نویسنده: نویسنده: فرید پولادی
یکی از مواردی که امروزه متخصصین علوم ورزشی را وادار به تحقیق کرده , عارضه مهم خستگی است . همانطوری که می دانیم خستگی بر ادامه ورزش اثر نامطلوب گذاشته , از کیفیت کار ورزشکاران می کاهد . این امر ورزشکاران و بخصوص مربیان را وادار می سازد تا تحقیق کنند و بفهمند که چگونه می توان با خستگی مبارزه نمود و شدت آن را کاهش داد و بعد از تمرین سریع تر آن را از بدن دفع کرد ؟ باید متذکر شد که خستگی می تواند ریشه روانی یا بیماری داشته باشد , ولی ما در اینجا درباره خستگی حاصل از فعالیت های ورزشی بحث خواهیم کرد .
در مورد تعریف خستگی باید گفته شود : (( حالت ناخوشایندی است که در بدن به وجود می آید . ))
حال برای آنکه راه های مبارزه با این حالت را بدانیم , به علتهای فیزیولوژیک خستگی و انواع آن خواهیم پرداخت .
خستگی هوازی نوعی از خستگی است که در اثر فعالیت های هوازی به وجود می آید و علل آن به شرح زیر است :
کم شدن سطح گلوکز خون در اثر فعالیت که در نتیجه کمبود گلیکوژن جگر و عضله است .
کم شدن آب بدن به علت بالا رفتن سطح متابولیسم و عمل تعریق
کم شدن نمک بدن
افزایش حرارت بدن
عدم توازن بین یونهای سدیم و پتاسیم
و بالاخره کاهش بازده قلب به علت افزایش نیاز اندام ها , که در هر ضربه قادر نیست خون کافی به اندامهای بدن برساند , نمونه خستگی هوازی را می توان در دوهای ماراتن و ۰۰۰/۱۰ متر مشاهده نمود.
خستگی غیر هوازی : نوعی دیگر از خستگی است که در اثر فعالیت های غیر هوازی به وجود می آید . علل آن عبارتند از :
کمبود مواد قندی و کاهش آن در اثر فعالیت و ندادن استراحت های حساب شده در جهت ترمیم ATP PC از دست رفته در فعالیت های شدید و کوتاه مدت . نمونه خستگی غیر هوازی را میتوان در کشتی به خوبی مشاهده کرد .
در مورد علائم ظاهری خستگی باید گفت که کبود شدن پوست بدن , افزایش حرارت , احساس درد , کوفتگی و تشنگی از علائم مشخصه خستگی است .
کریستین و هنسن ( Christensen , Hensen ) از تحقیقاتی که بر روی افراد ورزشکار انجام دادند چنین نتیجه گرفتند که اگر ورزشکاران مواد قندی مصرف نمایند , مقاومتشان در مقابله با خستگی بیشتر از هنگامی است که مواد چربی و یا پروتئینی مصرف کرده باشند . بطوری که در آزمایش نشان داده شده است دوچرخه سوارانی که مواد قندی مصرف کرده بودند , توانستن ۲۴۰ دقیقه تمرین کنند , حال آنکه دوچرخه سوارانی که مواد چربی مصرف نموده بودند فقط ۷۵ دقیقه تمرین کردند و سپس خسته شدند . در اینجا چندین راه مبارزه با خستگی پیشنهاد می شود :
دادن آب و مواد قندی در بین نیمه های بازی و در فواصل مسابقات و تمرینات .
نگه داشتن حالت پایدار در تمرینات و ساختن حالت پایداری جدی تر .
بعد از ۲ تا ۳ دقیقه فعالیت ورزشی بدن از نظر فیزیولوژی به مرحله ای می رسد که به آن حالت پایدار می گویند . در این وضعیت , تعداد ضربان قلب و تنفس به حد ثابتی می رسد , بدن از نظر مصرف اکسیژن هیچگونه کمبودی ندارد و مقدار اسید لاکتیک و فشار خون نیز به یک حد ثابت میرسد . انرژی لازم برای فعالیت ورزشی در حالت پایدار بوسیله عضلات مخطط تامین می شود .
حال اگر ورزشکاران سعی کنند که در تمرینات حالت پایدار را حفظ نمایند , خستگی دیر تر حاصل می شود . اگر فرض کنیم که در حالت پایدار ضربان فردی برابر ۱۴۲ باشد , بعد از مدتی تمرین فرد قادر خواهد بود با ضربان ۱۴۸ حالت پایدار بدنش را حفظ نماید . نتیجتا کیفیت کار ورزشکار بیشتر خواهد شد و ورزشکار با وضعیت پایدار جدیدتر کار خود را ادامه خواهد داد . باید توجه داشت که در حالت پایدار , بدهی اکسیژن کماکان موجود می باشد ولی مقدار آن ناچیز است .
در مورد تعریف خستگی باید گفته شود : (( حالت ناخوشایندی است که در بدن به وجود می آید . ))
حال برای آنکه راه های مبارزه با این حالت را بدانیم , به علتهای فیزیولوژیک خستگی و انواع آن خواهیم پرداخت .
انواع خستگی و علتهای هر یک :
به طور کلی دو نوع خستگی وجود دارد ۱ خستگی هوازی ۲ خستگی غیر هوازی .خستگی هوازی نوعی از خستگی است که در اثر فعالیت های هوازی به وجود می آید و علل آن به شرح زیر است :
کم شدن سطح گلوکز خون در اثر فعالیت که در نتیجه کمبود گلیکوژن جگر و عضله است .
کم شدن آب بدن به علت بالا رفتن سطح متابولیسم و عمل تعریق
کم شدن نمک بدن
افزایش حرارت بدن
عدم توازن بین یونهای سدیم و پتاسیم
و بالاخره کاهش بازده قلب به علت افزایش نیاز اندام ها , که در هر ضربه قادر نیست خون کافی به اندامهای بدن برساند , نمونه خستگی هوازی را می توان در دوهای ماراتن و ۰۰۰/۱۰ متر مشاهده نمود.
خستگی غیر هوازی : نوعی دیگر از خستگی است که در اثر فعالیت های غیر هوازی به وجود می آید . علل آن عبارتند از :
کمبود اکسیژن
زیاد شدن حالت اسیدی خون که در اثر بالا رفتن مقدار اسید لاکتیک می باشد . این اسیدی شدن خون سبب بوجود آوردن اختلالاتی در امر انقباض عضلانی میگردد , بدین ترتیب ماده ای را که در انتهای سیناپس های عصبی ترشح می شود ( اسیتل کولین ) , تحت تاثیر قرار می دهد و چون این ماده در عمل انقباض نقش مهمی دارد کارش مختل گشته , انقباض خوبی انجام نمیگیرد .کمبود مواد قندی و کاهش آن در اثر فعالیت و ندادن استراحت های حساب شده در جهت ترمیم ATP PC از دست رفته در فعالیت های شدید و کوتاه مدت . نمونه خستگی غیر هوازی را میتوان در کشتی به خوبی مشاهده کرد .
در مورد علائم ظاهری خستگی باید گفت که کبود شدن پوست بدن , افزایش حرارت , احساس درد , کوفتگی و تشنگی از علائم مشخصه خستگی است .
راه های مبارزه با خستگی
بطور کلی باید متذکر شد که افراد ورزشکار قادرند ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از غیر ورزشکاران اسید لاکتیک را در بدن تحمل نمایند . بطور مثال در حالت عادی مقدار اسید لاکتیک خون ۱۰ میلی گرم در ۱۰۰ سی سی است , این مقدار در هنگام فعالیت های شدید به ۲۰ برابر خود ( ۲۰۰ میلی گرم در ۱۰۰ سی سی ) میرسد , آزمایش نشان داده است که تنها ورزشکاران قادراند در چنین شرایطی فعالیت نموده , اسید لاکتیک را تحمل نمایند . در تمریناتی که بیش از یک ساعت به طول می انجامد داشتن گلیکوژن کافی یکی از شرایط موفقیت ورزشکاران محسوب می گردد .کریستین و هنسن ( Christensen , Hensen ) از تحقیقاتی که بر روی افراد ورزشکار انجام دادند چنین نتیجه گرفتند که اگر ورزشکاران مواد قندی مصرف نمایند , مقاومتشان در مقابله با خستگی بیشتر از هنگامی است که مواد چربی و یا پروتئینی مصرف کرده باشند . بطوری که در آزمایش نشان داده شده است دوچرخه سوارانی که مواد قندی مصرف کرده بودند , توانستن ۲۴۰ دقیقه تمرین کنند , حال آنکه دوچرخه سوارانی که مواد چربی مصرف نموده بودند فقط ۷۵ دقیقه تمرین کردند و سپس خسته شدند . در اینجا چندین راه مبارزه با خستگی پیشنهاد می شود :
روزه مواد قندی
این عمل برای افزایش گلیکوژن عضله و بدن انجام می گیرد , بدین ترتیب که پس از یک تمرین شدید , گلیکوژن ذخیره شده در عضله را استفاده می کنیم تا حدی که هیچگونه اثری از گلیکوژن در عضله باقی نماند , سپس به مدت ۲ تا ۳ روز به ورزشکار هیچگونه مواد قندی نمدهیم و فقط چربی و پروتئین برایش در نظر می گیریم . در طول این مدت بهتر است ورزشکار تمرینات بسیار سبکی انجام دهد . بعد از این مدت به او مقدار بسیار زیادی مواد قندی می خورانیم که این عمل سبب بالا رفتن ذخایر گلیکوژن در عضله گشته , مقدار آن به ۲ تا ۳ برابر افزایش می یابدالبته این عمل با محدودیتهایی نیز همراه است که هر مربی باید آن را در نظر بگیرد , از جمله باید حساسیت افراد نسبت ماد قندی را بشناسد و مطوئن شود که هیچ کدام از آنها مرض قند ( دیابت ) یا بیماری های قلبی نداشته باشند .تمرینات سوپرماکزیمال ( فوق شدید )
از قبیل طناب زدن با شدت هر چه تمام تر , بالا رفتن از طناب و پله و نظایر آن . بکار گرفتن اصول فرابر (Overload Principles ) در تمرینات مختلف , تحمل افراد را در مقابل خستگی بالا می برد .تمرینات در حالت خستگی
در آخر جلسه تمرین , از ورزشکاران خواسته شود تا به مدت نیم ساعت تمرینات سنگین انجام دهند . این امر سبب می شود که تحمل آنان در مقابل اسید لاکتیک بیشتر شود .تمرینات هوازی در بین استراحت ها
به منظور از بین بردن اسید لاکتیک در ورزش های غیر هوازی ( مثل کشتی ) که میزان تولید اسید لاکتیک در آن زیاد می باشد , فعالیت های هوازی با شدت کم حائز اهمیت هستند تا بدین ترتیب اسید لاکتیک را بعنوان منبع انرژی سوزانده , از بین ببریم .دادن آب و مواد قندی در بین نیمه های بازی و در فواصل مسابقات و تمرینات .
نگه داشتن حالت پایدار در تمرینات و ساختن حالت پایداری جدی تر .
بعد از ۲ تا ۳ دقیقه فعالیت ورزشی بدن از نظر فیزیولوژی به مرحله ای می رسد که به آن حالت پایدار می گویند . در این وضعیت , تعداد ضربان قلب و تنفس به حد ثابتی می رسد , بدن از نظر مصرف اکسیژن هیچگونه کمبودی ندارد و مقدار اسید لاکتیک و فشار خون نیز به یک حد ثابت میرسد . انرژی لازم برای فعالیت ورزشی در حالت پایدار بوسیله عضلات مخطط تامین می شود .
حال اگر ورزشکاران سعی کنند که در تمرینات حالت پایدار را حفظ نمایند , خستگی دیر تر حاصل می شود . اگر فرض کنیم که در حالت پایدار ضربان فردی برابر ۱۴۲ باشد , بعد از مدتی تمرین فرد قادر خواهد بود با ضربان ۱۴۸ حالت پایدار بدنش را حفظ نماید . نتیجتا کیفیت کار ورزشکار بیشتر خواهد شد و ورزشکار با وضعیت پایدار جدیدتر کار خود را ادامه خواهد داد . باید توجه داشت که در حالت پایدار , بدهی اکسیژن کماکان موجود می باشد ولی مقدار آن ناچیز است .
/ج
