حق شناس باشیم!

ما باید خدمت برادرمان را با خدمت و هدیه او را با هدیه و کار او را با کار پاسخ دهیم و این کوچکترین گامی است که باید برای دوستانمان برداریم یعنی در برابر هر کار یا هدیه آنها کار یا هدیه ای مشابه در اختیار آنها بگذاریم.
زندگی اساساً بر داد و ستد استوار است و نمی توان از زندگی گرفت بدون آن که داد یا به زندگی داد بدون ان که از آن گرفت و معادله داد و ستد در همه شریانهای زندگی حتی جماد و نبات جریان دارد.
برای مثال هنگامی که به یک چراغ می نگریم می بینیم که انرژی می گیرد و در برابر، نور می بخشد و امکان ندارد شمعی را افروخت بدون آن که مقداری از اکسیژن هوا را بسوزاند و بدون آن که فتیله قابل اشتعال را از میان ببرد یا شمع اطراف فتیله را آب نکند.
یک درخت نیز نمی تواند تنها بگیرد و هیچ ندهد و اگر درختی تنها عناصر زمین و هوا و نور خورشید را مصرف کند و میوه ای ندهد به چوبی تبدیل خواهد شد که خوراک آتش زیر دیگ می شود.
اگر چنین معادله ای در مورد درخت و چراغ صحیح باشد در مورد انسان و پیوند او با دیگران صحیحتر خواهد بود. کسی که به تو می دهد و از تو می گیرد دوستی تو با او و دوستی او با تو باقی می ماند در حالی که اگر کسی پیوسته از تو بگیرد و هیچ گاه به تو ندهد ناگزیر پیوند دوستی میان شما خواهد گسست، و این همان سنت خدا در زندگی است:« در سنت خدا هیچ تبدیلی نمی یابی و در سنت خدا هیچ تغییری نمی یابی».(1)
اگرچه ممکن است کسانی که تنها می گیرند چند روزی موفق باشند ولی سرانجام روزی، زندگی هر آنچه را که گرفته اند از آنها خواهد گرفت.
زندگی بر حق استوار است و حق یک انسان آن است که وی دارای وظایف و حقوقی است و اگر وظایف خود را به انجام نرساند حقوق خود او نیز ساقط خواهد شد، چنانکه عکس این سخن نیز صحیح است.
کسی که بدون ادای وظایف، حقّ خود را می گیرد اگرچه ممکن است یک یا دو یا سه بار از دایره قصاص رهایی یابد ولی سرانجام قیمت آن را یکباره خواهد پرداخت.
به همین ترتیب ما نیز اگر در رفتار خود با مردم درخواستی داریم باید در برابر هر چیز، معادل آن را به دیگران بدهیم. اگر دوستمان هدیه ای به ما داد ما نیز باید هدیه ای نظیر آن به او بدهیم. آیا کسی که گلی به ما هدیه می کند انتظار ندارد سپاسی به اندازه این گل از ما بشنود؟ و آیا اگر چنین سخنی را از شما نشنود دیگر از ادامه هدیه خودداری نخواهد کرد؟
اگر بخواهیم برای پیوند دوستی میان مردم قانونی وضع کنیم چنین می گوییم: هر محبتی پاسخی دارد که در عمق، برابر و در سمت، با محبت اول متفاوت است. کسی که تو را دوست دارد تو نیز باید او را دوست بداری و کسی که به تو درود می فرستد تو نیز باید درودی نظیر آن یا بهتر به او بفرستی. حضرت علی(ع) می فرماید:« کسی که حقوق او را ضایع کنی برادر تو نیست».
دوست نزدیک تو همان کسی است که استحقاق دارد محبت او را با محبت و سخن نیک را با سخن نیک و هدیه را با هدیه و موضع گیری خوب او را با موضع گیری خوب پاسخ دهی و در غیر این صورت کسی که حقوقش را ضایع کنی برادر تو نیست.
کار نیک ما نباید تنها برای افراد دور باشد و نزدیکانمان از ما ناامید باشند. باید نخست به دوستان و نزدیکان پرداخت ولی« خویشان به نیکی سزاوارترند». و از آن گذشته کسی که از مخلوق سپاسگزاری نکند سپاس خالق را به جای نیاورده است زیرا هرجهت، حقّی دارد و هر خدمتی مسؤولیتی و کسی که حقّ خود را نپرداخته مسؤولیت خویش را به جای نیاورده است.
کمترین مسؤولیتی که باید در برابر دوستانمان انجام دهیم آن است که محبت و بخشش آنها را جبران کنیم والا دوستی گرفتن و ندادن چگونه دوستی ای خواهد بود؟
مردم حتی از عناصر طبیعی و حیوانات انتظار دارند در برابر پولی که برای آن می پردازند نتیجه ای داشته باشند، مرغی که خریداری می شود باید تخم بگذارد و سرانجام ذبح شود و درختی که ثمر ندهد سرانجام خوراک آتش خواهد شد. انسان نیز از این قانون مستثنی نیست و کسی که قدرت دهش نداشته باشد به هیچ روی شایسته گرفتن نیست. منظور ما از قانون مبادله، همین نکته است.
پیامبراکرم(ص) می فرماید:« کسی که با مردم آن گونه رفتار کند که دوست دارد آن گونه با او رفتار شود به عدالت رفتار کرده است». حضرت علی(ع) می فرماید: « برادر تو بر تو همان حقی را دارد که تو بر او داری». حضرت علی(ع) خطاب به کمیل بن زیاد می فرماید:« اگر برادرت را دوست نداری برادر او نیستی». امام زین العابدین (ع) می فرماید: « باید برادرت را همان گونه که تو را احترام می کند احترام کنی و همان گونه که تو را حفظ می کند حفظش کنی». امام صادق(ع) می فرماید:« در مصاحبت کسی که تو را همچون خود نمی داند خیری نیست». و نیز می فرماید:« کسی که محبت و اندیشه اش را برای تو گرد آورد تو نیز از او فرمان ببر»، فرمانبری، پاسخ محبت و اخلاص است. و نیز می فرماید:« چه زشت است کسی که برادرش حق او را بشناسد ولی او حق برادرش را نشناسد». و نیز می فرماید:« برای مؤمن دوست بدار آنچه برای خود دوست می داری و برای او ناخوش بدار آنچه برای خود ناخوش می داری».

پی نوشت ها :

1-فاطر/43

منبع: مدرسی، سید هادی؛ (1386)، دوستی و دوستان: مجموعه معارف اسلامی در هنر رفتار با مردم، ترجمه ی حمیدرضا شیخی و حمیدرضا آژیر، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ پنجم.