصدي آب موجود در آن، تبخير مي شود. در اين مرحله گلوکز موجود در عسل توسط آنزيم گلوکز اکسيداز به گلوکونيک اسيد و هيدروژن پراکسيد تبديل مي شود.
ترکيب عسل بسته به منبع تهيه گرده گل، شرايط محيطي و فرآيندي که بر روي آن صورت مي گيرد. متفاوت است. به طور کلي عسل حاوي حدود80درصد کربوهيدرات و20درصد آب مي باشد. علاوه بر اين حاوي 2درصد مواد معدني شامل آهن، منگنز، نيکل، سيليس، کروم، آرسنيک، بيسموت، منيزيم، گوگرد، فسفر، پتاسيم، سديم، آلومينيوم، مس و کلسيم است که پتاسيم در اين ميان سهم عمده اي را به خود اختصاص مي دهد. عسل حاوي حدود 0/5درصد پروتئين و بيست نوع اسيد آمينه است. همچنين محتوي يازده ويتامين با مقادير قابل توجه مي باشد که عمده ترين آنها اسيد آسکوربيک(ويتامينC) است.
درمان هليکوباکترپيلوري:
عفونت هليکوباکترپيلوري در بيش از 80درصد بيماران آلوده، با استفاده از روش هاي استاندارد مي تواند درمان شود. درمان هاي روتين بر پايه داروهاي مهارکننده پمپ پروتوني و دو نوع آنتي بيوتيک مي باشد. درمان دارويي شامل مهارکننده پمپ پروتوني، بيسموت، مترونيدازول و تتراسيکلين را مي توان به عنوان خط اول درمان مدنظر قرار داد. جديدترين راهکارهاي اروپا و آمريکا توصيه مي کنند مدت بهينه درمان براي ريشه کني هليکوباکترپيلوري 14روز است. شکست در درمان دارويي در 70درصد موارد رخ مي دهد. دلايل اصلي شکست درمان ريشه کني، مقاومت آنتي بيوتيکي و عدم تحمل به علت اثرات ثانويه مصرف داروها است. چند راه کاهش شکست در درمان، شامل يافتن داروهاي جديد و مؤثرتر براي از بين بردن باکتري ها، استفاده از واکسن براي تحريک دفاع ايمني ميزبان و يا گسترش شيوه هاي تغذيه اي جديد براي کنترل عفونت است.
از جمله ترکيبات رژيمي مؤثر بر نابودي عفونت هليکوباکترپيلوري، عسل مي باشد.
مکانيسم فعاليت آنتي باکتريال عسل:
فعاليت ضد ميکروبي عسل با چند محور تشريح مي شود که عبارتند از:
1) اسيديته (درجه اسيدي بودن): PH عسل به علت وجود اسيد گلوکونيک موجود در آن 3/9(4/5-3/2) است. در صورتي که نياز باکتري هاي بيماريزا به شرايطي با اسيديته 4/5-4 است. البته با رقيق کردن عسل، PH کمي افزايش يافته و احتمالاً فعاليت ضد ميکروبي آن کاهش مي يابد.
2) اسمولاريته(غلظت): اين عامل مهم ترين پارامتر ممانعتي از فعاليت باکتريايي در عسل مي باشد. عسل يک محلول فوق اشباع است و به بيان ديگر داراي فعاليت آبي بسيار پايين، حدود 0/62-0/56مي باشد (درصد آب موجود در آن پايين است)، در صورتي که فعاليت آبي لازم براي رشد ميکروب هليکوباکترپيلوري 0/99-0/94است.
3) محتواي هيدروژن پراکسيد: ترکيبي که به همراه اسيد گلوکونيک و از اکسيداسيون گلوکز توسط آنزيم گلوکز اکسيداز توليد مي شود. آنزيم گلوکز اکسيداز توسط غدد بزاقي زنبور توليد شده و عسل را از نکتار گل ها به وجود مي آورد. اين دو ترکيب، عسل را در طي فرآيند رسيدن، حفظ و استرليزه مي کنند. برخلاف اثر اسيديته و اسمولاريته، با رقيق سازي صحيح عسل، همچنان اثر ضد ميکروبي هيدروژن پراکسيد حفظ مي شود. ظرفيت توليد اين ماده بسته به فعاليت آنزيم کاتالاز در عسل مي باشد. البته ميکروب هليکوباکترپيلوري آنزيم کاتالاز توليد مي کند، بنابراين در غلظت هاي پايين عسل، توانايي مقاومت دارد.
4) ترکيبات غير پراکسيد: شامل فلاوونوئيدها، اسيدهاي فنوليک، اسيدهاي آروماتيک، ترپن ها، بنزالکل ها، 2- هيدروکسي 3- فنيل پروپيونيک اسيد و مشتقات propolis که ناشي از ترکيبات فيتوکميکالي مشتق از گياهان در عسل مي باشند.
propolis يک ماده رزيني(چسبناک) است و توسط زنبور عسل از صمغ چسبي درختان جمع آوري مي شود و داراي خاصيت آنتي باکتريال و فعاليت خفيف ضد هليکوباکترپيلوري به علت ترکيبات ايزوله شده شامل ترکيبات فنوليک (فلاوونوئيدها و اسيدهاي فنوليک) و غير فنوليک (اسيدهاي آروماتيک شامل بنزوييک اسيد و سيناميک اسيد) مي باشد.
عسل و اثرات ضد ميکروبي:
مهم ترين اثر عسل در درمان هاي پزشکي مختلف، خاصيت ضد ميکروبي آن است و ساز و کار اثر، وابسته به اسمولاريته بالا، اسيديته و مهارکننده هاي موجود در عسل مثل پراکسيد هيدروژن و اسيدهاي فنوليک مي باشد.
عسل مانع رشد بسياري از ميکروارگانيسم ها و قارچ ها مي شود. امروزه اثر ضد ميکروبي عسل به خوبي شناخته شده است. به طوري که اثرات باکتري کشي و باکتريواستاتيک آن عليه بسياري از گونه ها از جمله گونه هاي بيماري زا گزارش شده است. مطالعات مختلف اثر مفيد مصرف عسل را بر درمان بسياري از عفونت ها از جمله عفونت هليکوباکترپيلوري نشان داده اند.
يک مطالعه باليني نشان داد مصرف 30ميلي ليتر (دو قاشق سوپخوري) عسل 3بار در روز باعث درمان مؤثر66درصد بيماران مبتلا به عفونت هليکوباکترپيلوري و تخفيف بيماري در 17درصد بيماران شد. همچنين عسل باعث تقويت اثر محافظتي داروي sucralfate شده و در درمان زخم پپتيک در بيماران هليکوباکترپيلوري مثبت ارزش باليني دارد.
در مطالعه ديگري نشان داده شد رشد گونه هاي هليکوباکترپيلوري گرفته شده از بيوپسي زخم هاي معده در محيط آزمايشگاه، توسط عسل، حتي در غلظت 5 درصد مهار مي شود، در حالي که محلول قندي کنترل حاوي همان مقدار قند و گلوکونيک اسيد که در عسل وجود دارد، هيچ اثر مهاري بر هليکوباکترپيلوري نداشته است.
ساير خواص عسل:
عسل علاوه بر خواص ضد باکتريايي، داراي اثرات ضد التهابي، ضد آسم و آلرژي و ضد ترومبوز بوده و همچنين به عنوان عامل گشاد کننده عروق عمل مي کند و بصورت خوراکي در درمان سرفه، اسهال، آسم، رينيت آلرژيک و بصورت موضعي در درمان التيام زخم، سوختگي، زخم پاي ديابتي، آفتاب سوختگي و... به کار برده مي شود.
اعتدال در مصرف عسل:
با وجود خواص درماني اي که براي عسل برشمرده شد، نبايد در مصرف عسل زياده روي کرد، زيرا کالري نسبتاً بالايي دارد (حدود 64 کيلوکالري انرژي در هر قاشق سوپخوري) و مصرف زياد آن کالري زيادي را به رژيم غذايي فرد تحميل مي کند. از طرف ديگر قند فروکتوز نيز که مهم ترين قند موجود در عسل مي باشد، در بدن تبديل به گلوکز شده و در صورت مصرف زياد، گلوکز اضافي تبديل به چربي مي شود که چربي در بدن تجمع يافته و منجر به چاقي و افزايش تري گليسيريد خون مي گردد، لذا اعتدال در مصرف عسل مانند ديگر مواد غذايي توصيه مي شود.
ساير مواد ضد هليکوباکترپيلوري:
علاوه بر عسل، مواد غذايي ديگري نيز وجود دارند که داراي خاصيت ضد هليکوباکترپيلوري بوده و در نابودي اين عفونت مؤثر مي باشند؛ مانند پروبيوتيک ها (از قبيل گونه هاي لاکتوباسيلوس و بيفيدوباکتر در منابع غذايي مثل ماست مخصوصاً ماست هاي پروبيوتيک)، فلفل تند (به علت ترکيب فعال موجود در آن به نام capsaicin)زردچوبه، سبزيجات خانواده allium مانند سير، قره قاط (cranberry) زنجبيل، شيرين بيان، زيره سياه و ... .
منبع: دنياي تغذيه شماره 110
