نویسنده: دکترسید محمدرضا جلالی نائینی
بیدها و ادبیات وابسته به آن ها
به هریک ازبیدها نوشته های مقدس دیگر وابسته و مربوط است-به عبارت دیگر هر یک از چهار بید دارای چهار قسمت می باشد:1-سنهیتا Samhita(ترتیب متن)مشتمل بر مجموعه سرودها، نمازها، دعاها، اذکار و اوراد قربانی ها، سنهیتای رگ بید مجموعه ایست که نماینده افکار متفکران چندین نسل می باشد و همچنین موضوع دیگر عدم هم آهنگی سرودها و نمو طبقات مختلف فکری آنست که از اعتقاد به خدایان متعدد شروع به فلسفه وحدت وجود منتهی می شود.
2-براهماناها Brahmanas عبارت از رسالاتی است منثور در بحث معانی لغات وداها و تفسیر مراسم و سایر آداب و تشریفات مذهبی به عبارت دیگر براهماناها مشتمل بر توضیحات اعمال بیدهاست.براهماناها یکی از قسمت های سه گانه وداها می باشد که دو قسمت دیگر منترها و اوپانیشادهاست.
براهماناها شامل دستورالعمل به کار بردن منترها و سرودها در قربانی و شأن نزول و قصه های مربوط به آن هاست.
ساین Sayana از معلمان بزرگ مذهب هندو براهماناها را به دو قسمت منقسم ساخته است:
الف-ودیهیVadhi یا قواعد و دستورالعملهای مذهبی.
ب-ارتهه ودا Artha veda یا توضیحات و شروح و حواشی.
هر یک از بیدها دارای براهماناهای مخصوصی است-مثلاً ریگ ودا دارای دو براهماناست یکی بنام ایتریه براهمن Aitareya brahmana که گاهی آشولاین Asvalayana نیز خوانده می شود و دیگر کشتیکی براهمن که شانکهاین براهمن Sankhayana brahmana هم نامیده می شود.
سام بید هشت براهمانای وابسته به خود دارد.
براهمانای ججربید سفید شت پت Satapatha و براهمانای ججر بید سیاه Taittirya تیتریه نام دارد.
از میان وداها اتهربن بیدها فقط یک براهمانا بنام گوپتهه Gopatha دارد.
در کتب براهمانا به قدیم ترین مراسم مذهبی قدیم ترین توضیحات صرف و نحوی قدیم ترین حدیث و افسانه تاریخی و مذهبی به کهن ترین فکر فلسفی هندو بر می خیزیم.این کتب از نظر ادبی چندان عالی نیست ولی گاهی شامل افکار بلند و بیانات آمیخته به شجاعت و استدلال های محکم و متین می باشد.
به طور عام گاهی براهمانا به کلیه آرتیک ها و اوپانیشاها اطلاق می شود.3-آرنیک ها Aranyakas(متون منسوب به جنگل)رسائلی است که قسمتی از آن ها در براهمانا و قسمتی دیگر به طور مستقل نوشته شده است.آرنیک ها نوشته های مذهبی و فلسفی است که معنی عرفانی مراسم دینی را بیان می کند و درباره ذات و صفات خدا بحث می نماید.این نوشته ها از ملحقات براهماناست و براهمه ای که در جنگل عزلت می گزیدند آن ها را مورد مطالعه قرار می دادند.
در اثر طول مدت بعضی از این نوشته ها از بین رفته است و امروز فقط چهار آرنیک بنام های برهدآرنیک-تیتریه آرنیک-ایتریه آرنیک- کشیتکی آرنیک موجود است-این نوشته ها مقدس ارتباطی بسیار نزدیک با رسالات اوپانیشادی دارد و گاهی نام اوپانیشاد و اسم آرنیک به جای یکدیگر به کار می رود-مثلاً برهد Brihad گاه برهدآرنیک B. Aranyaka و گاهی برهد آرنیک اوپانیشاد B.A.Upanishad نامیده می شود و این آرنیک از ملحقات شت پت براهمن می باشد.
نوشته های آرنیک ها برای آن طبقه از مردم فراهم آمده است که خود را وقف تفکر و تعمق در مسائل معنوی و فلسفی عالیه کرده اند.این نوشته ها از نظر قدمت و کهنگی سپیده دم فکر را آشکار می سازد.
4-اوپانیشادها:رسالات اوپانیشادی بر اساس وحدت وجود و همه خدائی تنظیم یافته است (اوپانیشادها را جداگانه مورد مطالعه قرارخواهیم داد).
منترو براهمن(براهمانا):
هر یک از بیدهای چهارگانه دارای دو قسمت اصلی است یکی منترها و دیگر براهمانا.منترها عبارت از ادعیه و سرودهای ستایشی است خطاب به مظاهر طبیعت مانند آتش-آفتاب-هوا-آسمان-باد و غیره که در آن ها از خدایان مورد خطاب، طلب سلامت و ثروت و عمر دراز و رمه و فرزند و پیروزی بر دشمنان و حتی بخشودن خطاها و گناهان شده است. این دو قسمت را مجموعاً شرورتی می خوانند و این کلمه به معنی الهامی است که شفاها از مقام الوهیت به انسان نازل شده است و مردمان آن را شنیده لیکن انشاء و کتابت نکرده اند.
چون وداهای اصلی مشتمل بر سه کتاب است ناگزیر منترها نیز به سه نوع است:
الف-ریچ Ric عبارت است از اشعار موزون و ستایشی که به آوای بلند خوانده می شود.
ب-یاجوش، منتر منثوری است که هنگام قربانی آهسته تلاوت می شود.
ج-سامن منتر منظومی است که آن را به هنگام تشریفات سوم Soma(دراوستا:هوم)با آهنگ می خوانند.
منترهای بید چهارم نام خاصی ندارد.
این نکته قابل تذکر است که سرودهای ججربید و قسمت عمده سام بید از ریگ بید گرفته شده است.
مکتب های بیدها
هر یک از چهار بید مذکور به وسیله مکتب ها Sakhas مخصوصی به ما رسیده است و بدین جهت قراآت مختلفی دارد ولی ریگ بید فقط یک قرائت دارد که شاکل Sakala خوانده می شود و از قرائت دیگر آن بنام بهاشاکل امروز جز نامی باقی نیست.مجموعه ججربید ازدو طریق یا به وسیله دو مکتب به ما رسیده است.مجموعه خاندان تیتری ها بنام:«ججر بید سیاه»و مجموعه متعلق به خانواده واجس نییی «ججربید سفید»خوانده شده است.
قسمت عمده ججربید سفید با اسلوب قابل توجهی تنظیم یافته و طبقه بندی شده است در صورتی که یا جورودای سیاه فاقد این مزیت است.
مجموعه ججربید سیاه در هفت کتاب Kanda و چهل و چهار پرسش (پرشنه)Prasna یا فصل و (651)انواک (قسمت)و (2198)قطعه یا کندیکا kandika(هر کاندیکا مرکب از(50)لغت می باشد)فراهم آمده است.
مجموعه ججربید سفید مشتمل است برچهل ادهییای یا باب (این ابواب غالباً از حیث کمیت مطلب با هم تفاوت دارد)و(303)انوواک و (1975)قطعه.
ججربید سفید ازحیث زمان بریاجورودای سیاه مؤخر است.درمجموعه ججربید سیاه (سنهیتا»از براهمانا مجزاست.اما ترکیب قربانی ها در هر دو مجموعه یکی است.ججر بید به چهار مکتب ذیل منسوب است.
1-کاتا (کت katha)و کپیشتل (کاپیشتالا)kapisthala
2-میترایانیا Maittra
3-تایتیریا (تیتریه)Taittriya
4-واجس نییی Vajasaneyi
ججربید همچنان که نامش معرف آنست بید نیاز و قربانی است (یاجوش:مشتق از فعل «یج Yaj»به معنی قربانی کردن و پرستیدن می باشد).
باب اول و قسمت عمده از باب دوم آن مختص به ادعیه غره ماه قمری و بدر ماه است که قربانی های مخصوصی به عمل می آید و قسمت های دیگر باب دوم چگونگی تقویم نیاز و قربانی به خدایان را تعیین و مشخص می کند.باب سوم راجع به قربانی حیوانات و آتش مقدس است که به هنگام قربانی می افروزند و تشریفات قربانی اگنیشتوم را که دوره آن از یک تا پنج روز است و به هنگام بامدادن و نیمروز و شام تشریفاتش انجام می گیرد بیان می دارد.درابواب بعدی آئین تشریفات قربانی های گوناگون از قبیل قربانی واج پیا Vaja peya برای حصول پیروزی وراج سویا Rajsuya برای تدهین و تقدیس پادشاه و اشومدهه Asvamedha(قربانی اسب)و سوترامنی Sautramani و پیتری مدهه Pitri-medha(نیاز برای خوشنودی ارواح و پدران)و غیره بیان شده است.
مهم ترین قربانی ها در این بید قربانی های اشومدهه واگنیشتوم Agnishtna است.ججربید در واقع نوعی کتاب دعای قربانی است و بعضی منترهایش برای روحانیون ادهورج-(براهمن یا روحانی که تشریفات قربانی ادهورا Adhvaryu را انجام می دهد).از رگ بید استخراج شده است ادهورج ها این منترها را از یکدیگر جدا می سازند و مرتب می کنند و در تشریفات قربانی به کار می برند.
وظایف مخصوص ادهورج عبارت است از اندازه گیری زمین و ساختن قربانگاه و حاضر کردن ظروف قربانی و آوردن هیزم و آب و روشن کردن آتش و آوردن حیوان قربانی و غیره در این تشریفات سرودهای ججربید را می خوانند.
سام بید که آن را ودای آهنگ ها مشتمل است بر(1545 یا 1549)قطعه.سرودهای سام بید بیشتر تکرار اشعاررگ بید است-اما این ودا (75 یا 78)قطعه اصلی نیز دارد.درین بید قطعات رگ بید با اندک تغییراتی تنظیم گردیده است و هنگام قربانی سوم روحانیون ادگاتری Udgatri آن سرودها را با آواز و آهنگ می خوانند.
مجموعه سام بید مشتمل بردو قسمت است.قسمت اول را ارچیکا Arcika یا پورواچیکا Purvarcika و یا چهاندو گرنتا Chandograntha می خوانند و در(59)«دشاتی Dasati»یا قطعه ده مصراعی مرتب شده است.
قسمت دوم اوترارچیکا Uttaracika یا اوتر گرنتهه Uttara-griantha خوانده می شود.
این سرودها درنه پریاتکا مرتب شده است و بیشتر آن ها سه مصراعی می باشد.قواعد و دستور خواندن سرودهای سام بید در گاناها در حقیقت راهنمای آهنگ هاست.و به منزله نت موسیقی مذهبی هندو می باشد.
مجموعه اتهرواودارا براهمن ودا نیز می گویند و از طریق دو متن محفوظ مانده است که یکی را پای پالاد Paippalada و دیگر را شونکا Saunaka خوانند.
روحانیون ویژه «اتهربن بید»را «اتهرون Atharvan(به فارسی:آذربان)می خوانند.ظاهراً ریشه کلمه اتهرون از واژه مهجور «اتهر»Athar(به فارسی:آذر)مأخوذ است.
بنابر اوپانیشاد مندک پیش از همه موکلان اول برهما ظاهر شد و عالم را پیدا کرد و علم بر هم بدیا (علم توحید)را که بزرگ ترین دانش هاست به اتهرون آموخت.
منبع: نشریه فکر و نظر شماره 6 و 7
