دانشمندی که جسد می دزدید!

آندرئاس وسالیوس
«نمی دانم چگونه تحقیقات خود را با دلایل خود در این سن جوانی ثابت کرده و چگونه خواهم توانست خود را از جمله کسانی که علاقه ای به تشریح ندارند حفظ کنم!» بدین ترتیب بود که وسالیوس بیست و هشت ساله از شارل پنجم تقاضای پشتیبانی و حمایت کرد. وسالیوس قصد داشت دست به انتشار هفت رساله خود که ساختمان بدن انسان نام داشت بزند.
وسالیوس می دانست که کتاب هایش مورد انتقاد شدید قرار خواهد گرفت زیرا او ادعای بزرگی آورده و به اعمال و تحصیلات پزشکی حمله کرده و خطاناپذیر بودن جالینوس حکیم را مورد تردید قرار داده بود. متجاوز از 1300 سال بود که آثار جالینوس به عنوان بزرگ ترین و خطاناپذیرترین مأخذ تعلیمات و عملیات تشریح شمرده می شد. عجب نیست که پزشک جوان برای نشر کشفیات خود بدون جلب حمایت شارل پنجم مردد بود.
آندرئاس وسالیوس به سال 1514 در بروکسل به دنیا آمده بود. پدر او داروساز دربار شارل پنجم مردد بود. آندرئاس وسالیوس به سال 1514 در بروکسل به دنیا آمده بود. از نژاد ژرمن محسوب می شد و در میان اجداد او پزشکان زیاد بوده اند. وی به هنگام جوانی برای خانواده خود مزاحمت هایی فراهم می آورد. سرگرمی عمده او گرفتن جانوران و پرندگان و موش ها و کالبد شکافی آن ها بود. با این سابقه خانوادگی و با آن همه علاقه که او به پزشکی نشان می داد مقدّر بود که وی در آینده این حرفه را دنبال کند. او به دانشگاه لوویان و مدرسه طب دانشگاه پاریس رفت و سپس تحصیلات پزشکی خود را در دانشگاه پادوا تکمیل کرد و در همان جا بود که به استادی کرسی جراحی و تشریح منصوب گشت. تا سال 1543 در آن جا ماندگار شد و به تدریس و تحصیل و تهیه کتاب بزرگ خود پرداخت. با انتشار این کتاب توفان به پا خاست و چنان شدت گرفت که وسالیوس مجبور به ترک دانشگاه پادوا شد و شغل خود را از دست داد و بعداً پزشک دربار شارل پنجم پادشاه اسپانیا گشت؛ و دیگر در تشریح کار نکرد و همچنان در دربار ماند و پزشک فیلیپ دوم، پسر شارل پنجم، گشت.
وسالیوس بار اول موقعی که هنوز دانشجوی طب دانشگاه پاریس بود مشکل تعلیمات طب را درک کرد. تشریح که مهم ترین شعبه علم پزشکی است مسلماً بدون نشان دادن اعضای بدن انسان، تدریس آن میسر نیست. این کار در میان مردم به نفرت نگریسته می شد لیکن تنها راهی بود که می توانست پزشکان را به کشف قسمت های داخل بدن انسان راهنمایی کند تا بدان وسیله بتوانند در بهبودی بیمار بکوشند. حتی امروز نیز بسیاری از مردم عامی با نفرت به تشریح و کالبد شکافی بدن انسان می نگرند. در ابتدا وقتی وسالیوس تشریح می خواند، استاد روی صندلی می نشست و صفحاتی از کتاب جالینوس را می خواند. جالینوس به سال 200 بعد از میلاد از دنیا رفت و نظریات خود را از لحاظ تشریح بدن انسان از روی تشریح بدن میمون های وحشی اتخاذ کرد. وقتی استاد یادداشت هایی را که مدت های مدید مورد احترام بود می خواند یکی از دستیاران او قسمت های خوانده شده را نشان می داد. در مواردی که یادداشت های جالینوس با نمونه های ارائه شده تطبیق نمی کرد بلافاصله می گفتند ساختمان بدن انسان از آن زمان تا به حال فرق کرده است. هیچ کس حق نداشت خلاف نظر جالینوس را بیان کند. او استاد مسلم و مرجع تام بود! این برخلاف حقیقتی بود که جالینوس شخصاً چندین بار نظریات خود را مورد تردید قرار داده بود.
وسالیوس با این طرز تدریس مخالف بود و نمی توانست خود را اقناع کند. او تشریح های قبلی خود را از جانوران و پرندگان به یاد می آورد و معتقد بود که بدن انسان را نیز باید چنین تشریح کرد. ولی مشکل عمده او این بود که چگونه بدن انسانی را برای این منظور به دست آورد. این مسئله را با دزدی اجساد مرده حل کردند (این نوع صحنه ها را امروز می توان در فیلم های ترسناک مشاهده کرد) که بالاخره منجر به دزدی اجساد از قبور و برخی اعمال پست و غیر انسانی گشت. لیکن او هرگز تشریح دیگران را قبول نمی کرد و می دانست که باید شخصاً تشریح کند. درس های تشریحی که او می گفت هواداران و دانشجویان زیادی داشت. او از دانشجویان می خواست هر کدام شخصاً به تشریح اقدام کنند و تنها به تماشا اکتفا نکنند. او می گفت کتاب وی باید عنوان راهنما داشته باشد و نباید جانشین مطالعات دست اول تشریح بدن انسان گردد.
وسالیوس پزشکان عصر خود را مورد انتقاد قرار می داد و دراین باره چنین می گفت: «پس آن گاه، همگی به تدریج اعمال ناپسند حرفه خود را ترک گفتند، البته بدون از دست دادن پول و مقام، به سرعت از ملاک های قدیم پزشکی دوری خواهند جست.» او می گفت: «رژیم های غذایی جزو وظایف پرستاران، ترکیب دارو جزو وظایف دواسازان شده و جراحی به عهده سلمانی ها واگذار گشته است و برای پزشکان هیچ کاری باقی نمانده است.» او می خواست تمام جنبه های معالجه را فقط پزشکان تحصیل کرده و متخصص انجام دهند.
فابریکا، کتاب وسالیوس، بیشتر اهمیت خود را مرهون تصاویری است که یان فون کالکار، نقاش اهل فلاندر، کشیده است. فون کالکار از شاگردان تیتیان، نقاش مشهور، بود. این تصاویر هنوز هم از طبیعی ترین و دقیق ترین تصاویری است که تاکنون از بدن انسان کشیده شده است.
آندرئاس وسالیوس به سال 1564 درگذشت. وی قربانی انتقادات پایان ناپذیر روش و نتایج تحقیقات خود شد.
اهمیت خدمات وسالیوس بیشتر از آن جهت است که بار اول راه مطالعه بدن انسان را به تحقیقات علمی از تشریح بدن انسان کشانید و این روش هنوز هم در مدارس طب جهان امروز برقرار است.
منبع: کان، فیلیپ؛ (1389) دانشمندان بزرگ، ترجمه سید مهدی امین و عباسعلی رضایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی