نویسنده: سید عماد موسوی
رفیق بازی هم برای خودش آداب و اصولی دارد که مورد تأکید اسلام است
تجربه ثابت کرده کسانی که ارتباط خوبی با اطرافیان خود برقرار می کنند، به همان میزان می توانند در زندگی از شادابی و نشاط بیشتری برخوردار شوند و درخت زندگی شان پربارتر شود. البته به همان میزان که دوست خوب می تواند عامل پیشرفت انسان شود، همنشین بد هم می تواند آدم را به خاک سیاه بنشاند. شاید به همین دلیل است که دین اسلام دراین زمینه کلی توصیه و سفارش دارد. اگر دوست دارید در این خصوص بیشتر بدانید، این مطلب به کارتان می آید.1. روانشناسی روابط دوستی از نظر امام باقر (ع)
در مورد تأثیر همنشین در قرآن و کلام اهل بیت (ع) نکته های بسیار وجود دارد. مثلاً پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: « انسان بر آیین دوست و همنشین خود است». بنابراین دوستی یکی از عمیق ترین روابط عاطفی است که بین دونفر که از نظر اخلاقی به هم نزدیک ترند و علاقه های مشترکی دارند شکل می گیرد. برای همین رابطه شان هر لحظه نسبت به لحظات قبل صمیمی تر و نزدیک تر می شود. گویی شادی و سرور و غم و رنج یکی دیگر برای دیگری هم است. هر کدام در مواقع بحرانی انتظار کمک رسانی از یکدیگر را دارند. درمورد نوع رابطه عاطفی که بین انسان ها برقرار می شود، روایات مختلفی وجود دارد. در کتاب «میزان الحکمه» آمده: روزی «جابر بن یزید جُعفی » در محضر امام محمد باقر(ع) نشسته بود. پس از اندکی گفت وگو در حالی که هر دو ساکت بودند جابر آهی کشید و احساس گرفتگی و اندوه کرد و از امام پرسید: گاه بدون اینکه اتفاق ناگواری برایم افتاده باشد دلم می گیرد. به گونه ای که آثار آن در چهره ام نمایان می شود. درحالی که نه مصیبتی به من رسیده و نه چیز ناراحت کننده ای برایم پیش آمده. دلیل آن چیست؟ امام فرمودند: « پروردگار انسان های بهشتی را از گلی بهشتی و مبارک آفریده و از نسیم روح خود در آن دمیده به همین دلیل است که مؤمنان با یکدیگر دوست و برادرند. بر این اساس اگر حتی در شهری دور به دوست مؤمن انسان آسیب یا مصیبتی برسد روح دوستش نیز اندوهگین می شود زیرا روحشان به دلیل ایمان با یکدیگر در ارتباط است تا بدین وسیله به خاطر دوستی شان از حال هم با خبر باشند.»2. دوست خوب چه ویژگی هایی دارد؟
طبق معارف اسلامی علاوه بر اینکه داشتن روابط دوستانه اهمیت دارد باید در انتخاب دوست هم دقت کرد. یعنی افراد قبل از آنکه به فکر ایجاد رابطه دوستی باشند باید به ویژگی های دوست توجه کنند که این رابطه منجر به تعالی و رشد آنان شود. نه اینکه آنها را در دام گرفتاری های دنیوی بیندازد. در فرهنگ اسلامی، این نوع روابط طوری تعریف و تنظیم می شوند که باعث رشد اخلاقی و ایجاد رغبت برای یادگیری فضایل رفتاری همدیگر شوند. طبق حدیثی که درکتاب «میزان الحکمه» آمده مردی در محضر پیامبر اسلام (ص) نشسته بود که صحبت از دوست خوب و همنشین با دوست پیش آمد. بی درنگ از رسول خدا (ص) پرسید: « ای رسول خدا! ویژگی دوست خوب چیست؟» پیامبر (ص) در پاسخ فرمودند: « کسی که دیدار او تو را به یاد خدا بیندازد و سخنش بر علم و دانشت بیفزاید و رفتارش آخرت و ترس از روز رستاخیز را برای تو یادآور شود. » باید توجه داشت که دوست خوب جایگاه ویژه ای در زندگی آدمی دارد. این سخن پیامبر (ص) به عنوان اسوه و الگوی ممتاز برای مسلمانان بهترین معیار سنجش است تا بدانیم چه اندازه دوستانمان به فرموده های ایشان نزدیکند.3. جایگاه دوست خوب در بین ائمه (ع)
در زندگی و سیره ائمه (ع) مواردی از دوستی به چشم می خورد که جایگاه والای دوست خوب را نشان می دهد. درکتاب «الحیاه» درباره سیره امام مجتبی (ع) آمده است: « ایشان بعد از اینکه توسط همسرشان مسموم شدند و آخرین لحظات عمر شریف شان را می گذراندند، لحظه ای حالشان دگرگون می شود و اشک می ریزند. افرادی که کنار آن حضرت نشسته بودند، تعجب می کند. یکی از آنان از امام می پرسد: «علت گریه شما چیست، در حالی که شما فرزند پیامبر هستید. و آن حضرت در شأن و جایگاه بلند شما بسیار سخن گفته اند. شما 25 مرتبه با پای پیاده سفر حج داشته اید، 3 بار تمام اموال خود را انفاق فرموده اید و حتی کفش هایتان را هم از نیازمندان دریغ نکرده اید. با این کارها چرا اشک می ریزید؟!» امام حسن (ع) در حالی که بغضی گلویشان را گرفته بود، فرمودند: « به دو دلیل ناراحتم. اول اینکه از روز رستاخیز می ترسم. دیگر اینکه از دوستان خوبم که در این دنیا با آنها همنشین شده ام، جدا می شوم.» این سخن کوتاه امام دوم شیعیان نشان می دهد که تا چه اندازه دوست خوب در زندگی انسان حائز اهمیت است و همین طور سخن کوتاه امیرالمؤمنین علی (ع) که می فرمایند: « دوری از دوستان صمیمی موجب غربت انسان می شود». به هر حال غربت از سخت ترین مشکلات زندگی به شمار می رود و دوست خوب می تواند آدم را از این سختی برهاند.4. رفتار اهل بیت (ع) با رفقا چگونه بود؟
رعایت حقوق یکدیگر به ویژه دوست از مواردی است که احادیث بسیاری از بزرگان دین درباره آن وجود دارد. مسائلی که در زیر نوشته شده دستوراتی است که از متن احادیث کتاب های «میزان الحکمه» و «الحیاه» جمع آوری شده :
الف. سه شرط رفاقت
روزی شخصی خدمت امام حسن مجتبی (ع) می رسد و از ایشان درخواست می کند دوستی با او رفتار کند.امام حسن (ع) شروطی را بیان می کنند.« به سه شرط با تو دوست می شوم؛ مدحم نکنی بدگویی و غیبتم را نکنی و همیشه صادق باشی».
ب. یهودی ای که مسلمان شد
روزی امیرالمؤمنین (ع) از سفر حج باز می گشتند و تنها به سمت کوفه در حرکت بودند. درهمین حین مردی به تنهایی همان مسیر را می رفت. میان امام و آن مرد در طول مسیر دوستی برقرار شد ولی بعد از مدتی امام متوجه شدند که مرد یهودی است و مسیرش غیر از کوفه است. در ادامه راه به یک دو راهی رسیدند. که مسیر راه کوفه را جدا می کرد ولی امام راه کوفه را نرفتند و مسیر مرد یهودی را برگزیدند مرد یهودی علت را جویا شد و گفت شما باید سمت کوفه می رفتید! چه شد که مسیرتان را عوض کردید؟ امام در جواب فرمودند: « ما در طول مسیر با هم دوست شدیم و وظیفه دوستی ایجاب می کند به تو احترام بگذارم و به همین دلیل خواستم ادامه راه را تنهایی طی نکنی». با این رفتار مرد یهودی مسلمان شد.ج. طاقت دوری ندارم
پیامبر(ص) تازه وارد خانه شده بودند که فردی دق الباب کرد. پیامبر (ص) در را باز کردند و دیدند همان کسی است که چندی پیش کنار هم بودند. مرد با شتاب گفت: «ای پیامبر خدا ! من طاقت دوری شما را ندارم. هر گاه از شما جدا می شوم نمی توام طاقت بیاورم طوری که صبرم کم می شود. حالا آمده ام بار دیگر زیارتتان کنم».پیامبر (ص)وقتی این حال را دیدند خوشحال شدند و سرشان را پایین انداختند. در همین حین آیه 69 سوره نسا بر ایشان نازل شد: «کسانی که از خدا و رسولش اطاعت می کنند. در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی می دارد و با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند و آنان چه دوستان نیکویی هستند.»
5. با چه کسانی نباید دوست شد؟
علاوه بر همه سخنانی که ائمه (ع) در توصیف دوستان نیک دارند، در سیره و زندگی این بزرگان دین آمده که آنان به فرزندانشان درباره رابطه با افراد مختلف توصیه های مختلفی دارند. همچنین اینکه با برخی از انسان ها نباید رابطه برقرار کنند؛ تا جایی که حتی برخی ارتباطات دوستی را تحریم کرده و فرزندان و دوستان خود را از آن دور کنند.در کتاب «میزان الحکمه» آمده است: « امام باقر (ع) در سنین نوجوانی بودند که پدرشان امام سجاد (ع) ایشان را صدا کردند و خواستند چند لحظه ای در محضرشان بنشینند. دراین هنگام، امام به فرزندشان می فرمایند با 5 نفر رابطه برقرار نکن. امام باقر (ع) می پرسد با چه کسانی ؟ امام چهارم پاسخ می دهند: از دوستی با دروغگو بپرهیز که او مانند سرابی است که دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور می نمایاند. از کسی که فاسق است و از گناه باکی ندارد. دور باش.» زیرا او تو را به لقمه ای غذا یا به کمتر از آن می فروشد. از دوستی با انسان بخیل بپرهیز زیرا او تو را هنگامی که تنگدست هستی تنها می گذارد. از دوستی با احمق و نادان بپرهیز زیرا او با اینکه می خواهد به تو سود برساند اما به دلیل کم عقلی به تو زیان خواهد رساند. همچنین از کسی که قطع رحم کرده. با چنین کسانی دوستی نکن که خدا در 3 جای قرآن ایشان را لعن کرده و از رحمت خود دور می کند.» احادیث و روایات مختلفی درمورد صفات دوست بد وجود دارد که مهم ترین آنها عالم نبودن کم تحملی و اهل دنیا بودن است.
6. اخلاق معاشرت
برای آشنایی بیشتر با احادیث و روایات درباره آیین دوستی در اسلام محققین برجسته ای در این زمینه قلم زده اند و کتاب های متعددی نوشته اند. «اخلاق معاشرت» کتابی است که جواد محدثی در آن علاوه بر راه و روش دوست یابی، با نگاهی گسترده تر به توصیه های اسلام درباره ی مناسبات رفتاری پرداخته است. این کتاب در یک مقدمه و بیش از 50 موضوع مختص در این زمینه گرد آوری شده. نکته قابل توجه در این کتاب کاربردی بودن آن است؛ به گونه ای که ایشان اصطلاحات مختلف اسلامی را که در رفتارهای روزانه به کار برده می شود بررسی کرده و نتیجه عمل به آنها را در اجتماع نشان داده اند. این کتاب به همت انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم چاپ شده و می توان آن را از کتابفروشی های سراسر کشور تهیه کرد. البته نسخه اینترنتی این کتاب در سایت دفتر تبلیغات اسلامی برای علاقه مندان موجود است.7. دوستی خود را ابراز کن
رابطه دوستی از نوع روابطی است که باید هر دو طرف از علاقه ای که به همدیگر دارند با خبر باشند. این موضوع نه تنها اکنون از سوی روانشناسان غربی مطرح شده بلکه قرن ها قبل ها مورد تأکید ائمه (ع) بوده. از امام صادق (ع) در کتاب «بحارالانوار» روایت است که می فرمایند: « اگر کسی را دوست داری، دوست داشتن خود را اعلام کن چرا که ادامه ارتباطات دوستانه در گرو آگاهی هر دو طرف است. این جملات می تواند محبت و علاقه را در جمع های دوستانه افزایش دهد. دوام چنین ارتباطاتی از نظر امیرالمؤمنین علی (ع) بسیار حائز اهمیت است؛ تا جایی که آن حضرت در حدیثی که در کتاب «الموده قرابه» آمده تأکید می کنند: «رفاقت و دوستی از نوع روابط خویشاوندی و حتی اکتسابی است.»منبع مقاله: نشریه همشهری آیه شماره 8
