آثار و فضایل نماز شب در دیدگاه میرزا جواد ملکی تبریزی

لذت خواب چنین کسی را از نماز شب باز نمی دارد و او راضی نمی شود خود را از این همه فضیلت، محروم نماید و با پستی و خسارت و رذائل دیگر که نتیجه ترک نماز شب است آلوده کند؛

چگونه شخص عاقل راضی می شود خود را از این همه فضیلت، محروم نماید و با پستی و خسارت و رذائل دیگر که نتیجه ترک نماز شب است آلوده کند؛ چگونه شخص عاقل راضی می شود.

که شرافت مناجات با خداوند ملک جبار و لذت انس با او و لذت درخشش نور او و کرامت هم نشینی با او را به خاطر استراحت چند ساعت از شب، از دست بدهد؟!

و خلاصه این که روایاتی که از آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در فضیلت سحرخیزی و نماز شب رسیده است عقل ها را حیران می کند و از بس که آن فضیلت بزرگ و زیاد است باور کردنش مشکل به نظر می آید.

و اگر تصدیق این مطلب می خواهی پس لازم است به حدیثی که از یکی از صدیقین نقل شده مراجعه نمایی که خدای متعالی در توصیف نشانه های محبانش فرموده یحبهم و یحبونه (1) که آنان کسانی اند که خدا آنان را دوست دارد و آن ها نیز او را دوست می دارند .

و خداوند مشتاق آن هاست و آنان نیز اشتیاق به خدا دارند و خداوند متعال به آن ها نظر می کند و آنان نیز به خدا نظر می نمایند و همانا آنان در تاریکی های شب برای خدا به سجده می افتند و با او مناجات می نمایند و اشک می ریزند .

و از محبت او ناله و شکایت به نزدش می برند. پس همانا همین یک روایت کافی است برای کسی که اهل دل است یا با حضور خاطر گوش فرا می دهد لمن کان له قلب او القی السمع و هو شهید(2)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: « همانا سه چیز از روح ایمان به شمار می آید: نماز شب خواندن، به روزه دار افطاری دادن و ملاقات با برادران »(3)

و در ثواب الاعمال شیخ صدوق از امیرالمومنین (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «نماز شب سبب سلامتی بدن و موجب خشنودی پروردگار ـ عزوجل ـ و خود را در معرض رحمت الهی قرار دادن و چنگ زدن به اخلاق پیامبران الهی است».
  و در علل الشرایع از امام صادق (علیه السلام) در معنی کلام الهی که فرموده: "ان الحسنات یذهبن السیئات"(5) کارهای خوب، گناهان را از بین می برد فرمود: «نماز شب شخص مومن اثر گناه روز او را از بین می برد».(6)

و در ثواب الاعمال شیخ صدوق از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «نماز شب، چهره را زیبا و اخلاق را نیکو و بوی بدن را پاک و خوش و روزی را فراوان و بدهکاری را ادا و هم و غم را برطرف می سازد و دیده را جلا می بخشد». (7)

و از کتاب غایات از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که راوی گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: فدایت گردم مرا آگاه ساز که در چه ساعتی بنده به خدا نزدیک است و خدا هم به او نزدیک است؟

حضرت فرمود:«زمانی که بنده در آخر شب به پا می خیزد در حالی که چشم ها در خوابند، آنگاه به سوی وضو ساختن می رود و وضوی کاملی می سازد، سپس در نمازگاه خود به نماز می ایستد

و صورت خود را به سوی خدا متوجه می کند و هر دو پا را در کنار هم قرار می دهد و صدای خود را به الله اکبر گفتن بلند می کند و شروع به نماز می نماید پس تعدادی از آیات قرآن را قرائت می نماید و دو رکعت نماز می گزارد.

و بر می خیزد تا دو رکعت دیگر را به جای آورد که ناگهان ندایی از منادی سمت راست عرش از پهنه آسمان به گوش می رسد که ای بنده ای که پروردگار خود را ندا می کنی .

همانا نیکی و احسان از پهنه آسمان هم چنان بر سر تو افشانده می شود و فرشتگان از قدم گاه تو تا پهنه آسمان محیط بر تویند و در این هنگام خداوند متعال ندا می دهد: ای بنده من اگر می دانستی با چه کسی مناجات می کنی، هرگز رویگردان نمی شدی».

و حضرت فرمود:«مبغوض ترین خلق نزد خدا کسی است که به شب، مرداری بیش نیست و به روز هم جز تنبلی چیزی از او بر نمی آید». (8)

و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بهترین شما صاحبان عقل هستند. عرض شد. یا رسول الله! صاحبان عقل چه کسانی اند؟ فرمود: اهل نماز شب هنگامی که مردم در خواب فرو رفته اند.»(9)

از امام سجاد علیه السلام پرسیدند: «چرا اهل نماز شب از بهترین زیبارویان به شمار می آیند؟ فرمود: برای این که آنان با پروردگارشان خلوت می کنند، پس خدا از نور خود به آنها می پوشاند».(10)

و از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: «نماز شب موجب خشنودی خداست و دوستی فرشتگان است و سنت پیامبران و نور معرفت و اساس ایمان و آسایش بدن و ناخوشایند شیطان است؛

نماز شب سلاحی است علیه دشمنان و سبب اجابت دعا و قبولی اعمال و برکت در رزق و روزی است؛ و شفیع میان نماز شب خوان و فرشته مرگ است و چراغ خانه قبر و فرش زیر اوست و پاسخی است برای فرشتگان نکیر و منکر و تا روز رستاخیز مونس و زائر او در قبر می باشد.

پس هنگامی که روز قیامت برپا شد، نماز سایبان او می گردد و تاج سر و لباس بدنش می شود و نوری می شود که پیشاپیش او حرکت می کند و حجاب و مانعی میان او و آتش جهنم می گردد.

و آن حجتی بین او و خدا می شود و سبب سنگینی در ترازوی اعمال می شود و گذرنامه صراط و کلید بهشت خواهد بود؛ برای این که همانا نماز دارای تکبیر و سپاس گزاری و تسبیح گویی و تمجید و تقدیس و تعظیم و قرائت و دعا است». (11)

اگر مقام محمود می خواهی شب بیدار باش
خداوند متعال خطاب به رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: ای محمّد! مقام شفاعت در قیامت مقامی بزرگ است ، مقام محمود است و برای تو مسلّم است ، امّا راهش آن است که هنگام شب برخیزی و نماز شب بخوانی .

ای محمّد اگر خشنودی ما را می خواهی در روز به وظایف رسالت عمل کن و اگر مقام محمود می خواهی شب بیدار باش و نماز شب بخوان (وَ مِنَ اللّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً) (12)، (13)

- و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان ! این یک وظیفه اضافی برای توست ؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خورِ ستایش بر انگیزد

در حالات مرحوم میرزاجواد ملکی تبریزی (ره )
مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی رحمه الله علیه هر شب که برای تهجّد از خواب بیدار می شد ضمن اجرای دستورات و آداب برخاستن از خواب از قبیل سجده و دعا، مدّتی در بسترش صدا به گریه بلند می کرد و سپس بیرون می آمد و به اطراف آسمان نگاه می کرد و آیات(إِنَّ فِی خَلْقِ السَّموَاتِ وَ الاَْرْضِ...) (14)

را می خواند و سر به دیوار می گذاشت و مدّتی گریه می کرد، سپس برای وضو گرفتن آماده می شد و در کنار حوض می نشست و می گریست و از هنگام بیدار شدن تا برگشتن به محل نماز چند جا می نشست و بر می خاست و گریه می کرد،

وقتی که وضو می گرفت و به مصلاّیش می رسید و مشغول تهجّد می شد، دیگر حالش خیلی منقلب می شد و قابل وصف نبود، او در نمازها و مخصوصاً در قنوت آنها گریه های طولانی داشت تا آنجا که بعضی ایشان را جزء بکّائین عصر به شمار آورده اند. (۱15)

از امام سجّاد علیه السلام پرسید: چرا شب زنده داران صورتی زیباتر از صورت دیگران دارند؟فرمود: چون آنان با خدای خویش خلوت کرده اند، خداوند از نور خود بر چهره آنان پوشانده است . (16)

امیرمؤمنان علی علیه السلام و شبهایشامام صادق علیه السلام فرمود:حضرت علی علیه السلام اتاقی را در خانه اش برای خواندن نماز اختصاص داده بود، چون مقداری از شب می گذشت یکی از کودکانش را که بیدار بود همراه خود به آن اتاق می برد و مشغول نماز می شد. (17)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:ای علی بر تو باد نماز شب و کسی که نماز شب را سبک بشمارد از ما نیست پس به وصیّت من عمل کن ، و دستور بده تمام اُمّتم نماز شب را بخوانند.

با خواندن نماز شب تاریکی قبر را یادآور شویم روایت شده است که خدای متعال به حضرت موسی علیه السلام وحی کرد که : ای موسی ! در تاریکی شب از خواب برخیز (و مناجات و راز و نیاز کن ) تا قبرت را باغی از باغهای بهشت قرار دهم .(18)

همچنین آمده است نماز گزار باید با خواندن نماز صبح ، صبحِ قیامت را به یاد آورد و از نماز ظهر به یاد گرمی محشر بیفتد و از نماز شب ، تاریکی قبر را متذکّر شود. (۱9)

نتیجه:
مطلب آثار و فضایل نماز شب در دیدگاه میرزا جواد ملکی تبریزی  را با این مطلب به پایان می بریم که:

اسرار الصلاة: کتابی که حاوی هزار نکته از اسرار نماز است و برخی از اسرار طهارت و تفکر را گوشزد می‌کند و به معانی وسوسه و الهام می‌پردازد. با بحث از گناهان کبیره اشاره‌ای به توبه نموده و حضور قلب و حالات ملکوتی آدمی را توضیح می‌دهد.

المراقبات یا اعمال السَّنَه: در این اثر مقدّمه‌ای کوتاه دربارهٔ دعا و راز و نیاز آمده‌است و اعمال ماه‌های مختلف، آثار و برکات روحی و معنوی آنها توضیح داده شده‌است. 

علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان، تقریظی بر این کتاب نوشته‌است.رساله لقاءالله: کتابی است که در راستای راه تهذیب نوشته شده و معنای «لقاء الله» و آیات مربوط به آن را توضیح داده و راه موفقیت الهی را برای سالکین بیان می‌نماید.

علامه طهرانی این کتاب را از نفیس‌ترین کتب تدوین شده در عرفان و سلوک برشمرده است.کافی است تا با رفتار و اعمال این بزرگان روش معرفت به الهی را بیشتر بفهمیم و درک کنیم و عمل نمائیم.
 

پی نوشت ها :
1ـ سوره مائده آیه 54.
2ـ سوره ق، آیه 37.
3 ـ ر.ک: بحارالانوار 352/74.
4 ـ علل الشرایع 49/1. باب 32، حدیث 4.
5 ـ سوره هود (11). آیه 114.
6ـ علل الشرایع 62/2، باب 84، حدیث 7.
7 ـ ثواب الاعمال ص 98.
8 ـ بحار الانوار جلد 13 صفحه 354.
9 ـ بحار الانوار جلد 84 صفحه 158.
10 ـ عیون اخبار 282/1.
11 ـ بلدالامین کفعمی، ص 79.
12.اسراء (۱۷): آیه ۷۹.
13.کشف الاسرار: ج ۵، ص ۶۲۳.
14.ر. ک : آل عمران (۳)، آیه ۱۹۰ - ۱۹۴.
15.رسالة لقاء اللّه ، ص ه - و (پیشگفتار) ، و نیز، ص ۱۲۸.
16.میزان الحکمه : ج ۵، ص ۴۲۱.
17.وسائل الشیعه : ج ۳، ص ۵۵۵.
18.سفینة البحار: ج ۲، ص ۴۶.
19.اسرار الصلوة : ص ۱۲۹ (عبدالحسین تهرانی).

منبع:
نشریه نسیم وحی، ش 30.