مبارزات تأثیرگذار در آسیای جنوب شرقی

آسیای جنوب شرقی در دهه 1985-1975 شاهد استقرار قدرت های بزرگ بود. عدم تعهد ایالات متحده امریکا در شبه جزیره هندوچین باعث تأثیرگذاری بسیار زیاد اتحاد جماهیر شوروی گردید؛ ویتنام هم در حال توسعه طلبی و جهان شاهد پیشرفت قطب پکن-توکیو-واشنگتن بود که در برابر قطب مسکو-هانوی قرار گرفت.

توسعه طلبی ویتنام

مسئله ویتنام مشکل اساسی پایان جنگ در آسیای جنوب شرقی بود. توافق های پاریس در بیست و هفتم ژانویه 1973 پایان جنگ شمال و جنوب ویتنام را اعلام کرد ولی نیروهای دولت موقت انقلابی با کمک سربازان ژنرال تهو قسمتی زیادی از سرزمین ها را متصرف شدند. فرایند اتحاد دو ویتنام به نفع رژیم هانوی بوده و باعث شد ت ا وارد مرحله جدیدی از طرح استراتژیکی شوند که در آن صورت به اتحاد هندوچین منتهی و بهتر می توانستند در برابر جمهوری خلق چین پایدار و مجهز شوند. تصمیم ویتنام شمالی به منظور جذب و تهاجم کمونیست ها به ویتنام جنوبی اجتناب ناپذیر بود. سایگون از امریکا درخواست کمک های فوری نظامی کرد و در عین حال که جرالد فورد آمادگی کامل برای کمک داشت ولی کنگره با هر نوع کمک به ویتنام مخالفت کرد. ویتنام جنوبی به خاطر عدم تجهیزات و مقاومت به طرز وحشیانه ای در هم شکسته و تسلیم شد.
سقوط سایگون و پنوم په باعث شد تا با فتوحات پاتت لائو در دسامبر 1975 لائوس به صورت جمهوری خلق لائوس در آید. تقریباً تمام کشورهای هندوچین سابق کمونیست شدند ولی بی نظمی و اغتشاش ادامه داشت و در همین زمان خمرهای سرخ در کامبوج قوم کشی و نسل کشی را شروع و کامبوج به صورت جمهوری دموکراتیک درآمد.
جنگ ویتنام با شکست حیثیت جهانی امریکا به پایان رسید و عدم تعهد قدرت های اروپای غربی در سی ام ژوئن 1977 باعث انحلال سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی گردید. دکترین بازی دومینو در مورد گسترش کمونیسم نتوانست از هندوچین فرانسه فراتر رفته و در دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی عملی شود. در کشور تایلند با وجود تنش ها و مشکلات جدی که در مرزهای این کشور با کامبوج وجود داشت ولی توسعه کمونیسم به خاطر بوته زار و بیشه های انبوه در شمال کشور و مقاومت هایی که در برابر هجوم کمونیست ها وجود داشت، موفق نشد. در هشتم اوت 1967 تایلند، مالزی، اندونزی، فیلیپین و سنگاپور گروه بی طرف منطقه ای به نام آسه آن «جامعه ملل آسیای جنوب شرقی» (1) بنا نهادند که بر همکاری اقتصادی و سیاسی استوار بود. هدف اصلی از ایجاد آسه آن منطقه ای بی طرف، آزاد از هر نوع تداخل قدرت های خارجی در کشورهای آسیای جنوب شرقی بود ولی ترس از گسترش ویتنام، آن ها را غیرمستقیم وادار کرد تا به ایالات متحده امریکا نزدیک تر شوند تا بدان وسیله بتوانند سدی علیه هر نوع ویرانگری ویتنامی به وجود آورند. امریکا توانست نقش خود را به خاطر روابط بسیار نزدیک با کشورهای اسه آن، ژاپن و کره جنوبی حفظ کند و پایگاه های لارک فایلد، سابایک بی و چین (2) را از کشورهای مذکور اجاره کند.
کشورهای تحت الحمایه ویتنام سرزمین های شمال و جنوب ویتنام در سال 1975 تحت عنوان «جمهوری دموکراتیک ویتنام» اعلام موجودیت کرده و به صورت اولین قدرت نظامی منطقه درآمد. ویتنام در ژوئیه 1977 از کشور لائوس که به یکی از کشورهای اقماری شوروی درآمده بود، حمایت کرد. استراتژی توسعه طلبی ویتنام در کامبوج با حمایت پکن از این کشور و رژیم پول پوت (3) مواجه شد. مبارزات و افشای کشتار خمرهای سرخ بهانه ای رای مداخله نظامی ویتنام در بیست و پنجم دسامبر 1978 و هفتم ژانویه 1979 در کامبوج را فراهم کرد که نهایتاً این کشور را متصرف شد. ویتنام رژیم پول پوت را از کار برکنار و آنجا را تحت حمایت خود قرار داد. با تصرف کامبوج تمام سرزمین های هندوچین تحت نفوذ سیاسی و نظامی ویتنام قرار گرفت. در این منطقه حالت جنگی دائمی به وجود آمده بود که کشتار و غارت های زیادی به دنبال داشت و باعث فرار و مهاجرت ویتنامی ها و کامبوجی ها از طریق دریا گردید. کسانی که از طریق دریا از کشور فرار می کردند، به «قوم قایق نشین» مشهور بودند و غالباً با خطر مرگ مواجه می شدند.

نگرش چین در برابر استیلای امریکا و شوروی

آسیای جنوب شرقی مرکز خطر واقعی پایدار در مناقشات چین و شوروی بود. مائو تسه تونگ و چوئن لای (4) یکی پس از دیگری در سال 1976 درگذشتند و تغییری در سیاست خارجی چین به وجود نیامد. چین در مقابل امریکا و شوروی قرار گرفته بود ولی در عمل از تمام کسانی که می توانستند با شوروی در آسیا و افریقا مخالفت کنند، حمایت می کرد و خواستار سرزمین های متصرف شده هند بود. رهبران چین متوجه شدند که دشمن اصلی آنها اتحاد جماهیر شوروی است و به همین دلیل دکترین سه جهان را ارائه دادند: ایالات متحده امریکا و اتحاد جماهیر شوروی جهان اول؛ کشورهای امپریالیست اروپای غربی، کانادا و ژاپن جهان میانی و یا دوم که در برابر جهان اول قرار می گیرد و بالاخره جهان سوم یعنی کشورهای در حال توسعه که چین خود را رهبر جهان سوم تلقی می کرد که نوعی رقابت دو ابرقدرت کمونیست را در برابر هم قرار داده بود چین از تمام سیاست هایی که مخالف اتحاد جماهیر شوروی بود، حمایت کرده و از تمام ادعاهای مناطق مرزی خود از قبیل پامیر و حتی هند با اتحاد جماهیر شوروی صرف نظر نکرد و مدعی بزرگ ترین قدرت آسیای جنوب شرقی بود.
چین در مقابل پیمان مودت نوامبر 1978 بین ویتنام و اتحاد جماهیر شوروی و به خصوص تفکرات توسعه طلبی ویتنام در کامبوج و لائوس، بی اندازه نگران بود. چین از ترس اینکه از دو طرف مورد حمله گازانبری اتحاد جماهیر شوروی و هم پیمان وی ویتنام قرار نگیرد و برای اینکه درسی به آن ها داده باشد از هفدهم فوریه تا سوم مارس 1979 به طور موقت به مناطق مرزی ویتنام لشکر کشید. اتحاد جماهیر شوروی به تحویل تسلیحات به ویتنام اکتفا کرده و مستقیماً در مبارزات بین چین و ویتنام شرکت نکرد. چین بعد از این حمله به عنوان ژاندارم منطقه ظاهر شد.

نزدیکی چین به امریکا

چین از ابتدای سال 1970 در حال تلاش نزدیکی به غرب بود و در اوت 1978 پیمان صلح مودت علیه سلطه طلبی اتحاد جماهیر شوروی با ژاپن امضا کرد. مذاکرات چین و امریکا، بعد از مسافرت نیکسون از بیست و یکم تا بیست و هشتم فوریه 1972 به پکن، درباره مشکل تایوان شروع شد. زمانی که تنگ شیائو پینگ (5) در رأس قدرت چین قرار گرفت همزمان با ریاست جمهوری جیمی کارتر در آمریکا بود. چین در شانزدهم دسامبر 1978 روابط سیاسی با امریکا را برقرار کرد و ایالات متحده امریکا هم جمهوری خلق چین را به عنوان تنها دولت قانونی سرزمین چین به رسمیت شناخت. مسافرت تنگ شیائو پینگ در فوریه 1979 به واشنگتن همزمان با بحران افغانستان (و دخالت نظامی شوروی در این کشور) باعث نزدیکی بیشتر واشنگتن و پکن گردید. نزدیکی حکومت مارکسیستی - لنینیستی چین با امریکا در واقع اتحاد متقابل غرب علیه اتحاد جماهیر شوروی بود.

بهینه سازی روابط چین و شوروی

پکن بعد از سال 1982 و همزمان با ایجاد روابط مسکو- واشنگتن در حال جستجو و ایجاد روابط با مسکو بود. چین بعد از درگذشت مائو تسه تونگ انقلاب فرهنگی را کنار گذاشته و از همان زمان مناقشات با اتحاد جماهیر شوروی را شروع شده و مقداری از ابعاد ایدئولوژیکی خود را از دست داده بود. چین با توجه به انگیزه های تنگ شیائو پینگ به سوی رئالیسم گرایش پیدا کرد. در گذشته موانعی برای عادی سازی بین چین و شوروی همچون دخالت نظامی در افغانستان و ویتنامی کردن کامبوج توسط شوروی وجود داشت ولی دو ابرقدرت کمونیست توانستند در سال 1985 بر نزدیکی روابط فی ما بین تلاش کنند. نزدیکی و ایجاد روابط صمیمانه بین دو کشور با مسافرت گورباچف از پانزدهم تا هیجدهم مه 1989 به چین، شدت بیشتری به خود گرفت و مهر تأییدی بر عادی سازی بین دو کشور بعد از سی سال کدورت و رنجش بود.

نقش هند و ژاپن در منطقه

ژاپن به صورت ابرقدرت اقتصادی منطقه درآمده بود ولی از منظر سیاسی بسیار ضعیف و ناتوان بود. در گذشته روابط خارجی ژاپن به قدرت نظامی این کشور محدود می شد و بعد از آن به خاطر توسعه تجاری و مالی بر اتحاد با امریکا پایه گذاری شده بود. در سال 1956 روابط مجدد دیپلماتیک بین ژاپن و شوروی برقرار شد ولی هرگز نتوانستند پیمان صلحی امضا کنند زیرا ژاپن مدعی تصرف قسمتی از جنوب جزایر کوریل در شمال جزیره هوکایدو بود که شوروی در سال 1945 اشغال کرده بود. ژاپن در دوازدهم اوت 1978 پیمان صلح مودت با چین امضا و رقیب سرسخت و برتر تجاری شوروی و چین در منطقه بود. ژاپن اندکی بعد از این قرارداد مایل بود به تدریج از قید و بند واشنگتن رها شده و سیاست مستقلی در منطقه به وجود آورده و به تدریج بازارهای امریکایی منطقه را تحت اختیار خود درآورد. امریکایی ها تهدید اقتصادی ژاپن را خطرناک تر از تهدیدهای نظامی شوروی می دانستند. ژاپن توانست بازارهای کشورهای اروپای غربی در بخش های صنعتی کلیدی متعددی از قبیل فولاد، اتومبیل و برق را متزلزل کند. برنامه نظامی ژاپن هم در حال تکمیل و به پایان خود رسیده بود و بعد از آن توانست به عنوان قدرت نظامی بزرگی در آسیا و پاسیفیک مطرح باشد.

هند

هند وارث اقتدار اخلاقی و نقش تاریخی نهرو در ایجاد جنبش غیرمتعهدها است و بارها موضع گیری بی طرفی خود در دیپلماسی شوروی را حتی در پیمان اتحاد 1971 نشان داد. هند برای مقابله علیه دو رقیب خود یعنی پاکستان و چین نیاز به حمایت شوروی داشت ولی در عین حال نگرانی و گرفتاری واقعی هند مشکلات تناقض ها و تضادهای ملی، قومی و دینی در داخل کشور بود. برای نمونه می توان از اقلیت سیک های ناراضی منطقه پنجاب نام برد که خواستار خودمختاری کامل بودند ولی تقاضای آن ها به خشونت متجلی شده و در سی و یکم اکتبر 1984 ایندرا گاندی را به قتل رساندند.

نفوذ کشورهای «کمانی شکل پاسیفیک» (6)

آسیای جنوب شرقی شاهد مناقشات دائمی ولی خفته ای است. مشکل شبه جزیره کره با ترک مخاصمه 1953 حل نشد و به دنبال سقوط یکی از هواپیماهای کره جنوبی توسط هواپیماهای شکاری شوروی در سپتامبر 1983 دوباره شروع شد.
منافع مشابهی برای قدرت های مذکور وجود داشت که باعث تداوم وضع موجود گردید. کره جنوبی که به صورت قدرت بزرگ صنعتی و تجاری جهان درآمده بود، دائماً دچار تنش و ترس حمله رژیم دیکتاتوری کره شمالی بود.

مسئله تایوان

جزیره فرمز (تایوان) با مساحت سی و شش هزار کیلومتر مربع جمعیت بیست و دو میلیون و پانصد هزار نفری خود در انزوا قرار گرفته بود و با وجود مشکلات متعددی که در این جزیره در طول تاریخ وجود داشت، توانسته بود با خیزهای فوق العاده اقتصادی یکی از قدرت های بزرگ صنعتی جهان و یکی از چهار اژدهای بزرگ صنعتی آسیای جنوب شرقی گردد. مشکل واقعی تایوان الحاق نشدن آن به چین کمونیست بود که تایپه با سرسختی تمام با آن مخالفت کرد.
کره جنوبی، تایوان، هنگ کنگ، سنگاپور و کشورهای «کمانی شکل پاسیفیک» توانسته اند موفقیت های جشمگیر و نفوذی فوق العاده بر بازارهای جهانی داشته و با مراکز قدیمی صنعتی اروپا و امریکا به رقابت بپردازند و در توزیع تولیدات صنعتی با قطب های بزرگ جهان رقابت کنند.

پی نوشت ها :

1. ASEAN= Association of south East Asian Nation (ANSEA=Association des Nations du sud-Est Asiatique)
2. clarck Field,subic Bay, chine
3. pol pot
4. Mao Tse-Tung/chou En-Lai
5. Teng Hasio-ping
6. arc du pacifique

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.