نویسنده: سید هادی مدرسی
مترجمان: حمیدرضا شیخی، حمیدرضا آژیر
مترجمان: حمیدرضا شیخی، حمیدرضا آژیر
پیوند با خانواده تنها یک پیوند مکانیکی نیست و اگرچه ما در نسبت خود با پدر، برادر، خواهر، مادر و... اختیاری از خود نداریم و این یک پیوند مکانیکی است ولی گذشته از این پیوند باید با افراد خانواده دوست هم باشیم، باید پدر با فرزند و فرزند با پدر و مادر دوست باشد و نباید مردم از خانواده انسان به او نزدیکتر باشند.
پیوند با خانواده باید پیوندی انسانی باشد که غرق محبت و دوستی است چنانکه در دوستی با دیگران نیز باید به همه شرایط رفاقت عمل کرد. در حدیث شریف آمده است که:« نزدیکی با دوستی ضروری تر است از دوستی با نزدیکی» یعنی ما می توانیم دوست انسانی باشیم که قرابتی میان ما نیست و چه بسا برادری داشته باشیم که مادر ما او را نزاده است در حالی که قرابت، بی نیاز از دوستی نیست. پس دوستی بالاتر و مهمتر از قرابت است زیرا قرابت و نزدیکی به دوستی نیازمند است ولی دوستی نیازی به قرابت ندارد.
پیوند با خانواده گاهی پدر، مادر، برادران و نظایر آن را دربرمی گیرد و گاهی در درجه اول به همسر و در درجه دوم به فرزندان اختصاص می یابد، و سخن ما هم اکنون پیرامون پیوند با خانواده است.
امام زین العابدین(ع) می فرماید:« حقّ مادرت آن است که بدانی او به گونه ای تو را حمل کرد که هیچ کس کسی را چنین حمل نکرده و چنان ثمره ای از قلبش را به تو داده که هیچ کس به کسی نمی دهد، او با جوارحش تو را حفظ کرده و هراسی از آن نداشته که با وجود گرسنگی تو را سیر و با وجود تشنگی تو را سیراب کند و تو را بپوشاند در حالی که خود برهنه است و خود را در آفتاب سایه بان تو کند و برای تو از خواب دست کشد و تو را از گرما و سرما حفظ کند تا برای او باقی بمانی و تو نمی توانی سپاسش را به جای آری مگر به یاری و توفیق الهی»، « حقّ فرزند تو آن است که بدانی از توست و خیر و شرّش در دنیا به تو وابسته است، اگر کاری نیک کند مردم خواهند گفت: خدا پدرش را رحمت کند و اگر بد کند مردم خواهند گفت: خدا پدرش را لعنت کند، و تو مسؤول سرپرستی او در حسن ادب و راهنمایی او به سوی خدا و یاری او بر اطاعت خدا هستی پس همچون کسی کار کن که می داند به سبب احسان به او پاداش داده می شود و در صورت بدی او مورد مؤاخذه قرار می گیرد».(1)
پیامبراکرم(ص) می فرماید:« نباید هیچ یک از شما پدرش را لعن کند»، عرض کردند یا رسول الله! آیا هیچ یک از ما پدرش را لعن می کند؟ پیامبر فرمود:« آری، انسان کار بدی می کند که مردم پدرش را لعن می کنند و این چنان است که خود او پدرش را لعن کرده باشد».
از آن جا که فرزند ما از ماست پس باید با او دوستی ورزیم و تربیتش کنیم و به او ادب و اصول اخلاقی را بیاموزیم و او را به سوی خدا هدایت و دلالت کنیم و چنان با او رفتار کنیم که انگار در ثواب و عقاب او شریکیم.
پیامبراکرم(ص) می فرماید:« لعنت کند خداوند پدر و مادری را که فرزندشان را وادارند که عاق شود».
قاعده کلی اسلام در برابر پدر و مادر، احسان است نه عدالت و نباید پیش خود چنین گفت که پدرم به من چیزی نداده و من نیز به او چیزی نمی دهم یا به من احترام نگذاشته و من نیز به او احترام نخواهم گذاشت زیرا پدرت به تو حیاتی داده که اصل وجود توست. قرآن کریم می فرماید:« بگو بیایید تا آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم، این که به خدا شرک نیاورید و به پدر و مادر نیکی کنید و از بیم درویشی فرزندان خود را نکشید، ما به شما و ایشان روزی می دهیم»(2).
شرک نورزیدن به خدا و نیکی نسبت به پدر و مادر و آسیب نرساندن به فرزندان همگی از سفارشهای خدا به انسان و در یک سطحند. خداوند می فرماید:« به آدمی سفارش کردم که به پدر و مادر خود نیکی کند»(3). نیز می فرماید:« پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید»(4). چنانکه در این آیه می بینیم خداوند حق خود را با حق والدین گره زده است.
« یا هرگاه تا تو زنده هستی هر دو یا یکی از آن دو سالخورده شوند آنان را میازار و بدرشتی خطاب مکن و با آنان به اکرام سخن بگوی، در برابرشان از روی مهربانی سر تواضع فرود آور و بگو: ای پروردگار من همچنان که مرا در خردی پرورش دادند بر آنها رحمت آور»(5).
از امام صادق(ع) سؤال شد مفهوم احسان چیست؟ حضرت فرمود: احسان آن است که با پدر و مادرت نیک همنشینی کنی و همنشینی تو با آنها استوار و متین باشد و این که اگر نیازشان را از تو خواستند بر تو گران نیاید»، امام اضافه کردند که این سخن پروردگار:« هرگاه تو زنده هستی هر دو یا یکی از آن دو سالخورده شوند آنان را میازار و بدرشتی خطاب مکن»(6). بدان معناست که اگر تو را راندند با آنها درشتگویی مکن و اگر پدرت تو را زد او را مران، و چشمانت از نگریستن به ایشان خسته نشود و با رحمت و رأفت به آنها بنگر، و صدای خود را بر آنها بلند مکن و بر آنها فزونی مگیر و جلوتر از آنها راه مرو و این است همان احسان».
امام باقر(ع) می فرماید:« سه چیز است که خداوند در آن به احدی اجازه عدول نداده است: ادای امانت نسبت به نیکوکار و بدکار و وفای به عهد نسبت به نیکوکار و بدکار و نیکوکاری نسبت به والدین خواه نیکوکار باشند خواه تبه کار»(7).
پدر و مادر خواه نیکوکار باشند یا بدکار فرزندان حق ندارند از آنها کناره بگیرند و اگر پدر یا مادر به خدا کفر ورزیدند کیفر این کار را از خدا خواهند دید ولی ما باید نسبت به آنها نیکوکار باشیم.« اگر آن دو به کوشش از تو بخواهند تا چیزی را که نمی دانی چیست با من شریک گردانی اطاعتشان مکن»(8).
طبیعتاً وظیفه هر فردی است که دوست افراد خانواده خود باشد، و از همین رو انسان می تواند بدون اجازه از خانه نزدیکان خود طعام بخورد، زیرا ناگزیر باید با خانواده خود زندگی کنیم و با هم غذا بخوریم.
پیامبراکرم(ص) می فرماید:« چهار چیز است که اگر در فردی وجود داشته باشد خداوند حمایتش را بر او می گسترد و او را در بهشت رحمت خود در می آورد: زندگی در میان مردم با خوش اخلاقی و روزی رساندن به انسان غمدیده و مهربانی به والدین و احسان به بنده»(9).
در حدیث آمده است که فردی نزد رسول اکرم(ص)آمد و عرض کرد:یا رسول الله! پدر و مادری دارم که من با آنها پیوند برقرار می کنم ولی آنها مرا می آزارند و می خواهم آنها را ترک کنم. پیامبر فرمود:« در این صورت خداوند هم تو را ترک خواهد کرد»، آن مرد عرض کرد: پس چه کنم؟ پیامبر فرمود:« به کسی که تو را محروم ساخت ببخش و با کسی که با تو قطع رابطه کرد پیوند برقرار کن و از کسی که به تو ستم کرد درگذر که اگر چنین کنی خداوند سبحان پشتیبان تو خواهد بود».(10)
خداوند نخواهد گذاشت چنین پیوندی ادامه یابد و هرگاه به کسی بخششی بکنید و او در برابر، شما را بیازارد چنین پیوندی ادامه نخواهد یافت در صورتی که اگر شما با آنها قطع رابطه کنید همچون آنها خواهید بود و سزاوار قطع رابطه خدا اما اگر با وجود قطع رابطه همچنان به بخشش خود ادامه دادید، خداوند انتقام شما را از آنها خواهد گرفت پس چرا شما خود انتقام بگیرید تا خداوند هم از شما و هم از ایشان انتقام گیرد؟
پیامبراکرم(ص) می فرماید:« کسی که شاد می شود خداوند عمری طولانی بدو دهد و روزیش بخشد باید صله رحم کند که در این صورت رحم خواهد گفت: خداوندا! با کسی که با من ارتباط برقرار کرد ارتباط برقرار کن و با کسی که با من قطع پیوند کرد قطع پیوند کن، آن که با قطع رحم کننده پیوند برقرار سازد خیر می بیند و او را به قعر آتش می فرستد»(11). پس به هیچ نحوی از انحا نمی توانیم قطع رحم کنیم. حال این سؤال پیش می آید که چگونه قطع رحم نمی شود؟ با دوستی و مراعات حقوق با برادری و با رسیدن خیر تو به ایشان.
در ابواب ارث در فقه می خوانیم که نزدیکترین مردم به انسان به بردن ارث شایسته ترند پس پدران و مادران و فرزندان طبقه اول به شمار می آیند و پس از آن نوبت برادران و خواهران و سپس عموها و عمه ها و داییها و خاله ها می رسد و این بدان معناست که خیر انسان در مرحله اول باید به این عده برسد و سپس به سایر مردم و از همین رو جایز نیست روابط فرد با مردم خوب باشد و با خانواده اش تیره و تار.
حضرت علی(ع) به فرزندش امام حسن(ع) می فرماید:« نباید خانواده تو تیره روز ترین مردم نسبت به تو باشند»(12)، و رسول اکرم(ص) می فرماید:« بهترین شما، بهترین شماست نسبت به خانواده اش و من برای خانواده خود از همه شما بهترم»(13).
حضرت علی (ع) می فرماید:« زن خوب، یکی از دو سود است»، و پیامبراکرم(ص) می فرماید:« جبرئیل آن قدر سفارش زنان را به من کرد که گمان بردم طلاقشان حرام است»(14). در حدیث آمده است که:« هرکه محبتش به ما بیشتر شود محبت او به زنان بیشتر می شود». و نیز می فرماید:« هرچه ایمان مرد افزایش یابد محبتش به زنان افزایش می یابد»(15).
بدون تردید پیوند با خانواده پیوندی داخلی است که بر پیوندهای خارجی انسان تأثیر کلی دارد، کسی که با خانواده خود با محبت و برادری و دوستی رفتار نکند با مردم نیز خوش اخلاق نخواهد بود.
پی نوشت ها :
1-بحارالانوار/ج71/ص 6
2-انعام/150
3-عنکبوت/8
4-اسراء/22
5-اسراء/22-24
6-اسراء/23
7-بحارالانوار/ج71/ص 56
8-لقمان/14
9-بحارالانوار/ج71/ص 71
10-بحارالانوار/ج71/ص 100
11-بحارالانوار/ج71/ص 89
12-بحارالانوار/ج76/ص 366
13-بحارالانوار/ج79/ص 268
14-بحارالانوار/ج103/ص 253
15-بحارالانوار/ج153/ص 227
