نویسنده: محمود سوری*
خودکفایی
«عزت ملی در مسائل اقتصادی به این است که کشور به قدرت خودکفایی برسد، بتواند اگر چیزی از دنیا نیاز دارد می گیرد، چیزی هم دنیا به او نیاز داشته باشد و در مقابل از او بگیرد؛ مغلوب نباشد، مقهور نباشد». (1)اصلاح الگوی مصرف
«باید الگوی مصرف جامعه و کشور اصلاح شود». (2)«تا وقتی الگوی مصرف را اصلاح نکنیم، تا وقتی ندانیم آب را چه جور باید مصرف کرد، برق را چه جور باید مصرف کرد، نان را چه جور باید مصرف کرد، پول را چه جور باید مصرف کرد، تا اینها را درست مصرف نکنیم، راه های مصرف را ندانیم، مشکلات ما به حال خود باقی خواهد ماند. باید ما اصلاح الگوی مصرف را دنبال کنیم». (3)
صرفه جویی
«در همه امور باید به صرفه جویی عادت کنیم. صرفه جویی، یعنی آن چیزی را که قابل استفاده است و می توانیم از آن استفاده کنیم، دور نریزیم. نسبت به امکانات، با هوس رفتار نکنی. دائماً چیزهای ماندگار را نو کردن و چیزهای ضایع نشدنی را دور ریختن، روش درستی نیست. به نظر من، باید مسئولان کشور، راه صرفه جویی و مقابله با اسراف را به مردم بیاموزند». (4)«همه باید مسئله صرفه جویی را جدی بگیرند». (5)
«مردم عزیزمان توجه داشته باشند که صرفه جویی به معنای مصرف نکردن نیست؛ صرفه جویی به معنای درست مصرف کردن، به جا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است». (6)
«این صرفه جویی ای که لازم است، از تولید تا مصرف تا بازیافت: آب را صرفه جویی کنیم؛ یعنی از سدهایمان صیانت کنیم، شبکه های آب رسانی را اصلاح کنیم، آبیاری با صرفه در کشاورزی را آموزش بدهیم که چه جوری آبیاری شود. البته این کارها خوشبختانه در این سال ها به میزان زیادی انجام گرفته، اما این کافی نیست. باید توسعه پیدا کند. زمینه سازی کنیم برای کاهش مصرف آب خانگی. اینکه گفته می شود از کسانی که مصرف زیاد دارند، مالیات بیشتری گرفته شود، یارانه کمتری به آنها داده شود، حرف بسیار معقولی است. حرف خوبی است. آن کسانی که مصرف کمی دارند، از کمک های دولتی، از کمک های عمومی بهره مند شوند. بعضی ها هستند به قدری کم آب مصرف می کنند که اگر دولت از آنها پول آب را هم نگیرد، مانعی ندارد. بعضی ها ده برابر آنها، بیست برابر آنها آب مصرف می کنند؛ خب اینها بایستی هزینه بیشتری بدهند». (7)
قناعت
«یکی از مهم ترین فضایل اخلاقی برای یک کشور، قناعت است، و اگر امروز ما در برخی زمینه ها دچار مصیبت هستیم، به خاطر این است که این اخلاق حسنه مهم اسلامی را فراموش کرده ایم».(8)فرهنگ کار
«فرهنگ کار باید در کشور یک جوری باشد که مردم کار را عبادت بدانند. هر یک ساعت کار را با شوق بیفزایند در مدت و مقدار کاری که انجام می دهند. باید کار کرد. با بی کاری و بی میلی به کار و تنبلی و وادادگی، کشور پیش نخواهد رفت». (9)«کار در اسلام عبادت است. اسلام از تنبلی و تن پروری و بی کارگی بیزار است». (10)
«کار یک ارزش و یک عبادت حقیقی است». (11)
«عامل حقیقی و واقعی برای پیشرفت یک کشور، کار است». (12)
«کار، یک ارزش و یک فضیلت اسلامی است. فقط این نیست که کسی که کار می کند، سازندگی و تولید می کند، چه تولید صنعتی و فنی، چه تولید کشاورزی و چه هرگونه تولیدی که برای جامعه به نحوی مفید و سازنده است و شغلی را انجام می دهد تا نانی بخورد، بلکه هر کارگر تولیدکننده، در حال زنده کردن و مجسم کردن یک فضیلت اسلامی است. کار، فضیلت و ارزش است». (13)
«اگر در یک کشوری، جامعه عمومی آن کشور به کار با این چشم که کار عبادت است، نگاه کنند، آن وقت وضع پیشرفت اقتصادی و علمی آن کشور به کجا خواهد رسید؟ این منطق اسلام است. لذا اگر ما نسبت به کارگر در هر سطحی احساس ارادت و محبت کنیم، این گزاف نیست. این به خاطر آن است که پشت این احساس محبت و احترام، یک چنین فرهنگ عمیق و غنی اسلامی ای وجود دارد». (14)
ترویج تولید داخلی
«در مورد مسئله کار، آنچه که من بر آن تأکید کرده ام و امروز هم تأکید می کنم، این است که ما باید فرهنگ کشور خودمان را به سمت ترویج تولید داخلی تنسیق و تنظیم کنیم و پیش ببریم. این خیلی چیز مهمی است. در گذشته، سال های متمادی این فرهنگ به ملت ما تزریق شده است که به دنبال مصنوعات و ساخته های بیگانه و خارجی بروند. وقتی گفته می شد، این جنس خارجی است، این یک استدلال تام و تمامی بود برای بهتر بودن و مرغوب تر بودن این جنس. این فرهنگ باید عوض شود. البته کیفیت تولید داخل در این مؤثر است. تبلیغ نکردن بی جا و بی رویه تولیدات خارجی در این مؤثر است. تشویق کارآفرین داخلی در این مؤثر است. وجدان کاری در کننده کار-چه کارگر ساده یا کارگر مجرب یا مهندس کار- در این مؤثر است. دولت نقش دارد، مسئولین نقش دارند، خود کارگر نقش دارد، کارآفرین نقش دارد، تاجر واردکننده کالای خارجی نقش دارد. همه باید دست به دست هم بدهند تا تولید داخل رجحان پیدا کند. ارزش پیدا کند و فرهنگی بر جامعه ما و بر ذهن های ما حاکم شود که مصرف کردن تولید داخلی را ارزش بدانیم. ما به قیمت به کار واداشتن یک کارگر بیگانه که تولید او را مصرف می کنیم، یک کارگر داخل کشور را بی کار می کنیم. همه مسئولین کشور، سیاست گذاران کشور، مسئولان تبلیغات کشور، خود کارآفرینان، خود کارگران، دولت، بخش های مربوطه به این نکته باید اهمیت بدهند». (15)مصرف کالای داخلی
«باید به طرف مصرف تولیدات داخلی رفت». (16)«شما وقتی کالای داخلی را مصرف می کنید، به کارگر ایرانی دارید کمک می کنید، اشتغال ایجاد می کنید، به سرمایه ایرانی هم دارید کمک می کنید، رشد و نمو ایجاد می کنید». (17)
«این تفاخر غلطی است که ما مارک های خارجی را در پوشاکمان، در وسایل منزلمان، در مبلمان مان، در امور روزمره مان، در خوراکی های مان، ترجیح بدهیم به مارک های داخلی، در حالی که تولید داخلی در خیلی از موارد بسیار بهتر است». (18)
«ما باید کاری کنیم که کالای ایرانی به عنوان یک کالای محکم، مطلوب، زیبا، همراه با سلیقه و با دوام در ذهن مصرف کننده ایرانی و غیر ایرانی باقی بماند».(19)
«نکته دیگر که خطاب به همه مردم کشور است، مصرف کالای داخلی است. یکی از آفات موجود اجتماعی ما که ریشه آن، میراث دوران طاغوت و دوران ظلمانی گذشته است، همین است که افراد، دل بسته به تولیدات بیگانه باشند. یک وقت تولید داخلی نداشتیم؛ یک وقت تولید داخلی، تولید غیرقابل مصرفی بود. امروز این جوری نیست. امروز تولیدات داخلی، تولیدات مرغوب و مطلوب است. در عین حال یک عده ای خوششان می آید که بگویند فلان نشان خارجی روی لباسشان هست یا روی وسیله خوراکی شان هست. این یک بیماری است. این بیماری را باید علاج کرد. این کار، توجه نکردن به این است که ما در این مملکت داریم زندگی می کنیم و از نعمت های الهی بر این کشور داریم برخوردار می شویم. آن وقت پولی را که در این کشور به دست می آوریم، می ریزیم توی جیب یک کارگر خارجی، به زیان کارگر داخلی. این معنایش این است که ما نیاز داخل، به کارگر داخل که دارد زحمت می کشد و جنس تولید می کند، بی اعتنای می کنیم، می رویم سراغ کارگر خارجی. این خیلی عادت بدی است». (20).
«به نظر من، یکی از قلم های مجاهدت اقتصادی مردم ایران این است که بروند سراغ کالای ساخت داخل. آن را بخواهند. البته این طرف قضیه هم این است که کالای ساخت داخل باستی قانع کننده باشد. بایستی دوامش، استحکامش، مرغوبیتش جوری باشد که مشتری را قانع کند. این هر دو در کنار هم، یک کار لازم و واجبی است». (21)
«دستگاه های دولتی بایستی جزم و عزم داشته باشند بر اینکه جز تولیدات داخلی-در آن مواردی که تولید داخلی وجود دارد-هیچ چیز دیگر مصرف نکنند؛ یعنی واقعاً در محصولاتی که مشابه داخلی دارد، مطلقاً ممنوع بشوند که از خارج چیزی وارد نکنند». (22)
«همت مضاعف و کار بیشتر در کیفیت بخشیدن به تولیدات داخلی، یکی از کارهای اساسی این است. ما امروز تولیدات داخلی زیادی داریم؛ هم در زمینه صنعت، هم در زمینه کشاورزی. باید به کیفیت آنها اهمیت بدهیم، کیفیت اینها را بالا ببریم. باید جوری باشد که مصرف کننده احساس کند آنچه که در کشورش تولید می شود، به دست کارگر ایرانی تولید می شود، از لحاظ کیفیت، یا بهتر از نوع خارجی است یا لااقل هم سطح آن است». (23)
مناسبات ناصحیح اجتماعی و اقتصادی
«مناسبات اقتصادی و اجتماعی غلط یعنی چه؟ یعنی رواج قاچاق، رباخواری، مصرف گرایی افراطی و گرایش به تفاخر در استفاده از مصنوعات خارجی در مقابل نمونه های داخلی آن، که معنایش این است که کارگر ایرانی را به نفع کارگر خارجی بی کار می کند. باید به استفاده از مصنوعات داخلی در مردم و مسئولان بیدار شود. در درجه اول، خود مسئولان و دستگاه های دولتی و قوای سه گانه و در درجه بعد، آحاد مردم به این نکته توجه کنند و اهمیت دهند». (24)«وقتی مناسبات غلط اقتصادی در جامعه حاکم باشد، وقتی رانت خواری رواج داشته باشد، سوء استفاده از قدرت برای به دست آوردن ثروت های بادآورده رواج داشته باشد، کسی که تولیدکننده و زحمت کش واقعی است، ناامید می شود. کشاورزی که زحمت می کشد، صنعت کاری که تولید می کند، سرمایه داری که سرمایه گذاری می کند، معدن کاری که عرق می ریزد، معلمی که در مدرسه درس می گوید، استادی که در دانشگاه تدریس می کند، قاضی ای که وقت و اعصاب خود را به کار صحیح صرف می کند، وقتی ببیند راه برای مناسبات غلط اقتصادی در جامعه باز است و با آن برخورد نمی شود، مأیوس می شوند. اینکه ما گفتیم و تأکید کردیم که باید با مفاسد اقتصادی و قاچاق مبارزه شود، به خاطر این است که این پدیده ها اساس پیشرفت کشور را دچار آسیب های جدی می کنند.
گردآورندگان ثروت های نامشروع، زیاده خواهان، زیاده خواران و مفسدان اقتصادی نباید عرصه را بر کسانی تنگ کنند که یا سرمایه گذاری می کنند یا کار می کنند یا زحمت می کشند یا درس می خوانند یا علم را گسترش می دهند و درآمدی بسیار کمتر از آنها دارند. نظام باید با مفساد اقتصادی و با جریان فساد اقتصادی مبارزه کند. این وظیفه مجلس و دولت و قوه قضاییه است». (25)
مصرف گرایی
«ما امروز متأسفانه دچار اسراف و مصرف زدگی هستیم. من بارها این را عرض کرده ام. باز هم عرض می کنم. این خطر است در راه ما. مصرف زدگی را باید کم کنیم، حرص به متاع و کالای دنیا را باید کم کنیم. تا یک شایعه ای درست شود که فلان چیز کم است، مردم هجوم می آورند برای اینکه بیشتر آن را جمع کنند که مبادا دچار کمبود آن شوند، در حالی که آن شیء ممکن است جزو چیزهای لازم زندگی هم نباشد. خب، اگر آن جنس کم هم نیست، همین هجوم مردم آن را کم می کند. ما به این مسئله توجه نمی کنیم. این یکی از ضعف های ماست. ما این ضعف را باید برطرف کنیم». (26)«رفاه مادی به معنای ترویج روحیه مصرف گرایی نیست- که خود، یکی از سوغات های شوم فرهنگ غرب است- بلکه بدین معناست که کشور از نظر آبادی و عمران، استخراج معادن و استفاده از منابع طبیعی، تامین سلامت و بهداشت جامعه، رونق اقتصادی و رواج تولید و تجارت، با تکیه بر استعدادهای ذاتی نیروهای انسانی خودی، به حد قابل قبول برسد و علم و فرهنگ و تحقیق و تجربه همگانی شود و نشانه های فقر و عقب افتادگی رخت بربندد». (27)
«این جانب از اینکه کسانی می کوشند تا در میان مردم ما رسم تجمل گرایی و اسراف و ول خرجی را شایع کنند، شدیداً نگران و متاسفم و از اینکه مردم فداکار و انقلابی ایران در امور شخصی به مصرف گرایی سوق داده شوند و قناعت انقلابی را از یاد ببرند، به خدا پناه می برم. آنان که تجملات و زیادی های غیرضرور و ول خرج مآبانه را از روی بی دردیِ ناشی از وسعت و توانایی مالی انجام می دهند، به خود آیند و به اتفاق روی آورند و آنان که با سختی و تنگ دستی، بر خود چنین چیزی را تحمیل می کنند، از این امر خسارت بار دست بکشند. برای متمکنین، میانه روی برای قشرهای متوسط، قناعت در امور شخصی و برای همه، تلاش و کار و تولید و رونق دادن به وضع عمومی، فریضه ای انقلابی و رسمی اسلامی است». (28)
«تولید و ثروت از نظر اسلامی بی مانع است. تولید ثروت با غارت ثروت دیگران فرق دارد. یک وقت کسی به اموال عمومی دست درازی می کند، یک وقت کسی بی قانون و بدون پیروی از قانون به دستاوردهای مادی می رسد؛ اینها ممنوع است، اما از طریق قانونی، تولید ثروت از نظر شارع مقدس و از نظر اسلام، مطلوب و مستحسن است. ثروت را تولید کنند، منتها در کنارش اسراف نباشد. اسلام به ما می گوید ثروت تولید کنید، اما اسراف نکنید. مصرف گرایی افراطی مورد قبول اسلام نیست». (29)
«انضباط اقتصادی و مالی، یعنی مقابله با ریخت و پاش، زیاده روی و اسراف، ریخت و پاش مالی و زیاده روی در خرج کردن و زیاده روی در مصرف، به هیچ وجه صفت خوبی نیست». (30)
«ریخت و پاش امری نکوهیده و ناپسند است». (31)
«ریخت و پاش غلط و خلاف انضباط است». (32)
«امروز دشمن چشمش به نقطه حساس اقتصادی است تا بلکه بتواند این کشور را از لحاظ اقتصادی دچار اختلال کنند. هرچه می توانند اختلال ایجاد کنند و هرچه هم نمی توانند در تبلیغاتشان وانمود کنند که اختلال هست! این کاری است که امروز در تبلیغات دشمنان ما، با قدرت و به شکل های مختلف انجام می گیرد. راه مقابله هم انضباط مالی و صرفه جویی و نگاه پرهیزگارانه به مصرف گرایی است. من این را می خواهم به مردم عزیزمان تأکید کنم: مصرف گرایی به صورت اسراف، یکی از بیماری های خطرناک هر ملتی است. ما یک خرده به این مصرف گرایی افراطی دچار هستیم». (33)
«به همسایه ها و فقرا رسیدگی کنید. یکی از عوامل که نمی گذارد دست کسانی که توانایی کمک دارند، به یاری فقرا دراز شود، روحیه مصرف گرایی و تجمل در جامعه است. برای جامعه، بلای بزرگی است که میل به مصرف، روز به روز در آن زیاد شود و همه به بیشتر مصرف کردن، بیشتر خوردن، متنوع تر خوردن، متنوع تر پوشیدن و دنبال نشانه ای مُد و هر چیز تازه برای وسایل زندگی و تجملات آن رفتن، تشویق شوند. چه ثروت ها و پول هایی که در این راه ها هدر می رود و از مصرف شدن در جایی که موجب رضای خدا و رفع مشکلات جمعی از مردم است، باز می ماند». (34)
«مصرف گرایی برای جامعه بلای بزرگی است.»(35)
«مصرف گرایی، جامعه را از پای درمی آورد». (36)
«جامعه ای که مصرف آن از تولیدش بیشتر باشد، در میدان های مختلف شکست خواهد خورد. ما باید عادت کنیم مصرف خود را تعدیل و کم کنیم و از زیادی ها بزنیم». (37)
«بانوان در نظام جمهوری اسلامی باید قدر عظمتی را که اسلام به آنان داده است، بدانند. دام مصرف زدگی را که سرمایه داران چپاولگر جهانی بر گرد زن امروز دنیا تنیده اند، کاملاً بدرند». (38)
«من به خانم های مسلمان، به خانم های جوان و به خانم های خانه دار عرض می کنم: سراغ این مصرف گرایی که غرب مثل خوره به جان جوامع دنیا و از جمله جوامع کشورهای در حال توسعه و کشورهای رو به پیشرفت و از جمله کشور ما انداخته است، نروید. مصرف باید در حد لازم باشد، نه در حد اسراف. خانم های کسانی که همسرانشان یا خودشان مسئولیت هایی در بخش های مختلف کشور دارند، باید از لحاظ دوری از اسراف، نسبت به دیگران الگو باشند. باید برای دیگران درس باشند و نشان دهند که شأن زن مسلمان بالاتر از این حرف هاست که اسیر زر و زیور و جواهرآلات و از این قبیل شود. نمی خواهیم بگوییم اینها حرام است؛ می خواهیم بگوییم شأن زن مسلمان بالاتر از این است که در دورانی که بسیاری از مردم جامعه ما محتاج کمکند، کسانی بروند پول بدهند طلا بخرند، زینت آلات بخرند، وسایل زندگی رنگارنگ بخرند و در انواع و اقسام روش ها و منش های زندگی، اسراف کنند. اسراف، الگوی زن مسلمان نیست». (39)
«همین سوق دادن به تجمل و مصرف گرایی و آرایش های بیهوده و مخارج سنگین و تبدیل شدن به یک وسیله مصرف. این، ستم بزرگی بر زن است. شاید بشود گفت که هیچ ظلمی بالاتر از این نیست؛ زیرا که او را به کلی از آرمان ها و اهداف تکاملی خودش غافل و منصرف می کند و به چیزهای خیلی کوچک و حقیر سرگرم می نماید. این، کاری بوده که در رژیم ظالم پادشاهی انجام شده و حالا باید جلوی آن گرفته می شود. در اوایل انقلاب، خیلی هم خوب بود، لیکن بعدها باز غفلت هایی شده است که باید نسبت به آن، حسابی برنامه ریزی کرد». (40)
پی نوشت ها :
* کارشناس ارشد عرفان اسلامی، پژوهشگر و نویسنده.
1. سخنان مقام معظم رهبری در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی رحمه الله، در تاریخ 1388/3/14.
2. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت رضا علیه السلام، در تاریخ 1388/1/1.
3. همان.
4. پیام نوروزی مقام معظم رهبری به مناسبت حلول سال 1376.
5. پیام نورزوی مقام معظم رهبری به مناسبت حلول سال 1377.
6. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت رضا علیه السلام، در تاریخ 1388/1/1.
7. همان.
8. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان سازمان صدا و سیما، در تاریخ 1383/9/11.
9. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی، در تاریخ 1390/5/16.
10. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم مشهد و زائران حرم مطهر امام رضا علیه السلام، در تاریخ 1380/1/1.
11. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار کارگران و معلمان به مناسبت روز جهانی کارگر و سالگرد شهادت استاد مطهری، در تاریخ 1379/2/14.
12. همان.
13. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با جمع زیادی از معلمان و کارگران، در تاریخ 1371/2/9.
14. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار کارگران، در تاریخ 1385/2/6.
15. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از معلمان، پرستاران و کارگران، در تاریخ 1388/2/9.
16. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار اعضای هیئت دولت، در تاریخ 1382/6/5.
17. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت رضا علیه السلام، در تاریخ 1391/1/1.
18. همان.
19. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار هزاران نفر از کارگران کشور، در تاریخ 1390/2/7.
20. همان.
21. همان.
22. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی، در تاریخ 1390/7/13.
23. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت رضا علیه السلام، در تاریخ 1389/1/1.
24. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع برگ مردم همدان، در تاریخ 1383/4/15.
25. همان.
26. سخنان مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه تهران، در تاریخ 1390/11/14.
27. پیام مقام معظم رهبری به ملت شریف ایران در چهلمین روز ارتحال امام خمینی رحمه الله در تاریخ 1368/4/23.
28. پیام مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا به گردهم آیی فرماندهان ارتش بیست میلیونی، در تاریخ 1368/9/3.
29. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، در تاریخ 1386/1/1.
30. پیام نوروزی مقام معظم رهبری به مناسبت حلول سال 1374.
31. همان.
32. همان.
33. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار مردم شیراز، در تاریخ 1387/2/11
34. سخنان مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید سعید فطر، در تاریخ 1381/9/15.
35. همان.
36. همان.
37. همان.
38. پیام مقام معظم رهبری به ملت شریف ایران در چهلمین روز ارتحال امام خمینی رحمه الله در تاریخ 1368/4/23.
39. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار گروهی از زنان به مناسبت فرخنده میلاد حضرت زهرا علیهما السلام و روز زن، در تاریخ 1371/9/25.
40. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای فرهنگی-اجتماعی زنان، در تاریخ 1371/9/16.
