رفتارهای نابه هنجار جنسی

در مورد ماهیت «رفتار نابه هنجار»، دیدگاه های مختلفی وجود دارد. دیدگاه های زیست شناختی، روانکاوی، یادگیری، شناختی، انسان گرایی و دیدگاه اجتماعی، از جمله دیدگاه های شناخته شده در مورد رفتارهای نابه هنجار هستند که هر کدام، از زوایای خاصی به بررسی موضوع پرداخته اند. اگرچه این دیدگاه ها، رفتار نابه هنجار را مطالعه می کنند، اما تعریف دقیقی از این رفتار، ارائه نکرده اند. حال، این سؤال پیش می آید که رفتار نابه هنجار چیست؟ آیا می توانیم تعریف قانع کننده ای از نابه هنجاری داشته باشیم؟ آیا می توان بین رفتار نابه هنجار و به هنجار، مرز روشنی کشید؟
کاپلان در تعریف رفتار نابه هنجار جنسی، ضمن این که آن را از تعریف به هنجار جنسی، آسان تر دانسته، معتقد است که رفتار نابه هنجار جنسی، رفتار جنسی ای است که به نحوی برای خود فرد یا اشخاص دیگر، زیان آور و خطرزا باشد. چنین رفتاری، به یک شریک جنسی معطوف نیست و به گونه ای نامتناسب، با احساس گناه و اضطراب همراه است. در این نوع رفتارها، تحریک اعضای جنسی اولیه، کنار گذاشته می شود و به امور دیگری پرداخته می شود و فرد در انجام دادن آن رفتار، احساس جبری دارد.
بنابراین، هر رفتار جنسی ای که یکی از مشخصات زیر را داشته باشد، رفتار نابه هنجار است:
1.برای خود یا شریک جنسی، خطرناک باشد، مانند: سادیسم، مازوخیسم، بچه بازی؛
2.معطوف به یک شریک جنسی نیست، مانند: استمنا، همجنس گرایی، مبدل پوشی، چشم چرانی، حیوان دوستی؛
3.در تحریک جنسی، اعضای جنسی اولیه، نقشی نداشته باشند، مانند عضو خواهی؛
4.به طور نامتناسبی، با اضطراب و احساس گناه همراه باشند، مانند: انواع پارافیلیا، (نابه هنجاری های جنسی) مثل: زنا، زنای با محارم؛
5.حالت جبری دارد. هرکدام از پارافیلیاها و از جمله استمنا و همجنس گرایی نیز ممکن است این ویژگی را داشته باشند.(1)
و نیز گفته شد، برای تشخیص رفتار به هنجار از نابه هنجار، سه ملاک وجود دارد که در ادامه، به بررسی آنها می پردازیم.(2)

1.ملاک آماری

طبق ملاک آماری، رفتار نابه هنجار، براساس فراوانی آمار، تعریف می شود. کسانی که به این ملاک تأکید دارند، معتقدند که اگر هر ویژگی خاص افراد، مانند: ویژگی های شخصیتی، شیوه های رفتاری، خصوصیات جسمانی از قبیل: قد و وزن را اندازه بگیریم و نمودار آماری را ترسیم کنیم، منحنی طبیعی به دست می آید که طبق آن، بیشتر افراد، در وسط منحنی قرار می گیرند و تعداد اندکی، در دو سوی منحنی جای می گیرند. کسانی که در وسط منحنی یا در قسمت میانگین جامعه اند، افراد به هنجار و دیگران، افراد استثنایی یا نابه هنجار تلقی می شوند (کاستین و دراگ یونس، 1989م).

2.ملاک روانی

در این ملاک، به «غیر انطباقی بودن رفتار» و پریشانی شخصی توجه می شود.
عده ای عقیده دارند که باید به تأثیر یک رفتار، بر بهزیستی فردی و اجتماعی توجه کرد. طبق این دیدگاه، رفتاری نابه هنجار است که غیر انطباقی باشد؛ یعنی پیامدهای زیان باری برای فرد یا اجتماع داشته باشد. در این ملاک، به پریشانی شخصی نیز اشاره می شود. بیشتر کسانی که بیمار روانی شناخته می شوند، به شدت، احساس رنج و ناراحتی می کنند. این گونه افراد، مضطرب، افسرده یا تکانشی هستند و ممکن است دچار بی خوابی، بی اشتهایی و انواع دردهای بدنی باشند (اتکینسون و هیلگارد، 1368).

3.ملاک اجتماعی

جامعه شناسان و مردم شناسان، رفتاری را نابه هنجار و منحرف می دانند که نه تنها باعث شکسته شدن و نقض هنجارهای اجتماعی می شود، بلکه باعث واکنش منفی شدید از طرف دیگران می شود. بنابراین، هر رفتاری که برخلاف معیارها، ضوابط و هنجارهای اجتماعی باشد، رفتار نابه هنجا و غیر عادی تلقی خواهد شد.
هر جامعه ای، برای دستیابی به تعادل و تحقق هدف های خویش، مرزهایی برای عقاید و رفتارهای پسندیده و ناپسند، انتخاب یا تعیین می کند و از طریق قوانین جاری، آیین های دینی و اخلاقی، قواعد گروهی و سازمانی و سرانجام، با مقررات خانوادگی، بر آنها نظارت می کند. این مرزها-که از ارزش ها بر می خیزند-، هنجارهای جامعه، سازمان، گروه ها و در نهایت هنجارهای خانواده را نشان می دهند. رفتاری غیر عادی و نابه هنجار تلقی می شود که بر خلاف این هنجارها (بویژه، برخلاف مقررات و قوانین اجتماعی رایج جامعه) باشد.
به نظر می رسد با توجه به مفهوم لغوی به هنجار و نابه هنجار که به معنای طبیعی (Normal) و غیر طبیعی (Abnormal) است، به هنجار، عبارت است از: تمایل یا رفتاری که با طبیعت آدمی، هماهنگی دارد و بدون هر عامل بیرونی و عارضی، فرد، آن را خواهان است و انجام می دهد. ملاک تشخیص به هنجار، چند چیز است: 1.تمایل و رفتار، از طبیعت و فطرت آدمی سرچشمه گرفته است؛ 2.نوع انسان ها در تمام
اعصار و قرون و در بیشتر جوامع، آن را پذیرفته اند؛ 3.با بدیهیات اخلاقی و ادراکات بدیهی عقل عملی، هماهنگ است و منافاتی با آنها ندارد؛ 4.خداوند حکیم و آگاه به سرشت مخلوق خویش، آن را خوب و سازگار با فطرت انسانی دانسته و به آن توصیه کرده است؛ 5.به زیان جسمی، روانی و معنوی عمل کننده و یا دیگری منتهی نشود.
با این وصف، ملاک تشخیص رفتار نابه هنجار نیز عبارت است از:1.هر تمایل یا رفتاری که با طبیعت و فطرت اولیه ی آدمی، هماهنگی نداشته باشد؛ 2.با مسائل اخلاقی ای که در سرشت انسان به ودیعت گذاشته شده، منافات داشته؛ 3.نوع انسان ها در همه جوامع و در همه زمان ها آن را نپذیرند؛ 4.خداوند حکیم، این گونه رفتارها را نهی کرده باشد؛ 5.خواه نا خواه، به زیان دیگری و حداقل به زیان خود در یکی از جنبه های روانی، شخصیتی، عاطفی و معنوی است؛ زیرا اگر چنین نبود، شرع، آن را نهی نمی کرد و گناه نمی شمرد.

رفتار نابه هنجار جنسی

در مورد رفتار نابه هنجار جنسی از دیدگاه اسلامی، باید توجه داشت که هرگونه ارتباط جنسی ای که مشروع و در غالب ازدواج باشد، رفتار جنسی به هنجار معرفی شده است.(3) در متون اسلامی، تمایلات زن و مرد به همدیگر، یکی از ضرورت های زندگی، معرفی و بر آن، تأکید شده است:
العبد کلما ازداد للنساء حباً ازداد فی الإیمان فضلاً.(4)
هر قدر مرد، زنان را بیشتر دوست بدارد، فضیلت ایمانش زیادتر است.
کل من اشتد لنا حباً اشتد للنساء حباً.(5)
هر کس ما را بیشتر دوست بدارد، زنان را بیشتر دوست خواهد داشت.
من أخلاق الأنبیاء حب النساء.(6)
از اخلاق پیغمبران، دوست داشتن زنان است.
فإن المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة.(7)
زن، یک شاخه گل خوش بوست نه یک کارگر قهرمان.
از این روایات، استفاده می شود که عقد ازدواج، به مفهوم پیمان زوج شدن با شرایط خاص، به عنوان ملاک کلی هنجار بودن رفتار جنسی است.(8)
بنابراین، به مصداق آیه (فمن ابتغی وراء ذلک فأولئک هم العادون)(9) هر نوع رفتار جنسی ای که خارج از چارچوب ازدواج باشد، نابه هنجار جنسی تلقی می شود؛ زیرا آنچه طبیعت آدمی، بر آن متمایل است، همان رفتار جنسی مرد با زن در قالب ازدواج است. رفتارهای دیگر، علاوه بر آن که انحراف از طبیعت اولیه سرشتی آدمی است، زیان آور برای خود و دیگران در جنبه های: روانی، معنوی، عاطفی، فرهنگی و اجتماعی است. از این روست که امام علی (ع) در حدیثی، ضمن توجه به نیازهای طبیعی انسان، می فرماید:
فکل تقصیر به مضر و کل إفراط له مفسد.(10)
هر کمبودی در اعمال تمایلات طبیعی برای آدمی، زیان آور و هر زیاده روی ای نسبت به آنها، باعث تباهی است.
در قرآن، هنجارهایی که هماهنگ با فطرت انسان اند، «طیبات و معروف»، و نابه هنجاری ها را که با فطرت سازگاری ندارد، «خبائث و منکر» نامیده است. همچنین طیبات و هنجارها را حلال، و خبائث و ناهنجاری های را حرام دانسته است. نیز شریعت پیامبر (ص) آنها را مبتنی بر فطرت دانسته و افرادی را که به صورت فطری از شریعت و حلال و حرام اسلام پیروی می کنند، ستوده است. خداوند می فرماید:
الذین یتبعون الرسول النبی الأمی الذی یجدونه مکتوباً عندهم فی التوراة و الانجیل یأمرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنکر و یحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم فالذین ء منوا به ی و عزرره و نصروه و اتبعوا النور الذی أنزل معه أولئک هم النفلحون.(11)
کسانی که از پیامبر امی-که ویژگی هایش در تورات و انجیل نوشته شده-پیروی می کنند، پیامبری که آنها را به خوبی ها امر می کند و از بدی ها باز می دارد، برای آنها هنجارها و طبیات را حلال، و ناهنجاری ها و خبائث را حرام دانسته... این افرادی که از پیامبر و قرآن و نورانیتش-که به او نازل شده-، پیروی می کنند، اینان حقیقتاً رستگارند.
نیز می فرماید:
یاأیها الذین ءامنوا لا تحرموا طیبات ما أحل الله لکم و لا تعتدوا إن الله لا یحب المعتدین.(12)
ای کسانی که ایمان آورده اید، هرگز آنچه از طیبات مطابق با فطرت شما که خدا برایتان حلال قرار داده، بر خود حرام نکنید. به درستی که خداوند، تجاوزگران از حدودش را دوست ندارد.
در این آیه، براساس برداشت مرحوم علامه طباطبایی، (13)بر این تأکید شده است که آنچه طیب است و فطرت اولیه شما متمایل به آن است، بر خود حرام نکنید و آنچه برخلاف فطرت است و طیب نیست، مرتکب نشوید که این کار، تجاوز از فطرت و حدود الهی است. حدیثی در ذیل آیه، وارد شده است که تمایل و رفتار جنسی در قالب ازدواج مرد و زن را مصداق طیبات می داند و کسانی که به این امر فطری و
غریزی توجه نکنند، مورد نکوهش قرار داده است.
در تفسیر آیه ی فوق، پیامبر (ص) خطبه خواند و فرمود:
ما بال أقوام حرموا النساء و الطیب و النوم و شهوات الدنیا... فإنه لیس فی دینی ترک النساء... .(14)
چه شده است که گروهی، زنان را بر خود حرام کرده اند، بوی خوش استفاده نمی کنند و خواب و لذت های دنیا را بر خود ممنوع کرده اند... به درستی که در دین من، ترک رفتار جنسی با زنان مشروع نیست.
بنابراین، رفتار جنسی از طریق ازدواج مرد و زن شرعی است و نباید آن را کنار گذاشت؛ ولی هر نوع ارضای جنسی خارج از محدوده ازدواج زن و مرد، انحراف جنسی از مسیر طبیعت است و نابه هنجار تلقی می گردد که مستوجب کیفر دنیوی نیز هست.
خداوند متعال می فرماید:
و الذین هم لفروجهم حافظون*إلا علی أزواجهم أو ما ملکت أیمانهم فإنهم غیر ملومین*فمن ابتغی وراء ذلک فأولئک هم العادون.(15)
[مؤمنان کسانی هستند که...] و بر دامن خود[ از آلودگی ها] محافظت می کنند. جز با همسران خود یا کنیزان خویش [ارتباط جنسی برقرار نمی کنند] که در این ارتباط، ملامتی بر آنان نیست. و هر کس از این محدوده تجاوز کند، آنها تجاوزکاران هستند.
با توجه به آیات و احادیث در گناهان و رفتارهای انحرافی، می توان نابه هنجاری های جنسی را از دیدگاه دینی چنین تعریف کرد:
نابه هنجاری های جنسی، تمایلات و رفتارهای جنسی غیر طبیعی و انحرافی است که به هر شیوه ای، به سلامت جسمانی، روانی، معنوی و اجتماعی فرد آسیب می رساند و او را از تعالی و رشد انسانی، باز می دارد.
از مهم ترین آسیب هایی که در این تعریف، مورد توجه است و در تعاریف روان شناسان نیست، توجه به آسیب های ارزشی و معنوی است. فردی که به انحراف و ناهنجاری های جنسی روی می آورد، خود را در مسیر گمراهی قرار داده و از مسیر اخلاق و انسانیت-که فطرت الهی او خواهان آن است-، باز داشته می شود. در حقیقت، رستگاری و سعادت فرد، با روی آوردن به ناهنجاری های جنسی، به خطر می افتد. بنابراین، از دیدگاه اسلامی، هر نوع تمایل رفتار جنسی که زیان به بار آورد، فرد را به نحوی بیمار کند، بهداشت روانی او را به خطر بیندازد، با معیارهای اخلاقی متعارض گردد و به شخصیت و منش ارزشی او آسیب رساند و با ضوابط اجتماعی و احکام الهی مطابق نباشد، در این صورت است که خواه ناخواه برای رشد و تعالی فرد، مانع است و نابه هنجار تلقی می شود.
باید توجه داشت که بسیاری از رفتارهای نابه هنجار جنسی، زیان های فراوانی برای فرد به بار می آورد و چنین نیست که فقط یکی از زیان های جسمی و روانی را ایجاد کنند. از این رو، در برخی از احادیث، در تحلیل حرمت بعضی از این نابه هنجاری ها (مانند لواط) علاوه بر زیان های اجتماعی، عاطفی و روانی بین مردان و زنان و قطع نسل، به «فساد زیاد» آن اشاره می کند و می فرماید:
...و کان فی إجازة ذلک فساد کثیر.(16)
رواج انحراف جنسی لواط، زیان های بسیار زیادی در ابعاد مختلف معنوی و روانی، به بار می آورد.
از جمله زیان های این انحراف جنسی-که در صدر این روایت، به آن توجه داده شده، -آن است که این عملکرد مردان، باعث بی توجهی آنان به زنان است و فشار روانی-عاطفی و انواع اختلالات روانی، به دنبال دارد. امام رضا (ع) نیز پیامد آسیب های انحراف جنسی را ابتلای فرد، به اختلالات روانی و جسمی که زندگی دنیوی را نیز خراب می کنند و تدبیر انسانی را به تباهی می کشاند، می داند.(17) همجنس گرایی مردان و زنان، باعث آن است که افراد، به نابه سامانی در تدبیر عقلانی
و انسانی مبتلا شوند و زندگی خود را ویران سازند. تفصیل پیامدهای نابه هنجاری های جنسی، در فصل های بعدی، مطرح خواهد شد.

نقش اختیار در نا به هنجاری های جنسی

نکته قابل توجه این است که از دیدگاه اسلامی، همه رفتارهای نابه هنجار جنسی، گناه محسوب می شوند؛ زیرا با آگاهی و اراده از فرد صادر می شود و هیچ اجباری بر آن وجود ندارد. این، تمایل و هوای نفس خود فرد است که در محیط محرک، تحریک می شود و اقدام به رفتارهای نابه هنجار می نماید. دلیل اجباری نبودن این نوع رفتارها این است که اولاً، در موقع و شرایط خاصی انجام می پذیرد و چنین نیست که پنهانی و به دور از چشمان دیگران انجام دهد؛ ثانیاً، بسیاری دیگر از افراد، در همان شرایط تحریک قرار می گیرند، ولی به انجام دادن نابه هنجاری ها اقدام نمی کنند؛ بلکه بر نفس خویش غلبه می نمایند و در صدد بر می آیند تا در قالب ازدواج، به نیاز جنسی خود پاسخ دهند؛ ثالثاً، در جامعه چیزی نابه هنجارتلقی می شود که افراد می توانند آن را ترک کنند؛ رابعاً، افراد در انجام دادن آنها مورد سرزنش و توبیخ قرار می گیرند. اگر رفتاری، به صورت جبری از سوی کسی صادر شود، توبیخ، مفهومی ندارد. کسانی که در چارچوب قانون و ضوابط جامعه رفتار می نمایند و هیچ گونه تخطی ای از، هنجارهای اجتماعی ندارند، از آن جهت مورد مدح و ستایش قرار می گیرند که از روی اختیار، هنجارها را انجام داده اند و از نابه هنجاری ها دوری کرده اند.
اگر شرع هم رفتارهای نابه هنجار جنسی را گناه می داند، از آن جهت است که افراد، با آگاهی و اختیار خود می توانند از آنها پرهیز کنند و هیچ زیان روانی و معنوی، به خود و به دیگران، وارد نسازند. اگر کسی در انجام دادن کاری، اراده اش را سلب کرده باشند و آن کار، به صورت جبری و بدون اراده از او صادر شود، مسلماً این کارش از نظر شرع، گناه نیست.
اینک با توجه به تعریف نابه هنجاری جنسی از دیدگاه اسلامی، در چند فصل، انواع رفتارهای نابه هنجار و انحراف های جنسی، عوامل آنها و راه های پیشگیری و درمان آنها را تبیین می کنیم.

پی‌نوشت‌ها:

1.خلاصه ی روان پزشکی علوم رفتاری-روان پزشکی بالینی، ج2، ص327.
2.ر.ک: روان شناسی اجتماعی در تعلیم و تربیت، ص124.
3.اسلام و تعلیم و تربیت، ص371.
4.کتاب من لا یحضره الفقیه، ج3، ص384؛ وسائل الشیعة، ج14، ص11، ح10.
5.همان، ح12.
6.همان، ص9، ح2.
7.الکافی، ج5، ص510؛ بحارالأنوار، ج103، ص253، ح54.
8.جوان و آرامش روان، ص289، مقاله «رفتار و تمایلات جنسی از دیدگاه اسلام»، مسعود نیک فرجام و همکاران.
9.سوره مؤمنون، آیه 7.
10.نهج البلاغه، حکمت 108.
11.سوره اعراف، آیه 157.
12.سوره مائده، آیه87.
13.ر.ک: المیزان فی التفسیر القرآن، ج6، ص112-113.
14.مستدرک الوسائل، ج16، ص53. المیزان فی تفسیر القرآن، ج6، ص113.
15.سوره مؤمنون، آیه 5-7.
16.وسائل الشیعة، ج20، ص333 و350؛ بحارالأنوار، ج10، ص181؛ الإحتجاج، ج2، ص93.
17.ر.ک: عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص107؛ بحارالأنوار، ج6، ص107؛ بحارالأنوار، ج6، ص103؛ علل الشرائع، ج1، ص252.

منبع: فقیهی، علی نقی؛ (1387)، تربیت جنسی: مبانی اصول و روش ها از منظر قرآن و حدیث، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ دوم 1387.