اربعین 1357، تهران (4)

سرانجام پس از تراکم زیاد جمعیت در میدان آزادی، راهپیمایی متوقف شد در حدود ساعت 13/15 دقیقه پایان صف راهپیمایان در چهارراه کالج بود.

بازخوانی قطع نامه پایانی  اربعین 1357 در تهران 
قطع نامه پایانی حدود ساعت 13:30 بدین شرح خوانده شد: (9)
بسم الله الرحمن الرحیم
در این روز تاریخی که ملت مسلمان و مبارز ایران هم زمان با اربعین سالار شهیدان و پیشوای آزادگان حضرت حسین بن علی علیه السلام و یاران جانبازش به مرحله تازه ای از قیام یکپارچه ضد طاغوتی خود رسیده و در پرتو رهبری قاطع و روشن بینانه مرجع عالی قدر و رهبر بزرگ امام خمینی و سایر مراجع تقلید و روحانیت آگاه و مبارز بر نخستین آرمانش دست یافته و شاهد بارور شدن خونهای هزاران عزیر و فرزندان انقلاب اسلامی خویش است.

شرکت کنندگان در این راهپیمایی بزرگ که اکثریت قاطع ملت قهرمان ایران را تشکیل می دهند، یک دل و یک صدا خواسته های خود را به شرح زیر اعلام و با قاطعیت تمام تحقق و اجرای آن را تعقیب می نمایند.

1- ما غیرقانونی بودن سلطنت خاندان پهلوی و خلع شاه را از مقام سلطنت که او و پدرش با قوه قهریه غصب کرده بودند، اعلام می داریم.

2- ما رژیم ارتجاعی شاهنشاهی را مردود می دانیم و خواهان برقراری حکومت جمهوری اسلامی در ایران هستیم؛ جمهوری آزاد اسلامی که با رأی ملت بر سر کار آید و مملکت را بر مبنای تعالیم حیاتبخش اسلام اداره کند.

3- با تشکیل شورای انقلاب اسلامی ایران از طرف مرجع عالی قدر و رهبر مبارزات ملت امام خمینی که به موجب رأی اعتمادهای مکرر قبلی ملت به ایشان صورت گرفته، تأیید و از ایشان درخواست می کنیم هر چه زودتر اعضای شورای انقلاب و حکومت موقت را معرفی کنند تا زمام امور مملکت را به دست گیرند و مقدمات مراجعه به آرای عمومی را به تعیین [حکومت] آینده ایران فراهم سازند.

4- ما دولت بختیار را که از طرف سلطنت غیرقانونی و با رأی مجلسین غیرقانونی بر سر کار آمده به رسمیت نمی شناسیم.

5- سربازان، درجه داران و افسران ارتش که در کنار مردم و پشتیبان انقلاب اسلامی ملت باشند، مورد علاقه و احترام ملت اند و ما از همه ارتشیان می خواهیم که خود را از ملت و اراده ملت جدا نکنند و اجازه ندهند از آنها به عنوان وسیله ای برای تهدید ملت و سرکوب مبارزان آزادیخواه استفاده شود.

6- قیام و مبارزه اسلامی ملت ایران ماهیت کاملا اسلامی دارد و همه قشرهای ملت در آن صمیمانه شرکت دارند و به هیچ عامل بیگانه کمترین وابستگی نداشته و ندارند. ملت ما همواره خواستار اصالت اسلامی و یکپارچگی مبارزه خود خواهند بود و همه قشرها و گروه های آزادیخواه را از اختلاف و پراکندگی بر حذر می دارد.

7- ما خواستار روابط حسنه با همه ملتها هستیم به شرط آنکه دولتهایشان در مبارزه ملت قهرمان ما کارشکنی نکنند که هر نوع توطئه آنان در کار نهضت بر روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آنان لطمه جبران ناپذیری وارد خواهد کرد.

8- مبارزه ملت ما در شکلهای مختلف تظاهرات، اعتصابات و نظایر آن تا پیروزی نهایی و استقرار حکومت عدل اسلامی ادامه خواهد یافت و ملت ما عملا ثابت کرده است که در این راه در تحمل مشکلات مبارزه پرتوان و شکیبا و به وعده نصر و پیروزی الهی امیدوار است.

9- ما از وکلای غیر قانونی مجلسین می خواهیم که از رفتن به خانه ملت خودداری کنند و به صفوف ملت بپیوندند.

10- ما از کسانی که در شورای سلطنتی غیرقانونی به عنوان عضویت داخل شده اند می خواهیم که غیرقانونی بودن سمت خود را اعلام کنند و بدانند که از نظر ملت همه مسئولیتهای کشور باید در دست شورای انقلاب اسلامی باشد که امام خمینی تعیین خواهند کرد.(10)
 کمیته برگزاری راهپیمایی روحانیت در روز اربعین» (11)

بازتاب گسترده تظاهرات اربعین 1357 در  رسانه های خارجی
تظاهرات امروز در رسانه های خارجی بازتاب گسترده ای داشت. رادیو لندن گزارش داد که مردم ایران با قدمهای خود به رژیم اسلامی رأی دادند.

این رادیو اعلام کرد میلیونها نفر در ایران تظاهرات کردند و خیابانها و جاده های تهران دریای یکپارچه و متحرکی بود از جمعیت. از هر طبقه و گروه و اکثراً آرام، اما با صلابت، مردم به حکومت اسلامی رأی دادند.

حکومتی که به دور از نفوذ غرب و کمونیستها باشد. رادیو لندن افزود مردم تهران نشان دادند که از آیت الله خمینی پیروی خواهند کرد. به گزارش این رادیو مردم نام بختیار را اصلاً به زبان نیاوردند و به نظر می رسد بختیار برای مردم اهمیتی ندارد. (12)

رادیو بی بی سی در ساعت 16:30 گزارش داد که مردم در تظاهرات اربعین شعارهایی به نفع آیت الله خمینی و برپایی جمهوری اسلامی سر دادند و تمامی شعارها به نفع آیت الله خمینی بود و در برخی دیگر از شعارها مردم از آمریکا خواستند که در امور داخلی ایران دخالت نکند.(13)

بی بی سی در ساعت 19:45 نیز گزارش داد امروز میلیون ها ایرانی در سراسر کشور به مناسبت اربعین حسینی و به نشانه اعتراض به حکومت شاه و درخواست برقراری جمهوری اسلامی راهپیمایی کردند.(14)

رادیو بی بی سی با اشاره به تظاهرات عظیم امروز در ایران اعلام کرد این تظاهرات بر نگرانیهای شاپور بختیار افزود زیرا آیت الله خمینی با اتکا به حمایت وسیعی که در میان مردم دارد قصد سازش ندارد و رهبران مذهبی از طرح آیت الله خمینی برای تشکیل شوران انقلاب اسلامی پشتیبانی کردند و از اعضای شورای نیابت سلطنت و نمایندگان مجلسین خواستند تا استعفا دهند.

این رادیو مردم تظاهرکننده در روز اربعین را ائتلافی از مذهبیها و گروههای طرفدار چپ دانست که از ترس رژیم فعلی متحد شده اند [!]

به گفته بی بی سی در چند هفته اخیر حمایت از آیت الله خمینی افزایش یافته است و در حقیقت افتخار بیرون راندن شاه به آیت الله خمینی داده می شود، نه به بختیار.(15)

اندور ویتلی، گزارشگر بی بی سی نیز از شعارهای مردم به نفع آیت الله خمینی خبر داد و افزود مردم با شعارهای قافیه دار شاه را به ناسزا گرفتند.

به گزارش اندرو ویتلی، مردم پس از قرائت قطع نامه ای که در آن شاه از سلطنت خلع شده و شورای انقلاب اسلامی برای اداره امور کشور تشکیل شده است، کم کم متفرق شدند و حدود سه ساعت بعد از آن نیروهای ارتش با احتیاط از پشت سیمهای خاردار خود بیرون آمدند! (16)

امروز گروهی از خبرنگاران خارجی نیز در جمع راهپیمایان اربعین تهران حضور داشتند. آنان که لحظه به لحظه از مردم عکس می گرفتند تظاهرات مردم تهران را با کلمات «شگفتی آور» و «باور نکردنی» وصف می کردند.

به گزارش خبرنگار روزنامه کیهان در این بین یکی از خبرنگاران انگلیسی گفت:
«آنچه را که می بینم، باور نمی کنم، فکر نمی کنم تاریخ نظیر این صحنه را دیده باشد. کلمات عاجزند. چه کلماتی را برای این همه عظمت به کار بگیرم. واقعا کلمات عاجزند...»(17)

بخش فارسی رادیو کلن نیز از تهران گزارش داد که در این شهر بزرگ ترین تظاهرات خیابانی در تاریخ ایران برگزار شد. به گزارش رادیو کلن در این تظاهرات مسالمت آمیز علاوه بر حذف رژیم سلطنتی در ایران، کناره گیری شاپور بختیار از مقام نخست وزیری نیز درخواست شد. (18)

بخش فارسی رادیو مسکو در ساعت 18:30 اعلام کرد که امروز بزرگ ترین تظاهرات که تاکنون سابقه نداشته است با حضور بیش از دو میلیون نفر در تهران برپا شد و مردم علیه شاه و حضور آمریکا در ایران شعار دادند.(19)

رادیو مسکو در تکمیل خبر فوق در ساعت 20 اعلام کرد در تهران عملا تمامی ساکنان شهر یعنی حدود چهار میلیون نفر، در خیابانها گرد هم آمدند و در مسیر راهپیمایی خود نام خیابانها و میدانهایی را که به نام شاه و اعضای خانواده اش بود، تغییر دادند.(20)

بازخوانی اربعین 1357 در کتاب گام به گام با انقلاب
اکبر خلیلی هم در کتاب گام به گام با انقلاب از تظاهرات امروز مردم تهران می نویسد که زن، بچه، بزرگ و کوچک از تمام نقاط تهران به مسیر خیابان آیزنهاور سرازیر می شدند.

گویی رودخانه هایی بودند که از همه جا به این خیابان سرازیر می شدند و خیابان آیزنهاور دریایی بود پهناور از انسانها، که با مشتهای گره کرده توفانی از خشم و نفرت نسبت به شاه ابراز می کردند.

اکبر خلیلی از حضور خانواده های مرفه که دوش به دوش زنان پیشرو که در چادر های سیاه خود انقلابی خونین را دنبال می کردند، خبر داد و نوشت زنان بدون چادر که تا دیروز زنان چادر به سر را تحقیر می کردند و آنها را امل و دور از تمدن می دانستند امروز با شعارهای «درود بر تو خواهر مجاهد» به آنها پیوستند و همگی زیر یک پرچم فریاد می زدند: «حزب فقط حزب الله، رهبر فقط روح الله». (21)

بازخوانی اربعین 1357 از منظر اندیشمندان خارجی
حاج عزالممالک اردلان، نماینده مجلس سنا، در خاطرات خود از این روز می نویسد:
«تظاهراتی عظیم در تهران و شهرستانها برپا شد و نوه های من (دکتر منوچهر سیادت و مهندس فرزاد دادجو) تا میدان شهیاد رفته بودند و در حالی که در قطع نامه پایانی خاندان پهلوی از سلطنت خلع و تشکیل جمهوری اسلامی اعلام شده بود، دولت بختیار پا بر جا نشسته بود و با اتکا به قشون، خود را دولت می دانست.»(22)

ستاره فرمانفرماییان در کتاب دختری از ایران نوشت سه روز پس از رفتن شاه، بار دیگر خیابانهای تهران به تسخیر چند میلیون نفری مردم درآمد. آنان خواهان بازگشت خمینی بودند. فرمانفرماییان از تظاهرات به نفع بختیار نیز در این روز خبر داد و نوشت: «این تظاهرات در مقایسه با تظاهرات طرفداران خمینی بسیار مضحک و خنده دار بود.»(23)

سر آنتونی پارسونز – سفیر انگلستان در تهران – از تظاهرات امروز مردم تهران نوشت: «در این روز همانند روزهای تاسوعا و عاشورا بیش از یک میلیون نفر با نظم و انظباط به سوی میدان شهیاد که اکنون به صورت میدان و کرسی انقلاب درآمده بود، راهپیمایی کردند.»(24)

نویسندگان کتاب ایران در قرن بیستم تظاهرات اربعین را نه تنها فرصتی برای جشن گرفتن عزیمت شاه، بلکه فرصتی برای مبارزان پیرو امام خمینی دانستند که بر خواسته هایشان تأکید می ورزیدند. (25)

پروفسور وحیدالزمان در کتاب سیمای انقلاب ایران درباره این تظاهرات می نویسد:
«جمعیت انبوه و غیر قابل شمارش متشکل از تجار، کسبه، کارگران چرمی پوش زنان در چادرهای مشکی، روحانیون، دانشجویان، دانش آموزان و حتی کودکان در خیابان شاهرضا تجمع نموده بودند می توان گفت که حداقل یک چهارم کل جمعیت تهران در آن روز به خیابانهای زیر پوشش و تحت کنترل نظامی ریختند.»(26)

خبر تظاهرات گسترده امروز مردم تهران و سایر شهرهای ایران به سرعت به سراسر جهان مخابره شد.

بازخوانی اربعین 1357 از منظر بنایانگذار جمهوری اسلامی
پرسش اول خبرنگار تلویزیون فرانسه از امام خمینی نیز درباره تظاهرات اربعین بود.

امام خمینی امروز خبرنگار تلویزیون فرانسه را به حضور پذیرفتند و به پرسشهای مختلف وی درباره اوضاع ایران پس از خروج شاه از کشور پاسخ دادند.

خبرنگار فرانسوی در ابتدا با تشکر از رهبر انقلاب اسلامی برای شرکت در این مصاحبه گفت خبرنگاران ما از تهران گزارش می دهند که میلیونها نفر در خیابانهای تهران سرگرم تظاهرات هستند.

نظر شما درباره این تظاهرات عظیم [اربعین] در تهران چیست؟
رهبر انقلاب اسلامی فرمودند: «تظاهرات در تهران تنها نیست؛ در سایر بلاد ایران – شهرستانهای ایران – هم هست.

و نظر من این است که برای چندمین بار رفراندوم عمومی است نه اینکه شاه را – یعنی شاه سابق را – و نه حکومت او را و نه شورای سلطنتی را ملت ایران نمی پذیرند. و ملت ایران حکومت اسلامی می خواهد و همین رأی عمومی است بر این که حکومت اسلامی را طالب است و چیز دیگری را غیر این طالب نیست، حکومت دیگری را نمی پذیرد.»(27)

نتیجه:
در بازخوانی اربعین 1357 در تهران انقلابی و دیگر شهرهای ایران به اربعینی اشاره شد، که قدرت ماندگاریش از هزاران ارتشی مخلص شاهنشاه و هزاران توپ و تانک مسلسل قوی تر بود . در اربعین انقلابی ایران خون بر شمشیر پیروز گردید .

همانطور که در اربعین سید الشهدا در عصر حاضر صدای رسای پیاده روی اربعین حسینی سرتاسر عالم را فرا گرفته است و ظالمان و مستکبران عالم صدای پای انقلاب اربعینی ایران را در محور مقاومت که برخواسته از خون به ناحق ریحته سالار شهیدان ( ع) و پیروان شهیدیش می باشد به گوش جهانیان طنین اندار کرده است.
 

پی‌نوشت‌ها:

1- بولتن خبرگزاری پارس (اخبار ایران)، شمـ 294، 1357/10/30،ص6.
2- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص8.
3- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30، ص 3.
4- آیندگان، شم 3268، 1357/10/30، ص1.
5- جوان، شمـ 8، 1357/11/6، ص13.
6- Hiro, Dilip, Iran under Ayatollahs, London, Melborn and Henly: Routledge & Kegan Paul.1985.p.211.
7- Fischer, Michael M. J., Iran: From Religious Dispute to Revolution. Cambridge, Massackusetts, & London, England: Harvard University Press, 1980, P. 80
8- مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج 24، (1357/10/20-1357/11/5)، تهران مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1386، ص185.
9- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص8.
10- در کتاب اسناد انقلاب اسلامی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی) در پایان قطع نامه آمده است: «برقرار باد حکومت عدل اسلامی».
11- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30،ص 3.
12- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص8.
13- بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه)، شمـ 306، 1357/10/30، ص6.
14- همان، صص 2-4.
15- بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه)، شمـ 307، 1357/10/30، صص17-18.
16- بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه)، شمـ 306، 1357/10/30، صص 5-6.
17- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30،ص 3.
18- بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه)، شمـ 307، 1357/10/30، ص13.
19- بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه)، شمـ 306، 1357/10/30، ص 7.
20- همان، صص 11-12.
21- خلیلی، اکبر، گام به گام با انقلاب، ج 1، تهران، سروش، 1360، صص 191-187.
22- اردلان، امان الله، زندگی در دوران شش پادشاه (خاطرات حاج عزالممالک اردلان)، تهران، نشر نامک، 1372، ص 428.
23- فرمانفرماییان، ستاره، دختری از ایران، ابوالفضل طباطبایی، تهران، کارنگ، 1377، ص 390.
24- پارسونز، آنتونی، غرور و سقوط، منوچهر راستین، تهران، انتشارات هفته، 1363، ص 210.
25- دیگاره، ژان پیر، و برنارد هورکاردویان ریشارد، ایران در قرن بیستم: بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یکصد سال اخیر، عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی، تهران، نشر البرز، 1377، صص 218-217.
26- سیمای انقلاب ایران (وحید الزمان) [کیهان، شمـ 13250، 1366/11/19، ص 14].
27- صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ج 5، تهران، 1378، ص498.
 

منبع:
فصلنامه مطالعات تاریخی شماره 26