نویسنده:دکتر عباس مومن زاده*
یکی از دغدغه های والدینی که به‌تازگی صاحب فرزند شده‌اند، فرم گرفتن صحیح سر کودکشان بدون ایجاد برآمدگی، برجستگی یا کجی و ناصافی است. لازم به ذکر است نوزادان تازه متولد شده علاوه بر معاینه اولیه در بیمارستان در روز پنجم پس از تولد، برای بررسی ابتلا به زردی و روز پانزدهم از نظر کم‌خونی یا میزان زردی به‌وسیله پزشک معاینه می‌شوند. در روز سی‌ام نیز کودک را از نظر قرینگی مردمک چشم، بررسی سطوح سر و شکل‌گیری جمجمه معاینه می‌کنند بنابراین والدین نباید نگرانی بی‌مورد داشته باشند. فقط توصیه می‌شود برای خواباندن نوزادتان از بالش استفاده نکنید. در سنین کودکی فقط از بالشی که خیلی نرم نیست استفاده کنید تا بتواند به راحتی سر خود را بچرخاند.
شاید بارها از پدر و مادر یا بزرگ‌ترهای خود شنیده‌اید که باید مراقب سر نوزادتان باشید تا استخوان‌های در حال شکل‌گیری سر به یک سمت متمایل نشوند. جالب است بدانید براساس نتایج مطالعات، پزشکان توصیه می‌کنند کودک را طوری بخوابانید که سرش فقط به یک سمت متمایل نباشد بلکه باید سر او را گاهی به سمت راست و گاهی به سمت چپ بچرخانید.
اگر سر کودک فقط در یک حالت قرار گیرد، سطوح بازی که بین استخوان‌هاست در یک طرف سر برخلاف سمت دیگر بسته می‌شود و باعث غیرقرینگی، کجی و ناصافی جمجمه می‌شود. کودک را به صورت طاقباز هم نخوابانید چون اگر استفراغ کند ممکن است راه‌های هوایی‌اش بسته و احیانا باعث خفگی او شود. برای پیشگیری از این مساله می‌توانید کودک را به پشت بخوابانید و سرش را به سمت چپ یا راست متمایل کنید.
با توجه به اینکه خود کودک تمایلی به اینکه روی یک پهلو بخوابد، ندارد والدین باید در سنین نوزادی که کودک نمی‌تواند خودش جابجا شود هرازگاهی سر او را جابجا کنند و به سمت دیگر بچرخانند. نباید در مورد شکل‌گیری سر کودک نگران بود زیرا روند رشد جمجمه به صورتی است که بر سطوح و برآمدگی‌های سر فشار می‌آورد و تا حدودی برجستگی‌ها را برطرف می‌کند و در نهایت به شکل گرد درمی‌آید.
انواع برجستگی های سر نوزاد
تشخیص طبیعی یا غیرطبیعی بودن شکل‌گیری سطوح سر با پزشک متخصص است. برخی از برجستگی‌های سر نوزادان به شکل کشیده و خربزه‌ای است که نام‌های متفاوتی دارد. این برجستگی‌ها به نوع زایمان مادر بستگی دارد و با گذشت زمان برطرف می‌شود. اغلب هنگام زایمان اگر نوزاد به سختی از شکم مادر بیرون کشیده شود، این برآمدگی در یک طرف سر و در موارد اندکی نیز دوطرفه به وجود می‌آید. در برخی موارد نیز به دلیل پاره‌شدن کیسه آب و سرازیرشدن آن ممکن است سر کودک به باسن مادر برخورد کند و باعث ایجاد برآمدگی شود. در 95 درصد موارد برآمدگی‌های سر نوزادان به دلیل فورسپس ظاهر می‌شود.
در مواردی علت خربزه‌ای بودن سر کودکان به نوع زایمان بستگی ندارد بلکه به علت شکل‌گیری سریع برخی از سطوح (فضای باز بین استخوان‌ها) نسبت به سایر سطوح است. در مواردی که سطوح قدامی زودتر از موعد مقرر یعنی زیر 6 ماه شکل بگیرد، باعث نابینایی کودک و گاهی بروز برخی بیماری‌ها و شکل‌گیری غیرطبیعی سر کودک می‌شود که طبعا خطرهایی را در پی دارد، بنابراین با مراجعه مرتب به پزشک اطفال از آن پیشگیری کنید.
گاهی پس از تولد، 2 نوع برآمدگی روی سر نوزادان وجود دارد. نوعی از این برآمدگی‌ها بر اثر فشارهایی که بر سر نوزاد وارد می‌شود، به وجود می‌آید. در این حالت ناحیه‌ای از پوست سر کنده یا به آن فشار می‌آید و آب در آن ناحیه جمع می‌شود. اگر اندازه این برآمدگی کوچک باشد، مشکلی نیست اما چنانچه بزرگ باشد، پزشک اطفال باید مراقب باشد تا فضای سومی برای تجمع مایعات به وجود نیاید و حتی باعث شوک کودک نشود. پزشک باید اندازه برآمدگی را ارزیابی کند و برای مراقبت از کودک به خانواده او توضیح دهد. این نوع برآمدگی‌ها به خودی‌خود و با گذشت 6 تا 8 هفته برطرف می‌شود.
نوع دیگر برآمدگی، در اثر خون‌ریزی در ناحیه زیر استخوان سر ایجاد می‌شود. هنگام زایمان اگر نوزاد به سختی از شکم مادر بیرون کشیده شود، به دلیل استفاده از فورسپس، این برآمدگی شکل می‌گیرد. این عارضه معمولا در یک طرف سر دیده می‌شود اما در موارد اندکی دوطرفه است که در این شرایط شیار سر پیداست. گاهی این نوع برآمدگی سفت می‌شود و به صورت برجستگی قوزمانند کوچک برای مدت‌های طولانی باقی می‌ماند.
از طرفی وجود این برآمدگی‌ها گاهی به شکستگی ناحیه سر منجر شود که اگر علایمی نداشته باشد، مشکلی برای نوزاد به وجود نمی‌آورد. در غیر این صورت پزشک، عکس رادیولوژی درخواست می‌کند تا میزان شکستگی در ناحیه سر مشخص شود. توصیه می‌شود هرگز برآمدگی‌ها را دستکاری نکنید و از خارج کردن آب یا خونابه آن پرهیز کنید. گاهی شکستگی می‌تواند باعث کم‌خونی یا شدیدتر شدن زردی نوزاد – به دلیل بالارفتن میزان بیلی‌روبین- شود بنابراین پزشک اطفال باید نوزاد را از نظر کم‌خونی یا میزان زردی مورد بررسی قرار دهد. در بیشتر موارد عوارض این برآمدگی‌ها چندان خطرناک نیست اما در مواردی نیز ممکن است مشکلاتی بروز کند.
شاید بارها از پدر و مادر یا بزرگ‌ترهای خود شنیده‌اید که باید مراقب سر نوزادتان باشید تا استخوان‌های در حال شکل‌گیری سر به یک سمت متمایل نشوند. جالب است بدانید براساس نتایج مطالعات، پزشکان توصیه می‌کنند کودک را طوری بخوابانید که سرش فقط به یک سمت متمایل نباشد بلکه باید سر او را گاهی به سمت راست و گاهی به سمت چپ بچرخانید.
اگر سر کودک فقط در یک حالت قرار گیرد، سطوح بازی که بین استخوان‌هاست در یک طرف سر برخلاف سمت دیگر بسته می‌شود و باعث غیرقرینگی، کجی و ناصافی جمجمه می‌شود. کودک را به صورت طاقباز هم نخوابانید چون اگر استفراغ کند ممکن است راه‌های هوایی‌اش بسته و احیانا باعث خفگی او شود. برای پیشگیری از این مساله می‌توانید کودک را به پشت بخوابانید و سرش را به سمت چپ یا راست متمایل کنید.
با توجه به اینکه خود کودک تمایلی به اینکه روی یک پهلو بخوابد، ندارد والدین باید در سنین نوزادی که کودک نمی‌تواند خودش جابجا شود هرازگاهی سر او را جابجا کنند و به سمت دیگر بچرخانند. نباید در مورد شکل‌گیری سر کودک نگران بود زیرا روند رشد جمجمه به صورتی است که بر سطوح و برآمدگی‌های سر فشار می‌آورد و تا حدودی برجستگی‌ها را برطرف می‌کند و در نهایت به شکل گرد درمی‌آید.
تشخیص طبیعی یا غیرطبیعی بودن شکل‌گیری سطوح سر با پزشک متخصص است. برخی از برجستگی‌های سر نوزادان به شکل کشیده و خربزه‌ای است که نام‌های متفاوتی دارد. این برجستگی‌ها به نوع زایمان مادر بستگی دارد و با گذشت زمان برطرف می‌شود. اغلب هنگام زایمان اگر نوزاد به سختی از شکم مادر بیرون کشیده شود، این برآمدگی در یک طرف سر و در موارد اندکی نیز دوطرفه به وجود می‌آید. در برخی موارد نیز به دلیل پاره‌شدن کیسه آب و سرازیرشدن آن ممکن است سر کودک به باسن مادر برخورد کند و باعث ایجاد برآمدگی شود. در 95 درصد موارد برآمدگی‌های سر نوزادان به دلیل فورسپس ظاهر می‌شود.
در مواردی علت خربزه‌ای بودن سر کودکان به نوع زایمان بستگی ندارد بلکه به علت شکل‌گیری سریع برخی از سطوح (فضای باز بین استخوان‌ها) نسبت به سایر سطوح است. در مواردی که سطوح قدامی زودتر از موعد مقرر یعنی زیر 6 ماه شکل بگیرد، باعث نابینایی کودک و گاهی بروز برخی بیماری‌ها و شکل‌گیری غیرطبیعی سر کودک می‌شود که طبعا خطرهایی را در پی دارد، بنابراین با مراجعه مرتب به پزشک اطفال از آن پیشگیری کنید.
گاهی پس از تولد، 2 نوع برآمدگی روی سر نوزادان وجود دارد. نوعی از این برآمدگی‌ها بر اثر فشارهایی که بر سر نوزاد وارد می‌شود، به وجود می‌آید. در این حالت ناحیه‌ای از پوست سر کنده یا به آن فشار می‌آید و آب در آن ناحیه جمع می‌شود. اگر اندازه این برآمدگی کوچک باشد، مشکلی نیست اما چنانچه بزرگ باشد، پزشک اطفال باید مراقب باشد تا فضای سومی برای تجمع مایعات به وجود نیاید و حتی باعث شوک کودک نشود. پزشک باید اندازه برآمدگی را ارزیابی کند و برای مراقبت از کودک به خانواده او توضیح دهد. این نوع برآمدگی‌ها به خودی‌خود و با گذشت 6 تا 8 هفته برطرف می‌شود.
نوع دیگر برآمدگی، در اثر خون‌ریزی در ناحیه زیر استخوان سر ایجاد می‌شود. هنگام زایمان اگر نوزاد به سختی از شکم مادر بیرون کشیده شود، به دلیل استفاده از فورسپس، این برآمدگی شکل می‌گیرد. این عارضه معمولا در یک طرف سر دیده می‌شود اما در موارد اندکی دوطرفه است که در این شرایط شیار سر پیداست. گاهی این نوع برآمدگی سفت می‌شود و به صورت برجستگی قوزمانند کوچک برای مدت‌های طولانی باقی می‌ماند.
از طرفی وجود این برآمدگی‌ها گاهی به شکستگی ناحیه سر منجر شود که اگر علایمی نداشته باشد، مشکلی برای نوزاد به وجود نمی‌آورد. در غیر این صورت پزشک، عکس رادیولوژی درخواست می‌کند تا میزان شکستگی در ناحیه سر مشخص شود. توصیه می‌شود هرگز برآمدگی‌ها را دستکاری نکنید و از خارج کردن آب یا خونابه آن پرهیز کنید. گاهی شکستگی می‌تواند باعث کم‌خونی یا شدیدتر شدن زردی نوزاد – به دلیل بالارفتن میزان بیلی‌روبین- شود بنابراین پزشک اطفال باید نوزاد را از نظر کم‌خونی یا میزان زردی مورد بررسی قرار دهد. در بیشتر موارد عوارض این برآمدگی‌ها چندان خطرناک نیست اما در مواردی نیز ممکن است مشکلاتی بروز کند.
پی‌نوشت‌ها:
* متخصص کودکان
منبع:هفته نامه سلامت/ج
