اروپا در دام بحران اقتصادی

از سال 1975کشورهای اروپای غربی که متعهد به بازسازی اروپا شده بودند، گرفتار بحران اقتصادی جهان گردیده و بیشترین تلاش آن ها در راه مشکلات داخلی بود. در سال 1983 بیشتر از دوازده میلیون یعنی ده درصد از جمعیت فعال کشورهای بازار مشترک اروپا بیکار بود. گرایش هایی که توسط تروریست ها برای ایجاد ناپایداری در آلمان و ایتالیا (ربودن و کشتن آلدو مورو در مارس 1978) به وجود آمده بود ناموفق و ناکام ماند. دموکراسی توانست بعد از مرگ ژنرال فرانسیسکو فرانکو در بیستم نوامبر 1975 در اسپانیا، سقوط حکومت ژنرال ها در بیست و چهارم ژوئیه 1974 بعد از هفت سال دیکتاتوری در یونان، انقلابی که در بیست و پنجم آوریل 1974 در پرتغال به وقوع پیوست، رژیم دیکتاتوری سالازار که توسط ژنرال اسپینولا سرنگون شد و پیروزی میانه روها در انتخابات 1976، برقرار شود.

ساختار کند جامعه اقتصادی

سازندگی در جامعه اقتصادی اروپا به خاطر بعضی از مشکلات کندتر از دهه قبل بود. اروپای نه (1) با جمعیت دویست و پنجاه و دومیلیون نفری در اول ژانویه 1973 بعد از ایالات متحده امریکا با تمام توان خود به عنوان دومین قدرت اقتصادی وارد صحنه جهانی شد. در اول ژانویه 1978 پایان اتحاد گمرکی بین شش کشور اتحادیه اروپا به امضا رسید و جای خود را به ایجاد اتحاد اقتصادی و پولی داد.

مشکل جامعه اقتصادی اروپا

جامعه اقتصادی اروپا در برابر مشکلات موجود جهان دستورالعمل های گوناگونی صادر کرد. کشورهای عضو این جامعه در برابر اختلالی که در سیستم پولی جهانی به وجود آمده بود، از همکاری و همبستگی کامل برخوردار نبوده و فاقد سیاست مشترک در مقابل شوک نفتی کشورهای عضو اوپک بودند.
جامعه اقتصادی اروپا تمام تلاش خود را صرف پایان اتحاد اقتصادی و گمرکی کرد زیرا معتقد بود کهبه دلایل مفاهیم متعدد سیاسی طرح اتحاد اقتصادی و پولی باید به روز باشد. حفظ سیاست کشاورزی مشترک جامعه اقتصادی اروپا باعث عدم رضایت کشاورزان گردید که به تظاهرات کشاورزان اروپا در سال 1980 در استراسبورگ و بروکسل منتهی و پیشامدهایی در نوسان های پولی کشورهای عضو به وجود آمد. تولید شیر غالباً بیشتر از میزان مصرف کشورهای عضو بود و افزایش هزینه های کشاورزی، سازمان های جامعه اقتصادی را مقید کرد تا سقفی را برای تولید شیر معین کرده و جلوی خرج های اضافی کشاورزی را گرفته شود.

ایجاد نظام پولی اروپایی

کاربرد «نظام مارپیچ اروپایی» که در سال 1972 برای محدودسازی دامنه نوسانات پولی اروپایی در برابر دلار برقرار شده بود به دلار نزدیک و به «مارپیچ در تونل» تبدیل گردیده و مورد اعتراض کشورهای عضو قرار گرفت زیرا جامعه اقتصادی چندین بار به ارزیابی مجدد مارک آلمان اقدام کرد ولی پول های کشورهای دیگر عضو جامعه اقتصادی هم در حال از دست دادن ارزش واقعی خود در برابر دلار بودند. جامعه اقتصادی تصمیم گرفت تا «نظام پولی اروپایی» (2) واحد نستباً ثابتی را برای نرخ مبادلات تجاری در نظر بگیرد. در سیزدهم مارس 1979 ایجاد پول مأخذ اروپایی به نام «اکو» (4) مورد تأیید - نخست وزیران- کشورهای عضو قرار گرفت که مرکب از سبد پولی اروپایی و موازنه آن منعکس کننده سهم هر یک از کشورها در اقتصاد جامعه اروپایی بود.
جامعه اقتصادی اروپا نتوانست با نگرش مشترکی طرح مربوط به انرژی و مخصوصاً مسائل مربوط به نفت را پذیرفته و یا بتواند علیه تورّم و بیکاری در زمینه های فناوری در مقابل اقدامات دفاع استراتژیکی مبارزه کند. جامعه اقتصادی اروپا تلاش کرد با پروژه «اورِکا» (3) برنامه اروپایی فعالیت های تحقیقاتی و توسعه بخش فناوری روز را در اروپا گسترش دهد. در سال 1983 بحران جدی و مهمی درباره پرداخت سهم بریتانیا به جامعه اقتصادی مورد انتقاد مارگارت تاچر نخست وزیر این کشور قرار گرفت که بالاخره تاچر موفق شد موازنه مالی برقرار کند.

اروپا درگیر مشکلات

اروپا نتوانست در زمینه های سیاسی پیشرفت های قابل توجهی داشته باشد. در اکتبر 1972 در کنفرانس اجلاس پاریس پیش بینی شده بود تا در سال 1980 جامعه اقتصادی به اتحادیه اروپا تغییر نام یافته و مستعد هم گرایی و هم صدایی در سیاست خارجی اتحادیه باشد، ولی برای رسیدن به این هدف راه بسیار طولانی پیش رو بود. به دنبال پیشنهاد ژیسکار دستَن رئیس جمهور وقت فرانسه، در روزهای نهم و دهم دسامبر 1974 رؤسای دولت های عضو تصمیم به نهادینه کردن دوره ای اجلاس گرفتند که به صورت نهاد جدیدی تغییر شکل داد و شورای اروپا به وجود آمد که برای آن سه اجلاس در سال در نظر گرفته شد. شورای اروپا به عنوان یکی از ارگان های اساسی جامعه اقتصادی مورد توجه قرار گرفت و برای پیشرفت ساختار جدید اروپا لئو تَندومَن (5) نخست وزیر وقت بلژیک مأمور تهیه گزارش اتحادیه اروپا شد.

ساختار اتحادیه اروپا

1930
اول مه: آریستید بریان وزیر امور خارجه فرانسه طی یادداشت غیررسمی در جامعه ملل در ژنو پیشنهاد «نهاد فدرالی بین بیست و هفت دولت اروپایی» عضو این جامعه را ارائه داد.
1944
پنجم سپتامبر: امضای پیمان اتحاد کمرگی بین بلژیک، لوکزامبورگ و هلند.
1947
پنجم ژوئن: ژنرال مارشال وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا پیشنهاد کمک اقتصادی به اروپا را کرد.
1948
هفدهم مارس- معاهده بروکس برای ایجاد اتحاد بین کشورهای بلژیک، لوکزامبورگ، هلند، فرانسه و انگلستان.
شانزدهم اوریل: تأسیس سازمان همکاری اقتصادی اروپا (6).
هفتم تا دهم مه: کنگره جنبش کشورهای اروپایی در لاهه.
1949
چهارم آوریل: معاهده تأسیس سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو).
پنجم مه: ایجاد شورای اروپا.
1950
نهم مه: روبر شومن وزیر خارجه فرانسه طرح پیشنهادی اداره زغال سنگ و فولاد کشورهای اروپای غربی را ارائه داد.
1951
هیجدهم آوریل: امضای معاهده «جامعه زغال و فولاد اروپا» (7).
1951
بیست و هفتم مه: معاهده «جامعه اروپایی دفاع» (8).
1954
سی ام اوت: عدم پذیرش جامعه اروپایی دفاع توسط مجلس ملی فرانسه.
بیست و سوم اکتبر: توافق های پاریس و ایجاد اتحاد اروپای غربی با همکاری ایتالیا و آلمان غربی.
1955
اول و دوم ژوئن: کنفرانس مسینا (ایتالیا) درباره هم گرایی بیشتر کشورهای اروپایی.
1956
بیست و نهم و سی ام مه: کنفرانس ونیز (ایتالیا) و شروع مذاکرات درباره سازمان های جامعه اقتصادی اروپا و اوراتُم.
1957
بیست و پنجم مارس: امضای معاهده رُم.
1959
اول ژانویه: مرحله اول شروع بازار مشترک.
1960
چهارم ژانویه: کنوانسیون «جامعه آزاد تجارت اروپا» (9) در استکهلم.
چهاردهم دسامبر: «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» (10) جایگزین «سازمان اروپایی همکاری های اقتصادی» گردید.
1961
دهم و یازدهم فوریه: اروپای شش آمادگی خود را برای اتحاد سیاسی اروپا ارائه داد.
نهم اوت: هارولد مک میلان نخست وزیر انگلیس خواستار عضویت در جامعه اروپا شد.
1962
چهاردهم ژانویه: بازار مشترک وارد مرحله دوم و پذیرش اصول سیاست گذاری مشترک کشاورزی گردید.
هفدهم آوریل: طرح فوشه مورد تأیید قرار نگرفت.
1963
چهاردهم ژانویه: فرانسه عضویت انگلستان در جامعه اقتصادی اروپا را وتو کرد.
بیستم ژانویه: امضای موافقت نامه جامعه اروپا و هیجده کشور افریقایی و ماداگاسکار در یائونده.
1965
هشتم آوریل: امضای ادغام سه جامعه اجرایی اروپا.
سی ام ژوئن و اول ژوئیه: قطع مذاکرات درباره امور مالی سیاست مشترک کشاورزی.
1966
بیست و هشتم و بیست و نهم ژانویه: مصالح لوکزامبورگ.
دهم نوامبر: تقاضای مجدد عضویت بریتانیا.
1967
سوم ژوئن: کمیسیون واحد شروع به کار می کند.
1968
اول ژوئیه: پایان اتحاد گمرکی بین شش کشور.
1969
بیست و نهم ژوئیه: امضای دومین کنوانسیون یائونده.
اول و دوم دسامبر: اجلاس سران کشورهای عضو در لاهه و توافق درباره: تکمیل، ژرف اندیشی و توسعه.
1972
بیست و دوم ژانویه: امضای پیمان های الحاق اعضای جدید به بازار مشترک اروپا (دانمارک، بریتانیا، ایرلند و نروژ).
بیست و ششم سپتامبر: اهالی نروژ در طی یک همه پرسی با الحاق به بازار مشترک اروپا مخالفت کرد.
1973
اول ژانویه: الحاق دانمارک، بریتانیا و ایرلند به بازار مشترک و شروع رسمی اروپا نُه.
1974
نهم و دهم دسامبر: نه کشور عضو بازار مشترک تصمیم به نهادینه کردن و شرکت در شورا را نموده و پیشنهاد انتخاب نمایندگان اروپایی را با انتخابات عمومی ارائه دادند.
1975
بیست و هشتم فوریه: امضای اولین مقاوله نامه لومه- در توگو- بین جامعه اقتصادی اروپا و چهل و هشت کشور افریقایی، جزایر کارائیب و پاسیفیک.
1979
سیزدهم مارس: اجرای رسمی «اکو» نظام پولی اروپا.
هفتم تا دهم ژوئن: اولین انتخابات عمومی پارلمان اروپا در کشورهای عضو.
1981
اول ژانویه: الحاق یونان به جامعه اقتصادی اروپا.
1986
اول ژانویه: الحاق اسپانیا و پرتغال به جامعه اقتصادی اروپا.
1986
اول ژانویه: اجرای پیمان اروپای واحد.
1989
نهم دسامبر: شورای اروپا طرح اتحاد اقتصادی و پولی اروپا را پذیرفت.
1990
اول ژوئیه: اجرای رسمی جابه جایی سرمایه در کشورهای عضو.
1991
نهم و دهم دسامبر: توافق های ماستریخت درباره اتحاد سیاسی و اتحاد اقتصادی و پولی.
1992
هفتم فوریه: طبق امضای پیمان ماستریخت «اتحادیه اروپا» جایگزین «جامعه اقتصادی اروپا» گردید.
بیست و یکم مه: اصلاح سیاست مشترک کشاورزی.
بیستم سپتامبر: فرانسه در همه پرسی عمومی با پنجاه و یک و چهاردهم درصد پیمان «اتحادیه اروپا» را پذیرفت.
1993
اول ژانویه: شروع رسمی بازار واحد «اروپای دوازده».
اول نوامبر: بازار مشترک جای خود را به «اتحادیه» اروپا داد.
1995
اول ژانویه: الحاق اتریش، فنلاند و سوئد به اتحادیه اروپا.
1997
دوم اکتبر: امضای پیمان آمستردام.
1999
اول ژانویه: اجرای رسمی پول واحد اروپا: یورو
2000
دهم و یازدهم دسامبر: اجلاس نیس (فرانسه) و توافق هایی درباره توسعه اتحادیه اروپا.
202
اول ژانویه: به جریان افتادن «یورو» به عنوان پول واحد در دوازده کشور عضو.
2004
اول مه: ورود ده کشور جدید به اتحادیه اروپا.
بیست و چهارم اکتبر: بیست و پنج کشور عضو اتحادیه اروپا (11) در رم پیمان قانون اساسی را پذیرفتند.
2005
مه و ژوئن: فرانسه و هلند در همه پرسی از پذیرش قانون اساسی اتحادیه اروپا خودداری کردند.
2007
اول ژانویه: ورود بلغارستان و رومانی به اتحادیه اروپا.
سیزدهم دسامبر: رؤسای بیست و هفت کشور اتحادیه اروپا پیمان جدیدی را در لیسبون امضا کردند که به پیمان لیسبون مشهور شد.
2008
دوازدهم ژوئن: ایرلند از پذیرش پیمان لیسبون خودداری کرد ولی در همه پرسی دوم اکتبر 2009 با شصت و هفت و سیزده دهم درصد آرا به آن جواب مثبت دادند.
2009
پیمان لیسبون در اول دسامبر 2009 به اجرا درآمد و هرمان وان رومپی (12) به عنوان اولین رئیس شورای اروپا انتخاب شد.
شورای اروپا به دنبال مباحثات زیادی که صورت گرفته بود در پانزدهم ژوئیه 1976 انتخابات عمومی نمایندگان پارلمان اروپا را تصویب کرد. این انتخابات باید هماهنگ با چگونگی و نحوه انتخابات کشورهای عضو بوده و در کنار انتخابات ملی برگزار شود که در آن ها نوع برگزاری سیاست داخلی از ارجحیت خاصی برخوردار است. اولین انتخابات عمومی کشورهای عضو پارلمان اروپا در ژوئن 1979 انجام گرفت و نمایندگان اروپا سیمون وی (13) را به عنوان رئیس پارلمان انتخاب کردند که در ژانویه 1982 جای خود را به پیت دانکرت (14) عضو حزب سوسیالیست هلند داد. بعد از انتخابات ژوئن 1984 فرانسوا پیر پِفلیملین (15) به ریاست پارلمان اروپا انتخاب شد که بعد از وی به ترتیب سر هانری پلوم 1987، انریکه بارون کرسپو 1989، اگون کِلپش 1992، کلاوس هانش (16) 1994 ریاست پارلمان اروپا را به عهده داشتند. پارلمان اروپا علی رغم حضور نمایندگان اعضای کشورهای عضو نقش سیاسی بلامنازعه نداشت و تلاش می کرد تا دامنه صلاحیت ها و کنترل های خود را توسعه دهد.
دولت های یونان، اسپانیا و پرتغال که در جنوب قاره اروپا قرار گرفته اند به خاطر توسعه داخلی به جامعه اقتصادی اروپا ملحق شدند ولی چالش جدیدی را پیش روی آن قرار دادند زیرا اقتصاد کشورهای مذکور نسبت به کشورهای اروپای غربی از پیشرفت چندانی برخوردار نبود. یونان که از سال 1961 با جامعه اقتصادی همکاری نزدیک داشت در سال 1981 به عضویت کامل آن درآمد. تقاضای عضویت پرتغال و اسپانیا در جامعه اقتصادی اروپا در سال 1977 صورت گرفته بود که به خاطر تردید فرانسه در مقابل رقابت هایی که ممکن است به وجود آید ناکام ماند؛ نولی در بیست و نهم و سی ام مارس 1985 این دو کشور به جامعه اقتصادی ملحق و از اول ژانویه 1986 رسماً وارد بازار مشترک اروپا شدند. بعد از الحاق کشورهای مذکور جمعیت جامعه اقتصادی اروپا بالغ بر سیصد و پانزده میلیون نفر بود.
در دسامبر 1985 قدم نهایی بین ده کشور عضو جامعه اقتصادی برداشته شد و به بازنگری پیمان رُم پرداختند و تا تاریخ سی و یکم دسامبر 1992 فضای اقتصادی بدون مرز برای کشورهای مذکور به وجود آمد و مشکلات و سدهایی که مانع از تردد آزاد افراد، کالا، سرمایه و خدمات می شد، برداشته شد. در هفدهم دسامبر 1985 «قانون اروپای واحد» (17) مورد توجه قرار گرفت که در آن به بازنگری پیمان رُم، پیمان همکاری های سیاسی پرداختند که خود مقدمه ای درباره اتحادیه اروپا است. ایجاد بازار بزرگ داخلی نتایج قابل توجهی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان خواهد داشت.

پی نوشت ها :

1. اروپای نه شامل کشورهای بعدی است: آلمان، ایتالیا، فرانسه، لوکزامبورگ، بلژیک، هلند، دانمارک، ایرلند و انگلستان-م.
2. SME=system monetaire europeen
3. ECU=European currency unit
4. Eureka=programme europeenne d activies de recherche et de developpement dans les secteurs technologiques de pointe
5. Leo Tindemans
6. OECE=organisation europeenne de cooperation economique
7. CECA=communaute europeenne du charbon et de l acier
8. CED= EDC European Defense community
9. AELE- Association europeenne de libre echange
10. OCDE=organisation de cooperation et de developmen economique
11. بیست و پنج کشور عضو اتحادیه اروپا تا تاریخ 2005 به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: آلمان، اسپانیا، استونی، اسلواکی، اسلونی، اتریش، انگلستان، ایتالیا، ایرلند، بلژیک، پرتغال، جمهوری چک، دانمارک، سوئد، فرانسه، فنلاند، قبرس، لتونی، لهستان، لوکزامبورگ، لیتوانی، مالت، مجارستان، هلند و یونان-م.
12. Herman van Rompuy
13. simone veil
14. piet Danket
15. Francois pierre pflimlin
16. Henry plumb 1987, Enrique Baron crespo 1989, Egon klepsch 1992, klaus Hansch 1994
17. AUE=Acte unique europeen, SEA=single Eruopean Act

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.