مقدمه:
نوشته ها و برچسب هاي روي بسته بندي مواد غذايي معمولاً اطلاعاتي در زمينه نام محصول، تاريخ توليد و انقضا، نحوه مصرف، شرايط نگهداري قبل و حين مصرف و گاهي اطلاعاتي در زمينه ارزش تغذيه اي محصول به مصرف كننده منتقل مي كنند. در ايران مرجع قانون گذاري در اين زمينه مؤسسه تحقيقات و استاندارد ملي ايران مي باشد كه استاندارد ملي ويژگي هاي عمومي برچسب بسته بندي مواد غذايي را تدوين نموده است. طبق اين استاندارد، آگاهي هاي توجيهي كالا روي برچسب بسته بندي موادغذايي نوشته مي شود.
بررسي مندرجات روي بسته بندي محصولات در ايران:
برچسب موادغذايي ارائه كننده اطلاعات مفيدي در مورد محصول به مصرف كننده مي باشد و فرصت مناسبي در جهت انتخاب محصول مورد نياز در اختيار او قرار مي دهد. ضرورت ساماندهي و چگونگي مندرجات روي بسته بندي منتهي به تدوين استاندارد ملي ويژگي هاي عمومي برچسب بسته بندي موادغذايي در ايران گرديد كه حاوي توضيحاتي در مورد مطالب مندرج روي بسته بندي موادغذايي مي باشد. گرچه با مقايسه اين استاندارد با استانداردهاي ملي بعضي كشورهاي پيشرفته و نيازهاي جامعه، مطالب اين استاندارد كافي نمي باشد، به نظر مي رسد توليدكنندگان به استاندارد موجود نيز توجه كافي ندارند و رعايت استاندارد موجود و نظارت كامل بر اجراي آن در قدم اول مي تواند بسياري از مشكلات را برطرف كند.
هنگام خريد به چه نكاتي بايد توجه كرد؟
محصولات غذايي بايد داراي شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، تاريخ توليد و انقضا باشند. به سالم بودن بسته بندي توجه نماييد. از خريد محصولاتي كه بسته بندي يا متعلقات آنها مانند ني همراه نوشيدني ها آسيب ديده يا كثيف مي باشد، خودداري نماييد. به شرايط نگهداري مندرج بر روي بسته بندي توجه كنيد. اين شرايط بايد توسط فروشنده رعايت شده باشد و شما نيز پس از خريد رعايت نماييد. به مواد متشكله و هشدارهاي توليدكننده توجه كنيد. ممكن است موادغذايي حاوي مواد حساسيت زا يا خطرناك براي بعضي گروه هاي سني، افراد باردار يا بيماران باشند. متأسفانه جديت در هشدار دادن به مصرف كننده در مورد بعضي مواد متشكله در توليدكنندگان به ندرت ديده مي شود. اگر از رژيم خاصي بهره مي بريد يا در مورد مصرف بعضي درشت مغذي ها مثل چربي ها حساسيد، به جدول ارزش تغذيه اي مندرج روي بسته بندي توجه نماييد. اگر از بيرون بسته بندي محتويات داخل آن قابل رؤيت است حتماً به دقت آن را وارسي نماييد. اغلب اوقات اجسام خارجي يا فساد مواد غذايي از بيرون بسته بندي قابل رؤيت هستند.
جدول ارزش تغذيه اي:
جدول ارزش تغذيه اي نيز از جمله مواردي است كه امروزه بر روي بسته بندي بسياري از محصولات ديده مي شود. اطلاعات ارائه شده در اين جدول مي تواند به افراد داراي رژيم هاي غذايي خاص و پزشكان آنها در برنامه ريزي و اجراي برنامه رژيم كمك كند، با اين حال متأسفانه در ايران تفاوت هايي در جداول ارائه شده به چشم مي خورد. از سال 1990 ميلادي سازمان غذا و داروي آمريكا قانون برچسب موادغذايي را تصويب كرد. در اين قانون جداول ارزش تغذيه اي بايد حاوي سه ستون باشد. ستون سمت چپ نام ماده مغذي در جلوي آن مقدار اندازه گيري شده و در ستون سمت راست مقدار درصدي كه ماده مغذي نياز روزانه فرد را برطرف مي كند آمده است. همچنين در پايين جدول بايد به اطلاع مصرف كننده برسد كه اين مقادير برحسب يك رژيم با ميزان كالري 2000 نوشته شده، چرا كه رژيم روزانه فرد ممكن است حاوي كالري بالاتر يا پايين تر از 2000 باشد. به دليل تفاوت نوشتار زبان فارسي و انگليسي در جداول محصولاتي كه به زبان فارسي درج مي شوند، ستون سمت راست نام ماده مغذي، در جلوي آن مقدار اندازه گيري شده و در ستون سمت چپ مقدار درصدي كه ماده مغذي نياز روزانه فرد را برطرف مي كند مي تواند قرار بگيرد. طبق قانون سازمان غذا و داروي آمريكا درج واژه هاي غذايي مرتبط با يك بيماري يا سلامت بايد دقيق، صحيح، مطابق با واقعيت و قابل فهم براي مصرف كننده باشد، مثل درج واژه هاي كلسيم و استئوپروز يا چربي و سرطان.
بررسي جداول ارزش تغذيه اي مندرج بر روي برچسب بعضي محصولات غذايي نشان مي دهد كه توليد كنندگان به جاي درج ميزان سديم، ميزان نمك را قيد مي كنند، در حالي كه توليد كنندگان به جاي درصد نمك بايد درصد سديم را به اطلاع مصرف كننده برسانند. روش اندازه گيري نمك غذا و اندازه گيري سديم ماده غذايي متفاوت مي باشد و با اندازه گيري نمك غذا نمي توان ميزان واقعي سديم را محاسبه كرد. از طرفي سديم نقش مهمي در بيماري هاي قلبي و عروقي دارد و دانستن ميزان آن مهم تر از دانستن نمك غذا مي باشد و در واقع به همين دليل است كه در جداول ارزش تغذيه اي به جاي نمك بايد ميزان سديم درج شود. همچنين با مقايسه جداول ارزش تغذيه اي مندرج بر روي يك محصول واحد توليدي توسط كارخانه هاي متفاوت، گاهي فاكتورهاي مختلفي را در اين جداول مشاهده مي كنيم، در حالي كه يكسان سازي مطابق با استاندارد و نيازهاي مصرف كننده بايد صورت پذيرد. همچنين درج مواردي مثل درصد ماده خشك در اين جداول غيرعلمي است.
اطلاعات درج شده روي بسته بندي:
طبق اين استاندارد اطلاعات درج شده روي بسته بندي بايد براي مصرف كننده كاملاً واضح و خوانا باشد و طرح هاي روي بسته بندي يا نوشته ها، چاپ يا گرافيك روي بسته نبايد موجب ابهام يا مخفي ماندن اطلاعات داده شده روي برچسب باشند، در حالي كه تاريخ هاي توليد و انقضاي مندرج با جوهرافشان بر روي كيسه هاي پلي اتيلني بعضي مواقع در اثر شستن پاك شده يا وضوح خود را از دست مي دهند. همچنين رنگ نوشته و چاپ برچسب بايد با متن برچسب از نظر رنگ متضاد باشد، در حاليكه در مورد بعضي محصولات اين نكته رعايت نمي شود. اندازه حروف انتخاب شده جهت نام ماده غذايي بايد متناسب با ابعاد بسته باشد، در حاليكه توليدكنندگان سعي دارند با انتخاب بزرگترين حروف و اختصاص بيشترين جا به نام محصول روي بسته بندي تا آنجا كه ممكن است نظر مشتري را جلب كنند. زبان به كار رفته جهت درج اطلاعات بايد در كشوري كه ماده غذايي در آن به فروش مي رسد، قابل قبول و قابل فهم باشد، حال آنكه تاريخ توليد و انقضاي مندرج روي بسته بندي بعضي محصولات به زبان انگليسي مي باشد كه ممكن است براي بعضي از افراد جامعه قابل فهم و درك نباشد. بديهي است كه كودكان به دليل كم سوادي، عدم درك اهميت موضوع، عدم آموزش توسط خانواده و بازيگوشي و افراد مسن به دليل پيرچشمي، بي حوصلگي حاصل از كهولت سن، در مواردي كم سوادي، عدم توجه به بعضي ظواهر و عدم درك اهميت موضوع به دليل كم توجهي به مسائل بهداشتي و تغذيه اي در زمان هاي گذشته، توجه مناسب به مندرجات روي بسته بندي ندارند و حتي گاهي توانايي خواندن و درك آن را نيز ندارند. طبق استاندارد ملي ايران، تايلند و آمريكا يكي از اهداف كنترل برچسب مواد غذايي، اطمينان از صحت مطالب نوشته شده و مطابقت كيفيت و كميت توضيحات ارائه شده با محصول محتوي آن مي باشد تا چيزي خلاف واقع به اطلاع مصرف كننده نرسد. در استاندارد ملي به روشني آمده است كه در صورتي كه براي نگهداري موادغذايي شرايط خاصي از نظر درجه حرارت و رطوبت لازم باشد، بايد به وسيله برچسب اعلام شود. بدون شك رعايت اين مسأله در مورد لبنيات و فرآورده هاي گوشتي نسبت به ساير فرآورده ها از اهميت بيشتري برخوردار است. نكته قابل توجه ديگر اينكه در بسياري از محصولات توليد داخل، عدد تاريخ توليد و انقضا در محل عبارت هاي تاريخ توليد و انقضا درج نمي گردد. لازم به ذكر است كه معمولاً اين عبارت روي بسته بندي چاپ و عدد مربوطه توسط جت پرينت يا كليشه در محل ديگري درج مي شود و مصرف كننده بايد تمام قسمت هاي بسته بندي را جهت پيدا كردن محل درج تاريخ به دقت جستجو كند.
پيشنهادات:
رعايت استانداردهاي موجود در مورد مطالب درج شده روي بسته بندي و اطلاعات ارائه شده به مصرف كننده در مورد تاريخ انقضا، شرايط نگهداري و جدول ارزش تغذيه اي ارتباط مستقيم با سلامت مصرف كننده دارد و برطرف كردن نواقص موجود و تدوين استانداردهاي تكميلي گامي در جهت ارتقاي سلامت عمومي مي باشد.
1- جهت يكسان سازي شكل جداول ارزش تغذيه اي و جلوگيري از درج مطالب غيرضروري، تجديد نظر و اصلاحات لازم در استانداردهاي ملي صورت پذيرد.
2- زبان رسمي كشور در درج تاريخ توليد و انقضا رعايت شود، به خصوص محصولاتي مثل شير مدارس يا مواد غذايي مشابه كه مورد مصرف كودكاني مي باشند كه با اين زبان آشنا نيستند.
3- توليدكنندگان مي توانند با اتخاذ تدبيري مناسب به نحوي تاريخ توليد و انقضا را بر روي محصول درج نمايند كه به راحتي پاك نشود.
4- تاريخ توليد و انقضا صرفاً در محل مخصوص درج شود تا مصرف كنندگان جهت پيدا كردن آن دچار سردرگمي نشوند.
5- فونت و رنگ مشخص براي نوشته ها و محل مناسبي براي درج جدول ارزش تغذيه اي تعيين گردد. بدين صورت تناسب و هم شكلي مناسبي جهت درج اطلاعات براي تمامي محصولات در اختيار مصرف كنندگان قرار مي گيرد.
منبع: نشريه دنياي تغذيه، شماره 108
