نمونه کامل مدرسه تربیت در خانه امیرالمؤمنین علی (ع) و حضرت فاطمه (س) وجود دارد. این مدرسه با هدایت و رهبری حضرت فاطمه (س)، کمک امام علی (ع) و نظارت رسول خدا (ص) شکل گرفت تا شیوه های تربیتی صحیح را به ما یاد بدهد؛ خانواده ای که فرزندانی چون امام حسن، امام حسین (ع)، زینب و ام کلثوم (س) تربیت کرد که هر یک از آنان نمونه بارزی از انسان کامل هستند. ایام ماه محرم فرصت مناسبی است تا ویژگی های منحصر به فرد تربیت امام حسین (ع) را بررسی کنیم.
1. تربیت دینی
نخستین موضوعی که درباره تربیت امام حسین (ع) مطرح می شود تربیتی دینی آن حضرت است؛ «تربیت دینی مفهوم وسیعی دارد که آن را به صورت اجمالی می توان در خانواده اهل بیت (ع) به خوبی مشاهده کرد. آشنا کردن کودکان با دین و تقویت روحیه خدا پرستی در آنان نکته ای است که ائمه معصومین (ع) بارها و بارها بر آن بر تأکید کرده اند. به عنوان مثال روایت است در 3 سالگی لفظ جلاله «الله» و عبارت«لا اله الا الله» را به کودکانتان بیاموزید. آنان را در شب مبارک قدر به بیدار ماندن و عبادت خدا تشویق می کردند. آن حضرت در روز کودکانشان را می خواباندند تا کاملاً استراحت کنند و غذای کمتری به آنان می دادند تا بدین ترتیب زمینه و شرایط مناسب تری از لحاظ جسمی و روحی برای بیدار ماندن و عبادت در شب داشته باشند. جالب اینکه آن حضرت تا اندازه ای به این موضوع اهمیت می دادند که تمام شرایط را برای شب زنده داری فرزندانشان فراهم کرده و تأکید می کردند: « محروم کسی است که از برکات شب قدر بی بهره بماند.» حضرت فاطمه (س) از همان دوران کودکی در ضمیر پاک فرزندانشان بذر خدا پرستی و تسلیم در برابر خدای یکتا را کاشتند تا اندازه ای که در بزرگسالی حتی به بهای فدا کردن جان خود از دین خدا دفاع کنند. نکته ای که باید به آن توجه شود این است که کودکانی که با ایمان به خدا تربیت می شوند اراده ای قوی دارند که در بزرگسالی خودش را بیشتر نشان می دهد و ایمان به خدا در رفتار و گفتارشان دیده می شود.2. محبت
دومین درسی که در خانواده اهل بیت (ع) درک می شود محبت میان افراد است. یکی از زمینه های قیام عاشورا همین محبت است تا جایی که خانواده امام حسین (ع) در تمام طول هجرت و قیام با آن حضرت همراهی کردند و هیچ وقت ایشان را تنها نگذاشتند جالب این است که سید الشهداء (ع) نیز در اثر تربیتی که از سوی رسول خدا (ص) و پدر و مادرشان دریافت کرده بودند نه تنها با خاندان بنی هاشم بلکه با تمامی اصحاب و یارانشان با محبت رفتار می کردند. نمونه ای از مهربانی حضرت فاطمه (س) نسبت به فرزندانشان در ماجرای خطاطی میان امام حسن و امام حسین (ع) در زمان کودکی دیده می شود. «روایت است رسول خدا (ص) برای ایجاد روحیه رقابت بین دو نوه شان که در آن زمان کودک بودند از آنان خواستند مطلبی را بنویسند تا مشخص شود کدامیک خط بهتری دارد. آنان هم مطلب را نوشتند و برای قضاوت پیش پدر بزرگشان پیامبر اکرم (ص) بردند اما آن حضرت از آنان خواستند برای قضاوت به مادر خود رجوع کنند تا حضرت فاطمه (س) میان دو فرزند خود داوری کند و اگر دلخوری و رنجشی به وجود آمد با محبت و عاطفه مادری جبران شود. حضرت فاطمه (س) وقتی به دست خط دو فرزند خود نگاه کردند متوجه شدند که خط آنان هم زیباست و هم خیلی شبیه به هم. به همین دلیل داوری و بهتر دانستن یکی نسبت به دیگری مشکل بود. درنهایت برای اینکه نتیجه کار را به تلاش خود آنان واگذار کنند به آنان فرمودند: « من دانه های گردنبندی را بین شما پخش می کنم هر کس دانه های بیشتری جمع کرد او برنده است ». بنابراین این دو امام بزرگوار از زمان کودکی زیرنظر مادرشان هم قضاوت عادلانه را یاد گرفتند و هم متوجه این موضوع شدند که نتیجه هر کاری به تلاش خود انسان مربوط می شود.نمونه این محبت نسبت به خانواده در ماجرای کربلا از سوی حضرت سید الشهداء (ع) به خوبی دیده می شود. سفارشات آن حضرت به تک تک افراد مبنی بر یاری کردن یکدیگر، برگرفته از وصیت مادر بزرگوارشان است ؛ آنجا که حضرت فاطمه (س) قبل از مرگ به امام علی (ع) سفارش کردند با فرزندانش با محبت رفتار کند و فرمودند: « علی جان! درباره فرزندانم به تو سفارش مهربانی و خوشرفتاری می کنم». ایشان حتی تا اندازه ای نسبت به مهربانی کردن با فرزندانشان اهمیت می دادند که به حضرت علی (ع) فرمودند: « پس از من با دختر خواهرم «امامه» ازدواج کن زیرا او همچون من به فرزندانم مهربان و دلسوز است.»
3. شجاعت در دفاع از حق
از موارد بسیار مهم و ارزشمندی که تمامی فرزندان حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) به ویژه امام حسین (ع) در دوران کودکی از والدین خود آموختند، موضوع دفاع از حق تا پای جان است.«رسول خدا (ص) در زمان حیاتشان به حضرت فاطمه (س) خبر دادند آن حضرت اولین کسی است که بعد از مرگ در بهشت به او ملحق می شود. پس از وفات رسول خدا (ص) شاهد حضور حضرت فاطمه (س) در مسجدمدینه و قرائت خطبه فدکیه در حضور خلیفه وقت هستیم که نشان دهنده شجاعت آن حضرت است. درحقیقت آن حضرت با اینکه می دانستند به زودی از دنیا می روند، به عنوان اینکه پاسدار حق هستند و نباید اجازه دهند سنت پایمال کردن حق رواج پیدا کند، درنهایت شهامت از حق شان دفاع می کنند. از سوی دیگر، شجاعت امیرالمؤمنین (ع) در روایات بسیاری نقل شده که شخصیت بی نظیر آن حضرت و شهامت بی همتایشان در دفاع از دین خدا را نشان می دهد ». طبیعی است فرزندان این دو شخصیت بزرگوار و با شهامت، دلاوری و دفاع از دین خدا تا پای جان را از والدین خود به ارث برده و یاد گرفته اند؛ تا آنجا که حضرت سیدالشهداء (ع) تمام دارایی شان را در راه احیای دین اسلام فدا می کنند.»
4. غذای حلال
خوردن غذای حلال و طیب از مواردی است که در اسلام درباره آن بسیار توصیه شده.پیامبر اسلام (ص) درباره ی پرهیزگاری و دوری از غذای ناشایست توصیه های بسیاری دارند. ابوهریره تعریف کرده روزی مقداری خرما از محل زکات در اختیار پیامبر اسلام (ص) بود و آن حضرت خرما ها را میان فقرا تقسیم کردند و زمانی که می خواستند بروند، نوه شان حسن را که در آن موقع کودک بودند بر شانه هایشان گذاشتند. همان موقع متوجه شدند که نوه خردسالشان یکی از خرماها را در دهان گذاشته اند. پیامبر اسلام (ص) فوراً دانه خرما را از دهان نوه شان بیرون آوردند و فرمودند: « حسن جان! مگر نمی دانی که خاندان محمد صدقه فقرا و آنچه را که باید به آنها برسد نمی خورند؟» نکته قابل توجه این است که با وجود اینکه امام حسن (ع) در آن زمان کودکی بیش نبودند و تکلیفی بابت دوری کردن از حرام نداشتند اما رسول خدا (ص) با چنین کاری این نکته را گوشزد کردند که خوردن غذای حرام حتی در روح و جان کودک هم اثر گذار است و بزرگ ترها باید مراقب باشند که بچه ها از کودکی حلال و حرام را رعایت کنند. از سوی دیگر آن حضرت با این کار بزرگ منشی را در امام حسن (ع) تقویت کردند. بدین صورت که زکات حق درماندگان است و برای تو که نوه رسول خدا هستی شایسته نیست از زکاتی که مربوط به درماندگان است استفاده کنی.
این خصلت بزرگ منشی و مناعت طبع در تمام فرزندان رسول خدا (ص) وجود داشت. به عنوان مثال در واقعه عاشورا زمانی که اهل بیت امام حسین (ع) و شهدای کربلا را به عنوان اسیر به شهر کوفه بردند. مردم نادان کوفه به عنوان دلسوزی به کودکان اهل بیت نان و خرما صدقه می دادند و به آنان می گفتند دعا کنید بچه های ما مثل شما درمانده و اسیر نشوند. روایت است در همین زمان ام کلثوم (س) با شهامت تکه های نان و خرما را از دست کودکان اهل بیت گرفت و دور انداخت.
5. مواجه شدن با مشکلات
حدیثی از امام موسی کاظم (ع) درباره شیوه تربیتی اهل بیت (ع) می گوید: « شایسته است طفل در کودکی با سختی و مشکلات اجتناب ناپذیر حیات رو به رو شود تا در بزرگسالی بردبار و صبور باشد.» درواقع مواجه شدن با بعضی مشکلات و سختی ها در دوران کودکی انسان را فردی صبور، مقاوم و شجاع می کند. در دوران کودکی حضرت سیدالشهداء(ع) نیز ناملایمات و مشکلات زیادی اتفاق افتاده. وفات رسول گرامی اسلام (ص) و سپس شهادت پدرشان، در کنار آزار و اذیت های دشمنان ماجراهای دردناکی هستند که امام حسین (ع) در دوران کودکی با آنها مواجه شدند. البته باید توجه داشت که امام حسین (ع) با وجود تمامی این مشکلات، روحیه شجاعت و شهامت را در پدر ومادر خویش مشاهده می کردند و از آنان درس می گرفتند که در شرایط سختی و مشکلات هم باید روحیه دفاع از حق و رشادت را حفظ کنند.»6. تربیت همراه با بازی
با وجود اینکه دین اسلام در محیطی ظهور کرد که به طور کلی از فرهنگ و تمدن دور بود اما برنامه هایی را از طریق اولیای دین ارائه داد که با تمام انسان ها از هر تمدن و فرهنگی سازگار است. یکی از این موارد، شیوه تربیتی حضرت فاطمه (س) در زمان بازی با کودکان است. امروزه روانشناسان متوجه شده اند که بازی با کودک باعث رشد شخصیتی و بروز استعدادهای پنهانی او می شود. و بزرگترها می توانند نکات و مواردی را که در نظر دارند در زمان بازی به کودک خود آموزش بدهند. در روایت های بسیاری نقل شده که پیامبر اسلام (ص) با فرزندان دخترشان حضرت فاطمه (س) همبازی می شدند و همراه با آنان به تحرک می پرداختند و نکته های بسیار ارزشمندی را به آنها آموزش می دادند. درعین حال، حضرت امیرالمؤمنین (ع) و حضرت فاطمه (س) نسبت به بازی کردن با کودکانشان بسیار توجه داشتند و همین موضوع باعث شادابی و نشاط در خانه آنان می شدند. این بزرگان در بازی کردن با کودکانشان، درس دفاع از دین خدا و عبادت و شجاعت را تعلیم می دادند. به عنوان مثال حضرت فاطمه(س) در هنگام بازی کردن، شعرهایی را برای کودکانشان می خواندند و خطاب به امام حسن (ع) می فرمودند: « ای حسن! مانند پدرت شجاع و خداپرست باش و از حق دفاع کن و ریسمان را از حق بردار. خدا را پرستش کن و با افراد کینه توز دوستی نکن.»منبع مقاله: نشریه همشهری آیه شماره 8
