عملکرد پزشکی مبلغان آلمانی

برای اولین بار نام مبلغان آلمانی، در 1126ش/ 1747م، به میان آمده است. دو پزشک آلمانی به نام های هوکر و روفر برای تبلیغ مذهب پروتستان به ایران آمدند. آنان با پوشش پزشکی و مداوای مردم یزد به فعالیت پرداختند، اما نتوانستند به اهداف خاص خود دست یابند( والدبورگر، 1378: سیزده). اوضاع ایران در دوره قاجار فرصت مناسبی را برای همه مبلغان اروپایی فراهم کرده بود. همان گونه که دیگر مبلغان راهی ایران شده بودند انجمن میسیونری آلمانی به نام بازل نیز کار خود را در ایران به سال 1230هـ/ 1815م آغاز کرد(همان: هجده).
در پرونده تبلیغی آن ها نامی از اقدامات پزشکی و یا تأسیس بیمارستان دیده نمی شود. آنان سال های سال با ساخت مدرسه هایی در شهرهایی چون تبریز و شیراز( رینگر، 1381: 126)فقط در چهارچوب مذهبی فعالیت می کردند. مدارسی که عباس میرزا را چنان جذب کرده بود که درصدد برآمد تا پسرانش را برای تحصیل به این مدرسه بسپارد( والدبورگر، 1378: 81). در 1249هـ/ 1833م، کریستف فریدریش هاس، یکی از مبلغان، در تبریز، دو مدرسه تأسیس کرد که یکی از آن ها به آناتومی آموزش علم تشریح اختصاص داشت( همان:‌121). البته این مدارس بیش از چند سالی دوام نیاورده و منحل شدند(رینگر، 1381: 126). شاید علت ساخت چنین مدرسه ای در تبریز توسط هاس در علاقه اش به پزشکی باشد. او در زمان اقامت در مسکو اطلاعاتی در خصوص پزشکی به دست آورده بود و آن ها را در ایران اجرا می کرد. پرکینز از مبلغان آمریکایی مقیم آذربایجان با تصدیق دانش او ذکر می کند که او از دانش پزشکی شایان توجهی برخوردار بوده است(والدبورگر، 1378: 155). همچنین، در 1251هـ/ 1835م، زمانی که در آذربایجان وبا همه گیر شده بود تلاش زیادی برای درخواست دارو و کمک های پزشکی برای مبارزه با بیماری کرد(همان).
سال 1215ش/ 18836م، انجمن بازل به دلیل مشکلات مالی به میسیونرهای آلمانی دستور بازگشت داد. در حالی که، انجمن میسیونر آمریکایی حاضر به استخدام بازلی ها نشد تنی چند از آن ها از جمله هورنله به استخدام انجمن میسیونری کلیسا انگلیسی ها در آمدند(همان: 186). در امر تبلیغ آلمانی ها حمایت انگلیسی ها از آن ها قابل توجه است. در تهران، پزشک سفارت این کشور علاوه بر طبابت بیمارستان دولتی را نیز اداره کرد. دستیار او نیز در تهران طبابت می کرد. اگرچه آلمانی ها در امر برپایی بیمارستان موفقیتی نداشتند، اما درخصوص تأسیس داروخانه فعال تر از بقیه کشورها بودند. چنان که در شهرهای تبریز، همدان، کرمانشاه، سنه(‌سنندج)، رشت، تهران، و بار فروش (بابل) فعالیت های چشمگیری در این زمینه به چشم می خورد.(گروته، 1369: 323).
منبع: شمس اردکانی، محمدرضا؛ عظیمی، رقیه سادات؛ قاسملو، فرید؛(1389)، روند تحول پزشکی نوین ایران، از دارالفنون تا تأسیس دانشگاه تهران، تهران: چوگان با همکاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، اول/1390.